Tombe in Tweede Kamer omsluit namen
van 17.500 omgekomen Nederlanders
„IK VIND HET MIN
OM DE ELLENDE
DIE ANDERE MENSEN
IS AANGEDAAN
TE VERGETEN"
DEN HAAG „Het bruidje stond stil te huili
Voor ons was het een triest gezicht, zc
in het wit. We durfden niets te zeggen of te vragen.
We stonden zelf doodstil te wachten achter dat hui
lende vrouwtje. Later hebben we het voorzichtig
aan de bruidegom gevraagd. Van dat verhaal zijn
we de hele dag kapot geweest". De bodes van de
Tweede Kamer, die deze herinnering ophalen, zijn
er nog stil van. Het hoofd van de huishoudelijke
dienst de heer Netten buigt zich wat vc
het kostbare boek met, 17.500 namen: zeven
tienduizend vijfhonderd Nederlanders, vechtend
omgekomen tijdens de oorlog in Nederland en hel
vroegere Nederlands-lndië; koopvaarders, tussen
1940-1945 met hun schip ten onder gegaan op een
Nederlanders, Nederlands-
Indiërs. Westindiërs, gevallen tijdens het verzet
tegen de Duitse en Japanse bezetter. Zeventien
duizend vijfhonderd namen, zorgvuldig gepenseeld
door de benedictinessen van Oosterhout in een boek,
dat lijden en sterven tussen 19401945 verbergt.
Naar men zegt hebben deze benedictinessen van
Oosterhout in de kapel van hun monasterie gebeden
voor iedere gestorvene achter de naam, die zij
gekalligrafeerd hadden. Tien jaar lang.
onthoofdden. 7.\\ heeTt heelt, vei
itfit gekénd.' Mitar nh;' RVfcelma
■leefde
staf
d«4e og
Roerloos
De- vla» hangt i-oerloo» gddyapeerd
- langs de tombe Een-slip-ervan streelt
nd, die er o«
tijde Eens lend, het
Het dametje kom
Diep hulde
betoon van wijlen koningin Wilhelmina
aan deze 17.500 Nederlanders, Neder
lands-Indiërs, West-Indiëra.
Bezoekers van de Tweede-Kamer zul
len niet nalaten een ogenblik stil te
staan bij deze marmeren tombe rechts
in de statige hal. Zij bladeren in de
twee delen met namei\ die apart op
lessenaar ter inzage liggen. Zij,zoeken
familieleden, vrienden, bekenden of zo
maar namen van bekende Nederlanders.
Vierhonderd pagina's vol met mensen
van welke afstamming ook, met welk
beroep ook, met welk verleden ook
namen van mensen, die de strijd om de
vrijheid met hun dood wilden betalen.
de Java-
ls hijzelf, de grens van
hebben overschreden. De
an wijlen prof. mr. Van
Hamel, de bekende rechter, die als
parachutist boven Nederland gedropt
wei-den en door de Duitsers prompt
geplukt van de zachte voorjaars-
grond
Nog steeds, na 25 jaar, komen er
bezoekers, die voor de zoveelste keer
de namen spellen van familieleden,
vrienden en kennissen. De parlemen
tariërs zien het nauwelijks meer. Zij
haasten zich met enorme dossiers, met
brede aktentassen, met snelle pas, naar
de politieke debatten, een verdieping
boven de hal met gedenktafel en weg
terende vlag.
Het politieke leven heeft altijd haast,
is altijd nerveus, leeft altijd in een">
En toch blijven voor vele Nederlan
ders nog altijd vele vragen onbeant
woord hei nationaal-socialisme, het
fascisme, Vietnam, Cambodja. Grie
kenland, Zuid-Amerika. de atoombom,
de vluchtelingen, de martelaren in het
jaar des heren 1970, vijf en twintig
jaar na de tweede wereldoorlog
Waarover de politici van nu op de
verdieping boven deze gedenktafel,
dagelijks confereren.
Ten de Van Hamels boven bezet Ne
derland naar beneden sprongen, dach
ten zij aan een totaal andere toe-
Toen Karei Doorman met zijn man
nen in de Javazee naar de diepte
zonk droomden hij en zijn mannen van
een totaal andere horizon.
Toen die 17.500 Nederlanders, die
honderdduizenden Joden, die miljoe-
Rust rond de 17.500 namen.
