BIJ HET AFSCHEID VAN
„DE SCHOOL VAN
VAN HETEREN"
,DE BIERKOUWER" KRIJGEN LANGSPEELPLAAT!
S/oper is
niet meer te
vermurwen
Genieten van de na-zomer
Arie
Westgeest
com
poneerde
flessen-
AL muziek
ZATERDAG 26 OKTOBER 1968
HET ONVERMIJDELIJKE is nu aan de gang:
de sloper zet zijn bijl in het scholencomplex
op de hoek van Haarlemmerstraat en Pelikaan
straat. Een brok geschiedenis gaat tegen de
grond, op een plek, waar drie eeuwen rooms
leven in volle bloei gestaan heeft. Het klinkt
allemaal dramatisch, maar er ging een lichte
schok door mij heen, toen ik vorige week
in De Leidse Courant een foto zag staan met
daaronder de zakelijke mededeling, dat het
hele complex zal worden afgebroken. Het was
te verwachten, het zat er al jaren in. Ook in
de Leidse binnenstad stelt het verkeer zijn
eisen. Er moet ruimte komen. Ooit werd in
deze buurt druk geleefd. Er was een paar
duizend zielen tellende parochie, de straat
gaf nog het gewone vertier. Toen mede door
de ontvolking van juist dat deel van de binnen
stad in de dertiger jaren de oude Mon Père-
kerk (thans „De Overdekte) aan de Haarlem
merstraat gesloten werd, stierf het hart van
de parochie. Daarmee was ook de school tot
de ondergang gedoemd. Lang heeft ze nog
- zij het in verschillende vormen - het onder
wijs gediend. Maar nu is het echt afgelopen.
De sloper is niet meer tot andere gedachten
te brengen.
Dominicaanse grond op de hoek van
Haarlemmerstraat en Pelikaanstraat
VOOR VELE honderden oud-leer
lingen geldt het gebouw nog
steeds als de school van Van Heteren.
Een oudere generatie spreekt mis
schien nog van de school van Kuiper.
Het is allemaal niet zo belangrijk,
evenmin als het feit, dat de school
de laatste jaren andere bestemmin
gen heeft gekend dan het gewoon
lager onderwijs. Voor mij en al die
anderen - hoe heten ze ook al weer
waar zijn ze gebleven - is ze de
school, waar we voorzichtig begon-
n zijn de eerste woordjes te spellen
te schrijven, waar de kleine en
grote kathechismus ons de „onver
zettelijke waarheden van onze Moeder
de H. Kerk" leerden en van waaruit
de sprong waagden naar een
ar volwassen jeugd.
AAN DAT KOSTBAAR stukje
grond doe ik echter groot on
recht, als ik niet een paar eeuwen
terugduik in de geschiedenis om te
herinneren aan de paters Domini
canen, die daar op de hoek de ziel
zorg hebben uitgeoefend. Dat was in
de tijd, dat na de reformatie de
roomsen hun godsdienstoefeningen
in schuilkerken moesten houden. Een
van die schuilkerken stond in de
steeg (nu Pelikaanstraat) en ze werd
bediend door de Dominicanen. De
paters moeten in de Bakkersteeg hun
statie begonnen zijn in 1642. De eerste
dopeling staat althans genoteerd op
28 maart van dat jaar. Het belapg-
rijkste binnen het kader van dit „In
.Alemoriam" is, dat het kerkje aan de
Bakkersteeg in 1846 werd afgebroken.
Er werd op de vrijkomende grond
een nieuwe kerk gebouwd, met de
hoofdingang aan de Haarlemmer
straat, de Dominicuskerk, die op 9
november 1846 werd ingewijd. Precies
tien jaar bleef de kerk in gebruik.
Bij bisschoppelijk besluit van 21 no
vember 1856 werd Leiden in drie
parochies verdeeld: H. Petrus (de
Ruïne) aan de Langebrug, Onze Lieve
Vrouw Onbevlekt Ontvangen (Harte-
brug) aan de Haarlemmerstraat en
Onze Lieve Vrouw Hemelvaart (Mon
Père), eveneens aan de Haarlemmer
straat. Het viel te verwachten, dat
een van de drie kerken aan de Haar
lemmerstraat opgeheven moest wor
den. Dat lot trof de Dominicus, waar
op 2 februari 1857 de laatste gods
dienstoefening werd gehouden. Rond
de opheffing is door de bemoeienis
van pater Raken, toen de provinciaal
van de Dominicanen, nog veel rumoer
geweest, maar de bisschop van Haar
lem bleef bij zijn besluit.
DIE STATIGE KERK is later de
school van Van Heteren gewor
den. 'n Patroonheilige had de school
niet. De naam van Van Heteren was
kennelijk voldoende. In die tot school
verbouwde kerk werd aanvankelijk
particulier onderwijs gegeven. Later,
omstreeks 1880, werd ze de eerste
parochiale school van Leiden, zonder
haar kerkelijke afkomst te verlooche
nen: een waterstaatsfront, pilasters
aan de ingang, markante boogven
sters, de pauselijke tiara en de bis
schopsstaf in de gevel en bovenop
de inmiddels verwijderde bol met
kruis. Geen school in Leiden die zich
zo rooms en zo katholiek etaleerde.
