„Politiek is kleine
en duffe zaak"
JOHAN FABRICIUS 70
„Al Aksamoskee
door Israël in
brand gestoken"
mensen,
wat een.
mensen
NOG STEEDS
PRODUKTIEF
ARABISCHE LANDEN
Sp
annmg m
Jeruzalem
Prijzig opknappertje Vuil water Emotionele kritiek
op curatorium van
Tilburg se hogeschool
in grachten
van Gouda
Regering van
Zuid-Vietnam
afgetreden
STANDPUNT
DINSDAG
BEKEND
[jj.—kamerafscheid
van dr. Mazure
VRIJDAG 22 AUGUSTUS 1969 DE LEIDSE COURANT
GLIMMEN Er is weinig verkeer.
Hoogstens een boerenkar die ramme
lend en traag naar de straatweg rijdt.
De boerderij een asymmetrische, ge
drongen Saksische hofstede, ligt aan 'n
verloren gruiswegje te Glimmen, een
Bussumachtige, zij het meer uitbundig
groene en wat minder zanderige neder
zetting. enkele mijlen bezijden Gronin
gen. Dit imposante huis is sedert vier
jaren de wereld van Johan Fabricus.
In een recent interview met „Vrij Ne
derland" zei de schrijver dat hij zich
„over de hele linie genomen toch onbe
grepen voelt" in Nederland, een con
clusie die eigenlijk lijnrecht staat te
genover de oplagen zijner boeken.
Fabricius: „Ik lig daar beslist niet
wakker van, hoor. Het is alleen een ér-
varing, die mij zo nu en dan weer eens
verwondert.
Ze kunnen het in Nederland nu een
maal niet laten overal een etiketje op te
plakken, zodat ze mij altijd hardnek
kig op de hoop van de „vertellers"
hebben' willen gooien, wat op zichzelf
eerder een compliment is dan een be
lediging, want er zijn maar heel wei
nig groten".
Fabricius: „Laten we bij het buiten
land blijven: Somerset Maugham, Guy
de Maupassant en Tolstoi bijvoorbeeld"
Anneke Fabricius (vrouwelijk gastro
noom van klasse, vermaard Gronings
strafpleitster en Slauerhoffbewonde-
raarster): „Ik kan het niet laten, het
is mijn juridische aard; maar je zou
eerst je uitgangspunt moetec definiëren.
Wat is een verteller?"
Fabricius: „In elk geval iemand met
een sterk gevoel voor evocatie en een
groot inlevingsvermogen. Het vertellen
wordt in dit land ervaren als iets neer
buigends; zoiets als een veredelde jour
nalistiek. Terwijl ik vind dat er in vele
van mijn boeken aspecten te vinden
zijn die specifiek des romanciers zijn".,
hoff, Greshoff
Waarom fteeft Hij nooit énige '■verbon- stelling
denheid gevoeld met .literaire groepen
al3 Forum bijv
of ander onbeduidend kerkeblaadje.
Nou., daarvan kon hij dagenlang van
de kaart wezen. Ik zei dan: „Ga toch
eens weg uit dat Brabant van je, trek
de wereld in en leer naar die sfeer
terug te verlangen. Dan schrijf je een
meesterwerk over de Peel". Ik geloof
de dat een nostalgisch gevoel hem over
de drempel zou helpen. Maar Coolen
kon dat beslist niet. Later schreef hij
die Friese romans, wel sterk en goed
maar er ontbrak een leven brengend
element aan".
A-politiek
Een wonderlijke indruk, die na een ge
sprek met Fabricius blijft hangen is
zijn onbekendheid met het werk van
zijn schrijvende broeders in de kunst.
Van de grootsten onder hen blijkt hij
telkens wel wat te hebben gelezen,
maar de boeken van tientallen kent
hij niet. Fabricius heeft gewoon geen
tijd om te lezen, naar ik vermoed
hoofdzakelijk omdat zijn vlugge geest
reeds gevangen zit in de ban van een
nieuw gegeven wanneer de inkt van een
vorig bock nauwelijks droog is.
