FRANSEN
EN
ENGELSEN
MAKEN
KENNIS MET
BULDER-
TAPIJT
KRACHT
VAN
SCHOK
GOLF
ZEER
VAAK
VERSCHILLEND
LONDEN/DEN HAAG In
Amsterdam willen ze van het
lesvluchtenprogramma van
de K.L.M- af- Want zoals het
nu gaat is het te gek aan
beide einden van de bulder-
baan. In Bergen op Zoom
wil men van de vliegbasis
Woensdrecht een flinke com
merciële luehthaven maken
de K.L.M. kan daarbij,
met zijn lesvluchtenprogram-
een handje helpen. De
K.L.M- wil wel, maar Bergen
op Zoom (en omgeving) aar
zelt. Kopen ze geen knollen
r citroenen? Moet dat, zo'n
bulderbaan om een echt
vliegveld te krijgen? Een ge-
luidshinderprobleem waar de
bewoners van de Peel, de
Noord-Oostpolder, de Moo-
kerhei en Texel niet koud of
warm van zullen worden. De
herrie van bulderbanen is
geografisch gezien tenslotte
beperkt En als je er toevallig
naast woont, nou dan heb je
pech gehad.
Intussen echter doemt er aan de hori
zon een nieuwe geluidsgruwel op die
niet beperkt zal blijven tot de streken
waarin vliegvelden liggen: de superso-
ne knal of, zoals de Engelsen zeggen:
The Boom. We kennen hem al, want
hoewel het niet mag, knalt ec nu en
dan wel eens een Starfighter door de
geluidsmuur heen.
Hoewel we ons (gelukkig) in toene
mende mate zorgen maken over de
vergiftiging van ons leefmilieu door
de eertijds zo kritiekloos geprezen
1 .triomf der techniek" en wat daar
I *llemaal aan -st i6 gaan zitten,
I krijgt de „knal" nog niet de aandacht
hij verdient.- Dat -wil "zeggen dat
?iet grote publiek er nog altijd koud,
onder blijft. Kleine groepjes van voor
uitziende geesten echter hebben zich
al van dit probleem meester gemaakt.
Zij verkondigen barre dingen: bejaar
den en hartpatiënten kunnen van
schrik sterven. Onze daken zullen in
ward geclaimd op dagen dat de vlieg
tuigen wegens weersomstandigheden
aan de grond gebleven waren! Boven
dien nam het aantal claims per vlucht
af naarmate het proefprogramma vor
derde.
Een verschijnsel dat ook hier is opge
treden. Een jaar of vijf geleden
maakte een team van de Belgische tele
visie (Echo) een reportage waaruit je
kon opmaken dat nagenoeg alle tuin
bouwkassen versplinterden onder het
supersone geweld van Starfighters en
in Nederland kwam je rond die tijd in
de kranten geregeld berichten tegen
over de meest merkwaardige vormen
van schade door supersone knallen.
Tegenwoordig hoor je nog wel de
knallen, maar de berichten over scha
de worden zeldzaam. Gewenning?
Netwerk
Dit alles mag wat geruststellend lij
ken, maar die knal wordt een pro
bleem. Het is een heel verschil of
militaire vliegtuigen toevallig of per
ongeluk een knal veroorzaken of dat
er over de hele wereld een netwerk
van luchtwegen gespannen is waar
door zich commerciële supersone
vliegtuigen een weg banen.
Er zijn veel argumenten te vinden om
een pleidooi voor nog snellere lucht-
verbindingen kracht bij te zetten.
Maar de kern van de zaak blijft de
vraag of miljoenen mensen op aarde
telkens de narigheid van de supersone
knallen moeten verdragen opdat een
paar honderd passagiers hun bestem
mingen een paar uur eerder kunnen
bereiken.
Om die vraag te beantwoorden moe
ten we weten wat precies de narighe
den van de supersone knal zijn. Veel
weten we er nog niet van. De knallen
die de militairen veroorzaken zijn te
incidenteel. Proefnemingen boven
Amerikaanse steden en de eerder
aangehaalde proef boven Bristol wa
ren het tegenovergestelde: te opzette
lijk, te intensief en ao knallend als
het kon.
