IN SIBERIË GROEIEN
MILJOENENSTEDEN
EUROPA
SCHUIFT OP
OVER
DE
TAIGA
Modebewust
Het effect van deze en andere moder
niseringenis in, de winkels en straten
te zien. De Siberische industrie doet
aan „moderne vormgeving", de Sibe
rische textielfabrieken brengen ieder
jaar nieuwe modestoffen uit. want de
Siberische vrouw wordt modebewust en
vooral de uit Europa afkomstige vrou
wen zijn niet minder kieskeurig dan
hun westerse zusters.
De ontwikkeling van Siberië moge
Amerikaans aandoen, de nieuwe stra
ten mogen een Europees accent heb
ben, maar Siberië is en blyft Rusland,
met Russische gewoonten, met het Rus
sische stempel. Het is te merken by de
woningbouw, waar nog met Russische
maatstaven wordt gewerkt. De flats
zijn klein, hoewel (vooral de laatste
jaren) beter dan in Europees Rusland.
Men rekent met tien vierkante meter
oppervlakte per gezinslid, hoewel er
uitzonderingen op de regel zyn. Een
professor aan de universiteit mag aan
spraak maken op 20 vierkante meter
méér, een journalist op 10 vierkante
meter meer, want de „stand" In Sibe
rië telt mee.
bedrijven matig tol
eten wil gaan moet voor zijn maaltijd
uren uittrekken, want de kelner of het
dienstertje heeft de tijd: ook de keu
ken heeft de tijd. Men kan daar be
zwaren tegen maken, maar de gerant
zal hoffelijk verzekeren, dat hij er
niets aan doen kan, want de betreffende
de kelner, zo zal hij zeggen, is al meer
dan 24 uur in touw: aan een stuk door,
zonder rust. Mijnheer zal daar alle be
grip voor hebben, maar geloven zal
hij het waarschijnlijk niet. En toch
heeft de gerant niet overdreven.
Veel personeelsleden in de dienst
verlenende sector maken werkda
gen van 24 uur; niet omdat het zo
nodig moet, maar omdat ze het plezie
rig vinden. Want een dienstdag van 24
uur moet gevolgd worden door een
vrije periode van 48 uur; de vermoei
de trage kelner verdient zich op deze
wijze regelmatig een extra-vakantie-
Kerk
De kerk-in Siberië vormt een hoofdstuk
apart. In de meeste oude steden zijn
de orthodoxe kerkgebouwen verlaten
of voor andere doeleinden dan de ere
dienst in gebruik. Maar elke oudere
stad van betekenis heeft nog wel een
kerk, waar diensten in gehouden wor
den en deze kerken zijn tijdens de
diensten overvol.
Vreemde gezichten ziet men in die
diensten niet graag en dat is wel eens
uitgelegd als vrees voor pottenkijkers
van de partij, maar die uitleg is geen
juiste: men ervaart die vreemde ge
zichten als storend voor het contact
lussen de biddende mensen en God.
Nee, de partij bekommert zich om die
kerkgangers weinig: het orthodoxe ge
loof is in het nieuwe Siberië een aflo
pende zaak, die gewoon uitsterft, zon
der onplezierige tussenkomsten van
wie dan ook. Waarbij het overigens wel
merkwaardig is, dat sekten, zoals Bap
tisten, in Siberië momenteel een bloei
tijd beleven
En intussen groeien nieuwe nederzet
tingen in de nog aityd b(jna ontoe
gankelijke wouden. Met vliegtuigen
overspringt men de nog niet door we
gen opengelegde gebieden. Een nieuwe
nederzetting van honderd mensen is
over twee jaar een dorp van twee
duizend mensen. Over tien jaar een
stad van 100.000. Over de taiga rolt
Europa naar het oosten.
