OEGANDA
VRAAGT: WAT
KOMT HIJ DOEN?
?AUS PAULUS
NAAR
AFRIKA
IP
Een Kerk
van scholen
en zieken
huizen en
vaak erg
klerikaal
ZATERDAG 19 JULI 1969
Een van de
heiligdommen ter
ere van de
martelaren van
Oeganda. Het zijn de
enige moderne
heiligen van Afrika:
24 christen-
hofknapen van
koning Mwanga, die
weigerden zich te
lenen voor de
seksuele bevrediging F
van de koning. Zij
werden levend
verbrand.
Van een bijzondere medewerker
KAMPALA (Oeganda) Het samenvallen
van de eerste Pan-Afrikaanse bisschoppen
conferentie met het bezoek van Paus
Paulus, op 31 juli en 1 augustus aan Kam
pala, Oeganda, kan men op drie manieren
verklaren. Het kan toeval zijn, maar dat
;elooft niemand. Er is geschreven, dat de
jisschoppen bijeen komen ter ere van het
pauselijk bezoek, maar dit lijkt op zijn
minst twijfelachtig. Insiders in Afrika's
kerkelijk leven draaien de zaak liever om
verklaren heel zeker te weten, dat de
Paus naar Kampala komt op het moment
dat en omdat de Kerk van Afrika zich
duchtig begint te organiseren.
In elk geval is de bisschoppenconferentie uit
gesteld tot het bezoek van Paus Paulus. En
'el „op voorstel van Rome", vertelde ons de
lirecteur van het internationaal pastoraal in-
itituut in Gaba, waar de conferentie gehou
den zal worden.
Het idee van een Pan-Afrikaanse bisschop-
lenconferentie", zo vertelde deze man, „is uit
jegaan van kardinaal Zoungrana van Ouaga
dougou (Opper-Volta). Hij wilde zoiets als de
IEL AM (de Latijns-Amerikaanse bischoppen-
«nferentie). Hij legde zijn plan voor aan de
LMECEA, waarin de nationale bisschoppèn-
ïonferentie van vijf landen, namelijk Oegan-
la, Kenya, Tanzania, Malawi en Zambia, zich
lebben georganiseerd. Dat zijn samen 74
lisschoppen. De AMECEA heeft sinds twee
een gemeenschappelijk pastoraal insti-
uut: het reeds genoemde instituut te Gaba.
)it kreeg de opdracht de agenda op te stel-
voor de Pan-Afrikaanse conferentie.
)e geplande datum was 11 tot 14 april 1969...
otdat er een hele lange Amerikaanse monseig
neur van het Vaticaan poolshoogte kwam ne-
Ook in Gaba. Korte tijd daarop werd
hgt bezoek van de Paus bekend gemaakt en
werd Gaba verzocht de conferentie tot op dat
tijdstip uit te stellen.
Men verwèfóHt dat de conferentie van Gaba
een spiegel van de Afrikaanse Kerk wordt.
Alle voorzitters van de nationale bisschoppen
conferenties zijn uitgenodigd dat zijn er 23.
De directeur van het instituut te Gaba, tevens
gastheer: „Het is deg sterkste concentratie van
de hele wereld. Europa heeft 22 bisschoppen
conferenties, (inclusief Oost-Europa red.) en
Zuid-Amerika 24. Deze twee zijn al aardig op
weg een blok te vormen. Nu begint ook Afrika
zich te concentreren. Ik geloof dat bepaal
de mensen in Rome deze ontwikkeling met
angst in het hart volgen".
Die concentratie tot één Pan-Afrikaanse bis
schoppenconferentie staat ook op de agenda in
Gaba. Met name wil men proberen een perma
nent secretariaat op te richten. Er zullen com
missies moeten worden ingesteld die bepaalde
actuele problemen bij de kop nemen. Enkele
van die problemen, tevens agendapunten: het
ambt in de Kerk, het probleem van gehuwde
priesters, gehuwde diakens, priesteropleiding.
Verder wil men praten over het christelijk ge
zinsleven en het Afrikaanse gebruik van de
bruidsschat.