Maar binnen enkele maanden zal zich
een gelegenheid voordoen om een uit
voeriger studie te maken, want dan
zullen 1,7 miljoen Engelsen. Welsh
men, Schotten en Noordieren leven op
een door Concorde 002 uit te rollen
knallen-tapijt dat 1500 km lang is en
100 km breed. De testvliegroute voor
de Concorde, langs en over de Britse
westkust, heeft een golf van protesten
gewekt. Maar Anthony Wedgewood
ia»r ai»o vakanties Jn St. Davids
Met zo'n alert volk als de Britten
kunnen zijn, kan het niet anders of
we weten binnen een jaar heel wat
meer af van wat de gewone man te
lijden heeft onder de supersone knal
van passagiersvliegtuigen die nu een
maal veel groter zijn dan de superso
ne militaire vliegtuigen. De grootte
van een toestel is mede bepalend voor
de intensiteit van de knal. Zoals legio
andere factoren: de aërodynamische
vorm van het toestel, hoogte, accelera
tie, klimatologische en atmosferische
omstandigheden etc. etc.
Eigen type knal
De British Aircraft Corporation zegt
dat men nu nog geen stelling hoeft te
nemen tegen de Concorde-knal. Elk
vliegtuigtype heeft zijn eigen type
knal en je moet op zijn minst eerst
uitvinden of de knal van de gestroom
lijnde Concorde inderdaad onver
draaglijk is. De scheppers van de
Concorde zeggen nu met de hand
op het hart dat de Concorde-knal
best zal meevallen.
Zo'n verklaring weerhoudt de leden
van het groeiende Anti-Concorde Pro
ject (voorzitter oud-onderwijzer Ri
chard Wiggs) er niet van tegen het
supersone verkeersvliegtuig te blijven
ageren. De ACP heeft inmiddels zo
veel aanhang dat de leden in staat
zijn mr. Wiggs voor -ijn activiteiten
te betalen, zodat hij zijn onderwij-
zersjas aan de kapstok heeft kunnen
hangen.
De heer Wiggs zegt: „De Concorde-
kwestie moet een test-case worden,
waarbij de kernvraag moet luiden:
moet de technologie ondergeschikt zijn
aan het menselijk welzijn of moet de
mens, desnoods ten koste van de kwa
liteit van zijn bestaan ondergeschikt
gemaakt worden aan de technologi
sche vooruitgang?". Als het aan mr
[jj Wiggs en zijn snel groeiende aanhang
ligt, wordt deze zaak over de zilver-
glanzende rug van de Concorde uitge
vochten en het is duidelijk welk ant
woord mr. Wiggs zelf prefereert.
Dat mr. Wiggs geen clown is en dat
het over een serieuze zaak gaat, wordt
tenslotte duidelijk door de uitspraken
van tal van deskundigen. In Amerika,
waar een supersoon verkeersvliegtuig
nog steeds alleen maac in de prenataal
stadium verkeert, vreest men de ko
mende geluidshinder evenzeer, en
Amerikaanse geleerden gaan zelfs al
verder: de uitlaatgassen van superso
ne vliegtuigen zullen wolken vormen
DEN HAAG Wanneer ton
vliegtuig sneller dan het gelold
vliegt, trekt het een trechter
vormige „boeggolf" achter zich
aan. Als deze drukgolf tenslot
te de aarde raakt, ervaren wfl
dit plotseling en snel passeren
de drukverschil als een dubbe
le knal. Men kan het gedrag
van zo'n drukgolf het best ver
gelijken met dat van de echte
boeggolf van een schip dat door
een kanaal vaart. Men ziet dan
ook de einden van de boeggolf
tegen de oevers klotsen. Daar
bij echter moet men wel blij
ven bedenken dat de „boeg
golf" van het vliegtuig werke
lijk trechtervormig is.
De kracht van de supersone
schokgolf kan zeer verschillend
zijn. Tal van factoren waar
van er in nevenstaand verhaal
enkele zijn genoemd zijn
medebepalend.
