Marisol
LADY CANT
HET LEDIKANT VAN
Kingsley Amis
weer in de
hogere kringen
WERKELIJKHEID
GEVAT IN
ABSURDE
VORMEN
OPZIENBARENDE TENTOONSTELLING IN ROTTERDAM
Een van de voormannen van de Ameri
kaanse pop-art is een vrouw: Marisol. Zij
neemt onder mensen ais Rauschenberg,
Johns en Warhol een plaats in die haar
wel met deze mensen verbindt, maar die
haar toch ook een beetje apart zet. Pop
art pleegt iets absurds te hebben, het
pleegt ook vaak in zijn uitwerking althans
op een wat goedkope grap te lijken. Het
opstapelen van dozen of het vele malen
projecteren van een filmsterrengezicht
kan als idee immers grappig zijn, in zijn
uitvoering is het goedkoop omdat die uit
voering nauwelijks enkele kunstzinnige
vaardigheid of technische kennis vereist.
Wat dit betreft springt Marisol eruit. Haar
composities hebben iets absurds, iets
grappigs vaak ook. Maar ze zijn allerminst
„goedkoop" in de zin dat de uitvoering
ervan geen kunstzinnige vaardigheid of
technische bedrevenheid zou eisen.
De kunstenares, voluit Marisol Escobar
geheten, werd in Parijs geboren. Zij
bracht haar jeugdjaren door in
Venezuela en werkt sinds haar
twintigste in New York. Dit jaar
vertegenwoordigde zij Venezuela op de
geruchtmakende Biennale te Veriètië
en dét land kreeg daarmee een van de
Marisol Escobar
beste Inzendingen op deze internationale
tentoonstelling. Dank zij de bereid
willige medewerking van de bruikleen
gevers is die gehele inzending tot
15 december te zien in Museum
Boymans-van Beuningen te Rotterdam.
Mensen
Marisol heeft met andere popartiesten
gemeen, dat zij voorwerpen uit het
Het is mode om over De Jeugd te
schrijven, onder vergoelijking van alle
mogelijke uitingen van grofheid en
bandeloosheid, terwijl voor onbegrijpe
lijkheden hoe zinloos ook wel ver
klaringen worden gevonden. Wat jong
is, dat Is volgens het vaste vergoe-
ljjkings- en verklaringspatroon, bela
den; de jeugd wil van die beladenheid
af en doet dat op hd&r manier. Ward
Ruyslinck heeft in zijn boek Het ledi
kant van Lady Cant (een uitgave van
Mantcau N.V., Brussel/Den Haag) op
een vermakelijke en geraffineerde
manier met dat patroon de spot ge
dreven. Hü schrijft over een knaap die
met zijn typisch geblaseerd amorele
lamlendigheid als een werkelijk levend
wezen uit diverse „modernistische"
boekenfantasieën schijnt te zijn weg
gelopen.
De jongen, die van eenvoudige komaf
is, is bevriend met het sletje Sjoe, de
dochter van een criminoloog. Zij vrijt
graag en gewaagd met Freddy (zo
heet de jongen), maar komt voor het
beslissende moment steeds met (kwasi)
gewetensbezwaren. De jongen vindt dat
toch wel boeiend, vooral omdat hij
tegen Sjoe opziet omdat zij van beter
komaf is. De „verovering" zal straks
tweevoudig zijn. Hij is een soort
anti-held, die zich in dit anti-heldendom
buitengewoon flink en in zijn sas
vóelt. Hij geniet van kleine
perversiteiten, is een stiekemerd op het
gebied van het sensuele en heeft er
lol in om rancuneus te doen. Er is een
dagelijkse leven opneemt in haar com
posities. Die composities behelzen
mensen, één enkele maal alleen op
tredend, maar meestal in groepen. Die
mensfiguren zijn opgevat als een soort
„poppen", meestal opgebouwd uit
blokken hout, waarin het gezicht
realistisch behandeld is, soms is het op,
een blok hout geschetst, dantoont
Marisol zich een uiterst begaafd
tekenares, vaker nog is het geboetseo. ,-d,
evenals de losse handjes. De geboet
seerde gezichten zijn meestal die van
Marisol zelf, soms sterk vervormd
maar altijd wél herkenbaar.
