POPESCU
EET ER
GOED VAN
Met Anstadt
door de
Balkan
Zomers leven in Roemenië
l.vf
VRIJHEID
MAAKT
VORDERING
ZATERDAG 9 AUGUSTUS 1969
BOEKAREST De hemel
over Boekai-est is helder.
Het is een warme zomer
avond, kwart over negen in
de avond. Het gerinkel van
de glazen en het gemurmel
van de gesprekken vult
het terrasrestaurant. Aan
een ijzeren tafel onder een
kastanjeboom zit Gheorghe
Popescu met zijn vrouw
en een vriendin; zij eten
Roemeense worstjes, mici
geheten, en drinken de
nationale drank - tuica,
pruimen j ene ver.
Het terras heeft geen
gedrukt menu. De
specialiteiten zijn worstjes
en gegrild vlees. Ze zijn
goedkoop en smaken goed
en het restaurant is
typisch voor de vele andere
eetplaatsen op de trottoirs
die de Roemenen op een
avondje-uit frequenteren.
Een van de grootste hotels
(Van onze speciale verslaggever
van Associated Press,
Peter Rehak)
van Boekarest bevindt
zich op slechts enkele
honderden meters afstand,
maar buitenlanders gaan
daar zelden heen.
In Roemenië is eten,
drinken en praten een
geliefde vorm van ontspan
ning. Het is dinsdagavond
en er zijn vrijwel geen lege
stoelen.
Popescu, een grijzende
man van in de veertig, is
gekleed in een net grijs
pak. Hij is ingenieur van
een hydro-elektrische
centrale en Popescu is niet
zijn echte naam. Evenals
andere Roemenen die men
toevallig ontmoet, praat
hij graag met mensen uit
het westen, maar hij wil
niet dat zijn naam in
westelijke kranten ver
schijnt. Aan de tafel naast
mij, praten drie stevige
mannen in hemden met
open hals over de
amoureuze avonturen van
een hunner. Het zijn
arbeiders, en evenals
Popescu eten zij liever
buiten dan binnen.
Des zomers blijven de
Roemenen laat op, rond
middernacht zijn de straten
nog vol mensen.
De sfeer doet denken aan die van de Middellandse
i de bezoeker wordt er aan Herinnerd, dat de
Roemenen geen Slaven zijn. zoals de meeste andere
Oost-Europeanen, maar Latijnen. Zij beweren af
te stammen van de Romeinse legioenen van de Da-
volk dat in de voor-Romeinse tijd zijn ko
ninkrijk ten oosten van de Donau had. Sommige lin
guïsten zeggen, dat de Roemeense taal lijkt op het
volkslatijn, zoals dat in de straten van het oude
Rome werd gesproken. Inderdaad, iemand die Ita
liaans en Frans kent kan met enige goede wil de
Roemeense kranten lezen. Hij heeft dan een woor
denboek nodig voor de woorden van Slavische of
Turkse afkomst, het gevolg van 400 jaar Turkse over
heersing en de nabuurschap van Slaven.
De Latijnse invloed en de hete zomers bepalen de
levenswijze, zelfs onder het communisme. De werk
dag begint des ochtends om 7 uur en eindigt van
maandag tot en met vrijdag om kwart voor vier en
g-fvi
zijn werk
ïen. tijdens
n half uur,
Het eerste wat de typische Roemeen
is een stevige lunch tot zich m
de werkdag is er een lunchpauze van
,ar de gemiddelde Roemeen eet dan alleen maar
boterham. De lunch nr. de arbeid wordt gevolgd
door een soort Spaanse siësta, en zomers wordt ge
woonlijk nog laat gesoupeerd op een terras.
De Roemenen werken meer in de industrie dan vroe
ger. De industrialisatie gaat snel en dit betekent
dat de bevolking naar de grote steden trekt. In
3 woonde 33.7 procent van do 20 miljoen Roeme-
in de steden, vergeleken met 21,4 procent in 1930.
De hoofdstad Boekarest telt 1.5 miljoen inwoners. In
I hadden slechts vier steden Boekarest, Cluj,
lassy en Timisoara een bevolking van meer dan
ÏOO.QOO. In 1965 waren het er 15. Daaronder sbevindt
zich het oliecentrum Ploesti.
