Domela Nieuwenhuis
t MEUBELHUIS
C. N. OPSTAL
halve eeuw geleden overleden
Van christen
tot anarchist
STERREN
KUNDE
Papieren
communicatie
satelliet
HAARLEMMERSTRAAT 165
Speciale St.-Nicolaas
aanbiedingen
VRIJDAG 21 NOVEMBER 1969
DE LEHDSE COURANT
Het ?s 1898. Kroningsjaar. Er slaat een golf van
Oranjevreugd over Nederland. Wilhelmina, het
kleine prinsesje dat met haar prille jeugd, haar
tere schoonheid telkens weer de harten ver
rukte, wordt koningin over feestelijk Nederland.
Vorsten uit het eigen Indië komen hun hulde
betuigen en brengen geschenken, nog kostbaar
der dan die welke door het eigen volk reeds
werden aangedragen. In statige gedenkboeken
wordt het allemaal vastgelegd en historici van
groter en kleiner formaat grijpen de gelegenheid
aan om aan te tonen hoe fors onder Oranje de
vooruitgang wel was, die Nederland vooral de
voorafgaande vijftig jaren te zien gegeven heeft.
De la-anten blijven niet achter. Het
„Nieuws van den dag" bijvoorbeeld
schenkt de abonnees een boek in twee
delen: „Een halve eeuw", en daarin
zien de lezers hun eigen vlijt en wijs
heid hunner regeerders geprezen, de
bloeiende industrie en de wereldom
vattende scheepvaart gehuldigd, de
werken van liefdadigheid geroemd, de
rijkdom der koloniën nog eens uit
drukkelijk geschetst. Kortom, „Een
halve eeuw", dit overzicht van Neder
lands groei en bloei sinds 1848, is een
zelfvoldaan geschrift dat de zelfvol
daanheid van een zelfvoldaan volk nog
eens extra stimuleert.
Maar dan verschijnt er van eerst
nog onbekende hand op dat boek een
supplement. „Een vergeten hoofdstuk"
heet het, en de anonieme schrijver
richt zich daarin rechtstreeks tot de
jonge koningin. Heeft zij dat gedenk
boek misschien ook gelezen? Zo ja, dan
zal zij daaruit de indruk hebben ge
kregen alsof zij over een soort van
luilekkerland mag regeren, „waar alles
vrede en vooruitgang ademt, waar des
avonds, als de natuur in een schoonen
zomerdag zich kalm ter ruste legt, ook
alle burgers van Nederland in staat
zijn geweest hun kinderen te voorzien
van het noodige voedsel, en geen en
kel den nacht onder den blooten hemel
of in een krot behoeft door te bren
gen".
Maar zo is het niet! Er ontbrak aan
het gedenkboek een „vergeten hoofd
stuk", er is een waarheid die men de
jonge vorstin onthoudt, zij regeert im
mers over „blanke slaven", zij repre
senteert een christelijke staat die de
leer van „de edele Jezus" dagelijks
verloochent.
„Jaarlenks", zo barst de schrijver
van het „vergeten hoofdstuk" los,
jaarlijks zingt men op het kerstfeest
zijner eer: Vrede op aarde! En in-
ischén staan de christelijke staten
iet christelijke vorsten bij de gratie
aan 't hoofd en met christelijke
naast zich tot aan de tan
toe gewapend, en in de vernie-
en moardkunst heeft men het
op een verbazingwekkende hoogte ge
bracht. Drie miljoen jonge mannen
staan in vollen vredestijd onder de wa
penen, weggerukt aan den kring der
ïunnen, weggerukt aan den nuttigen
irbeid en jaarlijks wordt daaraan uit
jegeven een som van 2.000 miljoen
julden. Als wij elk op een jaarlijksch
nkomen rekenen van ƒ500,en op
tiet platteland is men blijde als men
flie som verdient! Dan zouden daarvan
illeen 4 miljoen arbeidersgezinnen
cunnen leven. Elke dag kost 10 mil-
ioen gulden, elk uur dat voorbij gaat
verslindt 4 tonnen gouds. Zou niet de
dele menschenvriend Jezus ons allen
oeroepen: Geef mij het geld dat ver
spild wordt aan oorlogsuitgaven en ik
al eiken voet gronds op den aardbol
coopen, ik zal eiken man, elke vrouw,
:lk kind een kleeding verschaffen
vaarop koningen trotsch zouden zijn,
k zal zorgen dat geen kind meer ge-
>rek heeft aan voedsel, ik zal een
ichool bouwen op eiken heuvel en in
tik dat de heele aarde door, ik zal
>veral onderwijzers aanstellen, die de
echtvaardigheid voorstaan en de
waarheid dienen, ik zal als weleer alle
ïuichelachtige priesters en staatslie-
len, die het evangelie des vredes pre-
liken op den kansel en in de gehoor-
aal, terwijl hun handen bevlekt zijn
net bloed, hetzij door eige medewer-
nng, hetzij door medeplichtigheid, als
inwaardige dienaren des volks weg-
Het standbeeld van Domela Nieuwenhuis op het Amsterdamse Nassaupletn.
