~Pro-PAKker Wouter Kuyper van Democraten '66:
HET PAK IS EEN SYSTEEM DAT HET
WAARD IS UITGEPROBEERD TE WORDEN
Provadya? gaat
Leidse smulpaap
confronteren met
de hongersnood
VROEGE ROMANTIEK
IN DE LAKENHAL
Vu komen tegenstellingen
duidelijk in het licht
SCHILDER-ACTEUR JOHANNES JELGERHUIS RIENKSZOON
INCASSEERDER
3)e£cklóeSoti/tont
WOENSDAG 24 DECEMBER
DE LEIDSE COURANT
auduag start onze studsredac-
teur Jan Lenne do regelmatig in
onze kolommen terugkerende ru
briek KAAKTEN OI' TAFEL,
DE RAAD IS TROEK; een ru
briek, waarin velen, «lie bij de
gemeenteraadsverkiezingen van
juni 1970 een rol gaan spelen,
aan het woord zullen komen.
Hij begint de rubriek met een
interview met de heer W(outer)
Kuyper, voorzitter van D'(>6 af
deling Leiden. De heer Kuyper
is gehuwd, 35 jaar, sinds 1940
Oegstgeestenaar, maar sindH'60
in Leiden woonaehtig. Zyn mi«l-
delbare schoolopleiding genoot
hij aan het Stedelijk Gymnasium,
waarna hij aan de Technische
Hogeschool in Delft bouwkunde
studeerde. Op het ogenblik is hij
werkzaam bij «Ie T.IL Voordat
architect Kuyper zich in '66 aan
sloot bij de Demoeraten van
Hans van Mierlo, voelde hij zich
aangetrokken tol de linkervleu
gel van de VVD.
Net terug van een schaatstocht ontving Wouter Kuyper
mij in zijn kleine, kleurrijke woning op de tweede ver
dieping van een perceel aan de Kloksteeg. Hij leek mij op
het eerste gezicht een ietwat introverte man, maar naar
mate het gesprek vorderde viel dat alleszins mee en gaf
hij openlijk zijn mening op de politieke constellatie zoals
we die op het ogenblik in Leiden kennen en zoals die
mogelijk gaat worden.
Naar het zich laat aanzien worden
partijen in de ogen van de kiezer
teeds minder belangrijk en kijkt hij
teeds meer uit naar de sterke man
het politieke gezelschap.
K.: „Natuurlijk, een persoonlijk-
d is verdraaid belangrijk in de po-
ek, maar het gaat toch voorname-
om programma's".
- Vele kiezers zeggen: De program-
ran de partijen lijken zoveel op
Ikaar.
„Dat kan wel zijn, maar het
oort bij zijn staatsburgerschap dat hij
e programma's van de diverse par
ijen goed bestudeert."
- Zeker In de verkiezingstijd betwis-
pn de confessionelen de partijen, die
Ideologische basis hebben, het
estaansrecht.
V. K.: „Dwaasheid. Een" confessionele
artij wordt bijeengehouden door een
element, dat niets met politiek te
maken heeft. Neem de KVP. Daar zit-
uiterst rechtse figuren in als Rom-
me en Schmelzer, maar ook linkse jon
gens. Wat houdt ze bijeen? De gods
dienst. Maar godsdienst heeft geen
richtlijnen voor politiek handelen."
- Voor de confessionelen is het evau-
elie de basis.
V. K.: ,.Ja, akkoord. Maar u weet ook
-el, dat het evangelie op honderd en
én manier geïnterpreteerd kan wor-
en. In zedelijke kwesties zal het evan-
elie misschien meestal wel een ant-
oord geven, maar in politieke kwes-
es zeker niet."
- D '66 ls toegetreden tot het Pro-
ressief Akkoord met zeven tegen zes
V. K.: „Nou. en? De leerplichtwet is
50 tegen 49 stemmen aangeno-
en niemand heeft er ooit spijt van
ehad."
