Skütsjesilen in Friesland
Zeilen met mes aan dek'
14
;ci
Skütsjes
knokken
fel
om de
DE DAMES LINKS,
DE HEREN RECHTS
Sanitaire stop
maakt van hoge
nood een deugd
lei
:ul
iei
zege
11 dagen
zeilen
Een bus
chauffeur
is ook
maar een
mens me
zijn kleim
behoeften
TWEE a DRIE
UUR MOET TE
OVERBRUGGEN
ZIJN
ZATERDAG 19 JULI 196
Veertien voormalige zeil vracht
schepen staan van 26 juli tot en met
8 augustus weer borg voor een
maximum aan watersportsensatie in
Friesland. Het is het skütsjesilen,
dat elk jaar tienduizenden toe
schouwers naar de meren lokt Dit
jaar zijn de wedstrijddata als volgt
uitgevallen:
26 juli
28 juli
29 juli
30 juli
31 juli
Grouw
Veenhoop (Drachten)
Eernewoude
Terhorne
Terhorne.
augustus: Langweer
4 augustus: Staveren (IJsselmeer)
5 augustus: Fluessen Heeg
6 augustus: Woudsend
7 augustus: Lemmer (IJsselmeer)
8 augustus: Sneek
Op open water wordt er volgens de
vliegende-startmethodegevaren,
in Grouw, Eernewoude en de
Veenhoop wordt er gestart na loting.
De wedstrijden in Woudsend,
Lemmer en Sneek tellen voor het
kampioenschapDe VARA-televisie
gaat het skütsjesilen (voor de derde
keer) verslaan.
Vorig jaar maakte ook de Duitse
televisie opnamen in Langweer,
terwijl rroorts een Japanse firma een
film liet opnemen van dit gebeuren.
„Er is geen evenement in Nederland
waar zoveel meter film wordt
verschoten als bij het skütsjesilen",
meent Dick van der Werf, voorzitter
van de Stichting Sneker Pan
Het gaat soms hard toe bij het Friese skütsjesilen, vooral wanneer de
wind wat aanhaalt. Hier is het Südwesthoekskütsje net door-de-wind ge
gaan, hetgeen zijn achtervolgers in moeilijkheden brengt. De bemanning
van het achtervolgende schip is tot het uiterste gespannen om de boei
zo krap mogelijk te ronden.
SNEEK Terwijl de straffe wind de koppen van de Langweerder
wielen onstuimig doet krullen, trekt Ulbe Zwaga (62) bedachtzaam aan
zijn sigaret. „Ik verwacht een hoop concurrentie", zegt hij in het Fries.
„Neen, ik denk niet dat ik bij de eersten zal zijn". Ulbe Zwaga is een van
de 14 mannen, die vanaf 26 juli de harten van de Friese watersporters in
vuur en vlam gaan zetten. Op die dag n.l. wordt in Grouw het startschot
gegeven voor het traditionele skütsjesilen. Elf dagen lang zullen Zwaga
en zijn mannen zorgen voor vette koppen in de (Friese) kranten, zullen
ze de meest strijdbare polemieken uitlokken en zullen ze de Friese meren
een geheel eigen aanzien geven.
Want het wedstrijdzeilen met
malige vrachtschepen is geen
Tienduizenden raken elk jaar weer in
de ban van het skütsjesilen en menig
een plant zijn vakantie in de periode
dat hij „er bij" kan zijn. De Friezen
niet alleen. Overal in Nederland (en
ook in het buitenland) wonen mensen,
die de schippers-met-het-mes-aan-dek
origineel Fries skütsje, dat in 1916 van
de werf Roorda. bij Drachten kwam.
Schipper is de 52-jarige Jan van Akker,
een gemeente-arbeider met een tanige
kop. Schipperspet op het hoofd, blauwe
coltrui aan-
Je leeft er naar toe, hè", zegt hij wan
neer hij over de aanstaande wedstrij
den praat-
Het in de koers houden van een 38 ton
trekkend schip vereist vakmanschap.