Het mag tevens als bewijs gelden van
zijn a-politiek, onafhankelijk levensge
voel, dat hem kennelijk onaandoenlijk
maakt voor de waan van de dag. Fa
bricius was nooit wat Marsman placht
te noemen een „opgedirkte paarse epi-
Zijn tientallen boeken beleven nog
steeds herdruk op herdruk en na een
lange periode van „lichte vergetelheid"
die ongeveer samenviel met het tumul
tueuze optreden van het genie Ter
Braak, Marsman, Du Perron, Slauer-
neemt de belang
ing ook van' de „officiële kritiek"
Fabricius toe.
fabricius: „M^eïtal VMfe ik'm iwr „OnzS-'tladei,"11
j buitenland en had geen tijd
officiële literaire leven. Ik las natuur
lijk wel over die verwikkelingen. Maar
I het raakte me niet. Het kwam niet
over. Ter Braak heb ik nooit ontmoet.
De enige uit zijn omgeving die ik ken
de was Marsman".
Vertélt goede vrienden te zijn geweest
5 met Antoon Coolen die hij zeer bewon-
I derde, Anton van Duinkerken („we
voelden elkaar aan") en met Sieg-
I fried van Praag, die hij een waarlijk
I groot verteller acht.
..Coolen heeft meesterwerken geschre-
ven, maar hij kon zich door één en-
I kele recensie verschikkelijk groggy
voelen. Dan was er een pastoor en die
I had iets tegen hem geschreven in een
Over naar het veelbekritiseerde „ver
bond" dat Fabricius eens sloot met De
Telegraaf. Voor „onze bladen" schreef
hij behalve impressies van het boeken
bal, ook een interview met Salvador
Dali, een reportage over de Elfsteden
tocht en volgde hij als verslaggever
de Baarnse moordzaak.
Fabricius: „Ik kan me die kritiek op
mijn werk voor De Telegraaf wel voor
stellen, maar dit gaat verder aan mij
voorbij. Ze hebben mij gevraagd en ik
zei: ja. Als een andere krant mij had
verzocht iets te schrijven zou ik ook
hebben toegestemd. Het is weer eens
wat anders. Voor Libelle ben ik naar
West-Indië geweest. Dat is toch een
unieke kans? Er valt op De Telegraaf
veel aan te merken, maar dat geldt
naar mijn stellige overtuiging voor al
le kranten. Sorry., maar er is er niet
één die ik, serieus kan nemen. Poli
tiek interesseert me niet in het minst.
De ene dag heeft links gewonnen, de
andere dag rechts. Ik beschouw het he
le gedoe als een zeer duffe, kleine en
verstikkende aangelegenheid".
AI zullen de critici ter linkerzijde Fa
bricius' verbintenis met „onze bladen"
ongetwijfeld blijven beschouwen als de
belijdenis van een xenofobe koeliedrij
ver, deze slechte aantekening op zijn
„Hollandse rapport" kan worden weg
gestreept tegen het feit, dat zijn werk
destijds bepaald slecht in de smaak
viel by Goebbcls. Fabricius was de
eerste Nederlandse schrijver, wiens
boeken op de zwarte Nazi-lijst kwa
men en ter vernietiging werden voor
gedragen.
Fabricius: „Dat is gekomen door de
rel op het P.E.N.-clubcongres in Du-
brovnic in 1933. Het bruine gedonder
jaag was nog maar net begonnen. Ik
weet dat ik er was samen met Salo
mon Ash, de joodse schrijver. Hij
heeft zich later opgehangen in zijn
New Yorkse hotelkamer. De P.E.N.-
club was in Dubrovnic op uit
nodiging van de Joego-Slavische re
gering. Nou hoorden we, dat de
Nederlandse delegatie bestond uit
enkele pro-nazifiguren. Jo van Am-
mers-Kiiller, die werkelijk „unverfro
ren deutsch-freundlich" was en een
zekere Westerman.