Roemenië kwam in 1941 aan Duitse kant in de oor-
in de Britse en Amerikaanse bommenwerpers
vielen in 1943-44 bijna dagelijks Ploesti aan. Vele
vliegers werden neergeschoten. Sommige liggen be-
n op een geallieerd kerkhof bij Boekarest.
Ook Boekarest heeft een soort Champs
Elysées. Vanaf een stervormig plein met een
triomfboog daalt men af langs een brede avenue,
genoemd haar Kiseleff. Maar dan komt de aap
uit de mouw: geen koninklijk paleis, maar een
protserig geschenk van Moskou aan de Roe
meense zusterpartij.
Boekarest is niet alleen het administratieve
menië, het is ook het middelpunt van handel en
lijke en politieke leven. De oude stad is fraai
parken, brede boomrijke boulevards en ruime
vard, genoemd naar de voormalige president
versiteit.
Onafhankelijk
Toen het Sovjet-leger de Roemeense grenzen in 1944
bereikte, koos Roemenië het andere kamp en eindigde
d-1 oorlog aan Russische zijde. In 1947 werd het een
communistisch land. Aanvankelijk was Roemenië
stevig geïntegreerd in de Sovjetsfeer, maar sinds
1963 vaart de communistische leiding een meer on
afhankelijke koers. In dat jaar besloot Boekarest zich
te verzetten tegen de pogingen van Moskou om Roe
menië tot leveranoier te maken van grondstoffen en
landbouwprodukten aan die communistische landen,
die reeds geïndustrialiseerd waren, zoals Tsjecho-
Slowakije, en Oost-Duitsland.
Hand in hand met dit besluit ging een meer onaf
hankelijke buitenlandse politiek en versnelling van
de industrialisatie. De officiële cijfers laten een jaar
lijkse groei van 14 procent zien in de industriële pro-
duktie tijdens 1960-65. Wegens zijn natuurlijke hulp
bronnen is Roemenië potentieel rijk. Het heeft olie,
goud, methaangas en 'n aantal ertsen. De leiding
meent dat Roemenië om 'n moderne en industriële
staat te worden, moet kunnen beschikken over de bes
te technologie en know how welke beschikbaar is.
Het land koopt veel van het westen, vooral in West-
Duitsland. Dit is een van de redenen, dat Roeme
nië streeft naar goede betrekkingen met zoveel mo
gelijk landen.
Ingenieur Popescu en zijn landgenoten beginnen de
vruchten van het beleid te merken. Roemenië moet
nog een lange weg afleggen alvorens het levens
peil van West-Europa te bereiken. Maar voor
een land waar het communisme werd voorafgegaan
door een opeenvolging van corrupte regeringen en
half-feodalisme, heeft het grote vooruitgang geboekt.
Vrijheid
Er is meer persoonlijke vrijheid dan een paar jaar
geleden. Popescu behoeft niet meer te vrezen dat de
geheime politie hem komt halen, omdat iemand heeft
verraden dat hij naar de uitzendingen in de Roemeen
se taal van de Voice of America luisterde. De
kwaliteit en de keuze van de consumptiegoederen
verbeterèn zich voortdurend, hoewel zij voor de Roe
meen nog duur blijven. De keuze in het Victoria-
warenhuis, het grootste van Boekarest, en in een
nabije supermarkt zijn stille getuigen van de onaf
hankelijke politieke koers die het land volgt.
Er zijn Griekse regenjassen, overjassen die in het
land zelf van Oostenrijkse stoffen worden vervaar
digd, Albanesi cognac, Chinese melkpoeder, Egyp
tisch bier en ijskasten uit Joego-Slavië. De bussen
in de straten van Boekarest zijn Britse Leylands,
die in licentie in Israël worden vervaardigd. De
meeste taxi's zijn Russische Wolga's en de luchtvloot
van dc nationale luchtvaartmaatschappij Tarom be
schikt over nieuwe Britse BAC's 111. De consument
krijgt meer aandacht. Het staatswarenhuis Victoria
is schoon en onlangs gemoderniseerd. Het bevindt
zich aan de Calej Victoriei, ei van de modernste
straten. Voor de oorlog heette het Galleries Lafayet
te naar het Parijse warenhuis van dezelfde naam
Het werd bezochi door de kleine francofiele hoog
ste klasse. Tegenwoordig is hot ingericht voor de
massa. Een jaar geleden werd zelf-service ingevoerd
de eerste in Roemenië. Coupons waarnaar veel vraag
is, worden met korting verkocht. Andere tekenen van
de Westelijke invloed zijn een Pepsi-colafabriek, een
montagefabriek voor Renaul.-auto's en een intercon
tinentaal hotel dat nog in aanbouw is.