De „poppen" worden gecompleteerd
met echte voox-werpen, een groepje zit
op een echte bank, in Het Bezoek,
draagt Marisol een echte jas en de
schoenen van de figuren zijn wel dege
lijk schoenen, soms met ingetekende
voetjes, die aan de houten benen
steken. Echt ook zijn de meeste fiets
onderdelen in De Wielerwedstrijd.
Brutaal
Dat samengaan van gemaakte en ge
vonden^ materialen geeft Marisols kunst
iets brutaals, het lijkt een beetje op
etalagekunst, die, hoe goed ook gedaan,
meestal geen echte kunst is. Nu zijn
begrippen over de begrenzing van de
kunst wel vervaagd en het zijn uit
gesproken de popkunstenaars, die het
hunne aan die vervaging hebben bij
gedragen. Maar we kunnen er ons niet
toe brengen om de kunst van Marisol
als een soort veredelde etalagekunst te
meisje vermoord en omdat Freddy
nogal wat werk van haar heeft
gemaakt, wordt ook hij verhoord, maar
door een slimmigheid leidt hij de
aandacht if naar een studiegenoot aan
wie hij de pest heeft en die leraar is
geworden.
De rest van het verhaal moet men zelf
maar lezen; het is de moeite waard.
Niet om het uitspinnen van du intrige
(die is ternauwernood aan te wijzen),
maar om de meesterlijke omzetting van
het ordinaire Cremermotief in een
gereserveerd ironische, literaire creatie.
Om een idee van de stijl, als directe
verwijzing naar de inhoud van
Ruyslincks ironie, te geven een gedach
te van Freddy als zijn opa, de ouwe
paai, gestorven is:
„Nee, dacht ik, het is niet v>aar. De
ouwe patriot. Twee oorlogen, twintig
miljoen grootvaders en grootmoeders
had hij overleefd, tot en met zijn eigen
vrouw. En nu ivas het zover: op deze
trieste november ochtend had hij zijn
aars dichtgeknepen. Ik had altijd
gedacht, dat het me niet zou schokken,
wanneer ze het me zouden komen
zeggen, op zekere dag maar je kent
je zelf niet. Het schokte me wel
degelijk. Het was of ze me kwamen
zeggen: dit is het einde der tijden, de
slinger der eeuwen is stilgevallen".
Het onopzettelijke in de natuurlijk
hypocriete en retorische combinatie
van stoerheid en plechtstatigheid is
tekenend voor het, hele geïroniseerde
patroon.
De coladrinkers
Iets totaal anders zien we in De
Coladrinkers van Jos Vandeloo
karakteriseren. Omdat haar werk, met
alle grapjes, die zij er zelf in maakt,
(eveneens een uitgave van Manteau).
Ruyslincks spot is bij Vandeloo een
haast sacraal geloof in De Jeugd.
Vandeloo schijnt te denken dat jonge
mensen vol trauma's zitten, die zij
moeten proberen te vergeten: pas
daarna is het voor hen mogelijk om
een levenshouding aan te nemen. Zijn
visie wordt voor het overige nergens
door hem beargumenteerd.
Er zijn voor het boek twee punten van
uitgangonplezierige herinneringen
aan een nonnenschool en herinneringen
aan een jeugdwereld vol vertrouwen
en geborgenheid. Er is een man die van
een dienstertje houdt. De relatie tussen
het tweetal is zuiver seksueel, al schijnt
de schrijver merkwaardig ouderwets
de liefde te zien als het enig
zaligmakende goed. Het café waar hel
meisje werkt, is een trefpunt van
jongeren, allemaal artistiek natuurlijk.
Er wordt veel gepraat en geredeneerd,
maar waarover blijft vaag. Het lijkt
soms alsof de auteur zich opzettelijk
aan die vaagheid houdt vermoedelijk
om een gebrek aan talent in het
schrijven van een dialoog te verhelen.
Hiervan afgezien, de hoofdfiguur is
een door bronst geplaagde figuur voor
wie elke aantrekkelijke vrouw een lust
(liefdes-)object is. Slechts twee vrij
schrale gebeurtenissen in het boek zijn
van belang. De eerste: de man krijgt
van een meisje een weigering te
incasseren. De tweede: hij gaat met zijn
bedgenote een avondje uit en komt
langs een restaurant, dat voor
buitenlanders verboden is. Twee
voorvallen, die ''s mans heftige
verontwaardiging wekken.
