Moeten we genoegen nemen met de planeten?
CR0TT0LE IN HANDEN VAN VIER MENSEN
TWIJFEL AAN
DE TOEKOMST
IS NIET
NIEUW
Als je een maanreis plaatst
in de onmetelijkheid van de
ruimte lijkt zo'n trip bijna
te pietluttig om je erg druk
over te maken. De dichtst
bijzijnde ster, Alpha Cen
taur i, is ongeveer 41.000
miljard kilometer 4.3
lichtjaar) van de aarde ver
wijderd. In vergelijking
daarmee is de 65 uur du-
rende Apollo reis met zijn
370.000 kilometer, een on
betekenende excursie. Een
tocht naar de dichtstbij
zijnde ster zou met de
snelste raketten van thans
150.000 jaar vergen
ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1969
De Melkweg, een vage lichtveeg aan onze nachtelijke hemel, is het doel van nieuwe berekeningen en fanta
sieën. Straks ook werkelijkheid? J
Niemand kan in de toekomst kijken en
nog minder nauwkeurig voorspellen,
maar het lijkt nuttig eraan te herinne
ren dat degenen, die in 1903 met enig
leedvermaak spraken over de 57 secon
den durende vlucht van de gebroeders
Wrigt binnen enkele jaren hun woor
den moesten inslikken. Enkele jaren la
ter al vloog Charles Lindbergh (1927)
nonstop New YorkParijs.
De twijfelaars aan nieuwe ondernemin
gen, aan reizen naar het onbekende en
aan denkbare prestaties, die alleen
nog maar in de science-fiction voor
kwamen, hebben in de geschiedenis al
vaak hun woorden moeten inslikken.
Kort na de tweede wereldoorlog bij
voorbeeld hielden de Amerikaanse ge
leerden het voor onmogelijk een inter
continentale rak°t nauwkeurig op een
bepaald doel af te schieten en zelfs in
1956 nog bestempelde een Britse raket-
deskundige de mogelijkheid van een
ruimtereis als „ruimteloos gezwets".
Dit fenomeen twijfel aan de toe
komst, angst voor de toekomst ook, 't
niét willen geloven dat iets schijnbaar
utopisch toch werkelijkheid kan worden
is miet nieuw. Europa heeft in te
genstelling tot Amerika nooit een pas
sie gekend voor de toekomst. Grasdui
nen in de toekomst is eeuwenlang
onze eigen futuroloog Polak is tot voor
kort voor een waanzinnige gek versle
ten zo niet een gevaarlijke dan toch
hoogst verdachte bezigheid geweest.
Waarom? Enkele voorbeelden. Het
christendom heeft nooit „behoefte ge-
nad" aan d toekomst, omdat „alles in
Gods hand was". De verwachting van
het Koninkrijk Gods staat centraal
(wellicht het sterkst in de middeleeu
wen) als een bovennatuurlijke finali
teit, waarop alle aardse leven uiteinde
lijk gericht is.
De renaissancedichter Dan te zond alle
waarzeggers, futurologen of prognos
tici zouden wij tegenwoordig zeggen
naar de vierde kring van zijn inferno.
De mens moest het oog gericht houden
op het leven na dit leven, op de ver
lossing in het hiernamaals. Polak zegt
hierover in zijn boek „De toekomst is
verleden tijd": „Het (dit leven) was
voorbestemd te zijn zoals het was en
zou ook wel nooit anders kunnen zijn
tot het einde der tijden.
Verbetering der aardse samenleving
lag niet bij eigen initiatief of verant
woordelijkheid noch was dit goddelijke
opgave".
Dante vatte het zo in een gedicht sa-
„En in zijn wil is onze vrede; deze wil
is als de zee waarheen al datgene be
weegt, wat hij schept en wat de na
tuur maakt".
rijk Gods en het Duizendjarige Rijk,
hoe afgesmeekt ook, bleven uit. Uitge
bleven zijn eveneens een menselijke sa
menleving volgens de beginselen van de
humaniteit (Socrates), volgens de idee-
en van Plato en Augustinus (Stad Gods).
Uitgebleven is ook de iedere ooit voor-
pelde ontwikkeling tot een rijk van re
delijkheid, duurzame gerechtigheid,
welvaart en vrede.
de toekomst? Kon hij nog hopen op c
betere toekomst, waar hij faalde om
de toekomst beter te maken?