jagen, omdat zij spelen met 's lands
belangen en de welvaart vernietigen
ten eigen bate. En al kwamen al de
rijk geüniformeerde machthebbers, al
de grootwaardigheidsbekleeders, de
borst behangen met ridderorden, rech
ters en priesters te zamen om hem den
mond te snoeren als een opruier en
verleider der schare, hij zou hun weer
staan en liever wederom aan het kruis
worden geslagen dan ontrouw te wor
den aan zijn roeping als mensch".
Tot zover de eerst nog onbekende,
die daarna in goed gedocumenteerde
hoofdstukken stuk voor stuk de toen
onmenselijke arbeidsverhoudingen in
allerlei takken van idustrie beschreef,
om zich dan aan het slot van zijn ge
schrift opnieuw tot de jonge koningin
te richten: „Er is althans één stem
tot u gekomen, die u heeft ingelicht".
Volkstribuun
Die ene stem was de stem van Fer
dinand Domela Nieuwenhuis en met
de woorden die uit zijn inleiding tot
„een vergeten hoofdstuk" werden aan
gehaald, is de volkstribuun, wiens
dood, nu alweer een halve eeuw gele
den, thans wordt herdacht, volledig
getypeerd.
De bewogen zinnen, met hun beroep
op de ware geest van een waar chris
tendom verraden de predikant, maar
die reeds twintig jaar vóór hij die zin-"
nen neerschreef zijn ambt had neer
gelegd. Hij was in die dagen de enige
niet die zich daartoe gedwongen zag,
niet alleen omdat allerlei nieuw maat
schappelijk inzicht zich niet langer
met de leer der kerk verdroeg, maar
vooral ook omdat de maatschappelijke
nood dier dagen om een andere aan
pak vroeg dan die der vrome berus
ting.
De rhetorische stijl van het beroep
op de jonge vorstin, zo kenmerkend
voor het eind der eeuw, verried even
eens de kanselredenaar die Domela
Nieuwenhuis, óók als atheïstisch pro
pagandist en óók als anarchistisch
volksmenner, altijd zou blijven.
De man, die met dit nog altijd in
drukwekkende „vergéten hoofdstuk"
nog eens de aandacht vestigde op zich
zelf en (meer nog) op de zaak die hij
voorstond, was toen al over de vijf
tig, en men zou kunnen zeggen dat zijn
wezenlijkste rol in de historie der Ne
derlandse arbeidersbeweging op dat
tijdstip reeds was uitgespeeld. Het was
een uiterst belangrijke rol geweest:
Domela Nieuwenhuis, de voortrekker,
de profeet, was en blijft de grote fei
telijke pionier van het socialistisch
verzet in Nederland.
Voortgekomen uit een milieu van
welgestelde profesoren en predikanten,
betoonde hij zich de typische geroepe
ne en de lange tijd weergaloze rebel:
nog altijd, ook na zijn ontwikkeling
van orthodox tot modern gelovige en
vervolgens van vrijdenker tot atheïst,
de prediker van een ideaal.