Alles bijeen blijft het boek „De
Coladrinkers" te onwerkelijk om ook
toch van een grote kunstzinnigheid
getuigt.
maar enigszins te overtuigen, terwijl
tegen de bedoeling van de schrijver in
de jeugd er maar kaaltjes af komt.
Glazenwasser
Een roman met een sociaal belang
wekkender inhoud is de roman van
Georges Michel: „De schuchtere be
levenissen van een glazenwasser", uit
het Frans vertaald door Aider Walrecht
en uitgegeven door A. W. Bruna Zn.
Michel vertelt van een glazenwasser,
die te slap en te traag is om zich-hoe
dan ook als mens te laten gelden en
daardoor niet de geringste kans heeft
om in de maatschappij vooruit te
komen. Met pijnlijke preciesheid wordt
het hopeloze van de man beschreven.
Als je maar een paar bladzijden hebt
gelezen, krijg je het nare gevoel alsof
je met een of ander beest hebt te
maken, dat als een paard voor een kar
of een aap in een circus zijn werk doet.
De man wordt door iedereen uitgebuit,
omdat men beseft dat er zonder enig
risico van dit individu geprofiteerd
kan worden. Het enige verlangen, dat
de man koestert is, ooit nog eens te
kunnen trouwen; maar zelfs de moed
om een meisje recht in het gezicht te
kijken, laat staan aan te spreken, ont
breekt hem. Later raakt hij in de ban
van een soort communist, die de reus
wordt genoemd. Ook deze man en zijn
kornuiten kunnen al gauw met hem
doen wat ze willen. Het meest trieste
van het boek is de trots van het
mannetje als hij het verband kan
tonen, dat om zijn verwondingen is
gezwachteld, wanneer hij tijdens een
demonstratie door de politie genade
loos in elkaar is geslagen. Zijn men
selijke vernedering is zijn trots.
Vrouw tussen doodskisten
Het boek is uitstekend vertaald, in een
stijl die precies bij de verbeelding van
het mannetje past. Jammer genoeg 16
Daar komt bij dat men bij eerste aan
schouwen van deze werken de neiging
heeft om te gaan glimlachen. Om het
geestige van Marisols werkwijze alleen
al. Maar is deze kunst wel om le
lachen? Andy Warhol, de enige figuur
die alleenstaand is op de expositie, zit
gevangen in zijn blok. Dit merkwaar
dige stuk, waarbij de popartiest vier
maal, van elke kant, is weergegeven,
schijnt te willen zeggen, dat de een
zaamheid, het de ander niet kunnen
bereiken, iets onontkoombaars is. Dat
opgesloten zijn in zichzelf komt nog
duidelijker tot uiting in de groepen. In
Het Bezoek, waar de vier figuren star
voor zich uitstaren en het sterkst in
Het Feest, een grote groep waar vijf
tien figuren allen met Marisols ge
zicht elkaar niet waarnemend bijeen
zijn. En bepaald tragisch, haast in
klassieke zin, is de groep Leunende
Vrouwen.
Marisol doet alles zelf. Ze is een be
gaafd tekenares constateerden wij al.
Let in dit verband op De Familie,
waar nog weinig reliëfwerking werd
toegepast en dat in de krachtige lijn—
voering die begaafdheid sterk tot uit
drukking brengt. Daarnaast timmert
ze, boetseert ze handig, is bedreven
in het maken van gipsafgietsels. Al die
aanleg en vaardigheid is nodig om de
kunst te kunnen maken die Marisol
toch een beetje apart zet van haar
geestverwanten, die soms op zo on-
geneerde wijze kunnen knoeien.
Marisols kunst geeft bij de eerste aan
blik de sensatie van een absurde
nieuwe werkelijkheid. Bij nader aan
zien echter de misschien niet minder
grote sensatie dat we in deze absurde
wereld onszelf kunnen terugvinden.
U mag deze tentoonstelling in Rotter
dam niet missen!
Vg.