J. VEUGELERS
ZATERDAG 21 JUNI 1969
Op deze pagina besteden
we wat meer dan
gewoonlijk aandacht aan
een boek, dat recentelijk
verschenen is bij het
Verlag Kremayr und
Scheriau in Wenen. Titel:
„So sah ich Sibiriën".
Auteur Hugo Portisch.
Portisch is hoofdredacteur
van het Weense dagblad
„Kuriér" en heeft met zijn
reisboeken (over China, de
Sovjet-Unie, Afrika,
Zuid-Amerika en Vietnam)
een internationale
bekendheid gekregen. Zijn
boek „So sah ich Sibiriën",
waarvan wij op deze pagina
een indruk proberen te
geven, richt de aandacht op
een ontwikkeling, die amper
twintig jaar gaande is,
maar die ongezien door
Europa en Airsrika,
een der frappantste is uit
de hele wereldgeschiedenis.
Siberië (anderhalf maal zo
groot als de V.S.) is bezig
van woestenij een land van
melk en honing te worden,
waar tomaten groeien
Schrijver Hugo Portisch.
minder spectaculair. De sfeer is er
grimmiger, het militaire en partijstem
pel duidelijker, want achter de Amoer
ligt de vijand: als zodanig ervaart men
er de Chinezen, waar de Siberiër wei
nig goede woorden voor over heeft. Op
het vliegveld van Irkoetsk (het enige
internationale vliegveld in Siberië)
kijkt men minachtend naar de Chine
zen, die er een tussenlanding maken
op weg van Moskou naar Peking en
demonstratief uit het toestel stappen
om op Russische bodem de Interna
tionale te zingen in het Chinees, zwaai
end met rode boekjes en portretten
van Mao. „Nekulturnje", zeggen de Si-
beriërs: „Onbeschaafd volk".
Men vreest Chinezen in de grensstreek.
De stad Chabarovsk by de Amoer is
voorzien van een machtig garnizoen.
Veertig kilometer verder ligt China.
Alles wat binnen die veertig kilometer
ligt is zeker voor vreemdelingen „ver
boden terrein". Militaire patrouilles
beheersen de streek. Er liggen onge
ziene versterkingen.
Militair vrachtverkeer beheerst in Cha
barovsk het straatbeeld. Het is een
stad met een roerig militair verleden:
in de burgeroorlog kwamen daar der
tigduizend burgers om het leven. In
het begin van de twintiger jaren was
Chabarovsks inwonertal teruggelopen
tot. 22.000. Nu wonen er weer 435.000
mensen in deze stad, die behalve mili
tair knooppunt ook voor de handel van
belang is: buiten de stad liggen grote
havens, waar schepen uit vrijwel alle
landen der wereld komen meren. Gi
gantische hefkranen beheersen het
beeld: zij zijn geïmporteerd uit Japan.
De controle is er nauwgezet, want
"hina staat voor deze open Siberische
chterstand
iet is voor een deel uuk deze verbit-
erde vastberadenheid, die veel van de
inde sfeer uit het Stalinistische tijd
perk hier heeft doen voortleven, ook
n de industrie. De belangrijke meu-
telindustrie van Chabarovsk werkt nog
teeds naar de oude methodes van pro-
luktieplanning. Waar elders in Sibe-
geluisterd wordt naar de wet vart
raag en aanbod, werkt men hier nog
net de (vanuit Moskou) vastgestelde
iroduktiequota, ongeacht of men daar-
loor teveel produceert of te weinig,
ingeïnteresseerdheid in de kwaliteit
•an het produkt is er het gevolg van.
Je meubels van Chabarovsk behoren
ot de slechtste voortbrengselen van de
Iberische industrie.
'.oals elders in Siberië begint men nu
n de grensstreek langzaam maar zeker
naar nieuwe opvattingen te werken,
die hun vruchten al afgeworpen heb-
bij temperaturen van
zeventig graden onder nul
en waar uit het schijnbare
niets in enkele jaren steden
met een miljoen inwoners
uit de bodem rijzen.