De stichter van het befaamde „Recht
voor allen", een tijdlang zelfs dagblad,
de leider van de in 1882 opgreichtê en
nauw met de eerste internationale ver
bonden söciael democratische bond, de
persoonlijke vriend van Friedrich En
gels, de man die de door een ander
gepleegde majesteitsbelediging op zich
nam en die daarvoor („Nieuwenhuis
moet zakjes plakken!") de gevangenis
was ingegaan, had in 1880 één jaar in
de tweede kamer het district Schoter-
land vertegenwoordigd. In de hem be-
ledigend-yijandige omgeving van het
parlement was Domela Nieuwenhuis
geen „succes": constructieve actie lag
hem niet, van politieke combinaties
en compromissen afkerig en zich hoe
langer hoe meer de anti-parlementair
socialist tot anarchist zonder meer ont
wikkelend, zag hij zich steeds verder
uit het eerste gelid der opkomende ar
beidersbeweging weggedrongen.
Droom
De S.D.A.P. van Troelstra, Vliegen
en Schaper, in 1894 als reactie op Do
meia's anti-parlementarisme gesticht,
nam de leidende rol van Domeia's par
tij over en daarmee was toen meteen
een eind gekomen aan veel prille dro
men, door hem aan zijn volgelingen
voorgedroomd: de droom van een alles
revolutionerende algemene werksta
king, de droom van een absoluut „de
wapens neer", de droom van de „grote
dag" die eens komen zou.
Domeia's „vrij-socialistische" bewe
ging, met haar afkeer van die hang
naar staatsslavernij heeft zich toen tot
een secte ontwikkeld waarin de slin
kende groep de oude dromen verder
droomde.
Troelstra .scheen gelijk te krijgen:
de „geboren sectariër", „in zijn poli
tieke aspiraties eerlijk", maar „in de
keuze zijner middelen zonder ethiek"
en zich bovendien kenmerkend door
„een bedroevend kleine kennis van
personen en zaken", bleek „voor partij
leider volkomen ongeschikt".
Dat was een wreed oordeel, waaraan
Troelstra dan nog toevoegde dat Do
mela persoonlijk wel een „fatsoenlijk
man" mocht zijn, maar dan een die
zich door „figuren van minder allooi",
ja zelfs door „ongure types" omgaf.
En daarmee tendeerde de begrijpelijke
behoefte om zich van Domeia's poli
tieke denkbeelden te distanciëren, toch
wel iets te veel naar de boze onbillijk
heid!
Messias
„Een man die zich als een nagemaak
te Mesias gedroeg" zo heeft alweer
Troelstra Domela Nieuwenhuis geken
schetst. Bij de "profeet met de bekende
Jezus-baard is echter van bepaald
méér dan een „zich gedragen" en van
„namaak" sprake geweest. Hij mocht
zich dan, om de titel van zijn levens
herinneringen te citeren, ontwikkeld
hebben „van Christen tot anarchist",
toch heeft het „zich broeder van Chris
tus voelen" de grote rebel nooit ver
laten, op wiens schrijftafel een copie
stond van Thorwaldsens zegenende
Christus, en bij wiens crematie won
derlijk genoeg ook het „Agnes Dei"
Lam Gods dat de zonden der wereld
wegneemt gezongen werd.
Een halve eeuw geleden stierf Do
mela Nieuwenhuis. In 1919. In de roe
rige nadagen van. het roerige 1918. Hij
had toen, geïsoleerd, tot werken niet
meer in staat, in zijn verarming door
vrienden gesteund, feitelijk afgedaan.
Maar toen zijn lijkstoet door Amster
dam trok, gingen daarachter niet
slechts die paar sectariërs, die de sec
tariër waren trouw gebleven, maar on
verwacht en ongedacht ook die tien
en tienduizenden die hem „ontgroeid"
heetten. Maar die zich ineens herin
nerden wie voor hen het eerste woord
gesproken had en de eerste oproep
had gedaan.
Schulze-Oldenburg eerste
in Munster
MUNSTER Het Westduitse koppel
Schulze-Oldenburg is gisteravond win
naar geworden van de zesdaagse van
Munster- De Nederlandse combinatie
De eindstand: 1- Sdhulze-Oldenburg
(W.-Dld) 494 pnt.; op twee ronden: 2.