Dat werd een mooie vertoning. De
Duitse „schrijvers" stonden onder lei
ding van een generaal, bijgenaamd
„De Held van Jutland" en verder her
inner ik me nog „ein gewisser herr
Vloo". Er moest gewoon een rel van
komen, want het congres zou worden
toegesproken door de ex-communist
Ernst Toller, die iets wilde zeggen
over de verbranding van boeken in
Duitsland en de vervolging van de au-
Nou.. dat kwam' precies uit. Toller,"
die een geniaal man was, stelde de
Duitsers een aantal gewetensvragen
waarop de Engelse secretaris varf de
P.E.N.Herman Old vroeg of het waar
was dat alle Duitse schrijvers van hun
Duitse P.E.N.-club het „verzoek" had
den ontvangen om hun „ras" bekend,
te maken.
Old liet op typisch Britse wijze van
zijn afkeer blijken. „That would be
against the very principles of the in
ternational P.E.N.", zei hij met Britse
ijzigheid.
Excuses
Het enige dat de Duitsers konden doen
was met opgeheven hoofden en in gan-
zepas de zaal verlaten. Ik kon het al
lemaal van bovenaf zien gebeuren,
want ik zat samen met Den Doolaard
bij het gewone volk op het balkon. Toen
stonden Jo van Ammers en Westerman
op en protesteerden tegen „de wijze
waarop de Duitse vrienden" waren be
handeld. Ook zij verlieten de zaal.
Ik ben toen naar het podium gestapt
om als Nederlander verontschuldigin
gen aan te bieden. Ik heb het volgen
de gezegd: „Wij Nederlandse schrij-
'S vers Wétfennfets- af - van deze gedele-
geerden. Ik kan alleen maar namens
mijzelf spreken, maar ik heb het op
rechte gevoel dat het Nederlandse volk
acHter mij staaf als ik zeg mfj'diep'ti"
schamen voor dë houding van deze
„landgenoten". Zij zullen daarover bij
hun terugkeer nog het nodige te horen
krijgen".
Zelfontleders
J. F. over de „hedendaagse litera
tuur: ,.Ja, ik lees natuurlijk wel boe
ken van de jongeren, Ward Ruyslinck
vind ik erg goed. Maar schrijvers zijn
tegenwoordig zoveel interessanter dan
hun boeken. De meesten behoren tot de
zelfontleders. Dat ligt mij niet zo, hoe-
wel ik toegeef dat er groot talent on
der de jongeren schuilt".
Over het geloof: „Mijn moeder was
een Friezin. Zij werd in haar jeugd uit
besteed bij verschillende domineesfa-
Steeds gevangen
in de ban van
'n nieuwgegeven
milies. Daar heeft zij het geloof leren
haten. Ergens heb ik geschreven:
„Mijn moeder kon niet lachen, zij
glimlachte slechts". Dat wat men ge
loof noemt, daar heb ik nooit een snars
van begrepen. Mijn geloof is veel
groter dan dit. Dat immense verband
waaronder alles plaats heeft, waarin
elk zaadje opkomt, tot wasdom raakt
maar ook weer sterft. Ik heb nooit be
hoefte gevoeld om daar een vorm aan
Over G. K. van het Reve: „Wis en ze
ker een groot schrijver. Vooral die
grimmige en verbeten humor van
hem".
Vieze kerel
Over Salvador Dali: „Toen Anneke en
ik bij Dali kwamen voor dat interview
Op 24 augustus zal de Nederlandse bibliofilie
de zeventigste verjaardag gedenken van een
schrijver, die zich ondanks de enorme oplagen van
zijn tientallen boeken, volgens een recent
interview „over de gehele linie genomen
onbegrepen voelt".
Johan Johannes Fabricius werd op 24 augustus 1899
te Bandoeng geboren als de enige zoon van de
toneelschrijver Jan Fabricius. Na zijn h.b.s.-tijd
bezocht hij de Haagse Academie voor Beeldende
Kunsten. Onder Van Horssen en Grondhout
bekwaamde hij zich als reëel-figuratief tekenaar.
