POLEN
HEEFT GEEN
HELDEN
MEER...
Haatcampagne van Wallace hamert op ,orde en
Gomoelka, tronend in de etalages tussen
kruidenierswaren en lingerie.
17 EN onzer medewerksters heeft in Polen de gelegenheid
gehad in en buiten een studentenwerkkamp te praten met
jonge Polen over uiteenlopende onderwerpen. Hierbij volgt
het eerste artikel, waarin het niet alleen over koffie gaat, maar
ook over persvrijheid en over wat de jeugd denkt van twee
Poolse hoofdfiguren: partijleider Gomoelka en kardinaal
Visjinski.
Het trefpunt van Smykovko, dat de functie
van café, televisiezaal, winkel e.d. combineert,
heeft van buiten een weinig indrukwekkend
Buiten op straat wordt in de zomer soda
water verkocht voor een paar centen, al dan
niet met limonadesiroop.
Straatbeeld van Wroclaw, het voormalige
Breslau, waar op spandoeken het vijfde
plenaire congres van de Poolse communis
tische partij wordt aangekondigd.
We zaten in het plaatselijk „café" van
Smykomko, een 300 zielen tellend dorpje in
het vroegere Pommeren. Het café, een zaal
tje-met-televisie, was een merkwaardig eta
blissement: tot het assortiment behoorde
ranja, waspoeder, sigaretten, teddybeertjes,
tandpasta en postzegels, en op verzoek van
de beheerster bereid om koffie te zetten, een
schijnbaar eenvoudige handeling, die echter
door het geregeld uitvallen van de elektriciteit
in dit meest achtergebleven gebied van Polen
soms een langdurig procédé werd. Ryszard
(28], docent aan de faculteit voor planning en
statistiek, in Warschau, was een verhandeling
begonnen over de bij de maaltijden op de
staatsboerderij verstrekte surrogaatkoffie, die
uit graan wordt bereid. „Weet je waarom we
het koffie noemen?" Ik moest bekennen geen
enkele reden voor deze benaming te kunnen
aanvoeren. „Omdat het dezelfde kleur heeft".
Zijn opvatting over do nuttigheid vatn kinilbiek op gebreken
in de eigen omgeving bracht hij voortdurend in praktijk
door bovenmatig verontwaardigd te zijn wanneer in een
restaurant plotseling geen messen voorradig bleken te
zijn of de koffie niet aan zijn wensen voldeed. Hij uitte
zijn grieven dan in het alomtegenwoordige klachtenboek,
waar de beheerder zijn verweer aan toe kon voegen. Het
geheel werd opgestuurd naar een of andere departemen
tale commissie, die hem na enige tijd meedeelde de ge
constateerde teikorbknimdingen zeer te betreuren en in de
toekomst zorg te zullen dragen voor verbetering. Waar
schijnlijk was zijn patriottisme de belangrijkste oorzaak
-van zijn verontwaardiging: het moeten constateren van
gebreken in de aanwezigheid van buitenlanders. Hij Meld
dan ook voortdurend tirades tegen "nonchalance en on
verschilligheid in winkels en cafés e-d. „omdat een klein
beetje moeite zo'n groot verschil kan maken".
Na het koiffie-exposé volgde een uiteenzetting over het
onderwijs en de geperfectioneerde regeling voor lifters,
een systeem dat het liften zowel voor chauffeurs als
lifters aantrekkelijk maakt. Lfater, toen iedereen naar
bed was, bleek hij bereid de draad van het gesprek weer
op te vaitten. Maar eerst liep Mj naar de deur, trok die
plotseling open, zag niemand, liep vervolgens naar het
raam, ontwaarde daar ook geen toevallige voorbijgangers
en kmiikte toen dat we verder konden praten. Ik had deze
vertoning verbaasd gadegeslagen, want tot dan toe hadden
de Palen weinig acht geslagen op de omgeving waarin
een gesprek over welk onderwerp dan ook gevoerd werd.
„Ben je 'n éénakter op aan 't voeren, of is het echt
mogelijk, dat iemand zo geïnteresseerd is in jouw ont
boezemingen, dat hij zich hier bij het sleutelgat posteert?"