- Bij de stemverklaring voor de
jigenlijke stemming was een kleine,
aeerderheid, dacht ik, tegen. U on-
oom lerbrak toen voor een kwartiertje de
ie op rrKadering' Waarom?
ioch-'W- K.: „We hadden de indruk, dat de
ingenlaak nog niet bij iedereen duidelijk
epoolfcas overgekomen en daarom gingen
mgenfre nog eens met ieder lid afzonderlijk
praten. Met het gewenste resultaat."
Aanvankelijk was u ook niet voor
het PAK.
W. K.: „Dat klopt. Pas in de commis
sie van overleg heb ik begrepen wat de
interpretaties waren van het drukwerk
van de andere partyen. Ik kwam er
ook achter, dat de figuren die het
PAK-programma gaan uitvoeren nie
precies dezelfde mensen zijn die lo'.
nu toe in die partijen 'L voor het zeg
gen hadden. Dat'geldt natuurlijk niet
voor de PPR en PSP. maar met name
voor de PvdA. De lieden van de PvdA,
die tot nu toe als de behoudende vleu
gel regeerden, gaan verdwijnen. Die
houden een beetje te krampachtig
vast aan hetgeen ze verworven heo-
ben. Ze zien niet in, dat je als partij
je doelstellingen moet veranderen
wanneer je eenmaal hetgeen je voo:-
ogen stond verworven hebt. Er gaan
in de nabije toekomst grotere tegen
stellingen spelen dan de sociale tegen
stelling."
Welke?
W. K.„Je kunt er van op aan, dat
binnen 'twee generaties de sociale te
genstelling hier volkomen verdwenen
is. Het verschil: ontwikkelde - onder
ontwikkelde landen daarentegen wordt
steeds groter. En op nationaal niveau
wordt bijvoorbeeld het onderwijs steeds
belangrijker. Daarom is het ondervijs
ook zo n belangrijk punt in het I\AK-
programma."
Zitten er In het PAK-programma
ook specifieke D'66-wensen?
W. K.: „Het samenstellen van 't PAK-
programma is een kwestie van geven
en nemen geweest. De PSP bijvoor
beeld had oorspronkelijk zeer vérgaan
de kreten over het grond- en woning-
bezit op het programma staan. Wij
daarentegen willen weer, dat de huren
van verbeterde huizen aangepast wor
den. Ik ben persoonlijk een groot voor
stander voor een vrij marktmechanis
me en dus ook voor individuele huur
subsidies."
U bent het dus niet eens met die
KVP-wethouders, die in de toekomst
naast het individuele huursubsidiebe-
leid ook een andere vergaande subsi
dieregeling willen?
standers in haar gelederen «Ie ver-
W. K.: „Ja., zonder meer. We zijn al
mensen aan het polsen. Ik verwacht
dat we half januari met de groslijst
uitkomen."
LEIDEN Water en brood. De jongerenbeweging Provadya gaat op
Krijgi elke PAK-partij één wethoii- Tweede Kerstdag de traditionele Kerstsfeer radicaal doorbreken, zo
wij reeds meldden. In plaats van kalkoen en kip, nu dus een water- en
broodmaaltijd, welke genuttigd zal worden in de sociëteitslokalen van
Vormingscentrum „Troef" aan de Hogewoerd. Deelname aan deze
„protest-snack" vereist een bedrag van f 3.dat regelrecht in de
pot van het Biafra Comité Leiden verdwijnten dus in goede
handen valt.
K „Daar wordt pas na de verkie-
ngen over gepraat. Dan pas kunnen
e ook bekijken wie de meest geschik-
kandidaten heeft."
hef
mlaiiks in
W. K.: „Daar ben ik op tegen. En dat
moet zeker niet via Sociale Zaken lo
pen, want dan wordt dat voor Leiden
een onoverkomelijk probleem en wordt
het tekort nog groter. Het zou iets
anders zijn, wanneer er een landelijk
huursubsidie-budget zou komen."
De roemruchte wethoudersclausule
in de PAK-overeenkomst komt zeker
niet bij D '66 vandaan
W. K.: „Nee, bepaald niet. Toch heb
ben we ermee ingestemd. Het is nood
zakelijk voor Leiden."