Ook de sociale taak van de Kerk komt aan
de orde, met name het immense probleem van
urbanisatie. Het is bekend dat de Afrikaanse
kerk, een typische „plattelandskerk", weinig
greep meer heeft op de jonge stadsbevolking.
De kerk van Afrika lijdt dan ook steeds ster
ker aan het verlies van de intellectuelen en de
studenten. Er wordt al wel iets gedaan. Zo be
sloot onlangs een vergadering van 26 bisschop
pen (van Centraal-Afrika en Kameroen, Gabon,
Congo-BraZzaville en Tsjaad) tot de oprichting
van een beweging voor katholieke studenten en
intellectuelen, die op nationaal niveau moet
gaan werken.
Hoe weinig de Kerk in de Afrikaanse steden
aanwezig is, illustreert de situatie in Kampala
zelf al voldoende: 'n kerkgebouw, en daar ko
men dan nog voor 50 Indische zakenlui. De
Afrikaanse Kerk is in feite een Kerk van de
scholen en ziekenhuizen. En hiermee nam de
Kerk zelfs menige monopolie-positie in. Nu
worden onderwijs en medische zorg meer en
meer de zaak van de verschillende regeringen.
Werkloosheid
Andere sociale problemen hebben zich aange
diend: werkloosheid onder de jeugd, die de
Kerk zelf heeft opgeleid (jaarlijks komen er
alleen in Oeganda 65.000 jongens van 12 jaar
zonder verder onderwijs en zonder werk te
zitten), verval van stamtradities, vooral in
Aartsbisschop
Emmanuel Nsubuga
van Kampala, die
het pauselijk bezoek
tot 'n one-manshovv
dreigt te maken
(rechter foto).
het huwelijksleven doen, velen spreken van
een morele chaos (tachtig procent van de hu
welijken in Oeganda zou onwettig zijn); pros
titutie, een arbeidersproletaria dat zich niet
mag organiseren in vakbonden, woningnood in
de steden, onmenselijk lage lonen (daglonen
van 70 cent).
Er zijn in Afrika progressieve bisschoppen die
dit beschouwen als een uitdaging aan de Kerk.
Van de andere kant meent echter menig bis
schop en priester nog ongestoord te kunnen
doorgaan met vroom de zegen te geven, een
lang Latijns lof te houden en flink te bidden
met het Marialegioen, zonder zich iets aan te
trekken van de armoede in de slums. „De
Kerk zegt de mensen niets meer", zei ons Jon
Dilworth, een Schotse Graallady, die al veer
tien jaar als sociologe in Oeganda werkt en
ook ervaring heeft opgedaan in Ghana en Ni
geria.
Het „aggiornamento" van de 34 miljoen ka
tholieken in de Kerk van Afrika is waarschijn
lijk moeilijker dan waar ook ter wereld. Hier
betekent de nieuwe tijd, als nergens anders,
een ware breuk met het verleden. De afstand
tussen de ongeletterde massa en degenen die
eerlijk de Kerk in deze tijd op haar waarde
proberen te toetsen, is immens groot. De
Afrikaanse priester en missionaris is in
zijn parochie met een gemiddelde doorsnee
van 75 kilometer en 35 buitenposten zo over
stelpt met werk, dat hij aan enige bezinning
niet toekomt. Bovendien verloopt het contact
tussen priesters en bisschoppen in Afrika om
psychologische redenen (blank-zwart) maar
niet minder om technische redenen (de af
stand) erg moeilijk.
Als de vernieuwing in de Kerk van Afrika
toch moet doorzetten en die kerk mag daar
niet aan wanhopen dan is dat vooral het
werk van de pastorale en catechetische insti
tuten, die de laatste jaren her en der zijn opge
richt: in Kinsjasa, Gaba, Jinja, Tabora, Abid
jan, Ibadan, Yauaounde, Lumbumbasji en an
dere. De werkwijze van deze instituten komt
hier op neer: in cursussen van een jaar na
denken over het werkelijke resultaat van 100
jaar kerstening, over de waarde van de Kerk
voor Afrika, over nieuwe methoden. De bezin
ning, die van deze instituten uitgaat zou zijn
vruchten moeten afwerpen op de komende Pan-
Afrikaanse bisschoppenconferentie.