In 1918 toonde hij zich een sterk geëngageerd
kunstenaar, toen hij als „Kriegsmahler" vertrok
naar het Oostenrijks-Italiaanse front, omdat
„de mentaliteit in Holland rot was" en wij
„zwaar aan de oorlog verdienden". In de
loopgraven van het Tweede Bosnische Regiment
leerde hij de verschrikkingen van de oorlog
kennen, maar ook de oorlogsmoeheid.
Zijn tekeningen werden doorgezonden naar
het hoofdkwartier in Wenen, maar Fabricius
hoorde er nooit meer iets over. Waarschijnlijk was
zijn visie op het oorlogsgebeuren te realistisch
en te weinig opwekkend voor het moreel
van de arme drommels in de loopgraven.
Het schrijverschap van Fabricius begon, toen hij
over zijn frontervaringen enkele artikelen schreef,
die ki De Gids verschenen. Ondanks zijn zeventig
jaar is Fabricius nog altijd zeer produktief.
In totaal verschenen er tot nu toe zo'n
zestig boeken van zijn hand.
Zeer recent is de verschijning van een blijspel,
dat in Engeland speelt en „Shock Therapy" heet.
Fabricius legt voorts de laatste hand aan
een roman over Napels, „Mas' aniello" geheten,
terwijl er in de herfst „bij wijze van afwisseling"
een „opgewekt erotisch werkje" op de markt komt.
lag er een dode gifslang, netjes opge
rold op de stoep. Typisch iets voor Dali.
Een vreselijk vieze kerel, zeg... een en
al pose. maar dat kan natuurlijk aan
mij liggen. Toen hij open deed had hij
roze bloemetjes in zijn snor.
En ik meteen na dat interview, ik zeg
tegen Anneke: vind je het erg als ik
mijn. snor afsaheer? Ze vond het* aan
vankelijk niet zo leuk, maar na een
paar dagen zag je het niet meer.- En
dat allemaal door Dali. Toen we af
scheid namen wees hij me op een boek
handel een kilometer of wat van zijn
huis. Daar wist hij een schitterend boek
te liggen voor f 500,-- en dat moest ik
kopen. „Ik zal het voor u signeren,
dan kunt u het voor de dubbele prijs
kwijt", zei hij.
Afschuwelijk
De scheepsjongens van Bontekoe:
„Kent u het ware verhaal over dat
boek? Ik had helemaal niet het idee
dat het nog eens zou worden uitgege
ven, maar mijn vader liet het aan Jo
han de Meester lezen. Die vond het
goed. Je kunt er vijfduizend gulden
voor vragen, zei hij, maar Leopold
wilde daar niet aan. Na een heleboel
omzwervingen ben ik met het manus
cript tenslotte toch bij Leopold terecht
gekomen. Andere uitgevers vonden het
te dik of het was niet glorieus genoeg
wat betreft het Nederlandse verleden.
Laat ik zeggen: het was te weinig
„Jongens van Jan de Witt"-achtige. Le
opold nam het voor 1000 gulden plus de
•royalties* -Achteraf had hij me touh-be
ter vijf "mille kunnen geven want er
zijn nu tien drukken van verschenen".
De Baarnse moordzaak: Die kwestie
heeft mij sterk bezig gehouden. Het
boek dat ik erover geschreven heb
(„Jongensspel") heeft sterk verdeelde
reacties opgeroepen; aan de ene kant
werd het afgekraakt, zo van: hij heeft
er misbruik van gemaakt. Maar het is
ook hoog geprezen door andere critici.
In elk geval washet een afschuwe
lijke zaak, die mij intrigeerde. Die jon
gen uit dat arbeidersgezin, die door
zijn rijke vriendjes naar de slacht
bank wordt gevoerd. En als hij, vlak
voordat ze hem de hersenen inslaan,
door die rijkeluiskeuken komt, zegt hij:
..Goh., wat hebben jullie een mieterse
ijskast.Dat is toch ontzettend?