Gedrukte en geperste herinneringen
aan de bezettingstijd
DEN HAAG Met de herdenking van de bevrijding in zicht stromen de
etalages van de bockhandelaren vol met boeken en geschriften. Herinneringen
aan de tfjd van bezetting en bevrijding. Het steeds meer gebralkte procédé
van facsimile-uitgaven verovert de markt van herdenklngsgeschrlften.
Enerzijds omdat het procédé vrö goedkoop en eenvoudig is en anderzijds
omdat het de authenticiteit het meest benadert- Zo is men in staat gehele
jaargangen van illegale bladen opnieuw uit te geven.
Pers en propaganda 1940-'45
Een van de meest geslaagde pogingen om iets van de bezettingstijd te doen
herleven, is die van de uitgeverij Joachimsthal N.V. te Amsterdam. In een
documentatiemap ..Pers cn Propaganda 19401945" heeft de uitgever
herdrukken op origineel formaat van dagbladen als De Telegraaf, Volk en
Vaderland, De Tijd, alsmede een groot aantal afdrukken van brochures,
geschriften. Duits propagandamateriaal en andere interessante publikaties
verzameld.
Er is geen enkel woord commentaar aan deze uitgave toegevoegd. De stukken
spreken voor zichzelf. Het is werkelijk verbijsterend te lezen hoe een blad als
De Telegraaf zichzelz èn de strijd om de vrijheid kon vergeten. Het had zich
volledig en totaal onderworpen aan de nationaal-socialistische propaganda en
zich laten inschakelen in het gehele systeem van het nazisme. Trouwens, ooft
andere bladen deden er niet voor onder.
Vrij Nederland
Het Wereldvenster te Baarn heeft een voortreffelijke uitgave van het
ondergrondse VrU Nederland het licht gegeven. De belangrijkste nummers en
bladzijden van het illegale verzetsblad uit de jaren 19401945 zijn eveneens
via het procédé van facsimile vermenigvuldigd. De huidige redactie van
Vrij Nederland is verantwoordelijk voor de keuze, terwijl mr. A. H. van Namen
een woord ten geleide schreef en Ludia E. Winkel een inleiding maakte. Bij
het doorbladeren en doorlezen van deze uitgave krijgt men diep respect voor
Ie journalisten en amateur-publicisten, die onder moeilijke omstandigheden
dit produkt op de ondergrondse markt brachten.
Naarmate de bezetting langer duurde, de situatie moeilijker en zwaarder werd,
werd het blad beter. De keuze biedt een voortreffelijk overzicht van het werk,
dat deze journalisten moesten verrichten
Men leest hoe langzamerhand het karakter van het blad zich wijzigt.
Aanvankelijk doortrokken van een protestants-christelijke geest, maar later
toch meer zich bewegend in een socialistische richting. Zoals bekend, werd
tussentijds Trouw opgericht na een conflict in de V.N.-gelederen. Opmerkelijk
is het hoe men in oorlogstijd; juist in dit Vrij Nederland beschouwingen
aantreft over,de toekomstige structuur van de samenleving, ongetwijfeld
artikelen van Henk van Randwijk.
Handje Plait
Een merkwaardige, maar tegelijkertijd toch ook héél bijzondere uitgave Is de
heruitgave van Handje Plak. een curieus boekje, dat in februari 1945 werd
gedrukt en dat geschreven was door Leonhard Huizinga en getekend door
Alfred Mazure. Een soort cynisch vervolgverhaal op een rede van Seyss
Inquart. Elke zinsnede van die rede van deze rijkscommissaris voor de
bezette Nederlandse gebieden, werd vergezeld door een spotdicht en een
spottekening. Ad. M. C. Stok te Den Haag verzorgde een heruitgave, die
bepaald amusant is om te lezen. Pure spot, hoon, belachelijkheid van de
rijkscommissaris en zijn redevoering.
Nederlanders in bezet gebied
By Elsevier verscheen „Nederlanders in bezet gebied", met een voorwoord
van prof. dr. J. Presser, waarin hij het nut van de geschiedenis en dus het
nut. van herdenken kernachtig uiteenzet. Het boek zelf, in vijftien hoofdstukken
verdeeld, biedt een veelheid aan foto's en documenten, die een voortreffelijke
indruk geven van vijf jaar oorlog. Vooral de in kleuren uitgevoerde affiches
van Duits propagandamateriaal roepen weer helemaal die sfeer van
Goebbelsachtige leugenachtigheid op. In de serie herdenkingsboeken zeker een
exemplaar, dat men graag zal willen bezitten.