Men kan dit een brandpunt van ideeën noemen
over hoe de Afrikaanse Kerk er in de toekomst
komt uit te zien.
Een dergelijk brandpunt van onderzoek en idee-
en kan ook de grote tentoonstelling „Christ in
Afrika" zijn, die ter gelegenheid van het pau
selijk bezoek wordt opgebouwd in het Lugovo-
Oeganda
zeven jaar
onafhankelijk
Tussen enkele grote meren in
Oost-Afrika, het Victoriameer, het
Albertmeer en het Edwardmeer,
ligt de sedert zeven jaar
onafhankelijke republiek Oeganda-
Het wordt uitsluitend door
land omsloten en heeft geen
rechtstreekse verbinding met de
zee: het grenst aan Soedan,
Kongo-Kinsjasa, Rwanda, Tanzania
en Kenia. Van de rond acht
miljoen inwoners vormen de
Bantoevolken de grote meerderheid.
Daarnaast leven er Hamieten,
Niloten en Soedannegers, enkele
tienduizenden Aziaten en een
groot aantal vluchtelingen uit
buurlanden.
Het grote Boegandarijk, een van
de vier vorstendommen, die bij de
onafhankelijkheid een federatie
aangingen en samen Oeganda
gingen vormen, had al tijdens het
Britse protectoraat een vrij grote
autonomie. Maar de huidige
president dr. Milton Obote slaagde
erin alle vier koninkrijken te laten
versmelten, de koningen aan de
kant te zetten en zelfs de
machtige stam van de Baganda
hun eeuwenoude hegemonie te
ontnemen. De Kdbaka van
Boeganda, sir Edward Mutesa II,
zocht asiel in Engeland. Sindsdien
is de situatie tot rust gekomen.
Het land is verdeeld in zeventien
districten, en de namen van de
oude koninkrijken zijn slechts
blijven bestaan als bestuursgebied.
Het land, dat zich in de toekomst
waarschijnlijk zal ontwikkelen als
ideaal vakantieland vanwege
zijn heerlijke temperaturen, zijn
prachtige natuur en politieke rust,
leeft vooralsnog van de landbouw,
waarvan negentig procent van de
bevolking afhankelijk is- Koffie,
katoen, thee, suiker en tabak
zijn dan ook de
handelsprodukten,
twee eerste tachtig procent van de
exportwaarde vertegenwoordigen.
De industrialisatie komt langzaam
op gang, zeker ook in verband met
de ligging ver van zee, het gebrek
aan ondernemers, eigen kapitaal
en een lokale markt.
Na hun schooltijd zijn de kindeptn
vaak zonder werk, zodat
tienduizenden in de steden
rondhangen. De Kerk in Oeganda,
die zich tot op heden vooral heeft
toegelegd op ziekenverzorging en
onderwijs, begint haar greep op
deze jeugd te verliezen. De
aartsbisschop van Kampala is een
besluiteloos man, die afhankelijk
is van de machtige mannen van
zijn stam, de Baganda. Hij krijgt
de rol opgedrongen van de
verdreven Kabaka en gebruikt die
voor de vergroting van de macht
van de Kerk, een triomfale Kerk,
die geen ruimte heeft voor
moderne begrippen als inspraak of
decentralisatie.
stadion te Kampala. Deze zaak is in handen
van de religieuze instituten. Zo'n tentoonstel
ling pleegt een „image" over te brengen. De
organisatoren van deze expositie hebben geko
zen voor de idee van de sociale Kerk, niet
triomfalistisch, geen hiep-hiep-hoera over het
grandioze missiewerk in het verleden, weinig
statistisch bewijs-materiaal. Men probeert
slechts een antwoord te geven op de vraag:
wat betekent Christus voor de Afrikaanse
mens, vooral in zijn noden?
De expositie is bovendien oecumenisch opgezet.
