LEIDENAAR
G.DUSEE
KIND AAN HUIS
BIJ BERBERS
in
Tentoonstelling
OASE 70'
Leiden
ANTWERPEN BRUSSEL
t.r
Marokkaanse steenbewerker
M r r r
i bieden op oasemarkt
Rondtrekkende Berbersmid: uilstervend beroep
LEIDEN. „Een oase wordt
meestal gezien als een aantal
palmbomen, staande ergens m
het uitgestrekte zand van de
Sahara. Op de tentoonstelling
..Oase '70" wordt dit beeld
enigszins verduidelijkt. Een
oase is een \Tuchtbare plaats
in de woestijn, bewoond door
mensen, die een grote activiteit
ontplooien om deze plaats leef
baar te houden. Hierbij is vooral
de aanwezige hoeveelheid water
zeer belangrijk". Dit zegt drs.
Gil jam Dusée, conservator van
de afdeling Islamgebieden rond
de Middellandse Zee aan het
Rijksmuseum voor Volkenkunde
te Leiden.
Als voorbeeld is genomen het woestijngebied van
Zuid-Marokko in aansluiting met dat van
Noordwest-Algerije. De hier gebouwde oasen zijn uniek
door hun vormgeving: hoogbouw in burchtvorm, ksar
geheten. Deze ksour (meervoud van ksar) liggen altijd
aan de grens van hun palmaanplant met de rug naar de
woestijn en de poort naar de aanplant gekeerd. De oase
zelf bestaat uit de begroeide tuinen, waarin de
palmbomen op vaste afstanden op de hoeken van de
velden staan. Deze velden liggen rechthoeksgewijze
verdeeld naar de fracties van de samenleving naast
elkaar. Aan de rand van de ksar ligt de markt, waarop
ook het ambacht wordt uitgeoefend op een ommuurd
plein. Die markt dient vooral als sociale contactplaats
voor de stamgenoten uit de verspreide dorpen. Meestal
heeft een marktplaats een bezoekersstraal van rond
vijftien kilometer, dat is ongeveer drie ezelrituren.
Tegenwoordig met de vrachtwagen is dat voor bepaalde
markten veel ruimer geworden.
Het ambacht wordt door enkele specialisten
uitgeoefend en bestaat in hoofdzaak uit pottenbakken,
houtbewerken en manden- en mattenvlechten. Daarnaast
heeft elk gezin een weefgetouw, zodat ook tapijtweven
als ambacht gezien mag worden. De smid is een
trekkende ambachtsman, die op geregelde tijden
verschijnt om de nodige opdrachten af Ie werken,
waarna hij weer verder trekt. Het beroep van smid is
echter door de concurrentie van Europese produkten
een uitstervènd ambacht.
Toerisme
Rond 1830 kwam het eerste aarzelende toerisme naar
de landen rond de Middellandse Zee. Uit die tijd stamt
ook het nog steeds ietwat romantische waas, dat voor
de westerling over deze gebieden hangt: de romantiek
van de negentiende-eeuwse reisverhalen, doch vooral
van Benoits beroemde boek „L'Atlantide" en door het
tot veler verbeelding sprekende Vreemdelingenlegioen.
Zelfs het oudste stripverhaal ter wereld (1836) werkte
daaraan mee; dat in zeer gekuiste vorm nog wordt
gelezen' en in het Nederlands „De avonturen van
mijnheer Prikkebeen" heet. Dat dit alles een zeer
verkleurd beeld geeft van het huidige leven in
Noord-Afrika zal duidelijk zijn.
Drs. Giljam Dusée heeft met zijn vrouw een kwartjaar
in een Berbergemeenschap geleefd; van eind augustus
tot half november van het vorig jaar. Hij bestudeerde
daar hun „Maatschappij Anno 1970".
„Van de Berbers is nog steeds ontstellend weinig
bekend. Ze zijn zeer gastvrij, spreken een eigen taal
het Berbers hebben een hekel aan het Arabisch
en de Arabieren, redenen waarom zij tegen
vreemdelingen bij voorkeur Frans spreken". Het
echtpaar Dusée werd volledig in hun gemeenschap
opgenomen, zodat zij het leven in vele vormen
uiteraard met inachtneming van islamitische taboes
mochten meebeleven.
Fata morgana?
Wanneer de reiziger de woestijn Intrekt, dan kan het
gebeuren, dat hij in de verte na het gele zand de
spiegeling van groen en bruin gaat zien. Dal kan een
fata morgana betekenen, maar wanneer dat niet zo is,
dan wordt het beeld langzaamaan duidelijker. Hij ziet
de palmbomen en ook enkele verdiepingen hoge
huizenblokken. Hij ziet een hoge muur, die de hulzen
omsluit en er zelfs één geheel mee vormt. De
woonplaats blijkt dan een burcht te zijn met slechts
één, zorgvuldig gesloten poort.