Over de „aanvaardbaarheid"
van de knal lopen de meningen
/.eer uiteen- Hoewel men met
de tot nu beschikbare knal-er
varing, nauwelijks kan stellen
dat de schokgolf gevaarlijk is,
roept de plotselinge en schrik
verwekkende knalvorm waarin
hU optreedt, bij tal van des
kundigen bezorgde vragen op.
pel. Genieën worden niet meer in de
kerkelijke ban gejaagd. Maar de on
heilsprofeten zijn gebleven. Ze ston
den op toen de eerste trein ging rij
den. toen de gebroeders Wright hun
..vliegende krat" een paar minuten in
de lucht hielden en nog geen 20 jaar
geleden dachten koele, bekwame pilo
ten dat het doorbreken van de ge
luidsbarrière gelijk stond met het
loodrecht aanvliegen op de harde
aardkorst.
Het supersone vliegtuig is een reali
teit. Het is de consequentie van de
krabbels die de vijftiende eeuwer Leo
nard Da Vinei op papier zette, van
de dodelijke zweefvlucht van Otto Li-
liënthal, van de ballöhavontüren van
Montgolfier, van de luchtsprongen van
de gebroeders Wright ën van' de uit
vinding van de straalmotor.
Evenmin als destijds de trein en de
stoommachine, zal het supersone pas
sagiersvliegtuig tegengehouden kun-
HET GEDONDER BEGINT
storten. Historische gebouwen zijn ze
ker reddeloos. Onze kinderen worden
neurotici en wij zelf worden dat in
wat heviger mate dan we het al zijn.
Patiënten zullen sterven op de opera
tietafels omdat de messen van schrik
kende chirurgen uitschieten. Hoogst
waarschijnlijk, bijna zeker (maar net
niet helemaal zeker) is dit alles baar
lijke nonsens. Tot nu toe heeft men
bij de meest intensieve proeven met
supersone knallen niet méér weten te
bereiken dan wat gebroken glas en
hier en daar een stuk afgebrokkeld
stucwerk. In 1967 was de Britse stad
Bristol het toneel van zo'n wrede hap
pening. Supersone Lightning-jacht-
vliegtuigen werkten een heel knallen-
repertoire af boven de hoofden van de
Bristolse proefkonijnen.
Schadeclaims van de kant van de
bevolking bereikten een gemiddelde
van zo'n vierduizend gulden per
vlucht. Maar een hoop van die schade
Benn, de minister van technologie die
het plan in het Lagerhuis moest ver
dedigen, en de betrokken vliegtuigfa
briek British' Aircraft Corporation
(BAC) zeggen dat het niet anders kan
wegens een combinatie van technische
en veiligheidsredenen. De meeste test
vluchten vinden trouwens plaats bo
ven open zee, maar vijftig supersone
vluchten zullen met een maximale
frequentie van drie per week moe
ten worden uitgevoerd in de gewraak
te corridor langs de westkust.
Prestigeknallen
Zo druk als de Britten zich maken
over deze zaak, zo kalm blijven de
Fransen er onder. Een deel van
Frankrijk heeft zijn eerste knalerva
ring al achter de rug. In dit geval van
Concorde 001. (Zoals men weet is de
Concorde een Brits-Frans project. In
beide landen beschikt men over een
prototype waarmee thans intensieve
en tot nu toe zeer succesvolle testpro
gramma's worden afgewerkt). Voor
Frankrijk is de Concorde een natio
naal prestigeproject. Veel meer dan
voor de Britten die herhaaldelijk ge
probeerd hebben er onderuit te ko
men, niet in de laatste plaats wegens
de gigantische kosten. De Concorde
heeft tot nu toe al zo'n 8,5 miljard
gekost
Wie zich evenmin druk maken zijn de
Russen, boven wier hoofden de als
twee druppels water op de Concorde
lijkende Tupolev-144 wordt getest.
Trouwens; al zouden die Russen zich
druk maken, wie zou er van horen?
De kwestie is dat het probleem van de
milieuverontreiniging (en geluidshin
der draagt daartoe bij) een zorg is die
eigenlijk hoort bij het post-industriële
tijdperk. Het zijn dus slechts de meest
progressieve industriële samenlevin
gen die zich (nu al) druk maken over
dit in de post-industriële sfeer thuis
horende probleem. Tot deze progres-
sief-industriële naties mogen Frank
rijk en de Sovjet Unie hoe tech-
nisch-geavanceerd ze ook zijn zich
niét rekenen.