Boelke-Peffgen (W.-Dld) 494; 3- Eugen-
Fritz (Den./WW- -Did) 469; op drie ron
den: 4. Rudolph-Junkermann (W.-Dld)
342; op zes ronden: 5. Louis Pfenninger-
Roggendorf (Zwits./WriDld) 302; op 17
ronden: 6- Gombent-Streng (W.-Dld) 224.
In tegenstelling tot wat men tegenwoordig
over het algemeen denkt, is het onder
zoek van de ruimte niet een voorrecht
van enkele grote landen. Een tastbaar be
wijs daarvan is het dezer dagen versche
nen eerste na-oorlogse, Nederlandse stan
daardwerk Sterrenkunde, dat het gehele
gebied van de modeme astronomie be
strijkt. De sterrenkundigen in een klein
land als het onze mogen dan niet in
staat zijn de ene kunstmaan na de andere
met een raket de hemel in te sturen, zij
blijken wel in staat, zoals vanouds, door
hun wetenschappelijke bijdragen op astro
nomisch gebied voortdurend de aandacht
te trekken van astronomen over de ge
hele aarde.
En wanneer dan een veertiental beroem
de Nederlandse sterrenkundigen ook nog
de moeite heeft willen nemen, om in zo'n
380.000 woorden, (956 bladzijden), van
de hedendaagse astronoinsche kennis een
magistraal overzicht te geven, dat ook
voor de geïnteresseerde leek toegankelijk
is, dan wordt het je toch wel een beetje
warm om je chauvinistische hart.
Het boekwerk bestaat uit vier delen. Het
eerste deel behandelt de waarnemings
methoden: de plaatsbepaling (dr. J. J.
Raimond jr., en dr. E. Raimond, die de
bijdrage van zijn vader na diens over
lijden heeft herzien), de lichtwaarnemers
of optische telescopen (dr. G. van Herk),
de antennes voor het opvangen van ra
diostraling (dr. A. D. Fokker en ir. J.
van Nieuwkoop), en het ruimte-onder-
zoek (dr. W. de Graaff; bij televisie
kijkend Nederland wel bekend)
Het tweede deel betreft ons zonnestelsel:
het planetenstelsel (porf. dr. M. G. J.
Minnaert). en de zon (dr. M. Kuperus en
dr. C. Zwaan). Het derde deel is geheel
gewijd aan de sterren en is geschreven
door prof. dr. G. B. van Albada.
Het vierde deel bevat hoofdstukken over
de sterrenstelsels, in het bijzonder ons
melkwegstelsel (prof. dr. L. Plaut en drs.
J. Rosenberg), de interstellaire materie
(prof, dr. C. de Jager, de hoofdredacteur
van het 'werk, eh dr. A. D. Fokker)de
röntgen- en gamma-astronomie (prof. dr.
C. de Jager), de kosmische straling (prof.
dr. A .H. Wapstra). en de kosmologie
(prof. dr. G. B. Albada).
Het is ondoenlijk om in het bestek van
een dagbladartikel een standaardwerk als
Sterrenkunde op verantwoorde wijze te
bespreken. Vandaar hierna slechts enkele
losse notities over dit boek.
De auteurs zijn zonder meer goed ge
slaagd in hun opzet om tegelijk een na
slagwerk en een leesboek te maken, dat
bestemd is voor vak-astronomen, beoefe
naren van andere takken van wetenschap,
amateur-astronomen en voor iedere leek.
die wil kennis nemen van de stormachtige
ontwikkelingen in de astronomie (tot eind
1968).
Een goed voorbeeld van hoe snel de in
formatie over het heelal kan toenemen en
daardoor verouderend werken zijn na
tuurlijk bepaalde tekstgedeelten over de
maan. Zo schrijft Minnaert, dat er op de
maan geen erosie heeft plaats gehad, en
dat er twijfel bestaat omtrent de aard van
het maanoppervlak; sponsachtig gesteen
te, poreuze gesteenten bedekt met 'n dun
stoflaagje of donkere korrels samenge
pakt tot een zeer onregelmatige massa.