Het hoofdbestuur
«Iruk op u uit om He
D '66 oefent
Er
W. K „Neen, besli:
druk geweest van 't xegionale bestuur.
Maar dat komt hoofdzakelijk, omdat
het niet doordrongen is van de Leidse
moeilijkheden. Volgens mij is er in
het verleden op elk niveau te weinig
aandacht aan besteed om die speci
fiek Leidse moeilijkheden in Den Haag
kenbaar te maken. Was dat wel het
geval geweest, dan had men ook in
Den Haag veel meer begrip gehad voor
onze moeilijkheden."
In de wandelgangen van het Stad
huis wordt nu al gemompeld, dat vol
gend jaar het tekort op de Leidse be
groting 1*3 miljoen gulden zal zijn.
Stel, dat het PAK een meerderheid
behaalt. De kandidaat-PAK-\v«dho«i-
ders weten dan dus nu al, dat z|j vol
gend jaar moeten aftreden.
W. K.: „Akkoord, maar er la natuur
lijk een zekere tijd nodig om te onder
zoeken of er niets van Den Haag ge
daan kan worden gekregen. Is het
van meet af aan duidelijk, dat ons
streven niet haalbaar is, dan moeten
we ons terugtrekken. Maar. zover is
het nog lang niet. Het hangt er maar
helemaal van af of de regering Leiden
een extra financiële injectie wil geven."
Mr. Hanssen wil de 10 miljoen \an
de Schouwburg aan do Merenwyk be-
W. K.: „Ik weet niet of je de titel
kent van het boek: „Niet bij brood al
leen." Ik geloof dat ik daarmee alles
gezegd heb. Mr. Hanssen is er falikant
naast. Je kunt zomaar niet het één
voor het ander uitgeven. En, je hebt
als stad culturele instellingen hard no
dig. Anders krijg je één grote slaap-
stad."
Bij de PvdA is men boos op Anipt-
meyer naar aanleiding van diens arti
kel in „Radikaal."
W. K „Ach, die mensen die daar boos
om zijn geworden, waren toch al tegen
het PAK. Het is een storm in een
glas water geweest, wat hun heengaan
hoogstens minder elegant maakt."
Hoeveel zetels verwacht u In de
I-eidse raad
maakt of hij D '66 landelijk of gemeen
telijk kiest?
W. K.: „Nee. maar in Leiden wel. van
wege het PAK. Ik kan me bijvoorbeeld
voorstellen, dat er mensen zijn, die zich
met veel pijn en moeite hebben losge
maakt van de PvdA en nu teleurge
steld zijn in D '66 omdat die met de
PvdA gaat samenwerken. Het enige,
wat ik dan kan zeggen is: Die PvdA
van nu is niet dezelfde van vier jaar
geleden."
Kan D '66 met zoveel I'AK-tegen-
oiiderM-hrijft
W. K ,,.Ja, zeker, maar onder voor
waarde. dat je het programma In zijn
geheel loyaal zult naleven."
Amplnieijer wil de geheimhouding
van de commissies verbreken.
W. K „Daar zijn we voor. maar dat
moet wel op democratische wijze ge
beuren. Dus via een voorstel aan de
gemeenteraad.
Amplnieijer noemde D'66 de partij
van «Ie Hhulsherstelmensen.
W. K „Ach, een flauwiteit. Iedereen
weet dat de binnenstad ons erg ter
harte gaat. Ik vind dat een binnenstad
incompleet is wanneer er niet elke
functie naar behoren in uitgeoefend
kan worden. In het gezicht van de stad
vind je het karakter van de inwoners
terug Het is typerend voor Leiden,
dat er zo verschrikkelijk veel onver
schilligheid heerst ten opzichte van de
binnenstad.