JERUZALEM (AP—REUTER) —De
Arabische wereld heeft met buiiengewo-
felheid gereageerd op de brand in de
Al Aksa-moskee te Jeruzalem, Israël
>eschuldigd van brandstichting en Ame-
Wcst-Duitsland van mcdeplich-
ligheid. De beschuldiging dat Israël in
le moskee brand zou hebben gesticht,
wordt met des te meer graagte geloofd
>mdat eerder in de Arabische landen
reruchten de ronde deden, dat de mos-
iee afgebroken zou worden om daar ter
daatse de tempel van Salamon te her-
>ouwen.
waaruit minachting voor de hoogste
geestelijke waarden spreekt". Volgens
Arabieren in Jeruzalem zou een blonde
Engelssprekende jongeman voor
brandstichting verantwoordelijk
Zij beschuldigen voorts de brandweer
van sabotage tijdens het blussingswerk.
Waarnemers geloven, dat koning Feisal
van Saoedie-Arabië nu meer dan ooit
geneigd is toe te stemmen in een Ara
bische topconferentie waarvan hij zich
voordien verre had gehouden.
SAIGON (AFP) Premier Tran
Huong van Zuid-Vietnam heeft vandaag
het ontslag van zijn regering aangeboden
nadat daar in de afgelopen weken o
leg over gaande was geweest.
In een communiqué wordt gezegd dal
om politieke redenen en de huidige 1
stand niet te laten voortduren, de pre
mier ermee ingestemd heeft dat het
staatshoofd een nieuwe figuur aanwijst
die een kabinet moet vormen. President
Thieu voegt hieraan toe dat het besluit
genomen is in verband met de hogere be
langen van het land. Premier Van Huong
heeft het staatshoofd beloofd ter beschik
king te blijven om op elk gewenst n
ment belast te kunnen worden met i
nieuwe taak.
(Van onze verslaggevers)
DEN HAAG De Tweede-Kamerleden
drs. G. Nedcrhorst cn mevr. mr. Singer-
Dekker (beiden PvdA) hebben de staats
secretaris van Sociale Zaken en Volksge
zondheid en de minister van Verkeer
en Waterstaat schriftelijk er op gewe
zen dat de vervuiling van de Hollandse
IJssel en de grachten van Gouda onge
kende vormen heeft aangenomen, zy ver
zoeken de bewindslieden een grondig
onderzoek te doen instellen naar de ver
oorzakers bedrijven resp. instanties
van deze ernstige waterontreiniging.
Vraagstellers willen bij een dergelijk
onderzoek ook de vraag betrokken zien
in welke mate gevaarlijke stoffen in
het IJsselwater geloosd worden en in
hoeverre hieruit nadelen kunnen voort
spruiten voor de gezondheid van mens
Bij navraag bij het hoogheemraad
schap van Rijnland, waartoe ook Gou
da behoort, vernamen wij dat de Goudse
grachten een afgesloten boezem vormen.
Het slechte water in die grachtén wordt
veroorzaakt door lozing van de Goudse
rioolwaterzuivering. Omdat het Goudse
grachtenstelsel een boezem apart vormt
ontstaat er geen gevaar dat de overige
boezemwateren van Rijnland geïnfil
treerd worden met het slechte Goudse
water. Aldus een functionaris van Rijn-
De kwaliteit van b.v. het eidse grach-
lenwater staat in gen vergelijk tot
de toestand in Gouda.
Voor een fikse 175.000 gulden wordt deze pittoreske molen opgeknapt. Het
historische stukje puxvr Hollands bouwwerk stamt uit 1620 en staat in
Maassluis. Gisteren werd met een hoge kraan (zie foto) heel voorzichtigjes de
kap geplaatst
DEN HAAG (ANP) De leden van
de eerste Kamer zullen op zaterdagmid
dag 13 september in speciale zitting bij
eenkomen om afscheid te nemen van
de aftredende voorzitter dr. ir. J. p.
Mazure, die zal worden opgevolgd door
zijn partijgenoot mr. M. de Niet (PvdA)
Later op de middag komen de leden van
beide kamers der Staten Generaal op
nieuw bijeen eveneens in verband met
het afscheid van dr. Mazure. Deze zit
ting wordt gevolgd door een receptie.