En wat leert de expeditie van Apollo
II? De meeste rotsen zijn op plaatsen af
gerond door erosie, zij het geen erosie
door water; de meegebrachte maanbo-
demmonsters bestaan uit kleine korrels,
hangen nauwelijks samen en zijn niet
samendrukbaar, waarmee overigens de
resultaten van de Surveyors worden be-
Een punt van kritiek betreft bijvoorbeeld
nog de platen 5, 6, 7 en 8 in deel II. Deze
maanfoto's zijn met elkaar verwisseld. Dc
gedachtengang over buitenaards leven in
ons zonnestelsel in ditzelfde deel is uiter
mate gebrekkig. Wanneer men speculatief
denkt over oorspronkelijke, lagere levens
vormen op Mars (korstmossen e.d.),
dient men dat in een tijdperk van beman
de ruimtevaart in ieder geval uit te brei
den tot mogelijk van buitenaf op Mars
neergedaalde (hogere) levensvormen.
Voorts zal de een 'n kleine hemelatlas
met sterrenkaarten, verklarende overzich
ten van in de astronomie gebruikte sym
bolen en konstanten (IAU-systeem) of
een uiteenzetting over de ruimtevaart-
theorie missen. De ander zal zoeken naar
meer informatie over de aardse tijdreke
ning (kalenders e.d.). Uitstekende litera
tuuropgaven wijzen echter deze „onte
vredenen" de geschikte publikaties aan.
waarin zij dit allemaal kunnen vinden.
De tekst in Sterrenkunde wordt verdui
delijkt met veel foto's, tabellen, schema's
en tekeningen. Ieder deel is voorzien van
een goed register; dat van het vierde deel
heeft betrekking op de vier delen geza
menlijk. Over duidelijkheid gesproken:
alle bewondering voor de wijze waarop
prof. dr. G. B. Albada (sterren en kos
mologie) door middel van vergelijkingen
zijn overwegend moeilijke, theoretische
bijdragen dikwijls als bij toverslag ver
teerbaar maakt.
Verder moet nog de fraaie typografische
verzorging door Wim J. Koster worden
genoemd.
Kortom, auteurs, uitgever en het subsidie
verlenende Leids Kerkhovcn-Bosscba
Fonds hebben gezamenlijk een grandioze
prestatie geleverd. Hopelijk aal hun ge
lanceerde papieren communicatie-satelliet
een enorm succes worden!
Prof. dr. C. de Jager. e.a. Sterrenkunde.
Wetenschappelijke Uitgeverij N.V., Am
sterdam. Prijs per vier delen compleet
59.—. Deel I 17.50; Deel II 14.50;
Deel Dl 18.50; Deel IV 19.50.
M1-' 'Ü.'.'l'-W
Twee jaar voor
luchtpiraten
WEST-BERLIJN (RTR) Twee Oost-
berlijners zijn gisteren tot twee jaar ge
vangenisstraf veroordeeld door een bij
zondere Franse militaire rechtbank in
West-Berlijn wegens het kapen van een
Pools vliegtuig. Dit vliegtuig werd vori
ge maand gedwongen naar West-Berlijn
te vliegen.
keus uit
9 modellen,
18 kleuren en
10 prijzen
rrp
im. leer
W 8.
A 'tl W*®
lfcja, standaard
W foAlKVIJ."
\fit crystal
12.5°
Weer gevechten
tussen leger
en vluchtelingen
BEIROET (Reuter) Bij hevige ge
vechten in een vluchtelingenkamp in
hel zuiden van Libanon zijn gisteren
zes Libanese militairen en negen Pa
lestijnse commando's gewond geraakt.
Een woordvoerder van het Libanese
leger schreef het incident toe aan de
actie van infiltranten die „de overeen
komst van Cairo wilden saboteren",
(deze overeenkomst maakte een einde
aan de crisis van vorige maand in Li
banon, toen Palestijnse commando's in
hevige gevechten met Libanese mili
tairen waren gewikkeld. Het overleg in
de, Egyptische hoofdstad leidde tot een
bestand tussen de strijdende partijen).