Achter die poort ligt een binnenplaats, waaraan de
moskee gelegen is. Na een tweede poort te zijn
doorgegaan ligt een aardedonkere gang voor hem, die
kronkelend onder de huizen doorloopt. Vroeger was
zo'n beveiliging voor de bewoners noodzakelijk, maar
nu zal de reiziger er vriendelijk worden ontvangen en
zal de hand va.i een bewoner hem binnenleiden in de
oaseburcht, de ksar. Vanzelfsprekend is niet elke oase
zoals hier geschetst, maar het type komt veelvuldig
voor achter de bergketen van de Grote Atlas in de
westelijke Sahara.
Bewoners
Oude
levensvormen
vallen
ten offer
aan moderne
tijden
k n
de vroegste woestijnbewoners, de Haratin, die verwant
zijn met de Ethiopiërs. De tweede groep bestaat uit
Berbers en Arabieren, die hel nomadenbestaan hebben
opgegeven en gevestigde landbouwers zijn geworden.
Zij hebben moestal de macht in handen. Zij zijn de
meesters en de negroïde Haratin hebben het recht voor
hen te mogen werken tegen een vijfde deel van de
opbrengst van de akkers.
De Berbers en Arabieren zijn echter minder raszuiver
dan sommige bedoeïenengroepen en de Toearegs. Joodse
Berber- en bedoeïenengroepen zijn met elkaar vermengd
en vormen nu hetzij Berbers, he.zij Arabisch sprekende
groepen. De Berberssprekenden wonen in oasen, zoals
deze hier zijn geschetst".
..De organisatie van het dagelijkse leven ligt hoofdzake
lijk in de verdeling van het werk tussen de man en de
vrouw. De vrouw staat 's morgens om half vijf op om
de dieren te voeren met gras, dat de avond tevoren
van de akkers is meegebracht. Dc koeien gaan naar de
builenstallen, dc schapen naar het keukenbalkon boven
het huis- De vrouw maakt vervolgens de ochtendpot
klaa waarna zij naar de akker gaat. Hier blijft zij tot
ongeveer negen uur. De man staat op dezelfde tijd op
als de vrouw, reciteert uit de Koran, doet wat klein
werk rond het huis, zoals het opruimen van de mest,
het slijpen van gereedschap of hel plukken van wat mint
voor dc ochtendthce. Dan eet bij samen met de vrouw
en dc (eventuele) kinderen en andere huisgenoten. Wan
neer de vrouw op de akker is doel hij wat lichte klusjes
of gewoon niets. Alleen in de oogsttijd gaat hij mee naar
het veld, waar hij voorts alleen maar komt voor het be
vloeien van de akkers of het verrichten van zwaarder
werk, als hij tenminste niet beschikken kan over een
werkkracht"-
Het middagmaal bestaat uit vlees, groenten, saus en
brood. Hierbij wordt karnemelk gedronken, 's Avonds
om ongeveer acht uur eet men de beroemde koeskoes.
Hierna drinkt men nogmaals thee en gaat de man zijn
laatste voorgeschreven gebeden doen. Dan is de dag
voorbij en men gaat slapen.
Markt
De markt heeft altijd een belangrijke rol in de
Berbcrsamenleving gespeeld. Men kan er tegenwoordig
alles kopen wat ook te vinden is op de markten van
steden als Marrakesj en Fez, omdat de vrachtauto in
staat is in één nacht van de stad naar de oase te rijden.
Men vindt er dan ook verse groenten, blikvlees,
Nederlandse boter en moderne kledingstoffen als nylon
in de traditionele kleuren. De markten (die geen
ruilplaatsen meer zijn, met uitzondering van de
ruilhandel dadels-zout en wel een zak dadels tegen een
Vrouwen: dagelijks kinderen verzorgen
dagelijks op het land werken
Het zijn de ontmoetingscent ri
>rden aangeni
bij uitstek van de
thuis. Als die er mei
dat het oude wijfjes
die er het oudste beroep
zijn, dan mag
wereld uitoefenen.
He', gouvernement gebruikt de markten ook om lot een
zekere belastingheffing te komen. Aan de ingang staat
een ambtenaar, die verplicht is om alle inkomende
personen te controleren op het meebrengen van
goederen. Naar de hoeveelheid daarvan moet men dan
een bepaald bedrag betalen, ongeacht of het verkocht
wordt of niet. Iemand, die met lege handen komt, hoeft
niets te betalen.
Wat zijn nu de levensvoorwaarden van de oasebewoner
in de steeds moderner wordende maatschappij?
Er zijn voor hem een paar voordelen aan te wijzen: de
opkomst van de vrachtauto bracht hem in contact met
een andere wereld. Via de markt krijgt hij ook de
goederen van die wereld binnen, hoewel ze meestal nog
buiten zijn financiële bereik liggen. De voedselsituatie
is minder ernstig, indien hij tenminste dc middelen
heelt om nieuwe produkten te kopen. Het afzetgebied
voor zijn dadels is ruimer geworden, maar andere dure
produkten zoals thee en suiker hebben een nieuwe
plaats verworven in de rij van dc consumptiegoederen.