Een paar minuten is het stil
Onder auspiciën van het Nationaal Comité 25 jaar Bevrijding verscheen bij
Samsom in Alphen aan den Rijn de vijftiende druk van het boekje van
Pierre Janssen „Een paar minuten ia het stil". Herinnering aan vijf jaar
oorlog, meeslepend ea ontroerend, meer dan informatief.
Jetje van Radio Oranje
Bij de N.V. Bovema grammofoonplatenfabriek is een langspeelplaat verschenen
van „Jetje van radio Oranje". Wie zal ooit de liedjes van radio Oranje
vergeten, liedjes die de mensen opvrolijkten, een tikkeltje optimisme
verschaften. Bovema heeft er goed aan gedaan temidden van de reeks van'
platenboeken en herdenkingsgeschriften juist een van de meest elementaire
vormen van verzet, althans hulp bij het op peil houden van een soort eigen
identiteit nu op de plaat te zetten.
Niet te geloven
„Natuurlijk is het heel wat prettiger de gelukkige dingen te onthouden,
maar ik vind het min om de ellend'e die andere mensen is aangedaan te
vergeten". Het is een van de meest treffende zinnetjes, die wij in de hele
lange reeks van bezettings- en oorlogslectuur de laatste maanden hebben
gelezen. Met dit ene zinnetje schetst een jongen van vijftien jaar, in het
voorwoord bij het boekje „Niet t« geloven" van Lize Stilma (uitgeverij
Helmond) precies de hele betekenis van de viering van bevrijding en
herdenking van de bezetting. Het is in feite een formidabele terechtwijzing
aan al die wereldwijze hemelbestormers en wereldverbeteraars, die het niet
nodig vinden te herdenken of, even maar, stil te staan bij wat er gebeurde,
een kwart eeuw geleden. Die vijftienjarige jongen Freek Duveen heeft beter
dan talrijké anderen begrepen wat de zin van herdenken en doordenken van
de bezetting betekent.
De gehavenden
In opdracht van de Bond van Nederlandse Militaire Oorlogsslachtoffers
hebben Anton van Velsen. Theo de Mooy en Pierre Huyskens het boek
„De Gehavenden" samengesteld. In het boek zijn twaalf slachtoffers van de
tweede wereldoorlog aan het woord gelaten. Het zijn hun levensverhalen
geworden, die zonder opsmuk hun leven sinds 10 mei 1940 weergeven. De
samenstellers hadden veel meer materiaal van veel meer mensen. De selectie,
die zij gemaakt hebben, geeft een aantal verhalen, die zij representatief
vonden voor de meeste slachtoffers, niet alleen militairen, maar ook hun
vrouwen. Wel zijn namen en situaties veranderd omdat velen anoniem wilden
blijven. Het zijn niet de sterke verhalen, maar een weerspiegeling van enorme
moeilijkheden, die deze mensen hebben moeten overwinnen, als zij daartoe
in staat waren. Typerend is de uitspraak van één van hen: „Leg me maar aan
de rand van de stoep, dan kunnen de honden me weg slepen".
De Fuik
Een ander boekje, dat de strijd tegen de bezetter weergeeft, heet „De Fuik".
Een betere titel is nauwelijks denkbaar voor hen, die tijdens hun ondergronds*
strijd tegen de bezetter tenslotte toch in de fuik van de vijand terechtkwamen.
Het door Rink van der Velde in het Fries geschreven boek, nadien vertaald
in het Nederlands, brengt een eresaluut aan iedere Nederlander, die ten koste
van dikwijls zelfs zijn vrijheid of zijn leven onderduikers heeft verborgen en
voortgeholpen („Wereldbibliotheek").
WIJ waren er ook bij
Dan tenslotte het boek „WO waren er eok bfj" van Gertie Evenhuiz, datjuM
in deze dagen een herdruk gekregen heeft, is alleen maar een bewijs, dat
jong Nederland want daarvoor is dit in 1964 bekroonde boek geschreven
wil weten wat er tussen 1940—1943 in dit land is gebeurd.