Ondanks frustratie en teleurstelling
bleven enkele Europeanen zich vastbij
ten in de toekomst., al was deze bezig
heid verdacht. Daarom goten zij, te be
ginnen met Plato, 't denken over mens
Angst
Angst voor de toekomst, dertig eeu
wen lang. Misschien niet onbegrijpe
lijk. Toekomstverwachtingen werden
immers niet vervuld. De wederkomst
van Christus, de komst van het Konink-
en maatschappij van de toekomst veel
al in de vorm van reisverhalen. Polak
zegt in zijn „De wentelgang der weten
schap of De maatschappij van morgen":
„De utopisten Thomas Morus, Fran
cis Bacon en Campanella, de Franse sa-
tiristen Rabelais en Cyrano de Berge
rac, voorts baron Holberg, niet te ver
geten Daniel Defoe en Jonathan Swift,
zij allen hebben dit recept gevolgd, in
een curieuze vermenging van origina
liteit en plagiaat, van hekeling der eigen
sociaal politieke misstanden door schil
dering van een imaginaire ideaalstaat".
Polak voegt hieraan toe, dat het steeds
weer verbluffend is te constateren hoe
veel van dergelijke fantasieën en uto
pieën in de loop van de navolgende
eeuwen is verwezenlijke of door de wer
kelijkheid zelfs overtroffen (Dit geldt
zowel voor de geestes- als de natuurwe
tenschappen).
Drempel
Wéér is een fantasie in talloze
reisverhalen beschreven werkelijk
heid geworden: de verovering van de
maan. Wéér staat de mens op de drem
pel van een nieuwe tijd. Wéér brengt
een reis de mens naar nieuwe horizon
ten en nieuwe dimensies. Wéér is er
de „benefit of the doubt" over: boe,
waarom en wat dan? Wéér wordt er ge
dacht: Dit zal toch de grens wel zijn.
Maar óók wordt er weer gezegd: Dit
is een nieuw begin. Een nieuwe dimen
sie. Is het waar?
Ontmaskering
Amerika denkt verder dan één maanreis. En dan doen zich vervoersproblemen voor, want het heeft
geen zin na een astronomisch snelle reis ineens te voet vérder te moeten gaan. Dit voertuig is een eerste proef.
Inderdaad, ruimtevaart is immers niet
alleen het veroveren van andere pla
neten, maar veeleer „de ontmaske
ring van de tijd als menselijke illusie".
Grottole zou wel miljoenen kilometers verwijderd
kunnen zjjn van la dolce vita in Rome en het
noorden van Italië. Het leven in deze droge
streek is nog maar net draaglijk, maar de aan
gename dingen in het leven vindt men daar
bijna niet. Sinds mensenheugenis is er maar
weinig veranderd en dan zijn het nog de minder
belangrijke dingen die veranderd zijn. De ge
schiedenis van Grottole is de geschiedenis van
het zuiden van Italië in het klein, maar een
geschiedenis, die beleefd wordt door vierduizend
Het was een van de kleine versterkte steden
in Basilicata, steden die zich op de top van een
berg bevonden om de Via Appia te bewaken, de
weg die van Brindisi via Potenza en Napels naar
Rome leidde. Voor de toeristen is het een aan
trekkelijk stadje met schitterend witte muren
en nauwe steegjes. De buitenwereld besteedt
aandacht aan plaatsjes als Grottole, omdat er
zulke aardige foto's te maken zijn of omdat in
zo'n stadje iemand geboren is, die later beroemd
zou worden.
Grottole is een plaatsje waar een twintigtal
oude mannen met corduroy broeken en zwarte
petten naast elkaar op een schaduwrijke hoek
van de piazza op banken zit, elke dag van vier
uur 's middags tot zonsondergang. De in het
zwart geklede oude vrouwen zitten roddelend
en breiend op de drempel van hun huis; over
lijdensberichten worden op de hoeken van de
straten aangeplakt, zodat allen weten dat Cat-
tarino de Vito en Lucrezia Pistone zijn over
leden. Als een oude dame op een balkon een
toerist ziet die zijn belichtingsmeter op haar
richt, spuugt ze luidruchtig en gaat naar binnen.