„Soms is mijn hele zij open van het
duwen tegen het roer" zegt Van Akker.
Toen gebeurde het. Een dikke wind
vlaag deed de mast krommen en de
gangboorden van de Pan liepen onder.
,.Ik dacht daar gaat-ie" vertelt Van
Akker. „Maar het schip kwam weer
overeind. Een nieuwe windstoot drukte
het schip echter opnieuw tegen de gol
ven en ineens lag-ie om".
De bemanning bleef rustig, worstelde
zich onder de wirwar van zeilen en
touwen vandaan en klom op het vlak
(de onderkant van het schip)- Een boot
van de rijkspolitie te water verloste de
elf mannen uit hun isolement- „Als je
rustig blijft, kan er niks gebeuren"
vindt Van Akker. „Lang niet iedereen
kan trouwens zwemmen (ik zelf ook
niet zo best). Als het erg hard waait
hebben we zwemvesten om".
Weer present
Tegen elkaar
restaurant
Dame
UEREW
DEN HAAG Iedere Nederlander, die
zich per autobus naar zijn vakantiebestem
ming spoedt, wordt vroeg of laat (en hope
lijk nog net op tijd) geconfronteerd met
het probleem van de sanitaire stop. Deze
twee woorden, die waarschijnlijk afkomstig
zijn van een ambitieuze loodgieter met
hoge nood, dekken sinds enkele jaren een
reeks van even nederige als noodzakelijke
handelingen, waar zelfs een zorgeloze va
kantieganger niet onderuit komt. Er zijn
Wat weet hij als insider
de hardnekige geruchten,
buschauffeurs vooral op
langere trajecten onver,
woord lang doorrijden, on
ze met alle geweld hun r<
gers in een restaurant will
Geïnspireerd door het klinisch
taalgebruik, dat van een am
bachtschool opeens een tech
nische school en van een naai
ster een modinette maakte, be
sloten de touringscaronderne-
mers enkele jaren geleden de
traditionele „plaspauze" om te
bouwen tot sanitaire stop. Men
vond het een decente omschrij
ving van een telkens terug
kerend oponthoud en daarnaast
was men van oordeel, dat dit
d.e bomen kerfden. Niemand
was de „plaspauze" immers
een nooit opdrogende bron ge
weest, waaruit conferenciers
hun dijenkletsers en cartoo-
nisten hun spotprenten hadden L3figS fle Kant
geput. Elk jaar opnieuw doken
er in dagbladen en tijdschrif- P® sanitaire stop heeft
ten tekeningen op, waar men
bloemetj es j urken
opgerolde hemds-
een sukkeldraf in
het struikgewas zag verdwij
nen. Ook de kreet „de heren
links van de bus en de dames
rechts" werd veel gehoord en
zorgde aan de bittertafel voor
verdacht luide lachsalvo's. Nu
hoefde men in die tijd slechts
naar een willekeurige berm
te gaan om inderdaad com
plete collectantencollege's en
visclubs wijdbeens tussen het
helmgras te zien staan. Als er
een bos in de buurt was, pak
ten de busreizïgers het pro
bleem bij de wortel aan. ter
wijl ze en passant ook nog een
hart met pijl en initialen in de
tijden geweest, dat men kortweg sprak zo'n moment zoekt de chauf- K|anflj7ip
over een „plaspauze", terwijl meer dich- fr een geschikte plek langs Manmne
terlijke naturen hun begrijpelijke aandrang e weg' een °en je pi]n
camoufleerden met de losse opmerking, Regelmatige aanvoer
dat ze even hun neus gingen poederen dan- Wat de sanitaire stop betreft:
wel voornemens waren de bloemen water die heeft per se een betere
te geven. Iedereen wist dan, waar de entourage nodig dan een berm
schoen wrong en vroeg ook niet om nadere hkand™e"' waar,de Provisie
b i~ j bi] voorkeur gecombineerd met Wat hoger is?