Salarissen
Popescu kan als ingenieur een maximum van 3000
lei per maand verdienen, precies het dubbele van
het nationale gemi lelde va:. 1500. In het toeristen
verkeer is de lei 18 per dollar waard, dus onge
veer 20 ct. Maar omrekening heeft weinig beteke-
de velschillen in lonen en salarissen tus-
In de koopkracht doet men met het gemiddelde sa
laris niet zoveel. Een herenkostuum van Israëlische
stoffen gemaakt kost 800 a 900 lei. Een goed paar
herenschoenen 300 a 360 lei, een televisietoestel
tussen 3500 en 5100 lei, afhankelijk van de grootte
\an het scherm en andere snufjes.
Kopen op krediet kan men vrijwel alles, ook kleren
en veel mensen maken daar gebruik van, maar de
klant mag zich niet te veel in de schulden steken.
Gewoonlijk mag hij maar een enkel artikel te
gelijk op afbetaling kopen.
Hoewel de huren vorig jaar met 50 procent zijn
centrum van het land als hoofdstad van Roe
industrie en van het culturele, wetenschappe-
uitgebouwd tot een grote metropool, met veel
pleinen. Hier een overzicht van de grote boule-
Gheorghiu-Dej, met aan de rechterzijde de uni-
verhoogd, zijn 'zè vergeleken" met de normen in 'hët
westen, toch nog heel laag. Een appartement van
drie kamers in het centrum van Boekarest kost 360
lei. Elektriciteit gn verwarming zijn niet duur. Be
halve voor recepten is de medische verzorging kos
teloos. Dat geldt ook voor het onderwijs met inbe
grip van de universiteit. Iemand diè het gemiddel
de salaris van 1500 lei verdient, betaalt 12 procent
inkomstenbelasting, dit tarief stijgt tot tussen de 15
en 20 procent voor hen, die meer dan 2000 lei ver
dienen. Maar Popescu hoeft niet te sparen voor zijn
oude dag. Met een salaris van 1000 lei krijgt hij op 60-
jarige leeftijd een pensioen van 80 procent, vrouwen
or 55-jarige leeftijd. De man moet dan 25 jaar ge
werkt hebben, de vrouw 20.
Een auto is nog steeds luxe. De in Roemenië geas
sembleerde Renault kost 55000 lei en er is een wacht
lijst van meer dan twee jaar. De mensen die een
wagen kopen zijn de hooggesalarieerden, die het sa
laris van hun vtouw voor een auto opzij kunnen leg
gen. Vele Roemeense vrouwen werken.
Ook een reis naar het westen is luxe. Het verkrijgen
gemakkelijker dan enkele jaren
geleden, maar blijft moeilijk. Wegens het gebrek
aan deviezen, moet een Roemeen gewoonlijk een uit
nodiging kunnen laten zien van iemand uit een land
in het westen alvorens hij mag vertrekken.
Het dagelijks voedsel is goedkoop. Een kilo brood
kost twee lei. Een kilo zonnebloemolie om mee te
koken 11 lei. Als Popescu niet werkt, eet of over de
Amerikaanse maanlanding praat, leest hij, gaat naar
de schouwburg, bioscoop of opera.
Naar westelijke normen gemeten zijn al deze uitjes
goedkoop en vooral bioscopen en schouwburg zijn
bijzonder populair. De burger van Boekarest heeft
een betere keuze uit buitenlandse films dan die in
Wenen. Van de 22 films, die er nu draaien, zijn er
zes Frans, vier Amerikaans, vier Italiaans, een Rus
sisch en de rest uit Oost- en West-Duitsland en Joe-
go-Slavië. De drukst bezochte Italiaanse films zijn
Federico Fellini's „La Dolce Vita" en Antonioni's
„Rode Woestijn". De Amerikaanse films zijn „The
Comedians" met Richard Burton en Elizabeth Tay
lor, en drie wild-westfilms.