In Grottole zal een jongeman nog steeds met
lege handen voor zijn zwaar bepakte vrouw
lopen, zodat hij een eventuele aanval zal kunnen
afslaan. En ,op de middag van de feestdag van
Johannes de Doper houdt de priester, don
Arcangelo, in de kerk voor moeders en hun
kinderen een toespraak over de verdiensten van
Paus Jan, die ook wel Giovanni Battista genoemd
wordt en wiens meer dan levensgrote portret
omgeven door gladiolen tegen het Christusbeeld
Feodaal
Dit is altijd al een feodale gemeenschap geweest,
overheerst door de heren uit het huis Risignani,
die op hun beurt weer leenmannen van de
hertogen van Sanseverino waren en tegenwoor
dig is het al niet veel beter. Het meeste land is
in handen van vier mensen; twee van hen dragen
de titel heer van Napels; een van de anderen
is de neo-fascist, die van 1956 tot 1960 burge
meester van Grottole was. En op dit land werken
de meeste mannen van Grottole om de tarwe,
wijn en olie te produceren waar het stadje van
bestaat. Dat zijn de bracciante, de landarbeiders,
die zelden werkloos genoemd kunnen worden
(de huidige burgemeester zegt, dat slechts 30
procent van de mannelijke bevolking zonder
werk is), maar die zich gelukkig kunnen prijzen
als ze langer dan 120 dagen per jaar geld kunnen
verdienen. En hoewel er verscheidene auto's
geparkeerd staan in de bredere straten van
Grottole, hoewel er misschien honderd televisie
antennes op daken van huizen staan, hoewel in
menig huis via de radio stroopzoete liefdesliedjes
uit Rome te beluisteren vallen, een feit is dat in
deze provincie Matera de mensen waarschijnlijk
tussen de 61 en 70 procent van hun inkomen aan
voedsel uitgeven. In Grottole is er geen luxe-
voedsel te koop.
De dingen zijn hier niet absoluut stil blijven
staan. In 1958 heeft de Italiaanse nationale olie
maatschappij in de vallei aardgas aangeboord
en minister-president Segni kwam een mooie
toespraak over de toekomst houden. Uiteindelijk
heeft men op het Ferrandinaveld veertig bron
nen geboord en vanaf de piazza voor de kerk
kan men de schoorsteen zien van de petro
chemische industrie, die daarop gevolgd is, kilo
meters ver weg, achter de vierbaans autostrada
met zijn motels. Het was deze boring, die vele,
niet zo mooie huizen naar Grottole heeft ge
bracht. De huizen hebben drie kamers, keuken
en een bad en de huur bedraagt 25.000 tot 30.000
lire per maand. Zij betekenen een enorme voor
uitgang, daar men in Gi'ottole gewend was
aan twee kamers, waar tegen een jaarlijkse
huur van 50.000 a 60.000 lire zowel de ezel als
het gezin ondergebracht moest worden. De
nieuwe huizen worden bijna uitsluitend be
woond door mensen uit het noorden van Italië,
die in het zuiden in de fabriek of elders op het
Ferrandinaveld zijn gaan werken. In Grottole
wonen nu honderd fabrieksarbeiders. Slechts
negen van hen zijn mensen uit Grottole. Het
kan ook moeilijk anders, wanneer dertig procent
VER VERWIJDERD VAN
„LA DOLCE VITA"
van de volwassenen hier ongeletterd is en de
ongeletterdheid onder de kinderen, die, als ze
van school komen wel kunnen lezen en .schrijven,
weer toeneemt en wanneer er geen mogelijk
heden zijn om de mannen, die hunkeren om aan
de andere kant van de vallei te gaan werken,
een opleiding te geven.
Veranderingen
De christen-democratische burgemeester van
Grottole kan een groot aantal andere dingen
opnoemen, die er veranderd zijn sinds hij dit
ambt is gaan bekleden. Hij wijst op de ver-'
beterde watervoorziening (80 procent van de
huizen heeft nu een kraan), het nieuwe slacht
huis, het vergrote kerkhof, de betere straat
verlichting en plaveisel, de vier nieuwe scholen
(waarvan er twee alleen maar in de plaats ge
komen zijn van nieuwe scholen die twee jaar
nadat ze waren gebouwd zijn ingestort); dit alles
maakt deel uit van een programma waar 800
miljoen lire mee gemoeid is en waar men in
1964 toestemming voor had gekregen. Hij kan
ook het nieuwe stadhuis laten zien (waar men
in 1966 aan begonnen was, maar dat pas ver
leden maand geopend kon worden, omdat de
aannemer failliet was gegaan), waar hij trots in
zetelt.