We moeten dus de komende maanden
naar die 1,7 miljoen Britten kijken en
luisteren. Want die zijn niet van plan
hun menselijk welzijn ondergeschikt
te maken aan de technologische gran
deur van hun eiland-natie of aan de
winst- en verliesrekening van de
BAC. Dat bleek wel uit de opwinding
die een maand geleden ontstond toen
de testroute langs de westkust bekend
werd gemaakt. De BBC kwam zend
tijd tekort en alle kranten van de
Times tot en met de Manchester
Evening News wijdden lijvige
en van-dik-hout-zaagt-men-planken-
commentaren aan de zaak. De man in
de straat droeg zoals Engelsen ei
gen is zijn steentje bij. Tussen alle
technische, deskundige en pseudo-des-
kundige prietpraat ontbrak zelfs in
de Times het tot meer menselijke
schaal teruggebrachte detail niet, zo
als het bange verhaal van de mensen
van 't stadje St Davids op 't westelij
ke puntje van Pembrokeshire die
vreesden dat hun 800 jaar oude ka
thedraal het supersone geweld niet
zou overleven. Voor de BBC was dit
aanleiding een deskundige te vragen
of de kathedraal nog overlevingskan
sen had. De goede man antwoordde
dat de kathedraal meer lijdt van de
trillingen die door het normale weg
verkeer worden veroorzaakt, dan door
de Concorde-knallen. Waarop mijn
gastheer bij wie ik toen toeval li" lo
geerde, in schaterlachen uitbarstte en
onmiddellijk zijn lijfblad opbelde om
te zeggen dat de BBC-deskundige
raaskalde omdat langs de kathedraal
van St. Davids per dag hoogstens vijf
of zes auto's reden. En hij kon het
weten want hij bracht toevallig elk
in de stratosfeer (die zichzelf veel
langzamer reinigt dan de atmosfeeri
waardoor de zon bepaalde stroken van
de aarde moeilijker kan bereiken.
Of: de uitlaatgassen zullen in de stra
tosfeer de daar aanwezige ozon een
noodzakelijk filter tegen ultra-violette
zonnestraling versneld afbreken
waardoor in de meest intensief bevlo
gen routes „gaten" in de stratosfeer
zullen ontstaan. De onder die stroken
gelegen landstreken zullen levenloos
worden als gevolg van de ultra-violet
te zonnestraling. Ter geruststelling
dient erbij gezegd te worden dat ver
reweg de meeste geleerden, de Ameri
kaanse federale meteorologen voorop,
dergelijke ideeën bestrijden.
Onheilsprofeten
Elke stap voorwaarts die de weten
schap maakte heeft altijd al de on
heilsprofeten doen ontwaken. Uitvin
ders komen niet meer op de brandsta-
nen worden. In Parijs vergaderden
kortgeleden deskundigen uit heel
West-Europa over het komende ge
luidshinder probleem. De experts
waarbij ook Nederlandse kwamen
vrijwel unaniem tot de conclusie dat
vliegen met supersone vliegtuigen bo
ven bewoonde gebieden in elk geval
„onaanvaardbaar" is. Zoals bekend
huldigt ook het ministerie van Ver
keer en Waterstaat dit standpunt.
Maar om een verbod van supersone
vluchten boven ons land zinvol te
maken, moet er samengewerkt wor
den met andere landen. En zelfs de
experts in Parijs konden niet tot een
unanieme aanbeveling komen voor
hun verschillende regeringen
De vraag blijft: moeten we echt
zo snel? En zo ja, wat zijn we
bereid daarvoor te betalen?
0
É*ÉéJ
„Sorry"! (Rigby in The Sun van 19 februari). De Britten nemen de overlast van de knal niet zo
gemoedelijk o&
De Concorde in een karakteristieke» houding tijdens het opstijgen: de neus naar beneden gericht, codat de
bemanning de grond blijft zien.