tekst en uitleg. Men had immers met pre- een koffie- of lunchpauze. De Hij heeft er ook van gehooi
cies hetzelfde probleem de handen vol. buschauffeurs hebben hun maar hij weigert te gelovi
vaste adressen, waar ze kunnen dat deze procedure vaak i
rekenen op provisie in ruil voor Volgd wordt. „Als een chai
regelmatige aanvoer van toe- feur vertrekt", zegt hij, „he
een definitief einde gemaakt risten. „Doorgaans", zegt een hij overduidelijke instruct
Zegt een busondernemer: ,,Als woordvoerder van het Haagse hij zich. Eén daarvan reg
we padvinders naar hun zo- reisbureau Hotam, „liggen deze de sanitaire stop. Om de tv.
merkamp in Lochem brengen, café's of restaurants zo'n 2% drie uur dus en voor de
•wil het nog wel eens gebeuren, a 3 uur van elkaar. Dat is kan hij zelf uitmaken, w
dat de chauffeur even langs de ongeveer de tijd, die een door- dat het beste kan gebeu:
kant gaat staan. Padvinders snee-reiziger kan overbruggen. Langs alle bekende trajec
onder mekaar nietwaar. Ook Ga je daar boven dan begin- zijn volop café's en rest
op schoolreisjes komen derge- nen ze automatisch op hun rants en ze zijn stuk voor s
lijke noodstops nog wel voor. stoelen te draaien en komt er op klandizie. Wij kunnen d
Kinderen hebben nu eenmaal gegarandeerd een om te vra- ook niet verhinderen, dat
niet het ijzer sterke gedulu van gen of er even gestopt kan wor- chauffeurs en de restaurai
een volwassene. Als wij mensen den. Psychologisch is het trou- houders onder elkaar een i
naar Oostenrijk brengen, kan wens ook beter om niet te spraak maken, waarvan
rustig nog een lang te wachten met de sani- beiden wijzer worden. Stel
want men beereeo donders -j*- «gakken en dan taire stop. Drie uur is een voor, dat we dat ook nog mc
want men begreep^ draden komt er geen enkel protest. verrekte lange tijd en als je ten controleren, dan bleven
Die mensen weten heus wel, maar door blijft jakkeren, krij- nergens meer. Waar we
dat het voor hun eigen best- gen de reizigers onvermijdelijk ernstige bezwaren tegen hl
wil is. Met schoolkinderen ligt het gevoel, dat ze als vee ben, dat is, als zo'n chauffi
het echter anders; die voelen vervoerd worden. Ze worden omwille van de poen een
op een gegeven moment, dat vervelend, kunnen eikaars aan- feetje uitzoekt, dat dertig kill
dan moet het wezigheid niet meer verdragen meter van de route afligt.
folkloristisch buitengebeuren nu ook gelijk gebeuren ook- Op
Hfe-
grijpen het kleinste inci- snijdt ons namelijk in
dent aan om er een rel van te vlees en een dergelijk
maken. Daarom is het beter hes kunnen we met onze
als je ze bijtijds wat lucht pe calculatie niet tolereren,
geeft, zodat ze stoom af kun- moet overigens niet denken, cl
nen blazen. De verhalen, dat het bij een bonafide busl
busreizigers afschuwelijk lang drijf kan voorkomen, dat
moeten wachten op een sani- reiziger geen gelegenheid la
taire stop, zijn overigens pure om zijn kleine boodschap
verzinsels. Natuurlijk, er zijn doen. Dat is pure kolder,
reisbureaus, die hun mensen elkaar klappen is er al
zo vlug mogelijk op de plaats niet meer bij. Wij gaan
van bestemming willen afle- onze goeie naam voor zo'r
veren, maar toevallig is de dinaire plas niet te bral
chauffeur ook een mens en gooien,
ook hij wil na 2, pakweg 3 U moet één ding goed
uur graag eens uit de broek, denken: misschien moeten
Stel nou. dat hij die sanitah-e reizigers even iets ophoud
stop zonde van de tijd vindt, maar dat is nog niks in ver
dan zal hij er toch op een ge- lijking met een autobusei
geven moment uit puur lijfsbe- naar. Die heeft een naam
houd aan moeten geloven." te houden".