De nieuwe gevechten begonnen gister
ochtend in het kamp van Nabatiyeh,
dat ongeveer tien kilometer van de Is
raëlische grens ligt. Volgens de woord
voerder vielen ongeveer honderd Pales
tijnse commando's de militaire post van
Nabatiya aan.
VRAGEN OVER
VERBODEN
BIJEENKOMST
DEN HAAG (ANP) De Tweede-Ka
merleden drs. Wiebernga en drs. Voogd,
resp. PSP en PvdA, hebben de minister
van Binnenlandse Zaken schriftelijk ge
vraagd of de berichten juist zijn dat dc
waarnemend burgemeester van Gorin-
chem een voorlichtingsavond met als on
derwerp dienstweigeren heeft verboden.
De waarnemend burgemeester zou
daarbij gesteld hebben dat instellingen
die een gemeentelijke subsidie krijgen,
zich niet met politieke onderwerpen mo
gen bezighouden en dat in gemeentelij
ke gebouwen geen „geladen" politieke
onderwerpen ter discussie gesteld mogen
worden. „Indien de bijeenkomst is ver
boden, is dit dan geschied op grond van
art. 221 van de gemeentewet en acht de
minister dit dan een juiste toepassing
van het artikel", zo vragen deze Kamer
leden. die er bij minister Beernink op
aandringen de waarnemend burgemees
ter de onjuistheir van zijn handelwijze
onder het oog te brengen.
R. 25 AMSTERDAM. TEL 232727
TELEFOON 34906 (t.o. De Gruyter)
Bergmeubels
198.- tot 798.-
Schrijfbureaus
109.- tot 398.-
Gangspiegels
12.50-14.95
19.75-39.50
enz.
Consols
24.50
39.50 - 67.50
Franse
kapstokken
24.50 - 34.50
37.50 - 39.50
Kleinmeubelen
in alle maten
en prijzen
55.- t/m 198.-
Haardbankjes
17.90-29.50
32.50 - 69.50
Relax
fauteuils
279.- - 298.-
450.- enz.
Borstelhangers
9.25 - 16.50
17.25-20.75
enz.
Haardfauteuils
39.50 - 98.50
129.- enz.
Kapstokken
24.50 - 29.50
142.50
Lectuurbakken
19.75 - 21.-
31.- - 47.90
Paraplubakken
Tonnen
19.75 -22.50
29.50 - 39.75
enz.
Rookstandaard
31.75-40.25
42.- - 44.25
38.75 - 58.50
T.V.-tafels
33.90 - 39.50
45.- - 59.50
79.50 - 99.-
105.- - 119.-
in alle maten
Toilettafels
m. 3 d. spiegels
69.50 - 79.-
109.- - 139.-
198.- - 225.-
Pouffes
met naaibak
29.50 - 35.90
42.50 - 45.-
49.50 - 55.-
65.- enz.
T.V.-fauteuils
109.- - 129.-
149.- - 169.-
enz.
Voet-
schommels
29.50
24 MODELLEN
Mini Set 3 d. 39.50 - 45.- 59.50
65.- - 149.50 t/m 298.-
T.V.-meubels
55.- - 69.50
89.50 - 109.-
Moderne
schommel
fauteuil skai
198.-
iets aparts
Passpiegels
14.90
19.50-24.95
Plantenbakken
29.50 - 39.50
69.50 - 79.50
enz.
Marokkaanse
pouffes
echt leer
47.50 - 59.50
69.50 - 79.50
89.50
Tabourets
v. d. toilettafel
15.90 - 29.50
45.-
enz, enz., enz.
Wij zijn ruim gesorteerd in:
SLAAPKAMERS
HUISKAMERS
EETHOEKEN
BANKSTELLEN
SLAAPBANKSTELLEN
BERGMEUBELEN
DRESSOIRS
KLEINMEUBELEN
Kom en bezichtig onze toonzalen
le en 2e ETAGE (650 m-)
lAAT U DOOR ONS VAKKUNDIG VOORLICHTEN
O Deelnemer Sint-Nicolaasprijsvraag