(Van een onzer verslaggevers)
TILBURG Het curatorium van de
katholieke hogeschool Tilburg is gisteren
het mikpunt geweest van felle, soms
emotionele kritiek. Dat gebeurde in de
tweede vergadering van de slruktuur-
commissie. Vooral dc vertegenwoordi
gers van de studenten keerden zich fel
tegen wat zij noemden de vertraginstak-
tiek van de curatoren.
Ook echter de afgevaardigden van de
wetenschappelijke medewerkers toonden
zich zeer verontwaardigd over het feit
dat na bijna vier maanden het curato
rium met taal nog teken heeft gerea
geerd op brieven en moties waarin werd
gev raagd of het zijn voortbestaan in de
huidige samenstelling nog mogelijk en
gewenst acht.
Discussie leidde ertoe dat toegezegd
werd dat h et curatorium dinsdag zijn
standpunt bekend zal maken. Heel dui
delijk bleek leeds in deze oriënterende
I faze van het overleg dat de grote ge-
schillen van inzien bestaan tussen de
i v ertegenwoordigers van de vijf geledin-
gen, curatorium, senaat, studenten, vve-
tenschappelijke medewerkers, technisch
I en administratief personeel die de com
missie vormen. Die tweespalt, duidelijk
ook een gevolg van onderling wantrou
wen manifesteerde zich toen de nota
van minister Veringa over de hervor
ming van de universitaire bestuursstruc
tuur aan de orde kwam. Studenten, we
tenschappelijke staf en personeel stel
den, dat elk wetsontwerp hierover moet
worden afgewezen, dat niet gebaseerd
is op overleg binnen en met de univer
siteiten. De studenten stelden dat ze el
ke regeling die van bovenaf wordt opge
legd onaanvaardbaar vinden. De afge
vaardigde van de senaat en met name
de hoogleraren Van Dijck en De Moor
namen een gematigder standpunt in.
Tenslotte besloot men de ministeriële
nota als een van de discussiestukken te
beschouwen doch haar geen bindend ka
rakter voor de werkwijze van de com
missie toe te kennen.
De gesprekken in de commissie zijn
sterk toegespitst op de structurele pro
blemen van de hogeschool. De commis
sieleden zijn het erover eens dat de com
missie een structuurplan voor de hoge
school moet maken. Daarin zal mede
beslissingsrecht voor alle geledingen op
alle niveaus moeten zijn verwezenlijkt...
„Het is duidelijk, dat een sterk selec
tief examen niet kan worden geaccep
teerd. Wij moeten eisen dat uiteindelijk
de opleidingscapaciteit wordt vergroot.
De mogelijkheden hiervoor zijn aanwe
zig. Let scherp op wat er in de inleiden
de colleges wordt gezegd over het ko
mende examen, ga niet met oogklep
pen op aan het werk, want daarmee
blijft de situatie dat twee van de vijf
geschikte kandidaten worden afgewe
zen, bestaan. Accepteer daarom geen
wachtlijsten".
Met deze waarschuwing en het ad
vies om zo nodig actie te voeren in het
belang van de gezondheid van de facul
teit en „jezelf", heeft vanavond de actie
groep medecijnen aan de rijksuniversiteit
in Utrecht zich tot de vele honderden
aankomende eerstejaarsstudenten ge
wend. De actiegroep deed dat in het
stencilblad „noodsituatie in de medische
faculteit", dat gisteren, vandaag en za
terdag tijdens de oriëntatiedagen van
de rijksuniversiteit in Utrecht onder
de eerstejaars wordt verspreid.
Meer Nederlanders
naar Amerika
AMSTERDAM (ANP) In h« n»
halfjaar van 1969 reisden 18.737
Nederlanders naar de Verenigde Staten.
Dat betékent een stijging van 16,6
procent vergeleken met de eerste zes
maanden van het vorige jaar, toen het
aantal nog 16.074 bedroeg.