Een land waar Europa aan
communistisch China
grenst
De moderne geschiedenis van Siberië
is pas rijf tien jaètr geleden begonnen.
Vanuit het Westen schuift de ontwik
keling als een stoomwals vooruit, over
de taiga, de dichte bossen, de sneeuw
vlakten, de bevroren rivieren, naar de
zwaar bewaakte grens met China.
Vanuit Europees Rusland trekken hon
derduizenden naar het vroeger ver
vloekte land, ieder jaar komen nieuwe
lichtingen naar steden, die twintig jaar
geleden nog niet bestonden, maar die
in de planning nu reeds groeien naar
een bevolkingstal van een miljoen en
meer. Want vrijwel onopgemerkt door
de westelijke wereld heeft zich in Si
berië het grootste bevolkings- en ont
wikkelingsplan uit de moderne historie
voltrokken: Europa is opgeschoven tot
aan de Amoer. Niet zonder trots laten
de Russen hun veroveringen zien aan
de westelijke bezoekers, die nog het
beeld meebrengt van de troosteloos
heid der verbanningsoorden en die het
niet kan nalaten, daar voorzichtig naar
te informeren. Het antwoord is een
schouderophaal: „Nitsjewo", we weten
het niet, en het is voorbij. We vragen
er zelf ook niet naar, maar we kennen
er wel, die vroeger in de kampen ge
zeten hebben en die hier nu wonen als
vrije mensen. Een van hen is professor
aan 'n Siberische universiteit. „U moet
niet vragen wat er vroeger was. Vroe
ger is voorbij. Het land is nieuw". Het
is nieuw: een stuk vereuropeïserend
Azië, dat anderhalf maal zo groot is
als de Verenigde Staten.
De oude namen zijn er nog: Omsk,
Tomsk, Novosibirsk, Irkoetsk, maar het
zijn nieuwe steden geworden, waaraan
de groei van Siberië het duidelijkst
zichtbaar is. Novosibirsk kreeg in 1953
'n hogeschool voor elektrotechniek; er
waren in dat jaar 150 studenten. In
1967 waren er negen faculteiten, 44
leerstoelen, 800 professoren en docen
ten en 16.000 studenten. Over een paar
jaar zal 't studentenaantal in Novosi
birsk de 22.000 hebben bereikt. De
stad, voor de oorlog van slechts mid
delmatige betekenis, groeit nu naar
een inwonertal van 1,4 miljoen. Dat is
het maximum, wil men haar leefbaar
houden. Maar om haar heen, in een
straal van vijfhonderd kilometer (en
wat zijn nu vijfhonderd kilometer in
dit land) groeit een ring van satelliet
steden. Door de wouden heen groeien
de verbindingswegen naar de kern-
stad der superlatieven. Novosibirsk
heeft het grootste operagebouw van de
Sovjet-Unie; het gigantische Boisjoi-
theater van Moskou kan er gemakke
lijk in.
Siberië is ondanks zijn nog altijd uitgestrekte wouden en vlakten niet
meer oneindig en op de kaart zijn geen witte vlekken meer. De verban
ningsoorden uit de tijd van de tsaren en de jaren van Stalin zijn namen
geworden en achter die namen staan geen barakkenkampen. Een enkele
is overgebleven, misschien bewoond, misschien onbewoond, de burgers
uit de omgeving praten er niet graag over en vreemde pottenkijkers
worden er niet toegelaten. De kampen van twintig, dertig jaar geleden
horen bij de „voorhistorische" tijd van het nieuwe Siberië, ze doen er
niet meer toe.
danst er Amerikaans, zonder het
schuldgevoel te krijgen, dat men zich
overgeeft aan verfoeilijke imperialis
tische bewegingen. Het sextaboe, dat
in Europees Rusland nog bestaat, is
hier doorbroken: sex is discussie
onderwerp op jongerenbijeenkomsten,
die niet georganiseerd worden door de
overigens toch alomtegenwoordige
Komsomol. In de nieuwe steden bloeit
het culturele leven, het is de tegen
hanger en de vervolmaking van het
leven met de alomtegenwoordige tech
niek, die de ontsluiting van Siberië
mogelijk heeft gemaakt.