Pan-voorzitter Van der Werf herinnert
zich allemaal nog goed wat zich in 1962
op het Pikmeer bij Grouw afspeelde.
Het skütsje werd naar de wal gesleept
en met man en macht leeg gehoosd. De
volgende dag was de Sneker Pan weer
present, al had de gehele bemanning
wel de nacht door gewerkt om het
schip weer vaarklaar te krijgen.
Het hoort allemaal bij het Friese
skütsjesilen. Zeilt een schipper een
mast overboord geen nood, de vol
gende dag staat er een nieuwe op het
schip, opdat niemand zal ontbreken
Een van de bekendste skütsjeschippers
is Ulbe Zwaga (62). Jaren achtereen
heeft hij „zijn" doarp Grou naar de
overwinning gezeild. Het 35 ton meten
de schip was een snelle rakker, die zijn
concurrenten vaak de loef afstak. De
stuurmanskunst van Zwaga was daar
niet vreemd aan. Toch vindt Zwaga dat
Grouw niet het snelste skütsje bezit.
„Dat la Heerenveen" zegt hij. „Dat
schip hoeft nooit een wedstrijd te ver-
Dit jaar brengt hij ec.i r:*en skütsje
in het veld. Het is de 43 ton metende
Frisia. afkomstig uit Drachten, waar
het schip in 1925 de werf van scheeps
bouwer Van der Werf verliet. Zwaga
kocht het schip in Harderwijk. Sinds
februari is er aan getimmerd. Er kwam
een 17 m lange mast op, de zwaarden
werden vernieuwd evenals het roer:
kortom de Frisia, die de geschiedenis
als woonschip dreigde in te gaan, ligt
klaar om zich met zijn concurrenten te
meten- Zwaga weet dat de strijd zwaar
zal worden Iedere schipper is er op
gebrand het 3000,kostende skütsje,
de kampioenstrofee, te winnen. Dat
maakt dat de sfeer tijdens de wedstrij
den wel eens hard wordt. Regelmatig
dreunen de zware schepen tegen elkaar,
wanneer de een niet snel genoeg ruim
te maakt bij het overstag gaan. Soms
wordt een roer finaal aan flarden ge
varen. Vorig jaar sprong een woedende
schipper op het dek van Zwaga en
duwd de fokkeloet om. Er wordt veel
en fel geprotesteerd tussen de schippers
in de kopgroep.
„Iedereen past op je" zegt Zwaga be
dachtzaam, „dat is niet erg. Als het
maar eerlijk toegaat. De laatste jaren
was het allemaal niet zo fijn meër". En
hij laat doorschemeren dat, wanneer
daar geen verbetering in komt, hij het
skütsjesilen wel eens kan laten voor
wat het is. Of deze schipper die al
20 jaar wedstrijden zeilt en die vroeger
de beroepsvaart nog beoefende, dat in
derdaad zal doen, is vers twee. Onge
twijfeld zal hij eerst willen bewijzen
waar hij, zijn bemanning en de Frisia
toe in staat zijn. Het nieuwe tuig is
nog niet voldoende uitgerekt. Slechts
eenmaal heeft de Frisia onder vol zeil
gevaren. Neen, Zwaga, die zesmaal de
kampioenstitel in de wacht sleepte, zal
het skütsjesilen niet vaarwel zeggen.
De eer
Terug naar Dick van der Werf in
Sneek. Hij is de man die er voor zorgt
dat er jaarlijks -3000,binnenkomt.