„Ik weet het niet Vorig jaar zat ik in een werkkamp in
de Taitra en toen vroeg iemand me: zijn er veel com
munes in Polen? Ik heb toen heel argeloos, zonder na
denken, geantwoord: nee, gelukkig hebben we die onzin
niet. Twee maanden later kreeg ik moeilijkheden."
„En waren die moeilijkheden terug te voeren op die ene
uitspraak?" Hij haalde zijn schouders op en verklaarde
dat Gérard, een Franse student dn het werkkamp, lid
was van de Parti Communiste Frangaise. „Ik wil hem
niet verdacht maken, maar hij is nogal fanatiek."
Teruglcerend naar het uitgangspunt, de pers, zei hij:
„Poolse kranten zijn van weinig belang voor de infor
matie. Ze geven alleen slogans en algemeenheden, geen
details. Maar er zijn andere informatiemogellj'kheden:
boeken, buitenlandse kranten, de radio."
„Radio Free Europe?", opperde ik. Ryszard was niet de
enige op wie het noemen van deze Amerikaans-West-
duitse zender de uitwerking had van een rode lap op
een stier. „Ik respecteer mensen, die vluchten omdat ze
menen hier niet te kunnen leven. Maar ik veracht mensen,
die vluchten en ln het buitenland leugens rondstrooien,
die jziqh laten betajen om V,oor Radio Free Europelaster
lijke verzinsels over niot, fees,'taande wantoestanden te ver
tellen. Dat is landverraad."
„Wat Is het verschil tussen Radio Moskou en Radio Free
Europe?"
„Riadio Moskou liegt niet, maar geeft geselecteerde in
formatie. Stel, dat er tien takken van industrie zijn,
negen functioneren niet zo best, maar met één industrie
gaat het uitstekend. Dan geven ze een lyrische uiiteen-
Krakau is een van de vele Poolse steden waarin de grote 19e-eeuwse vrijheidsdichter Adam Mickie-
wicz met een standbeeld wordt geëerd. Het verbod tot opvoering van zijn toneelstuk Dziady (de voor
vaderen) werd aanleiding tot de studentenopstanden in maart.
toen hij de staliimiisten buitenspel zette, de democratisering
inluidde en tegelijkertijd Kroetsjev ervan wist te weer
houden hier een tweede Hongarije te ontketenen. Maar
hij deed beloften, die hij niet waar kon maken, dart is
de tragedie vam iedere politicus- Misschien moeten we
hem vèivijtch, da^ hij niet genoog' géldéam heeft,1 mis
schien moeten we hem dankbaar* üijrtr,' omdat hij niet tie
ver gegaan ls. Hij Is nu zeker niet gehaat, maar Je kunt
hem geen nationale held n
VISJINSKI
zetting over de bloei vam dde ene industrie en over de
andere negen zwijgen ze. Dat ls eenzijdig, maar Met
onwaar. Radio Free Europe geeft bijvoorbeeld een paniek
verhaal over politieagenten, die met de blanke sabel
mensen beletten een kerk binnen te gaam. Dat is pure
waanzin, dat ls Mer nooit vertoond."
„Men zegt wel eens, dat Polen twee helden, twee voor
mannen heeft: Gomoelka en Visjinski." Hij glimlacht
hoofdschuddend: „Polen heeft geen helden, geen vedettes
meer. Misschien was Gomoelka im 1956 een nationale held,
conservatief, die niet geaccepteerd wordt door de katho
lieke intelligentla. HU probeert voor martelaar te spelen
en tegelUkertUd probeert hU zün politieke ambities te
verwezenlijken door het volk dom te houden, zodat ze
zUn leiderschap blUven accepteren. In Nederland zUn de
gelovigen ontwikkeld, ze staan kritisch tegenover het
gezag en volgen niet blindelings hun leiders. Het Poolse
katholicisme Is aohterlUk, alleen een voorhoede veeht
voor vernieuwing. Voorlopig tegen de bierkaai, want
Visjinski laat geen discussie toe. Dat JU 1° e«n etalage
hier een Poolse vertaling van Schlllebceckx zag liggen,
ls heus niet aan hem te danken. De regering durft niets
tegen hem te ondernemen, ook niet als hU het regime
fel bekritiseerd."
