SPREKENDE
COMPUTER
ALS MOORDENAAR
2001:
geen
tijd
om te
lachen...
van
Kubrick,
die
beatle
John
Lennon
liefst
twaalf
maal
ging
Sciënce-
fiction
bepalen wat er van Kubrlcka Jules
VcrneachiLge visie is uitgekomen.
In zyn zeventienjarige carrière als
filmmaker heeft Stanley Kubrick
weinig, maar steeds opmerkelijke
films afgeleverd. Zijn „The killing"
werd hier vrjjwel onopgemerkt in
achterafbloscoopjes vertoond. Men zag
er niet meer ln clan een „gewoon"
roofovervalverhaail en had goen oog
voor de zeer persoonlijke benadering
van het onderwerp. „Path of glory",
dat de zinloosheid van 't mensonterend
oorlogsgeweld aan de kaak stelde
dappere verliezers werden als deser
teurs geëxecuteerd als „voorbeeld"
bracht Kubrick kritische erkenning.
Zjjn spectaked „Spartacus" bracht nel
Iets meer dan men in dit genre ver-
waoht en films als „Dr, Strangelove"
en VI11IIn11 r Vabokovs „Lolita" be
handelden onderwerpen, die men tot
voor kort als onverfllmbaar be
schouwde. Mot „2001 - a space
Odyssee" geeft Kubrick die zelf
weigert te vliegen, zelfs met een nor
maal lljnvllegtulg - uiting aan zijn
angst, het onbekende en vooral voor
de dood, die „omdat wij mensen ons
die in tegenstelling tot de dieren
kunnen voorstellen" in vrijwel ieder
mens leeft. Tot welke verschrikkelijk®
ontdekkingen zullen wij, als de weten
schap ln dit tempo vorderingen blijft
maken, nog komen? Welke energie
bronnen zullen wij nog aanboren en zal
de mens ze de baas kunnen? Dat zijn
de vragen, die Kubrick de toeschouwer
met zijn „2001" stelt. OTTO MILO
Ontdekking op de maan: een monoliet als energiebron.
Onze aarde, van de maan af gezien.
Speurtocht in de ruimte met kleine capsule.
In het Rotterdamse Cinerama-
theater staat thans de film, die
met rasse schreden elk bestaand
kassarecord ter wereld gaat
breken. Het is Stanley Kubricks
„2001 a space Odyssey" dat
al weken lang in Amerika volle
zalpn trekt en nu hard op we'g
is om Europa sneller te ver
overen dan de huidige record
houder „The sound of music"
dit deed. Want ook de mensen,
Jïe niets om sciencefiction ge
ven kijken met verbijstering
naar het beeld dat de thans
40-jarige regisseur ons van
het leven in het jaar 2001 geeft.
Een uiterst behoedzame landing op de
Het Is maar een veronderstelling hoe
het dagelijks bestaan rond de volgende
eeuwwisseling eruit zal zien en
Kubrick Is zo verstandig geweest stof
tot nadenken te geven zonder een
verklaring voor zijn „impressie" te
geven. In een interview met „Playboy"
dat vooral de betekenis van het vierde,
meest extravagante deel van de film
uit de regisseur trachtte te wringen,
verklaarde Kubrick: „De boodschap is
het medium zelf. Ik heb van „2001"
een uiterst subjectieve ervaring willen
maken, die de toeschouwer Innerlijk
zelf moet verwerken. Net als met
muziek. Men gaat een symfonie van
Beethoven toch ook niet „uitleggen"?
Kubridk weigert dan ook een eigen
verklaring aan de betekenis van de
„2001"-beelden te geven: „Wat zou de
Mona Lisa nu nog zijn, als Leonardo
da Vinei er onder had geschilderd:
deze dame glimlacht alleen maar,
omdat zy rotte tanden heeft?" De
toeschouwer moet dus zelf maar zien,
hoe hij ze ervaart. En dat zijn niet
alleen de teenagers, al zag „Beatle"
John Lennon de film nu al liefst twaalf
maal!
