RXj T j£f J
OORLOGSSLACHTOFFERS
Treurige
erfenis
van
j* 11
25 jaar
vrijheid
vergeten
Nederlandse
groep
ZATERDAG 7 MAART 1970
„Het Nederlandse volk heeft zich schandalig gedragen tegenover
de oorlogsslachtoffers. Toen ze gebroken en berooid terugkeerden
uit de concentratiekampen en uit de kelders, waarin ze onder
gedoken hadden gezeten, zijn ze noch financieel noch geestelijk
opgevangen. Wij waren uitgekeken op de ellende. De sfeer was:
handen uit de mouwen allemaal. Niet zeuren, maar sjouwen aan
de wederopbouw. Voor de ontheemden, de vertrapten, de ver
guisden die schuldeloos hun familie, have en goed al hun ken
nissen vaak, heel hun vertrouwde omgeving hadden verloren,
is een afgrijselijker klimaat niet denkbaar. Iedereen hield de ogen
dicht voor hun leed. Alles wat met de oorlog te maken had.
werkte op het nationale schuldgevoel. Dat wilde men vergeten
wegstoppen. In deze geest zijn de regelingen voor de oorlogs
slachtoffers tot stand gekomen, die wij nu moeten helpen uitvoe
ren. Maar wij geven er de brui aan. Wij weigeren zowel vanuit
ons beroep als vanuit ons persoonlijk verantwoordelijkheidsge
voel, nog langer te proberen de vervolgden aan te passen aan deze
regeling. Wij willen ons integendeel opstellen naast hen; wij
willen met hen strijden voor een voorziening, die is aangepast aan
hun specifieke noden".
Een bittere aanklacht. Een kouwe dou
che boven het pitje, waarop Nederland
dit jaar zijn nationale vreugde over 25
jaar herwonnen vrijheid opwarmt. De
aanklacht wordt in vereniging en met
grote verontwaardiging uitgestort in de
open brief, die de zestien maatschappe
lijk werksters van de stichting Joods
maatschappelijk werk hebben gericht
aan de Nederlandse overheid. Met twee
ervan hebben wij een gesprek de
dames B. de GrootLeuw en R. Eds-
senmann-Plaut. Ze zwaaien met een te
legrafische solidariteitsbetuiging, ont
vangen van de vereniging van maat
schappelijk werksters. Ze zeggen: „We
voelen ons medeplichtig aan deze schan
de. We vragen ons in geweten af, of
we'hier nog langer aan mee mogen
doen. De helft van de oorlogsvervolg
den in Nederland is al gestorven. Er
zijn er misschien nog een 5000 over.
Voor hen is er eindelijk, sinds 1968, 'n
regeling, maar die is zo ontoereikend
en wordt zo stroef toegepast, dat we
ons werkelijk afvragen: wacht men er
slechts op, tot de rest ook stilletjes uit
gestorven zal zijn?"
Vraag: anno 1970, jaar van herdenking
nog steeds navrante verhalen in het ar
chief van Joods maatschappelijk werk?
.Legio. Hier komt er een. Een huis
vrouw. die nu 47 jaar oud is. In het
voorjaar van 1944 werd ze weggevoerd
eerst naar Westerbork, toen naar 't
beruchte Bergen-Belsen. Ze liep er
tyfus en dysenterie op. Haar ouders
kwamen om in het kamp. Haar broer
werd wegens zijn verzetsdaden gefu
silleerd. Toen ze na de oorlog levend
terugkwam, had ze niemand meer. Ze
sloot een huwelijk, naar haar zeg: n
een vluchthuwelijk, waarin ze gebor
genheid zocht. Ze kreeg een zoon. Haar
man reisde met de spaarcentjes naar
Australië om de emigratie van zijn ge
zin voor te bereiden en kwam daar
bij een auto-ongeluk om het leven.
Ze moest gaan werken in een wasse
rij en haar kind uitbesteden. Ze ging
samenleven met een man, die zelf drie
kinderen had, waarvan ze een dochter
kreeg. Ook dat was een vlucht, zegt
ze. In 1962 verliet ze hem in overspan
nen toestand en in 1963 trouwde ze met
haar huidige man.
In 1965 bleek ze tbc te hebben en bo-
EN MAAR
VRAGEN STELLEN:
DE
MEEST
AFSCHUWELIJKE
VRAGEN...
vendien een chronische leverkwaal.
Als gevolg van de medicijnen, die ze
moest slikken, kreeg ze suikerziekte.
Daar kwamen later nog reuma en epi
lepsie bij. Een en ander heeft handen
vol geld gekost. Ze voelt zich dood
schuldig omdat ze door haar ziekte
haar oudste zestienjarige dochter vaak
van school moet houden; omdat ze de
kinderen nooit geld kan geven
clubs en dergelijke en omdat haar
zich blauw betaalt.