Naar Oosteuropese standaard gemeten is Popescu,
de gemiddelde Roemeen, goed ingelicht. Zijn kran
ten, radio en televisie geven hem het nieuws zonder
ar op een saaie manier. De kranten in Boe
karest laten zich lezen als een bullctinbord. Foto's
van tractors en olie-installaties verschijnen dagelijks.
Een grote uitzondering was de Amerikaanse maan-
wandeling. Voor de eerste keer in de geschiedenis is
de Roemeense televisie de gehele nacht in de lucht
gebleven en de m°este mensen, die televisie hebben,
zijn opgebleven. De kranten kwamen met lange ar
tikelen er. met toelichting door Roemeense ge
leerden. Er bestaat grote belangstelling voor de Ver
enigde Staten, vooral sinds het bezoek van president
Roemenië is ongeveer half zo groot als West-Duits-
land. Op de kaart vormen zijn grenzen een cirkel.
Een derde van het grondgebied is vlak land en twee
derde bestaat uit bergen de Karpaten. Om zijn
zeekust en de ontwikkeling van de badplaatsen is
Roemenië populair geworden bij Europeanen, die een
goedkope vakantie zoeken.
Öuitse reisbureaus bieden met chartervluchten een
vakantie van twee weken aan voor niet meer dan 50
Zcals alle Ooseuropese landen heeft ook Roemenië
minderheidsgroepen. De grootste is de Hongaarse,
1.6 miljoen, van wie de meesten in Transylvanië le
ven, dat door de eeuwen heen gewisseld heeft tus
sen Hongarije en Roemenië. Er zijn ook 375.000
Duitsers. De minderheden hebben hun eigen taalrech
ten. Een Duitstalige krant verschijnt dagelijks in
Boekarest en er zijn ook gewestelijke Hongaarse bla-
behoort Roeme-
Op 1 miljoen rooms-katholieken n
nië tot de Grieks-orthodpxe Kerk.
De Roemenen houden van hun land en zijn er zeer
trots op. Het bezoek van president De Gaulle in 1968
en van president Nixon geeft hun het gevoel dat de
wereld aandacht aan hen besteedt. Onlangs zei een
gezaghebbende Roemeen: „Voor de oorlog was Roe
menië een onbetekenend klein koninkrijk, thans kan
Roemenië iets doen om de goede verstandhouding
tussen de naties te bevorderen".
In het dorp Moiseiu werden in 1944 29 verzetsmannen vermoord. Te hunner nagedachtenis
heeft de beeldhouwer Vida Geza dit monument ontworpen, bestaande uit twaalf houten figuren.
Een grote energiecentrale aan de rand van de hoofdstad.
MILO ANSTADT heeft met zijn t.v.-documentaires
over Oosteuropese landen een overzicht van het
communisme in Oost-Europa na de tweede
wereldoorlog gegeven. Deze uitzendingen, die in ons
land veel waardering hebben geoogst, zijn verwerkt
tot twee politieke pockets, uitgegeven door Bekking in
Amsterdam- In deel I worden Hongarije, Polen en
Tsjecho-Slowakije onder de loep genomen, in het tweede deel,
dat onlangs Is verschenenJoego-Slavië, Roemenië en
(opnieuw) Tsjecho-Slowakije. Dat het laatstgenoemde land
voor de tweede maal besproken wordt, heeft de lezer te danken
of zo men wil te wijten, aan de tragische gebeurtenissen sedert
23 augustus 1968 toen vijf landen van het Pact van Warschau
het land hebben bezetMilo Anstadt was toen in Tsjecho-
Slowakije om een documentaire te maken-
De t.v.-documentaires van Milo Anstadt heb pen duidelijk
gemaakt, dat hij een vriend van de Oosteuropese landen is. Hij
heeft naast de vele slechte kanten, die we al vele malen
belicht hebben gezien, willen wijzen op het vele goede dat
onder communistisch bestuur tot stand is gekomen. Milo
Anstadt is daarbij reëel genoeg om de ^zwarte" kanten niet
te verzwijgen. Wanneer hij bijvoorbeeld in antwoord op een
vraag over een bepaald deel van het beleid in een
communistisch land een lang verhaal te horen krijgt zonder
dat een concreet antwoord wordt gegeven, heeft hij aan enkele
woorden genoeg om de propagandaballon door te prikken.