Kubrick begint met een beeld van onze
planeet, nog bevolkt door aapachtige
wezens. De evolutie staat voor de deur,
een bot uit een cadaver blijkt een
prachtig slagwapen te zijn, waarmee
men elkaar le l{jf kan gaan als men
zijn grondgebied wil verdedigen. De
sprong, die Kubrick daarna maakt, is
groot. Het beeld van het door de lucht
zwevende bot g"aat over ln een door
de ruimte zwevende satelliet anno
2000. Op de maten van Johan Strauss'
„Blauwe Donau" draait het ruimte
vaartuig statig zijn rondjes om de
aarde. Binnen kampt men met ge
wichtloosheid.
Het is geen vrolijke wereld, die
Kubrick ons schildert. Er kan geen
lachje af, ledereen Is doodernstig en
'emoties tonen schijnt uit den boze te
zijn. Het meest „menselijk" is nog de
aardsschavuit van de film Hal 9000,
een sprekende computer, die op een
kwaad moment gaat saboteren en
„bewust" de dood van vier ruimte
vaarders veroorzaakt. Een van hen
laat hij los in de ruimte, drie anderen
vinden de dood, doordat de computor
de levensfuncties - - aan hem toe
vertrouwd omdat zjj in diepvries
toestand tydelijk geconserveerd zyn
verstoort. Alleen Keir Dullea (de
enige „bekende" acteur in dit fenome
nale werkstuk, waarin de speciale
effecten de elgeniyke hoofdrolspelers
zijn) weet de misdadige computor met
succes te trotseren, in zyn binnenste
door te dringen en Hal 9000 van zyn
verstand te beroven. Terwyi de com
putor emotieloos om genade smeekt,
„Ik ben bang, lk ben bang", klinkt het
toonloos horen wy hoe langzaam
zyn „verstand" wegebt. Veruit de
meest beklemmende passage de
stryd van mens tegen machine uit
de film. Het vierde deel is voor vele
interpretaties vatbaar. Na een vloed
golf van beelden zien we ruimte
vaarder Keir Dullea, grijs en met on-
wezenUJke blik terug uit de kosmische
maalstroom rond Jupiters manen. Hy
staat midden in een griezelig blanke
kamer met hel lichte vloer. Aan een
tafeltje zit een oude man hy zelf.
Welke barrière heeft de mens op dat
moment doorbroken? Waarom zou de
mens, nu al jaren sneller dan het ge
luid, 'in het jaar 2001 niet ook de tyd-
barrière overwonnen hebben
H. G. Wells speelde er al zo'n halve
eeuw geleden mee in zyn „The time
machine" en wie weet wat de komende
dertig jaar ons nog brengen.
Kubrick laat het aan onze eigen fan
tasie over. Wel schildert hy onze
samenleving in 2001 duldeiyk als een
vreugdeloze, sexloze gemeenschap, ge
regeerd door instrumenten en compu-
tors.
Dit alles zou nooit zo'n overdonderend
effect kunnen hebben op het brede
Cineramasohenm als Kubrick met zyn
staf niet zo'n uiterste zorg aan tech
nische details en speciale effecten
met verrassend functioneel gebruik
van de kleur had besteed. Aohttien
maanden en liefst zeseneenhalf mil
joen dollar van het tleneneenhalf mil
joen dollar budget gingen erin zitten.
De geldschieters hoeven zich echter
geen zorgen te maken over deze hoge
produktiekosten. De kleine veertig mil
joen gulden is al aan entreegeld neer
geteld en de film zal niet alleen ruim
uit zyn kosten komen, maar een vette
winst opleveren.
Toch is Kubricks „2001 a space
odysscy" beslist geen film, gemaakt
voor het commerciële gewin en het zou
Interessant zyn de film over dertig
jaar nog eens te kunnen zien om te
Reparatie in het heelal.
Wk v W»»