Eenheidsbouw
Dat culturele leven moet ook iets goed
maken van de sfeerloosheid der nieuwe
steden is te snel gebouwd en alle
feilen van de Stalinistische en eerste
post-Stalinistische jaren in Europees
Rusland vindt men hier terug. Novosi
birsk heeft eindeloos rechte straten
met duizenden eendere flatgebouwen
waarvan de oppervlakkige beschouwer
terecht de kwaliteit betwijfelt. Maai
zonder deze troosteloze eenheidsbouw
zou men het tempo der ontwikkeling
niet. bij hebben kunnen houden. De
bouw is de laatste jaren al belangrij!
verbeterd.
Maar de kwaliteit van de opera i
goed. Eu als de verbaasde bezoeket
vraagt, of er in de oorlog geen anden
dingen te bouwen vielen dan eei
opera, schudt men het hoofd oin zo
veel onbegrip. Juist toen was die oper
nodig, zeggen die van Novosibirs!
want daar werd het moreel versterf
voor de strijd tegen de nazi's.
Men heeft er het schaarse bouwmali
riaal graag voor geofferd. En iederee
heeft er aan meegedaan, vertellen d
ouderen. Toen er geen materiaal mee
was om het. bladgoud van de versie
ringen te bevestigen, heeft de bevol
king van de stad wekenlang afstan
gedaan van het eierrantsoenmet hi
eiwit kon het schaarse bindmiddel woi
den gemaakt Een anekdote, die smr
kelijk wordt verteld aan de vreemdt
ling, die er bewonderend bij kijk
maar die desondanks de opera nic
werkelijk mooi kan vinden. Maar mot
is hier vers twee. Eerst komt het nu
En dat nu heet hier: moderne techniel
Een jaar geleden nog was op
deze plek niets anders dan het uit
gestrekte Siberische bos. Nu groeit
er een stad van één miljoen
mensen. De ongewoon fraaie flats
op de voorgrond kunnen in eigen
dom worden verkregen.
oud; desondanks heeft ze nu omstreeks
50.000 inwoners. De meesten van hen
zijn betrokken bij wetenschappelijk on
derzoek: de stad is een gigantische aca
demie van wetenschappen, er is een
Instituut voor warmtefysica, 'n instituut
voor hydrodynamica en een weten
schappelijk instituut voor economie en
organisatie der industriële produktie.
eigen computercen-
academie hangen niet de portretten
van de Russische leiders, maar wel een
portret van Einstein.
Tuinbouw
Hier is het intellectuele reservoir van
het Siberië van morgen. „Morgen",
zegt een der docenten, „moet naast ie-
dit land, want pionieren is goed, maar
ontwikkelen iets anders. U kunt een
pijpleiding bouwen. Wy hier ook. Maar
wij moeten garanderen, dat het ding
werkt by een temperatuur van zeven
tig graden onder nul. Wat doe je met
een bodem, waarvan slechts de boven
ste halve meter af en toe ontdooit? We
zoeken naar oplossingen en we zullen
ze vinden.