uitspraken op zijn 'haam staan al-.: de
Kerk is legen elke vorm vam nat km al isa tie van eigen
dom op brede schaal. Zij beschouwt het aJs misbruik en
als een om-echtIk zie geen humanistische elemen
ten ln het socialismeDe wetten van de staat moeten
bevesblgen wart de katholieke moraal voorschrijft. De
goddeloosheid onder ons wordt met de dag onbeschaam
der: er ls een maatschappelij k lichaam im het leven
geroepen voor de strijd togen God. We zijn be vriendelijk
tegen de vijanden vam God. Atheïsme is zonde en onder
onze omstandigheden een van de grootste zonden
Het ls niot gelukt de natte door vailse doctrines te ver
nietigen, nu kan men haar misschien door demoralisatie
ondermijnenEn dat moot dan het nieuwe Polen
zijn, opgevoed lm hot moeras en gevoed im hert moeras."
Ryszard: „Na die toespraak hebben ze alleen zijm pas
poort Ingetrokken, de Poolse regering ls trouwens toch
erg voorzichtig met acties tegen priesters, ook ails die
volgens de wet strafbaar zijn, uit angst beschuldigd te
worden vam belemmering vam de godsdienst. Dart geldt
ook voor de joden. Als die een strafbaar feit plegen
durft de rechter niet te straffen, omdat dam Iedereen
onmiddellijk over anti-semltisme begint te schreeuwen.
Nu er joden uit bestuursfuncties zijn ontslagen omdnrt ze
sabotage plegen, roept het buitenland meteen dat Porten
antó-semitifsoh Ie-"
(wordt vervolgd)
(Van een onzer redacteuren)
„Wanneer ik president van de V.S.
word en er gaat een van die anar
chisten voor mUn auto liggen, dan zal
dat het laatste zUn wat hü op deze
wereld kan doen." Dat is een van de
meest favoriete uitspraken van George
Wallace, oud-gouverneur van Alabama
en kandidaat voor het Amerikaanse
presidentschap van de onafhankelijke
party, die in enkele maanden tUd van
een onbeduidende racist tot een ge-
vaariyke concurrent is geworden voor
zowel de republikeinse als de demo
cratische kandidaat. Niemand ver
wacht dat Wallace een meerderheid
zal behalen als de Amerikanen 5 no
vember naar de stembus gaan. HU zou
echter wel zoveel stemmen kunnen
krügen dat noch Richard Nixon, de
republikeinse kandidaat, noch Hubert
Humphrey, de kandidaat van de demo
craten, de vereiste meerderheid van
270 stemmen in het kiescollege kan
behalen.
De nieuwe president moet dan geko
zen worden door het Huis van Afge
vaardigden. waarbij iedere staat één
stem mag uitbrengen. Wat is begon
nen als een vrij onschuldige actie van
uiterst rechts is uitgegroeid tot een
nog steeds in kracht toenemende bewe
ging, die niet alleen in het zuiden
maar ook in de dicht bevolkte indus
triestaten Humphrey en Nixon grijze
haren bezorgt. Overal waar Wallace
verschijnt trekt Mj evengrote mass's
als Nixon en Humphrey.
Van meer betekenis is echter dat Wal
lace, in tegenstelling tot de beide
andere kandidaten, een massale emo
tie los slaat, Met kreten over de „lang
harige anarcMsten", „linkse liberalen",
„pseudo-intellectuelen" en „de elite in
Washington" brengt Wallace zijn toe
hoorders tot een beangstigend enthou
siasme.
Volgens de opiniepeilingen kon Wal
lace in april van dit jaar rekenen op
negen procent van de kiezers. Via een
aanhang vah veertien procent in mei,
17 procent in juli, 18 procent in augus
tus en 19 procent begin september is
hij volgens de laatste polls beland bij
een percentage van maar liefst 21.