Joego-Slavië
In de tweede pocket van Anstadt komen Oosteuropese landen
aan bod, die in het Westen voortdurend in de belangstelling
staan. Over Joego-Slavië zegt Milo Anstadt onder meer: „Het
Joego-Slavische socialisme maakt zware tijden door- Onder
Tito's leiding streefde men hier maatschappelijke oplossingen
na, die de burger meer vrijheid zou garanderen dan waarop
andere communistische landen kunnen bogen. In sommige
opzichten is men geslaagd. Zo is bijvoorbeeld de welvaart
aanzienlijk toegenomen. Maar het wil de Joego-Slaven maar
niet lukken de werkloosheid te bedwingen. Aggressieve
botsingen tussen de verschillende nationaliteiten behoren tot
het verleden, maar een verstarrende bureaucratie vormt een
voortdurende bedreiging voor de ontunkkelmg van een
wezenlijk socialisme".
In Zuid-Slavië heeft zich het zeldzame feit voorgedaan, dat
de president zich geschaard heeft achter de eisen van de
studenten, die felle kritiek hebben geleverd op het
communistische „etablishment"Ondanks zijn zevenenzeventig
jaar blijkt Tito nog steeds de „revolutionair".
De Zuid-Slaven bekijken de grotere vrijheid nuchter en
beseffen dat de economische hervorming tot grotere
concurrentie leidt. Een t.v.-commentator zei daarover: „Als de
mensen iets kopen, vragen ze zich niet af of het een
socialistisch of een kapitalistisch produkt is, maar hoe de
kwaliteit is en wat de prijs is- Om de ontwikkeling bv te
houden, moet er heel ivat gebeuren. Onze groei hangt af van
de bekwaamheid van onze mensen, van de modernisering van
de economie, van het onderwijs, van de know-how. Dat zijn
onze irroblemen".
Roemenië
Wat Roemenië betreft zegt Anstadt terecht dat het land nog
een van dc meest conservatieve besturen van de landen achter
het IJzeien Gordijn heeft. De moedige, zelfstandige houding,
die Roemenië inneemt tegenover de Sovjet-Unie, zou doen
vermoeden, dat het land een „liberaal paradijs" is In het
communistische kamp. De werkelijkheid stelt teleur, al moet
daar echter onmiddellijk aan worden toegevoegd, dat
partijleider Ceausescu, sedert hij vier jaar geleden aan de
macht kwamde teugels wat heeft laten vieren Opmerkelijk
en tekenend voor de situatie is echter het grote aantal
diplomatieke en ontwijkende antwoorden dat Milo Anstadt op
concrete vragen krijgt. Volgens Anstadt mist de'„gewone man"
de democratie niet zo erg. „Een democratie heeft Roemenië
nog nooit in zijn geschiedenis gekend en onze democratische
vrijheden worden dan ook alleen als een gemis gevoeld bij een
bepaalde bovenlaag. De grote meerderheid van het volk wordt
voornamelijk beheerst door het feit dat de welvaart in
Roemenië zienderogen stijgt".
De Roemenen zijn moeilijk tot een ideologisch gesprek te
verleiden- Zij willen niet ueel zeggen over hun houding
tegenover Moskou en de andere communistische landen. Milo
Anstadt: „Soms werken zij het misverstand in de hand
pro-Chinees te zijn. In werkelijkheid zijn ze echter overwegend
pro-Roemeens"Roemenië was voor de revolutie een chaotisch
landVan die chaos, zowel oorzaak als gevolg van een
onvoorstelbare armoede, zijn nog genoeg sporen te vinden. De
vooruitgang is echter opmerkelijk. Anstadt zegt daarover: „Of
het nu voor onze democratische oren welluidend klinkt of
niet, het is een onomstotelijk feit, dat de communisten orde
hebben gebracht in de chaos". Een probleem hebben de
machthebbers niet kunnen oplossen: het probleem van de
nationaliteiten in verschillende landen. Het communisme, zo
stelt Anstadt, is ertoe overgegaan het nationalisme als
krachtbron te gebruiken en soms te misbruiken. Roemenië en
Zuid-Slavië vormen daarvan twee markante voorbeelden,
N-A.V„Joego-Slavië, RoemeniëTsjecho-Slowakije nu", door
Milo Anstadt, uitgegeven bij Bekking te Amsterdam).