Een derde brandpunt van bezinning vormt de
opzet van de plechtigheden op 31 juli en 1
1 augustus. Een veeg teken vonden wij in dit
verband hoe een seminarist ons stralend kwam
vertellen dat hij hoopte door de Paus priester
te worden gewijd. Vele anderen hopen dit
juist niet. Maar het feit dat verschillenden
weer direct aan zo'n priesterwijding denken,
toont aan hoezeer de Kerk van Oeganda en
in grote lijnen van Afrika nog sterk kleri
kaal is.
Alle aandacht is gericht op het heiligdom van
de martelaren van Oeganda. Een missionaris
zei ons niet zonder bitterheid hierover: „Ja,
de Paus heeft bij de heiligverklaring van de
martelaren 100.000 gulden gegeven voor een
nieuw heiligdom. Dat was al in 1964. Er is
nog steeds niets met dat geld gebeurd. Nu
wil hij er wat haast achter zetten. Dat is ook
een van de aspecten van zijn „bedevaart naar
Afrika".
Waarschijnlijk zal de Paus niet veel meer
kunnen doen dan de eerste steen leggen, zij
het dan symbolisch. De Paus had natuurlijk
evengoed (letterlijk voor hetzelfde geld) een
eerste steen kunnen leggen voor een sociaal
centrum of voor een landbouwschool,
zo'n heiligdom bouwen en inwijden is nu een
maal nog typisch voor de Kerk van Afrika.
Velen maken zich zorgen over de indruk die
de Kerk van Afrika zal maken. De Kerk
treedt nu immers voor het forum van geheel
Afrika, waar de katholieken slechts een min
derheid vormen van iets meer dan 10 pro
cent. Zij treedt voor het forum van protestan
ten. van mohammeddanen, van regeringen. Wat
zullen die denken van een Kerk, die bijvoor
beeld Latijnse plechtigheden uitzendt via radio
en tv? Van een Kerk. waarin een stel blanke
monseigneurs nadrukkelijk op de voorgrond
treedt? Van een Kerk die alleen maar pries
ters op de beeldbuis laat zien?
De kerk van Afrika evolueert momenteel van
blank naar zwart: de meerderheid der bis
schoppen is reeds Afrikaans en ongeveer 30
procent van de priesters zijn Afrikanen. De
ze kerk evolueert van sacramenteel naar meer
sooiaal. Van Romeins-Latijns naar een kerk
gebaseerd op de Afrikaanse cultuur. Van Ro
me-gebonden naar een ooncentratie van loka
le Afrikaanse kerken.
Deze evolutie gaat gepaard met crises en een
zekere chaos. „De kerk", zo zei ons een gods
dienstleraar, „is niet meer geloofwaardig voor
de moderne Afrikanen". En dat is deze dagen
toch wel een kernprobleem: zal de kerk van
Afrika zich geloofwaardig kunnen maken in de
feestroes, waarin de Paus in Kampala ontvan
gen zal worden?
Velen zijn bang of zijn er al zeker van dat
dit niet het geval zal zijn. Juist om zich ge
loofwaardig te maken in deze tijd, komen de
Afrikaanse bisschoppen samen in Gaba. En
daar ligt het zwaartepunt.
Of dit in werkelijkheid ook zo zal zijn, hangt
ook in grote mate af van de bemoeienissen
vanuit Rome. De organisatoren van de confe
rentie proberen de invloed zo gering moge
lijk te houden. De conferentie begint drie da
gen voor 't bezoek van de Paus. Deze zal slechts
op 31 juli de slottoespraak kunnen houden.
Toch lijkt het onvermijdelijk dat de voor Afri
ka in feite veel belangrijkere bisschoppencon
ferentie geheel in dc schaduw zal komen te
staan niet alleen in dc berichtgeving in de
wereldpers, maar ook in de aandacht van te
veel bisschoppen zelf en dat aller ogen
slechts gericht zullen zijn op de belangrijke
gast uit Rome, Paus Paulus VI.
Het pastoraal instituut voor oostelijk Afrika, waar de eerste Pan-Afrikaanse bisschoppenconferentie wordt
gehouden.
Het poleis van aartsbisschop Nsubuga, waar de Paus zal verbleven.