Binnen was er niet veel meer over
van de oude kerk. Slechts enkele
bloemkapitelen op de eerste etage
(de kerk was boven gevestigd, de
pastoorswoning lag daaronder) deden
nog denken aan de kerk. Vermoe
delijk ook de pilaren in de enkele
De aftakeling is al begom
klassen, verrukkelijke obstakels voor
de leerlingen, een ellende voor de
meester, die nooit helemaal zicht
kreeg op zijn klas.
IN DIE KERKELIJKE school heb
ben zo'n paar duizend jongens
zich beijverd om „aap, noot, mies"
tot hun geestelijk eigendom te maken.
Met sponsendoos, lei en griffel, waar
aan de oude mevrouw Van Brussel
in haar winkeltje aan de overkant
een goede boterham heeft verdiend,
hebben zij hun schooldagen ge
sleten in de hoge lokalen: kapitale
ramen, dreigend-zwarte vulkachels
en bekraste schoolbanken. Hoevelen
zien nu niet de gestalte van hoge-
meester Van Heteren bij de ingang
van de school: hoed op zijn hoofd,
pijp in de mond, één hand in zijn
zak, de andere vrij om de ongerech
tigheden van zijn discipelen ter
plaatse te verrekenen, waarbij hij
ook zijn eigen kinderen allerminst
spaarde.
Terwijl ik dit schrijf, stormen
de herinneringen op me af. De
geur van pruttelende koffie in de
klas van juffrouw Walenkamp,
de Franse onderrichtingen van
juffrouw Raaphorst, meester Ja-
tellen) sjouwend met zijn koffer-
orgeltje, de gedisciplineerde les-
cobs (ook 'n meester in het ver-
sen van meester Overmèer (altijd
een keurig gekapt hoofd), de ge
passioneerde wijsheid van mees
ter Meijer (hij is later, niet tot
onze verrassing, getrouwd met
juffrouw Walenkamp), en niet te
vergeten meester Van der Krogt,
die zijn strengheid accent wist
te geven met een pittig punt
baardje. Er zyn nog zovele an
dere namen te noemen: Obdam,
Van Brussel, Van Hameren. Iedere
school generatie heeft zijn eigen
herinneringen.
Maar gemeenschappelijk
denken we terug aan 'n evene
ment als de kindsheidsprocessie. Om
toegetakeld te worden werden we
overgeleverd aan de Zusters van
Liefde uit de Pelikaanstraat. Ze
maakten van ons missiebisschoppen
en gewone paters, chinezen en ne
gertjes. Een van ons mocht paus
zijn. Maar dat moest altijd een
jongen zijn uit een goed milieu, liefst
uit de middenstand. Of anders is er
de herinnering aan het jaarlijkse
H. Hartfeest, wanneer het levens
grote beeld, hoog opgestuwd door
hortensia's of andere bloemen en
planten, in het trappenhuis stond
opgesteld. Deken Homulle kwam dan
zelf de toewijding doen. En met een
onwaarschijnlijke braafheid klonk
het uit onze monden: „Zie hier de
vrome kinderzielen, die dankbaar
voor U nederknielen". De plechtig
heid werd ieder jaar afgesloten met
het zingen van „Dank Jezus Dank",
en achteraf vind ik het een merk
waardige samenloop van omstandig
heden, dat Deken Homulle juist op
dat moment repen chocola begon uit
te delen.
IN DIEZELFDE SCHOOL is onder
leiding van kapelaan Nieveen van
Dijkum de eerste katholieke verken-
nersgroep en welpenhorde in Lèiden
„Sint Paulus" van start gegaan. Hop
man van Heteren („een schandaal
met die blote knieën in de kerk",
zoals dat toen heette) en akela Vree
burg beten het spits af. Twee loka
len in de school waren voor de ver
kenners en welpen beschikbaar. Er
kwam toen al ruimte vrij in de
school, een bedenkelijk verschijnsel
dat een kwalijke toekomst voorspelde.
Dit „In Memoriam" zou beslist niet
volledig zijn, als ik niet de „armen
school" aan de Pelikaanstraat me
moreerde, Een merkwaardige situatie,
in onze dagen gelukkig ondenkbaar
geworden, toentertijd heel normaal.
Naast de gewone school was nog
een armenschool. De twee scholen
waren binnen onderling verbonden,
van buiten zichtbaar gescheiden.
Meester Van der Poel (al-wijs in zijn
optreden) is daar hoofd geweest.
Later is hy vertrokken naar de school
aan de Potgieterlaan. De „Bakker-
steegschool", zoals die toen genoemd
werd, was voor ons, Haarlemmer-
straters, de soepschool, omdat de
kinderen daar tussen de middag soep
te eten kregen. Intuïtief moeten wij
toen aangevoeld hebben, dat hier
verschrikkelijk gediscrimineerd werd.