Tegenover zijn bureau hangt een vlag met een
geborduurd portret van John F. Kennedy. Daar
naast hangen twee foto's van signor Colombo,
de Italiaanse minister van Financiën, de chris
ten-democraat, die patroon is van deze streken
(hij komt uit Potenza) en van
Grottole. De dingen zijn sinds 1964 in Grottole
veranderd, zegt de burgemeester, omdat hij een
directe telefoonlijn naar Rome heeft en dingen
voor elkaar kan krijgen. Tenminste, soms. Hij
is er erg kwaad over, dat de arbeiders uit het
noorden, die in Grottole wonen, twee keer zo
veel krijgen voor hetzelfde werk als de plaatse
lijke bewoners. Colombo heeft dat nog niet ge
regeld.
Maar de burgemeester heeft tenminste zijn
telefoonlijn, wat meer is dan de mensen voor
hem. Van 1950 tot 1956 werd Grottole door een
communistische raad bestuurd en opnieuw van
1960 tot 1964, met de neo-fascisten in de daar-
tusseninliggende periode. Klaarblijkelijk heeft
men de laatste keer voor de christen-democraten
gekozen, omdat men vond dat geen van de
beide anderen iets voor een gemeenschap met
al zijn tradities en moeilijkheden kon doen. Het
feit dat een van de vroegere communistische
burgemeesters, kort nadat hij van een christen
democraat een baan had gekregen als concierge
bij een kwekerij ook christen-democraat werd
en een paar van zijn trouwe volgelingen zijn
voorbeeld volgden, heeft er misschien ook iets
te maken gehad. Ook misschien het feit.
dat in de jaren voor de laatste verkjezing 800
man, die aan de onderste trede van de sociale
ladder in Grottole stonden potentiële com
munistische kiezers op zoek naar werk in
Duitsland vertrokken zijn. Men zegt dat er nu
250.000 Italianen uit het zuiden in de Bonds
republiek zijn. Drie rn.iljoen anderen zijn sinds
1951 naar het noorden van Italië vertrokken.
Geen ideologie
In zijn prachtig gerestaureerde pastorie, de
eerste vrucht die men heeft kunnen plukken
van de verkoop dooi' de kerk van een zestal
huizen, terwijl er plannen voor een sociaal cen
trum bestaan, vertelt don Arcangelo, de priester,
vriendelijk en met bezorgdheid over zijn mensen
in Grottole. Op de kansel doet hij geweldig
theatraal tegenover de signorinas en hun bam
bini. Maar hier is hij redelijk. De communisten
in de stad, zegt hij, kennen geen ideologie; zij
zijn leden van een protestbeweging en zij hebben
veel om tegen te protesteren. Sommigen van
hen wonen de mis bij, gaan te biecht en komen
naar het lof. Zij trekken zich van hem terug,
wanneer de politiek ter sprake komt, maar
anders kan men hen niet onderscheiden van de
andere mensen in de stad. De mensen in Grottole,
zegt hij, zijn allemaal arm en hebben nooit de
moed gehad om te vragen wat ze wilden hebben
en ze hebben daar eeuwen lang rustig met de
armen over elkaar gezeten zonder op iets beters
te hopen. Don Arcangelo bidt, dat dé kinderen
die van school komen een geest zullen hebben,
die er tot op heden in Grottole niet heeft ge
heerst. Hij verlangt naar de dag waarop de
nieuwe banen die in de stad vrijkomen niet al
leen naar de mensen zullen gaan, die bij de
verkiezingen de heersende partij steunen. „Chia
miamo tata chi ci da il pane", zegt hij, de man
die hun brood geeft noemen zij vader.
Dan gaat don Arcangelo naar zijn kerk terug,
waar de signorinas naast het geweldige portret
van de Paus knielen en naast de pilaai' met een
aanplakbiljet voor het wereldleprozenjaar. En
worden zij getroost door het eeuwige middel van
de Kerk tegen ziekten de herinnering aan
het feit, dat er altijd wel iemand is die er nog
slechter aan toe is dan jijzelf: misschien nu, op
dit ogenblik, in Grottole. Maar niet veel langer.
GEOFFREY MOORHOUSE
(Copyright
The Guardian/Binnenhof/Leidse Courant.)
Bari, het industriële centrum van het zuiden, verwelkomt zijn gasten met
ereburger uit van de armoede in het omringende zuiden.