Indien Wallace op 5 november inder
daad 21 procent van de kiezers achter
zich krijgt zal dat niet voldoende zijn
om het Witte Huis te veroveren. De
kans is echter groot dat deze steun
wel voldoende is om de keuze van de
nieuwe president door het college van
kiesmannen onmogelijk te maken, om
dat geen van de kandidaten 270 stem
men zou kunnen behalen. De strijd
moet dan worden beslist in het Huis
van Afgevaardigden. En dat is het doel
dat Wallace wil bereiken. Hij heeft
aangekondigd dat hij bij de stemming
in het Huis van Afgevaardigden zijn
stemmen aan „de meest biedende" zal
laten, d.w.z. aan de kandidaat die het
verst wil tegemoet komen aan de
eisen van Wallace. De politieke com
mentator van de New York Times.
James Reston, heeft die tactiek, terecht
gekenmerkt als chantage.
De mogelijkheid dat Wallace de kans
krijgt chantage te plegen is de afge
lopen maanden alleen maar groter ge
worden. Een onderzoek van het week
blad Time heeft weliswaar aangetoond
dat Nixon vrijwel zeker zou winnen
Voor gehele VS
Uit hetzelfde onderzoek blijkt ook dat
Nixon slechts helemaal zeker kan zijn
van 100 stemmen. Wallace profiteert
op een zeer geslepen manier van de
grote verdeeldheid in de VS., ver
oorzaakt door de oorlog in Vietnam,
de negeropstanden, de studentenonlus
ten, de stijgende criminaliteit, de grote
armoede in vele delen van de wel
vaartsstaat Amerika en het machts
apparaat in Washington. Wallace boekt
successen omdat hij zegt wat vele
Amerikanen denken. Hij zegt het bo
vendien op een manier die aanslaat
bij de gewone man.
In het begin van zijn campagne was
de oud-gouverneur vooral een zuide
lijke kandidaat, maar steeds meer be
gint Walace er de nadruk op te leggen
dat hij een kandidaat is voor de gehele
V.S. Die tactiekwijziging heeft Wallace
ook voor de eerste maal ln moeilijk
heden gebracht. Hij had n.l. de oud-
gouverneur van Kentucky A. B.
Happy") Chandler tot kandidaat voor
het vice-president schap willen benoe
men. Een aangekondigde persconferen
tie, tijdens wélke de benoeming bekend
zou worden gemaakt, is echter op het
laatste monument afgelast. Chandler
staat weliswaar bekend als een conser
vatief, maar hij staat gematigd, tegen
over de rassenkwestie. Die gematigd
heid maakte hem tot een onaanvaard
bare kandidaat voor de extreme
Wallacefans. In een interview heeft
Chandler verklaard dat het besluit hem
niet te benoemen tot kandidaat voor
het vice-presidentschap niet door Wal
lace is genomen, maar door de „grote
onbekende" achter de campagne van
Wallace: „Mr- Big". Chandler zoekl
„Mr, Big" in de kringen van de mach
tige oliebazen, die ook grote sommen
op tafel zou leggen om Wallace in
staat te stellen met zijn haatcampagne
door het land te reizen. In hoeverre die
beschuldigingen juist zijn is moeilijk
te achterhalen.
In plaats van Chandler koos Wallaci
de voormalige luchtmachtgeneraa'
Curtis E- Lemay tot „running mate"
die verklaard heeft kernwapens te be
schouwen als een normaal soort wa
pens dat eventueel in Vietnam gebruik!
kan worden. En als speciaal dreigemen!
voor Noord-Vietnam voegde Lemay
eraan toe; dat hU het land met ge
noegen terug naar het stenen tijdperk
zou bombarderen. Over de rassen-
kwestie heeft Lemay een minder uit--
gesproken mening, maar zUn oorlogs-
idealen en zUn mening over orde cn
wet zUn sterk genoeg om hem wel
aanvaardbaar te maken.
Intussen hebben de successen van Wal
lace hun duidelijke invloed op de cam
pagnes van de andere kandidaten,
vooral op die van Nixon. De republi
keinse kandidaat mikt evenals Wallace
op de gunst van de zuidelijke kiezers.