We hebben in het kader van de be
staande regeling voor haar een auto
matische wasmachine aangevraagd,
vergoeding van de dieetkosten en hulp
in de huishouding.
De adviescommissie in Arnhem steun
de ons verzoek. Bij de sociale dienst
van haar woonplaats concludeerde
na uitvoerige berekeningen, dat ze in
aanmerking kon komen voor een een
malige uitkering van.. 7 gulden 78.
Haar bezwaarschrift is ongegrond
Vraag een uitzondering zo'n geval?
Noodgevallen
..Nee, sinds de regeling in 1968 einde
lijk is ingevoerd, hebben we 2000 aan
vragen gehad. Eerlijk is eerlijk er
zijn er een paar bij geweest die er
een auto aan hebben overgehouden.
Maar het merendeel zijn noodgevallen.
Hier nog zo'n voorbeeld, een gezin van
man, vrouw en drie kinderen wordt
naar Auschwitz gebracht. Alleen de
vrouw overleeft het. Na de oorlog trekt
ze in bij haar broer, die in het kamp
zijn gezin is kwijtgeraakt. Ze durfde
niet alleen te gaan leven.
Ze was helemaal kapot gemaakt. De
broer is hertrouwd en in België gaan
wonen. De vrouw Is met hem meege
gaan. omdat ze hier verder niemand
meer had. Ze komt niet voor een Ne
derlandse regeling in aanmerking om
dat ze in België woont. Ze komt niet
voor een Belgische regeling in aanmer
king omdat ze in Nederland het slacht
offer van de oorlog is geworden, niet
in België. Daar hebben we veel meer
voorbeelden van. Zulke mensen vallen
verschrikkelijk tussen de wal en hel
schip. Niemand doet er wat aan".
Vraag: kun je zoiets onzegbaars als
oorlogsleed met geld vergoeden? Wil
len de slachtoffers dat zelf? Ze zijn er
lang niet allemaal financieel beroerd
„Dat is waar. Maar als de overheid de
ze mensen financieel steunt, krijgen zij
in wezen de steun van het hele Neder
landse volk niet? Zoals het nu is, heb
ben ze het gevoel dat ze zonder meer
in de kou gelaten worden. Het geven
van geld zou voor hen een daad van
solidariteit betekenen. Een erkenning
van hun lijden en een blijk van mede
leven. Kijkde gemeenschap heeft
wel miljoenen over voor de bevrijdings
feesten, al is daar goddank tegen ge
protesteerd. En de kolenboeren, 'die
door het aardgas hun handel kwijtraken
ze krijgen 25 miljoen40 miljoen
hoeveel is het ook weer? Die maken
tamtam en dan kan het opeens. We heb
ben hier gisteren een cliënt gehad, die
zich verschrikkelijk opwond over de
kranteberichten over dat zeehondje Bol
letje, dat in Burgers dierenpark door
kwajongens is afgemaakt. Hij was ra-
,,£>aar schrijven ze wel ovèi:", zei hij,
„maar over ons, die ze toch ook gepro
beerd hebben af te makend maakt nie
mand zich druk".
Zulke reacties krijg je. Zo gevoelig ligt
het".
Vraag: wat verstaat u precies onder
noodgevallen?
Daaronder verstaan we mensen, die
psychisch, lichamelijk of materieel als
gevolg van de oorlog en gemeten met
de standaard van onze huidige wel-
yaart in een,slechte of jpinder aange
name positie verkeren.
Een miljonair, die als gevolg van wat
hij ln de oorlóg heeft'mêegemsakt al
vele jaren lang bij de psychiater loopt,
kan een noodgeval zijn. Wij vinden, dat
die bijzondere kosten van zijn behan
deling door de Nederlandse staat moe
ten worden gedragen. Dan voelt zo'n
man, dat hij bij een gemeenschap be
hoort dat hij geen paria is zoals hij
dat in de ogen van de bezetters was.
Objectief kun je zeggen, dat er een
verschil is tussen een vrouw, die haar
man verloren heeft, maar in.gpede doen
is, en een man, die zijn leven maar
voort moet slepen, omdat hij als een
wrak uit een kamp is gekomen. Maar-
subjectief, in de persoonlijke sfeer, zijn
ze beiden evenzeer oorlogsslachtoffers.
Zulke mensen zullen het krijgen van
een uitkering ervaren als een gebaar
van het Nederlandse volk. Ze zullen het
voelen als een bewijs, dat er aan hen
gedacht wordt. En dat zou enorm be
langrijk zijn voor hun moreel. Geld be
tekent in onze maatschappij veiligheid
„•V
- i
het vergoedt iets. En ze hebben zo
veel onzekerheid gekend zoveel ver-
Vraag: wat zijn concreet de bezwaren
tegen de regeling van 1968, die trelis-
waar laat is gekomen, maar die nu
toch functioneert?