Godfried Bomans heeft deze moeilij
ke materie onlangs simpel onder woor
den gebracht. „Sinds 1905", schreef hij
in „De Volkskrant", „weten we dat de
tijd een menselijke denkconstructie is,
waarin we de realiteit, die eigenlijk si
multaan gebeurt, in verleden, heden en
toekomst splitsen. Enkele begaafden,
terecht „helderzienden", genoemd, door
braken die fictie en zagen de toekomst
in het heden, waar zij pok inderdaad
plaatsvindt. Dat zij hiertoe in staat wa
ren bewijst niets anderd dan dat de
dingen, die nog komen moeten, eigen
lijk al gebeurd zijn. Of liever, dat zij
zich voltrekken in een tijdloos punt, dat
niet eens met „nu" kan worden aan
geduid, want het heden is al een tijds
begrip. Deze profetieën waren .ech
ter individuele prestaties waarvoor geen
wetenschappelijke verklaring bestond,
tot Einstein die gaf".
„Een van die voorspellingen be
treft de tijd.
Deze gaat krimpen naarmate de snel
heid, waarmee we ons verplaatsen toe
neemt. In de gewone aardse verhou
dingen nemen we dit niet waar. Het
is pas op de lijn, die naar de licht
snelheid voert, dat het verschijnsel zich
begint af te tekenen. Argonauten, die
zich met een daarbij vergelijkbare snel
heid voortbewegen en in die orde
moeten we komen willen we buiten
ons zonnestelsel iets bereiken bele
ven in enkele uren de tijd, die op aar
de in eeuwen verstrijkt. Dit proces is
niet omkeerbaar, zodat zij werkelijk bij
hun terugkeer de menselijke samenle
ving, als die er nog mocht zijn, in een
geheel andere faze van ontwikkeling
aantreffen. Dit fenomeen is niet een
produkt van de science-fiction, al maakt
die er dankbaar gebruik van, maar
een bewezen feit dat in het langza
mer lopen van klokken in de huidige
satellieten al is aangetoond, De beteke
nis van de huidige ruimtevaart is nu
deze, dacht ik, dat wij op de drempel
staan van een époque, waarin onze
onwrikbare vijand, de tijd, zo niet ge
heel bedwongen, dan toch gereguleerd
kan worden".
Passen we eens wat cijfers ln deze
beschrijving. Zoals bekend bedraagt
de snelheid van het licht ongeveer
1.08.000.000 kilometer per uur. Stel
eens en dit is theoretisch en prak-
tich mogelijk, want het is een kwestie
van energie dat een capsule een
snelheid kan bereiken van 87 procent
van de lichtsnelheid (The Guardian
heeft dit haarfijn voor ons berekend),
dan gebeurt er iets zeer vreemds met
Eén dag kloktijd in de capsule is dan
gelijk aan twee dagen (twee etmalen)
op aarde. Bij een snelheid van iets
meer dan 99 procent van de lichtsnel
heid is één dag capsuletijd gelijk aan
tien dagen (tien etmalen) op aarde.
Dit schijnt fantastisch, maar als de
theorieën van Einstein kloppen (en wie
twijfelt daaraan?), dan is het zo.
Geleerden hebben al berekend, dal
tien jaar aan boord van een capsule
met een snelheid die tegen de licht
snelheid aan zit gelijk staan met 24
jaren op aarde. In die tijd zou een
capsule heen en terug naar de dichtst
bijzijnde ster kunnen reizen. Twintig
jaren aan boord van een ruimteschip
nog steeds bij lichtsnelheden zou
den 270 jaren op aarde betekenen en in
die tijd zou een capsule het melkweg
stelsel kunnen bereiken.
Dit klinkt allemaal absurd en onwaar
achtig, maar cijfers wijzen uildat de
sterren binnen het bereik van de mens
heid kunnen komen, Of alle technische
problemen oplosbaar zijn en of.. Het
zijn in feite overbodige vragen.
De gebroeders Wright kwamen in 1903
57 seconden van de grond en ook toen
werden allerlei (achteraf gezien) over
bodige vragen gesteld en twijfels uitge
sproken.
Vijftien jaar geleden was een
de maan in een Apolloschip
denkbaar als nu de reis naai
i boulevard en een skyline, die weinig doet vermoeden
De reizen in de ruimte zullen voorlo
pig beperkt blijven tot de planeten in
de buurt van onze aarde, maar uitein
delijk zullen tochten gemaakt worden
door de onmetelijkheid van de ruimte,
waar heden toekomst, het verleden he
den en de toekomst heden zijn.
ANTON THEUNISSEN