En tenslotte «Ie Democraat Kuyper
over liet PAK in zijn algemeen:
„Nu de progessieve partijen zich zijn
gaan bundelen, doen de confessionelen
dat ook. Nu komen meer tegenstellin
gen aan de oppervlakte dan ooit gezien
is. Die polarisatie maakt het politiek
bedrijf doorzichtig en geeft de burger
grotere betrokkenheid bij het politieke
spel. Die polarisatie is ook gewenst,
omdat tot nu toe door het veel te ver
doorgevoerde collegiale bestuur het
nooit voor iemand duidelijk is geweest
in hoeverre een bepaalde wethouder
een bepaald beleid heeft verdedigd. Nu. j
met het PAK, zal dat veel duidelijker
in het licht treden.
In een grote stad als Leiden loop
je toch niet het gevaar dat minder
heden in de verdrukking komen
en daarom doen we er goed aan
dit systeem eens grondig uit te
C. LANGEZAAL
Arts
?zig van 25 december - 2 januari
Waarneming tel. 22222.
Collecteren
bij Leidse
restaurants
Van dit gebaar dient echter méér kracht
uit te gaan. Na de maaltijd, die 's mid
dags om uur aanvangt, zal dan ook
een stille tocht door de Leidse binnen
stad gehouden worden, waar nu al ge
ruime belangstelling voor ijlkl te be-
Tijdens die tocht zullen 25 van de 26
restaurants, die Leiden telt, worden aan
gedaan. Voor de ramen, waarachter
menige smikkelaar zijn Kerstboutje
naar binnen werkt, zal dan gecollec
teerd worden. Gecollecteerd voor Biafra.
Voor iemand, die zojuist een dampende
gebraden kalkoen van zijn linker achter
poot ontdoet, zal het beslist géén pret
tig gezicht zijn, als hij-zij 'n blik werpt
op het indrukwekkende oranje-witte
protestbord, dat niets meer of minder
vermeldt dan de vraag: „Eet U smake
lijk?" met daarnaast de afbeelding van
een mager Biafraantje.
Kritiek op maatschappij
Toch is deze aktie niet alleen toege
spitst op de ontwikkelingshulp. ..Deze
actie is vooral bestemd voor de Leidse
jeugd en in het bijzonder de school
jeugd", :o laat Provadya f weten, om
dat wij het idee hebben dat de jongeren
het meest gebonden zijn aan de- tradi
tionele Kerstsfeer".
Een Provadyaan: „Het is natuurlijk
niet de bedoeling, dat iemand zich eerst
thuis volstauwt met kalkoen, en dat-ie
dan daarna naar „Troef" komt om een
stukje brood en een glaasje water te
nuttigen. Nee, iedereen weet waarvoor
die komt. Men gaat zitten en krijgt
twee boterhammen en een glas water
voorgeschoteld. Je kan natuurlijk geen
moppen gaan zitten tappen. Dat komt
er niet bij te pas".
Oud brood
Om de zaak zo sober als mogelijk te
houden, moet dat brood ook nog oud
zijn. De Coöperatie leverde gistermor
gen per bestelwagen 25 kg oftewel £0
broden, gesneden en verpakt. Naar wa
ter behoeft men niet te zoeken. Die zaak
is dus rond.
Ook voor de stille tocht en het collec
teren zijn vergunningen verleend. Door
wettelijke omstandigheden is het echter
alleen aan personen boven 14 jaar toe
gestaan te collecteren. Maar van Pro
vadya?-zijde is men er van overtuigd,
dat voldoende collectanten zich zullen
aandienen. Vermoedelijk zal er zelfs ge
wisseld moeten worden.
Wij zoeken per 1 januari 1970 een
voor de stad Ook gepensioneerden komen hiervoor
in aanmerking. Leuke bijverdienste.
Sollicitaties te richten aan
PAPENGRACHT 32 LEIDEN TELEFOON 20935
Inleveren
Na afloop van de tocht Cs avonds om
plm. 7 uur», wordt de opbrengst van
de maaltijd en de collecte weer In ge
bouw „Troef" overhandigd aan het
Biafra Comité, in de persoon van da. C.