Ward Ruyslinck
spot
met
modeschrijvers
de vertaling van „De vrouw tussen de
doodskisten" van André Pieyre de
Mandiargues (een uitgave van de
Arbeiderspers) veel te stijf, een stijf
heid die bij het lezen van „De monsters
van Bomarzo" soms zelfs hinderlijk
wordt. Voor het overige doet het te
stijve van de vertaling aan de verhalen
zelf geen afbreuk.
De auteur schrijft koel, intellectualis
tisch. In geen enkel verhaal is ook
maar een grein warmte te bekennen.
Erotiek en tot aan het sadisme toe
grenzende wreedheid voeren de boven
toon, terwijl werkelijkheid, droom en
herinnering door elkaar geweven zijn.
De bundel verhalen eindigt met het
hierboven vermelde essay „De mon
sters van Bomarzo". Het essay is ge
heel in overeenstemming met de ver
halen. Het is een beschrijving van een
„beeldentuin" met kolossale, elkaar
verslindende monsters, die voor reke
ning van hertog Pietro Francesco
Orsini, ter herinnering aan zijn eerste
gemalin Giulia, de dochter van Galeazzo
Farnese, niet ver van de Orte in de
provincie Viterbo, Italië, is aangelegd.
Het essay is een knap geschreven
werkstuk, dat dc lezer volkomen in de
sfeer van de gedrochtelijke verbeelding
D. O.
Het is al weer een hele tijd geleden,
dat men uitzag naar de eerste romans
van „the angry young men" in Enge
land en sindsdien hebben de auteurs
die gewoonlijk tot deze groep gerekend
werden, uitdrukkelijk verklaard dat er
niet zoiets als een groep „angry young
men" heeft bestaan, dat ze er althans
niet toe gerekend wilden worden. Dat
neenft niet weg dat Lucky Jim van
Kingsley Amis destijds als een mani
festatie van de groep op het gebied
van de roman beschouwd werd.
Er was voldoende reclame vooraf voor
gemaakt, de verwachtingen waren dus
bij hen die zich voor de eigentijdse
Engelse letteren interesseerden vrij
gespannen. Het boek werd zeer gepre
zen, maar er waren ook critici die niet
geheel overtuigd waren van het be
slissende nieuwe in Lucky Jim. Latei-
schreef Suzan Sontag bijvoorbeeld een
vernietigende kritiek op het werk van
Kingsley Amis en sommigen van zijn
tijdgenoten. Toen we Lucky Jim des
tijds lazen, moesten we bij de geschie
denis van deze man die het hoger zoekt
en van tegenslag na tegenslag telkens
weer bekomt, soms aan Wodehouse
denken, we vonden het meer amuse
mentslectuur dan wezenlijk ver
nieuwende literatuur, wat het trouwens
ook niet is. Suzan Sontag was het er
vooral om te doen om dat laatste aan
te tonen. Kingsley Amis is rustig ver
der blijven schrijven, gedichten en
romans, lof en blaam latende voor wat
die zijn. Bij Jonathan Cape te Londen
verscheen van hem onlangs weer een
nieuwe roman, die een duidelijke ver
wantschap vertoont met zijn eersteling.
Hij heet I Want It Now, een zin die
door het gefrustreerde meisje en door
haar moeder wordt uitgesproken, al
wensen ze niet hetzelfde.
De een wenst liefde of wat daar soms
onder verstaan wordt en (je ander
machtsbevrediging.
Gevaarlijke macht
Macht Is altijd gevaarlijk, speciaal als
zij in het bezit van rijken is. In Lucky
Jim liet Kingsley Amis dit al uitkomen,
hij doet het opnieuw in I Want It Now.
We komen in de kring der magnaten,
waar het, zou men aannemen, goed
toeven is. Ze zijn echter, als wel meer
bij welgestelde lieden voorkomt, zui
nig. Het valt dus nogal tegen. Ronnie
Appleyard, die op de televisie de uit
zending Insight verzorgt en zijn oudere
collega Bill Hamer, die nog meer naam
heeft dan hij, worden op het buiten
verblijf van Chummy Baldock en diens
vrouw Juliette niet zo vertroeteld als
ze hadden mogen verwachten.