Die andere jongens waren net zo
gewoon als wij. Alleen: ze hoorden
niet tot dé middenstand of ze waren
geen zogenaamde burgerkinderen.
Maar ze hoepelden net als wij, ze
knikkerden veel beter en waren al
tijd veel sterker. Maar dat kwam van
de soep, zeiden wij.
BEIDE SCHOLEN - oftewel de
dominicaanse republiek - gaan
nu tegen de grond. Namens al die
honderden jongens neem ik afscheid
van ze. Ik voel me daartoe verplicht.
De buurt is de buurt niet meer.
Magere Jan is van de Haarlemmer
straat verdwenen, oude Bart van der
Klugt is dood, de dames Van Ulden
befaamd om haar paaseieren, zijn
reeds lang verleden tijd, Alofs de
slager heeft al jaren de eeuwige
zaligheid, van de dames Kerkvliet
met haar chocolaterie heb ik nooit
meer iets gehoord, de hoedenwinkel
van Van Valderen is niemand meer
bekend. Het zij zo. De buurt in dat
typisch stukje Leiden is leegge
stroomd. De gele tram, waarachter
wij allerlei capriolen uithaalden,
heeft er de brui aan gegeven. In de
verte is slechts het zicht gebleven,
over de Haven heen, op de Zijlpoort,
waar de jeugd nog wel zal proberen
langs de schuine, monumentale steun
beren omhoog te klauteren. De wees
jongens van de Jacobsgracht zijn
in het alledaagse leven terecht ge
komen. Ze kwamen vroeger in een
rij en onder leiding van een Zuster
Dominicanes naar de school aan de
Haarlemmerstraat. Ze waren altijd
getekenden: een zwart pak met grote
kraag, een te lange korte broek en
lange zwarte kousen.
Heel de buurt is al een grote
puinhoop geworden. Mijn laatste
pelgrimage naar de school, enkele
dagen geleden, liet niet veel glorie
meer zien van de school. Alle
ruiten kapot, de vloeren in de
lokalen opgebroken en angstwek
kend krakende trappen. Naast de
school de verpauperde onder
wijzerswoning aan de ene en de
Op het schoolplein is de ravage even
groot als binnen. Kleurige inafriicfie-
platen liggen op 'n hoop.
reeds uitgebroken vroegere sla
gerij aan de andere kant. In de
Groene Poort is het één kavalje
geworden, de Pelikaanstraat zelf
schynt naar haar laatste adem
te happen. Het Zusterklooster staat
dichtgeslagen, de meisjesscholen
aan de Van de Werffstraat heb
ben kennelijk ook hun langste
tijd gehad. Alleen het café houdt
nog stand. Tot de laatste minuut
waarschijnlijk.
Leiden maakt zijn doorbraak
van noord naar zuid, via de
Hooigracht, waar wij vroeger
blauwstoepje konden spelen en
van waaraf wij ons verspreidden
langs de andere grachten en in
de stegen De Hooigracht is een
verkeersader geworden. Alles is
veranderd. Weinig is meer ge
bleven. Daarom deze herinnering
aan twee scholen, die meer be
tekend hebben dan de jongste
generatie ooit zal kunnen ge
loven. Misschien dat onze kinde
ren en kleinkinderen dat toch nog
eens gaan ontdekken.
Haarlem, oktober 1968
W. HELVERSTEIJN
Mil h ie nst11 n lissbon
te Warmond
Het vrij mooie weer van de laatste dagen trok nog velen naar de kust. j
Ook deze Duitse heer geniet nog even van het zonnetje, dat echter zijn
warmte voor een groot deel heeft verloren. Geen nood: warm ingepakt 1
kan men de illusie best koesteren, dat het weer Is „om bruin te worden". J
De bekende blaaskapel „De Blerkouwera", een orkest dat In de
bollenstreek en ver daarbuiten een goede naam heeft opgebouwd,
krygt een langspeelplaat. De plaat, die tot titel heeft „Lelden
in last daar komen de Blerkouwera", staat vol bekende
liedjes, die door de leider van de kapel, de bekende Noordwtykse
entertainer Arte West geest, styn gearrangeerd.
Deze eerste plaat zal maandag 28 oktober a.s. om ongeveer
7 uur worden uitgereikt aan de burgemeester vnn Warmond
door de bekende dlse-jockey Joost de Draaier. De uitreiking
vindt plaats in hotel „De Zon". Na het offlrlële gedeelte zullen
de Blerkouwera een kort concert verzorgen, waarhy speciale
aandacht wordt gevraagd voor de leider Arie Westgeeet, die
speciaal voor flessen enkele composities heeft geinuakt en wuar-
mee h(j ook op de TV zal verschijnen.
Het hele gebeuren valt samen met een najaarsshow van de War-
mondse mldenstand, die eveneens In hotel .De Zon" zal worden
gehouden op 28, 29 en 30 oktober. De openingsuren van deze
show zyn 28 okt. van 19 tot 22.30 uur; 29 okl. van 15 tot 17 en
van 19 tot 22.80 uur en op 30 okt. eveen* op deze uren.