Vandaar ook zijn gehamer op het wet
en order-aambeeld. Nixon kan echter
de liberale vleugel van zijn partij niet
van zich vervreemden en moet dan
ook gematigder zijn in zijn uitlatingen
dan Wallace. Het is allerminst zeker
dat de „gematigde" Nixon de zuide
lijke conservatieven ervan weet te
overtuigen dat hij hun man is. Recente
onderzoekingen hebben aangetoond dat
Wallace aan kracht gewonnen heeft ln
voor Nixon belangrijke staten als
Texas, Virginia, Florida, Tennessee en
Noord-Carolina, die samen 75 stemmen
in het college van kiesmannen opleve-
i'en. Alabama (tien stemmen), Georgia
(twaalf), Louisiana (tien) en Mississippi
(zeven) gaan vrijwel zeker naar Wal
lace, terwijl hij terrein wint In Arkan
sas (zes stemmen), Kansas (zeven) en
Montana (vier).
Finish
GEORGE WALLACE
haatprediker
De opiniepeilingen mogen dan duiden
op een spannende finish, feit blijft dat
de polls geen zekerheid bieden inzake
de werkelijke stand van zaken. In dit
verband wijzen vele Amerikanen op
de berucht geworden opiniepeilingen
tijdens de presidentscampagne van 1948,
die een grote overwinning van de repu
blikein Dewey op de democraat Truman
voorspelden. Truman won echter toch.
Of de geschiedenis van 1948 zich dit
jaar zal herhalen is met geen moge
lijkheid te voorspellen. In het republi
keinse en democratische kamp specu
leren de partijbonzen erop dat Wallacz
op de verkiezingsdag heel wat minder
Amerikanen achter zich zal verzamelen
dan de opiniepeilingen van dit ogen
blik doen vermoeden. Maar ook deze
hoop is nog geen werkelijkheid.
Zelfs indien de leiders van de twee
grote partijen gelijk krijgen en Wal
lace op de verkiezingsdug „nergens"
blijkt te zijn is met zijn nederlaag het
Wallace-gevaar niet verdwenen. Wal
lace zal na een eventuele nederlaag
niet van het politieke toneel verdwij
nen, integendeel. Volgens niet te con
troleren berichten is hat eerste doel
van Wallace niet de stembusstrijd van
dit jaar, maar kijkt hij vooral naar
de presidentsverkiezingen van 1972. Hij
zou de campagne van dit Jaar slechts
willen gebruiken als een soort „war-
ming-up" voor de campagne van 1972,
wanneer hij zijn grote slag wil slaan.
De huidige onrust in de V.S. zal met
de keuze van een nieuwe president
niet verdwijnen. Het is daarentegen
mogelijk dat de geweldige spanningen
pas na de verkiezingen tot uitbarsting
komen. De voor dit jaar voorspelde
lange, hete zomer is weliswaar ver
rassend koel gebleven, maar dat wil
niet zeggen dut er geen spanningen
zijn. Indien de volgende president geen
groots opgezet program ter bestrijding
van de armoede aan het congres voor
legt, zal de verbittering bij de mil
joenen armen nog groter worden. Ieder
op zich „onschuldig" Incident kan dan
leiden tot een oproeroxplosie met niet
te voorziene gevolgen
Onrust
In de oni*ust ligt juist de grote kracht
van Wallace. Hij heeft zijn groeiende
populariteit te danken aan de duizen
den Amerikanen, die de demonstraties
en rellen beu zijn, waarbij ze, bewust
of onbewust, de schreeuwende armoede
van miljoenen kleurlingen en blanken
doodeenvoudig „vergeten". Wallace
maakt gebruik van de roep om „wet
en orde". Wanneer nieuwe onlusten
uitbreken, of dat nu volgend Jaar of
het jaar daarop is maakt geen verschil,
zal Wallace ze kunnen „exploiteren"
om in 1972 opnieuw, maar dan als een
veel sterkere kandidaat een greep te
doen naar de macht ln het Witte Huls.
Daarbij zullen de ervaringen, die hij
dit jaar heeft opgedaan, hem goed van
pus komen.
Hoe de uitslag van de verkiezingen
ook zal zUn. Wallace heeft op zUn
minst de basis gelegd voor een hechte
derde partU. HU zal de komende vier
Jaar dan ook vooral gebruiken zUn
partU verder op te bouwen, waardoor
de kans op sueccs ln 1972 groter wordt*
Een allesbehalve plezierig perspectief.