Kingsley Amis is in deze kring goed
thuis en hij weet precies hoe de mag
naten en hun vrienden en kennissen
reageren. Hij beschrijft ze met een
droge humor, die nu en dan weer aan
Wodehouse doet denken, maar die
droger en sarcastischer is, veel sati-
rischer dan Wodehouse. Hij laat ook
uitnemend de onderlinge verhoudingen
tussen zijn personen zien, tussen
Chummy en zijn heerszuchtige en
rancuneuze vrouw Juliette, tussen
Juliette en haar dochter uit een vorig
huwelijk Mona Quick, die onder ken
nissen als Simon wordt aangesproken.
Ronnie Appleyard heeft ze op een
avond bij de Reichsbergers ontmoet, ze
hegft dan juist een woordenwisseling
gehad met de man, die men min of
meer voor haar verloofde aanzag. Ze
gaat even later met Ronnie Appleyard
naar bed. Maar hij bemerkt dat Simon,
al wil ze het zelf en nu» daar een ver
schrikkelijke hekel aan heeft. Hij
brengt Simon thuis en wordt even
later uitgenodigd om in Malakos te
komen. Hem blijkt, in Malakos, een
zeer bepaalde taak te zijn toevertrouwd.
Chummie Baldock vertelt hem dat hij
Simon vrolijk moet maken. Als hij
daarin niet zou slagen, moet hij maar
zo gauw mogelijk vertrekken.
Scene
Ronnie Appleyard slaagt daarin aan
vankelijk niet. Maar als hij er wel in
slaagt, vindt Juliette Baldock dit weer
niet goed en ze laat hem dat duidelijk
merken. Het komt tot een allerkomiek-
ste heftige scene. Ronnie Appleyard
die van Simon is gaan houden denkt
dat hij haar voorgoed kwijt is. Maar er
is iets veranderd in Simon. Ze heeft
bij die scene gemerkt hoezeer haar
moeder haar haat. Ze vlucht met Ron
nie naar Fort Charles. Ze hebben
beiden echter geen rekening gehouden
met de macht van magnaten en de
heerszucht van Juliette Baldock. Ron-
SATIRE
OP
TELEVISIEFORUMS
nie Appleyard wordt onder pressie
gezet door een bijzonder onaangenaam
stel agenten. Hij zou zijn baan als ver
zorger van een reeds befaamde tele
visieuitzending verliezen, indien hij
het tot een veroordeling liet komen.
De chantage van Chummy Baldock
lukt, want Ronnie Appleyard heeft
niets anders dan zijn baan om op terug
te vallen.
Het eigenaardige van de baan van
Ronnie Appleyard wordt werkelijk
meesterlijk door Kingsley Amis ge
schetst Hij heeft maar weinig woor
den nodig in het eerste hoofdstuk om
te laten zien wat de interviewer, de
vragensteller in Insight in feite doet
en hoe hij zelf daar tegenover staat.
Het is meer een juiste beschrijving van
wat in zo'n uitzending gebeurt dan een
satire er op, maar het satirisch element
zit in de beschrijving zelf.
Kingsley Amis heeft de televisie ook
gebruikt om tot een oplossing le
komen in het geval van het ge
frustreerde meisje Simon.
Groten der aarde
Hij doet dit bijzonder knap. Ditmaal
gaat het echter niet om Insight, maar
om de uitzending van Bill Hamer. Die
wil de mensen in zijn uitzending laten
zien en horen hoe de groten der aarde,
als ze bij elkaar zijn, zich in feite ge
dragen. Hij weet de Baldocks, de
Griekse magnaat Vassilikos en nog
enkele anderen onder wie Ronnie
Appleyard op het scherm te krijgen.
Ook dan komt het tot een allerkomiek-
ste scene die Bill Hamer uiteraard
voorzien had.
Ze leidt inderdaad ook tot een oplossing
Alles komt tot wat men vroeger een
happy end noemde en bij dat happy
end denkt men niet meer aan Wode
house, maar aan de damesroman van
eertijds.
Men kan daarom er toe komen I Want
It Now te onderschatten. Het is zeker
geen groot en vernieuwend literair
werk. Maar het is goed geschreven en
het geeft ongetwijfeld een kijk op de
kringen, waarin het verhaal speelt.
Daar is het echt en, zij het tot in het
benarrende, geestig.
JOS PANHUIJSEN
De familie, 1961
Andy Warkol, 1962
Geschiedenis
van
een
gefrustreerd
meisje
Het bezoek, 1964