H. Bijl. die zich met deze actie solidair
verklaarde, evenals mej. M. J. E. Kerck-
hoffs, de directrice van het Vormings-
centrum, die op haar beurt weer de cur
sisten achter zich heeft staan. Het me
rendeel van hen verklaarde zich zelfs
bereid om een dagloon voor de actie
af te staan.
i Rest tenslotte nog vermelding van dm
route. Deze loopt vanaf de Hogewoerd
57 via het Stationsplein en de Bree-
straat weer naar de plaats van vertrek
J en wordt aldaar ontbonden.
johannes Jelgerhuis werd in 1770 te
Leeuwarden geboren en is in 1836
Amsterdam overleden, waarna hij
alle stilte werd begraven op het
tadskerkhof te Haarlem. Hij was
oornamellijk werkzaam in Delft en
msterdam, doch hij heeft ook in Lei-
Haarlem gewerkt. Van zyn
nd zijn de bekende pi enten en schil
drijen van de buskruitramp in 1807.
leerling van zijn vader Rienk
729-18061. van wie een enkel werk
'hoort tot de collectie van De La-
nhal. Rienk was voornamelijk werk-
Is min of meer rondtrekkend
irtrettist. Hij stamde uit een Friese
'Ud8medenfa milie
IN samenwerking met het Nij
meegse Museum voor Schone
Kunsten, het Toneelmuseum te
Amsterdam en het Stedelijk Mu
seum De Lakenhal wordt in deze
drie steden een tentoonstelling
gehouden van hel werk van de
toneelspeler en schilder Johan
nes Jelgerhuis Rzn. Na in Nij
megen te zijn geweest, is de col
lectie thans te zien in De La
kenhal.
hand.Waarschijnlijk echter ontving Johan-
hem slechts de eerste lessen,
ant later volgde hij een opleiding bij
Amsterdamse landschapschilder
'ïeter Barbiers Pzn. Hij bekwaamde
ch daarnaast tevens in het toneel-
:lersvak. Dat hij tot de gegoede
rgery behoorde bewees zijn benoe-
^""fiing i in 1798) te Delft lol kapitein
■land an een compagnie fuseliers
■ntai-l*
op ewapende Burgerwacht. In 1801
"eedt hij aldaar op als commissaris
.g. „gewesene St.-Lucas-
;ilde."
an 1816 tot 1824 was hij directeur
an het Departement van Teeken-
unde en geeft daar ook zelf les. In
ordt hij lid van de Koninklijke
kademie van Beeldende Kunsten. Tus-
■n dat alles door komen dan nog zijn
livileiten als toenmaals befaamd
leur. Ook hiervan stelde hij zijn
kentalenl in dienst door het ont-
erpen van vele toneelkostuums voor
uit te beelden personaadjes. Dit is
in het kort het levensverhaal van een
man. die in zijn lijd grote faam ge
noot en als schilder en acteur toen een
vooraanstaande figuur was.
Op deze overzichtetentoonstelling van
zijn werk komt Johannes Jelger
huis vooral naar voren als een uit
stekend tekenaar, niet alleen van land
schappen, maar ook en niet in hel
minst als tekenaar en schilder van
stadsgezichten en kerken. Zijn leu
ningen zijn ook veel meer van gelijk
gehalte imet uitzondering dan van
enig jeugdwerk) dan zijn schilderijen,
waarin sterk en vrij zwak elkander
nogal eens afwisselen. Van vele zijner
tekeningen zijn ook gravures gemaakt
en als zodanig in de handel gebracht
Zeer bekend zijn daarvan de prenten
van de Leidse buskruitramp. Op de
tentoonstelling is niet alleen de gra
vure te zien. maar ook de penseel
tekening die daarvan tot voorbeeld
diende, alsmede een uitgewerkt schil
derij. Zijn landschappen zyn, naar de
aard van de tijd waarin Jelgerhuis
leefde, in hoge mate pastoraal. Hij
tekende de boer („die zijn zalig lot,
hoe cleen, voor geen ander lot wil
geven") met zijn land en zijn vee,
zoals de lieden van toen het zich zo
gaarne voorstelden: de gezapige rust
van het leven op het land.