Oude, vertrouwde beroepen worden zeldzamer, als
gevolg van de import van goedkope artikelen uit de
Zuideuropese landen.
De oasebewoner kan echter nog lang niet meedoen met
deze nieuwe maatschappij, zijn levensgewoonten zijn op
de geldeconomie nog niet ingesteld, hoewel deze zich
wel op hem instelt. Daardoor leidt dc oasebewoner een
marginaal bestaan, dat niet meer te vergelijken is met
een vroegere bloei, toen de oasen nog centra waren van
cultuur en handel. Hoewel de geografische situatie zich
niet heeft gewijzigd, is de oase door de contacten met
de westerse wereld toch gedoemd om te worden tot een
gebied, waar alleen maar de indolenten achterblijven
om daar volgens de oude regels het leven te laten
voortglijden. Het tot verdere ontwikkeling brengen
kan alleen maar door de landbouw zo sterk te
specialiseren, dat er overschotten komen. En dat is
bijna onmogelijk, omdat de bewoners reeds het maximum
uit hun gronden halen. Het is niet de grond, die de
opbrengst bepaalt, maar de hoeveelheid water.
Door het toerisme aan te trekken, tracht men hier en
daar het levenspeil wat op te trekken en vele oude
gebieden danken aan de komst van de toeristen weer
een opleving van het oude ambacht, waardoor vele
goederen tegen redelijke prijs kunnen worden verkocht.
Maar of dit op den duur de levensstandaard van de
bewoners van de oude oasen in hel algemeen zal kunnen
verbeteren, wordt cendeels gehoopt, anderdeels
betwijfeld.
De tentoonstelling
De tentoonstelling, die th3ns in het Rijksmuseum voor
Volkenkunde in Leiden is ingericht en tot 12 oktober
geopend blijft, geeft van het leven in de oase een
gevarieerd en zo duidelijk mogelijk beeld, ook wat de
algemene situering van de oase betreft. Men komt
namelijk de tentoonstelling binnen uit de woestijn en
nadert de palmaanplant. die op grote foto's wordt
getoond. Vervolgens gaat men naar de poort om op de
binnenplaats te komen waarin een aantal vitrines, een
opengewerkte maquette van een ksarhuis en de
palmhouten poort van de moskee.
Door de poort naast dc moskee komt de bezoeker in
het eigenlijke woongedeelte van de ksar. Men ziet een
drietal theedrinkende marmen en twee Vrouwen, die
werkzaamheden verrichten op het keukenbalkon,
alsmede een vrouw aan het weefgetouw. Vervolgens
komt men op de grote plaats, waar in foto en voorwerp
de markt uitgebeeld wgrdl, overgaande in arbeid en
ambacht.
Als tegenhanger van de oase worden dan nog getoond
foto's van het leven ten noorden van het Atlasgebergte.
Tenslotte wordt de tentoonstelling begeleid door een
diaserie met gesproken tekst er. muzikale omlijsting.
Samenkomst van mannen; een natuurgetro
Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden
beeldengroep op.de tentoonstelling „Oase 70" in het
(Van een onzer verslaggevers)
BRl'SSEL Als alles goed gaat
zal eind volgend jaar de auto-
verbinding BrusselAntwerpen
een feit zijn. Deze weg is
bedoeld als een gedeelte van
over tweemaal zes rijbanen
liggende gemeenten. geconcentreerde industriële en
Dit omvangrijke werk wordt in bevolkingszone doorkruist en
drie fazen voltooid. De eerste maar liefst twee wereldhavens
omvat de grondwerken voor de op zjjn traject heeft. Zoals gezegd
directe autoweg met een weg- heeft de autoweg Antwerpen
breedte van 77,5 meter (tweemaal MechelenBrussel tweemaal zes
complex van Europa moet worden.
Straks zullen tussen Antwerpen
en Brussel parallel twee
autowegen lopen, namelijk
één directe verbinding met
aansluitingen te Mechelen en een
tweede volgens het klassieke
Belgische patroon met op- en
de kunstwerken en 't wegdek van
de weg met de op- en afritjen en
in dc laatste fazc worden de
kunstwerken en het wegdek van
de directe autoweg aangelegd.
Dc autoweg AntwerpenMechelen
Brussel maakt deel uit van
dc autoweg E-10 (Amsterdam
Parijs), die Europa's sterkst
landse grens naar Antwerpen
heeft er tweemaal drie (veertig
Dc verwezenlijking van dc directe
autoweg AntwerpenMechelen
Brussel is zeer omvangrijk! De
weg zelf is ruim veertig kilometer
lang en er komen niet minder
dan 91 kunstwerken in voor.