Om a. de Sneker Pan in de vaart te
brengen, b- de wedstrijd in Sneek (op
hardzeildag) te organiseren-
Dit jaar vaart de Pan met een nieuwe
mast en een nieuw zeil 8000,Een
renteloos voorschot van de gemeente,
donaties en giften van het bedrijfs
leven in Sneek maken dat mogelijk.
Andere steden en dorpen, die er een
skütsje op na houden zijn op dezelfde
wegen aangewezen, al zegt men, wan
neer men over het skütsje uit Drachten
spreekt, direct Philips. De heer Van der
Werf wil wel even kwijt dat hij het
van schipper en bemanning een grote
opoffering vindt veertien dagen achter
een wedstrijden te zeilen. Bemannings
leden nemen daarvoor hun vakantie op.
Schipper Jan van Akker krijgt een
aantal dagen vrijaf van de gemeente
de rest zijn snipperdagen. Elke schip
per krijgt 100,startgeld per wed
strijd. Die worden verdeeld over de 11
of 12 koppen. Blijft de eer om te mo-
En
1 te
Limiet
Dit jaar zullen veertien skütsjes
gedurende elf dagen de Friese meren
beheersen. Dat is niet altijd zo
geweest. In de jaren 1950 tot 1954 was
het skütsjesilen op sterven na dood.
Vier, vijf schepen maakten uit waai
de kampioenswimpel terecht zou
komen. Hier en daar werden toen
plaatselijke commissies gevormd, die
een skütsje aankochten. (Koopprijs
55.p00 tot 60.000 gulden). In 1958 volgde
Drachten/Philips. „Daar waren we in
die tijd blij mee", zegt Van der Werf.
„Het was het achtste skütsje. We
hebben nu de limiet gesteld op veertien
schepen. Het wordt toch al moeilijk in
nauwe wateren bij Grouw en
Eernewoude te varen. Enmen mag
vanaf het skütsje geen reclame maken".
Dick van der Werf is een vurig
voorstander van het amateurisme bij
deze sport. Daar heeft ook Philips zich
aan te houden en ook de N.V. „De
Woudfennen" van Langweer, van wie
Van der Werf vermoedt dat deze
maatschappij de „sponsor" is van Ulbe
Zrwaga. Ook huldigt men het principe
dat de stuurman van de skütsjes een
eahite schipper moet zijn. Dat pi üaatseli
levert echter moeilijkheden op, om en bep
de vroegere vrachtsahippers
gezaaid zijn. In Grouw probeerde f
commissie een wedstrijdzeiler (Alb
Westra) tot skütsjesohipper
bombarderen, maar die poging lie
schipbreuk geleden. Daarom is het i r^en"
Geen training
iviteiten
Een ander punt is de training
skütsjebemanning. Wanneer het sc eetje
na een opknapbeurt van de werf koi ^ci®'®
moet er mee gevaren worden. De sch
per is vaak wel vrij te krijgen, mi togen*
de andere bemanningsleden niet. „Va leer, di
doen we het dan maar met opstappt va-
vertelt Van Akker.
„Maar je raakt op die manier no Ie hele
goed op elkaar ingespeeld". En t mboel
goed getrainde, op elkaar afgestem 'ers hel
bemanning is nodig, omdat er stet Iak, bi
meer risico's worden genomen tijde )l <T
de wedstrijden. De masten zijn ho; >eMde;
geworden en ook het aantal vieiikai slissing
meters zeil neemt voortdurend toe.
Sneker Pan heeft de beschikking cr ie* boe
125 vierkante meter).
Jammer
OOR
Dick van der Werf, voorzitter
van de Stichting Sneker Pan bezig
met het leeghozen van het skütsje.
Het was in juli 1962 toen schipper
Jan van Akker de schuit niet meer
kon houden. Zondags was iedereen
in de weer om de Pan weer vaar
klaar te krijgen.
willen zien zeilen. Dat laatste is niet
letterlijk bedoeld, maar het tekent wel
de sfeer, waarin de wedstrijden worden
gehouden.