In Kamsjatka waar het altijd winter Sprontjsgowijs
is, ontstaat nu een tuinbouwgebied. We
kweken er tomaten en augurken, het
Het is de stad met de merkwaardigste
bevolking van de Sovjet-Unie. Van de
jongelui, die men in de straten ont
moet, zijn negen van de tien briljante
wiskunstenaars en ieder jaar komt er
een nieuwe lichting kleine Einsteintjes
vanuit Europees Rusland naar Aka-
demgorodok. Ze hebben deelgenomen
aan een wetenschappelijke „olympiade"
en ze zijn er de winnaars van. Vijf
tien hooguit zestien jaar zijn ze als
ze hier komen in een stad, die merk
waardig westers aandoet. Het „cul
tuurpaleis", dat Angara heet, zou er-,
gens in Frankrijk, of Duitsland of Ne
derland kunnen staan; de gigantische
supermarkt in het hart van de stad
zou afgekeken kunen zijn van een
Amerikaans ontwerp. En men hoéft
er niet in de rij te staan: alles is er te
koop. In de buitenwijken, waar de Si
berische bossen beginnen, staan de
landhuizen van de profs. Een westerse
stad. En in de bestuurskamer van de
gebied wordt ondanks de i
lopend self-supporting. We hebben de
warme bronnen (het water heeft een
temperatuur van tachtig graden) ons
ten nutte weten te maken.
Grondstoffen ontbreken in Siberië ove
rigens niet. De kolenvoorraad wordt
geschat op dertien triljoen ton, overal
worden olievelden ontwikkeld, er wordt
gas aangeboord. En een van onze ex
portartikelen is elektrische energie."
Die elektrische energie wordt opge
wekt in oorden, waar amper twintig
jaar geleden nog nooit iemand van had
gehoord. Bratsk is zo'n oord, zeshon
derd kilometer benoorden Irkoetsk.
Het oude stadje Bratslc, driehonderd
jaar, was een verzameling van houten
huizen en een houten toren, die als
gevangenis had gediend. Rondom wa
ren niets dan zompige bossen met mil
jarden steekmuggen. En uitgerekend
dat onherbergzame oord lag gunstig
voor de ontwikkeling van een water
krachtcentrale.' Nu zijn de muggen ei
niet meer. Het oude Bratsk ook niet:
het ligt op de bodem van een nieuw
stuwmeer behalve de houten gevange
nistoren, die afgebroken en herbouwd
is in het nieuwe Bratsk, als een sou
venir aan vroeger. Dat nieuwe Bratsk
heeft 150.000 inwoners. Over tien jaar
zal Bratslc een stad van een miljoen
De bevolking ontwikkelt zich sprongs
gewijs in de nieuwe steden. Het is ei
genlijk simpel, zeggen de Siberische
deskundigen.
Tienduizend mannen bouwen een stad.
Er zyn bijna geen vrouwen: goed dan
zorgen we, dat ze er komen. We bou
wen er een textielfabriek en daar ko
men de arbeidsters al. Er zyn ook wel
plaatsen met een groot vrouwenover
schot: dan werkt men in de omge
keerde richting. Waarom zou men van
zo'n plaats geen garnizoensstad maken?
Zo gaat dat in Siberië.
Siberië is het land van de ongetelde
mogelijkheden. De wouden bieden
grondstof voor cellulose- en papier
fabrieken, hout is eveneens grondstof
voor een drank, die men allerminst als
frisdrank kan betitelen. Onder de wou
den en de vlakten: aardgas, olie, goud.
Elke Siberiër kent de namen van de
legendarisch geworden goudklompen,
die daar opgedolven zijn en waarvan
de grootste meer dan 35 kilo woog.
Enkele Siberiërs nebben minder pret
tige herinneringen aan de goudwin
ning: in Stalins tijd was het zoeken
naar goqd slavenarbeid...
China
Verder oostwaarts bij de grens met
China is de ontwikkeling van Siberië
Akademgorodok
De plaats, waar deZe techniek zijn
grote bron heeft, is per auto vanuit
Novosibirsk te bereiken. Ze heet Aka
demgorodok en is amper twaalf jaar
Geen winkel in West-Europa of de States: dit is de supermarkt van Akademgorodok,
Het oude gedeelte van Irkoetsk toont nog net beeld van vroeger. De kerk op de achtergrond is de enige,
die in de stad nog in gebruik is.