„Ons eerste bezwaar geld het feit, dat
hij is ondergebracht bij de bijstands
wet. Dat is niet voldoende, want het
recht op een uitkering wordt daardoor
gekoppeld aan een bestaande financië
le nood in de zin der wet. De interpre
tatie van een en ander verschilt per ge
meentelijke sociale dienst, zódat er in
de uötkerungen grote varialteS zijn.
Voorts komen de oorlogsver volgden, die
inmiddels in het buitenland wonen, niet
in aanmerking. Gehuwde vrouwen ko
men nooit1 voor een maandelijkse uit
kering in aanmerking, ook niet al zou
hun man het minimumloon hebben of
werkloos zijn. Ze krijgen alleen eventue.
Ie bijzondere kosten. Als ze zo invalide
zijn, _dat ze niet meer kunnen werken,
krijgen ze extra-vergoeding".
iedereen
weet,
hoe ze
opeengepakt
in
beestenwagens
dagenlang
zonder
voedsel
werden
versleept
Mevrouw B. de Groot-Leuw (links) en mevrouw R. Eisenman-Plant rusten niet voordat die problemen voor
de oorlogsslachtoffers opgelost zijn.
Onbeschaamde enquête
„Dat is 'n afschuwelijke zaak. Oorlogs
slachtoffers, die een uitkering wensen,
moeten dikke formulieren invullen met
navrante vragen, die de verschrikkelijk
ste herinneringen oproepen. Door wie
bent u gearresteerd? Alsof ze zo'n S.S.-
er naar zijn naam konden vragen. Waar
om bent u gearresteerd? Hebben zich
tijdens Uw vervoer naar het kamp nog
omstandigheden voorgedaan, die hebben
bijgedragen tot uw toestand? De onbe
schaamdheid! Iedereen weet, hoe zc
opeengepakt in beestenwagens dagen
lang zonder voedsel werden versleept
en hoe de mensen rondom hen stierven
als ratten. En op dat stomme papier
kunnen ze hoogstens invullen, dat ze in
vier kampen hebben gezeten. Terwijl
sommige van onze cliënten wel twintig
kampen hebben overleefd, 't Ontbreekt
er nog maar aan, dat ze vragen: hebt
u eerste of tweede klas gereisd en maak
te u de reis op eigen gelegenheid of door
bemiddeling van een reisbureau? Het
is een schandaal. Bovendien gaat hel
om gegevens, die allang bekend zijn.
Iedereen kan ze zo opvragen bij het
rijksinstituut voor oorlogsdocumentatie,
bij het Rode Kruis noem maar op
Vraag merkt u in utc werk iets van de
gevolgen, die het invullen van dit soort
formulieren heeft?
..O ja De mensen krijgen er weer nacht
merries van. Ze storten in. Ze vluchten
weg in sarcasme. Hoe kan 't anders. 7
De formulieren praten over „uw ver
blijf in het concentratiekamp". Alsof
het om een vakantie in een hotel aan
de Costa Brava ging. Anderen klappen
helemaal dicht. Het is ook moeilijk voo>
ons. Wij zijn geen ambtenaren. De
huidige gang van zaken geeft ons on
vrede met ons werk. Het is ons vak
een bepaalde relatie te scheppen voor
dat we met iemand van wal steken. We
willen meer zijn dan enquêteurs. Bij
deze oorlogsslachtoffers roepen we
iets op, dat we later niet kunnen opvan
gen. We zien al die eenzaamheidspro
blemen, die frustaties. En we weten:
het eerste of zelfs het tweede jaar zal
er in dit geval niets van komen...".
.Een jaar is normaal. Een aanvraag
komt terecht in een verschrikkelijk in
gewikkelde bureaucratische draaimo
len. En de mensen in hun nood maar
bellen. Om dan na een jaar te horen te
krijgen: mevrouw, u komt in aanmer
king voor een eenmalige uitkering van
7 gulden 78
Vraap: Wat kost het de Nederlandse
staat, de Nederlandse gemeenschap
om deze verschrikkelijke erfenis be
hoorlijk af te lossen?
„We schatten 22,5 miljoen gulden per
jaar. Waar de gemiddelde leeftijd van
de groep, waarom het gaat, momenteel
56 jaar is en de levensverwachting er-
van niet uitgaat boven gemiddeld 10 M
jaar. zal hel letale bedraa 250 miljoen z„ begon j ellende
belopen, uit te smeren over een perio- 1
de van 10 Jaar. dle no6 steeds niet opgelost is. Na
piet snoeren 25 jaar nog niet