Het piepkleine kantoortje van Dick van
der Werf (51) in Sneek staat bol van
de paperassen waarvan een niet onbe
langrijk deel op het skütjesilen slaat.
Dick van der Werf is voorzitter van de
plaatselijke commissie, die de Sneker
Pan in het wedstrijdveld brengt
Naar toe leven
De Sneker Pan is
i 38 ton metend
Ondanks de inspanning van de schip
per en de tien bemanningsleden, suk
kelde de Sneker Pan vorig jaar voort
durend achteraan. „Hij is wal wispel
turig" zegt Van Akker, ,,'t Is net eci
oud wijf" meent Van der Werf. Beide
zijn het er over eens dat de Pan ee
flinke „smeer wind" kan hebben. Va
Akker: „Liefst windkracht 6 of 7. Da
gaat er een reef in het zeil en loopt-
het best. Maar wanneer het zo h;
waait, zijn er natuurlijk veel conc
renten
Op één oor
Kijkt de buitenstaander soms missch
wat misprijzend naar de lompe skfitsji
de schippers weten wel beter. Wanner
de wind wat aantrekt gaan de schepc
direct „op één oor liggen" en de fokkc
maats hebben vaak opengescheurd
handen na afloop. Zo verging het di
bemanning van de Sneker Pan op
21 Juli 1962 ook. De Pan voerde het
veld in Grouw aan en kliefde de korte
golven als een rank plezierjachtje.
Tussen al de verbeteringen door,
men op de skütsjes aanbrengt, dre
he<t gevaar dat er van "het o\
vrachtschip weinig meer overblijft,
verblijfsaccommodatde van het vroegi
schippersgezin, is so wie so al geslot jjiwim
De Sneker Pan heeft de mast een e
achteruit om het schip aan snelheid
doen winnen. (Dat laatste
geluktDaarom ook heeft
iet tegei
erder ii
ministerie van C.R.M. besloten elf ji «telling
duizend gulden uit te loven voor 1
origineelste skütsje
commissie, die zich het afgelopen j'
het meest voor het skütsjesilen he ilg
ingespannen. :le wal!
Vorig jaar kwamen de tien brief fer geei
van honderd bij Ulbe Zwaga terec oordelij!
maar het incident met de kwa ildoende
schipper, had deze zo nijdig gemaa left uit
dat hij niet versoheen
tuinfeest-na-afloop in het Snei ok al h
gemeentehuis. Dick van der Werf vjfnde hor
zoiets „hartstikke jammer",
ontluistert het skütsjesilen enigst# 'n goe
De schippers echter zijn mannen, i
fel knokken om de zege.
scheldkanonades vliegen soms van
tot dek. Met de regelmaat van de k gel<
schieten de rode protestvlagge: aar
omhoog. Op het water hangt een ed bo'
wedstrijdsfeer Maar„van nvullen
schelden blijft niet zoveel hange "J vrU*
zegt Van Akker. „Als je °f u"~
hoor je na afloop van andere schipf*^*
wed eens daar loopit diie rotzak".
De skütsjesvloot bij de start op het Sneekermeer. Het is een imposant gezicht de volgetuigde schepen hoog-aan-de-wind op de eerste boei aan 'te
?n kruisen. Het veld wordt hier aangevoerd door Heerenveen, gevolgd d oor Lemmer. Sneek, Langweer, Eernewoude, Woudsend en Drachten.
De volgende dag is dal vaak weer
geten. Dan eisen wind en water
de volle aandacht op. Aandacht
schippers, bemanningsleden en een
zendkopplg publiek. Het akütsjeslleo
Friesland Is springlevend. Alle prol
ten en nijdassen ten spijt.
KLAAS GOINI
ordt j
id zij
ant tièi
't de
itiatief
i de 1
werdt
ld te li
die k(
-n spri
ig van
meerite
inde ti
erhand