In zijn stadsgezichten weet Jelgerhuis
echter een grote indruk van monu
mentaliteit te wekken. Een zeer fraaie
tekening van de St.-Bavo te Haarlem
is daarvan een prachtig voorbeeld
Ook de kerkinterieurs zijn monumen
taal van opbouw niet als uitstekend
voorbeeld op de tentoonstelling een
prent van de kooromgang van de
Nieuwe Kerk te Delft Topografisch
zeer interessant niet alleen, maar ook
wijds van compositie is het schilderij
De Leidse Poort te Amsterdam. Een
zeer fraai voorbeeld van tekenkunst,
gepaard aan een prachtige opbouw van
het blad Is onder meer De Zandhoek
te Amsterdam, een zwartkryttekening
met de penseel in kleur opgewerkt
Dat gevoel voor compositie komt ooi
tot uiting in zijn beste schilde
rijen. De kwaliteit van het schilder
werk Is echter nogal afwisselend vai
gehalte en we vinden er soms sterke
invloeden van oudere meesters In terug
Een der mooiste tableaus ls ongetwij
feld De Winkel van dé boekhandelaar
Warnars op de Vijgenlann te Amster
dam Maar ook het schilderij Het
Stoockhuys van A. d'Aillv in 1818 is
een uitstekend werk, \ooral door de
lichtval via enkele rarnen en de door
kijk naar eren achterliggend vertrek.
Overigen* hoewel Jelgerhul* over
het algemeen geen „luniinist" is
weet hij het effect van binnenvallend
licht ook compositorisch gezien soms
voortreffelijk uit U bulten.
„Het Stoockhuys van d'Ailly In
1818," M'hilderij van Johannes
Jelgerhuis Rzn.
Maar op weer andere schilderijen viert
de kleinburgerlijke notitie des dagelijk-
sen levens te veel de boventoon om
ln onze tyd nog sterk te kunnen
boeien. Het zijn goede „schrifturen
van zijn tijd." zoals b.v. een keuken
interieur dat een zwakke Pieter de
Hoogh zou kunnen zijn.
Een ander niet minder interessant
thema van zi^ft werk en van deze ten
toonstelling «tfr de schetsen van to
neelfiguren. dikwijls van door Jel
gerhuis geschreven acteer-aanwyzin-
gen voorzien. Jelgerhuis was een der
eerste Nederlandse acteurs - - zo niet
de eerste die brak met de ge
woonte om de spelers te doen optre
den in de kostuums van hun eigen
tijd en niet van de tijd. waarin het spel
moest worden gedateerd.
Hiervan geeft de expositie in een
aparte afdeling mooie voorbeelden, zo
wel in zwart-wit als in kleur. Het
typeert de man, die behalve schilder
ook toneelspeler was en aldus het
valse pittoreske niet zocht. Dat hy
daarin in onze toneelogen niet
altijd slaagde is zij£ schuld niet, ten
slotte was ook htj nog een man van
zijn tyd. Niettemin vertonen zijn to
neelschetsen een grote mate van ori
ginaliteit naast de pogingen zoveel
mogelijk waarheidsgetrouw te zijn. Al»
zodanig kan hy beschouwd worden als
een 18 19e eeuwse hervormer van het
vaderlandse toneel. Daarbij kunnen we
voorbijgaan aan de vraag wie groter
waS. de schilder of de acteur; van de
kwaliteiten van de schilder-tekenaar
Jelgerhuis getuigt deze tentoonstelling
zeker wel. Die kwaliteit is - in het
licht van zijn tijd gezien zeer hoog
en voor onze tijd nog ln hoge mate
waardeerbaar.
De tentoonstelling blijft geopend tij
dens de gewone uren van open
stelling van het museum) tot 1 fe
bruari 1970. De geïnteresseerde bezoe
ker raden wij «laarbij aan zich de
prachtige catalogus aan te schaffen,
die een breed uitgewerkt beeld geeft
van de mens en de schilder Johannes
Jelgerhuis.
WILLEM PRINS
