Louis en Ella staan bij de
Russische jeugd (nu pas) bovenaan
De 1
Zwarte
Madonna
SARA CHURCHILLS HERINNERINGEN AAN
HAAR „DOODGEWONE'
VADER
nnnr
uit in
rusland
tmiimii
DE LEIDSE COURANT
ÜE Russische jeugd is een studerende jeugd. Dat merk je in
alle gesprekken, want wie je ook tegenkomt, iedereen
studeert en meestal in de technische branche. De Russi
sche jeugd is ook een ernstige jeugd, want gesprekken met jon
gens en meisjes gaan al gauw over politiek en over de kwalijke
gevolgen van politiek. Over hitparade en kleding praten ze niet
zo gauw. Is dat schijn? Vaak toch wel, want als je met veel moei
te dat gesprek heb gebracht Op die hitparade en op die kleren,
dan komen er al gauw enthousiaste verhalen en veel vragen over
de jeugd in het westen en dan is de Russische jeugd niet meer zo
ernstig. Je merkt, dat de vormen van amusement waarover
ik in het vorige verhaal sprak, ook bij de jeugd wel aanslaan. Misschien bij gebrek aan beter,
dat is mogelijk, want erg veel keus is er niet en enig alternatief voor de ouderwetse program
ma's die worden vertoond, wordt er niet geboden. Of toch wel?
ELLA FITZGERALD
Platen van de Beatles bijvoorbeeld
zijn te koop, dit in tegenstelling to,t
wat hier vaak wordt beweerd. Nu*
staat er op de: platehoes wel niet te
lezen, dat het de Beatles zijn, maar
„All you need is love" wordt duidelijk
door de Beatles op de plaat gezongen.
Eigenlijk staat er op de hoes helemaal
niet wie het nummer zingen en ook de
label op de plaat wijst niets aan.
Alleen, dat het een volksgroepje is,
dat deze twee nummers zingt. Maar
goed: iedereen weet, dat het de Beatles
zijn en dan verwacht je, dat de plaat
een tophit is geworden, maar niets is
minder waar. De plaat is in een kleine
oplage geperst en weken nadat hij op
de mai'kt kwam, kon je hem nog overal
Het is duidelijk, dat Rusland nog voor
de beat gewonnen moet worden. Wie
er wel populair zijn? Een bezoek aan
een grammofoonplatenwinkel zal het
antwoord geven.
Zingende student
Ik ging erheen met Pjotr Oljagov.
een 20-jarige student, tevens zanger in
opkomst, die al verschillende televisie
programma's heeft gehad.
Hij liep met me mee om me wegwijs
te maken in de grammofoonplaten-
keuze. Eerst gingen we naar de Gorki-
straat, de hoofdstraat van Moskou. De
Gorkistraat is een brede, kilometers
lange straat, waar alles wat in Moskou
belangrijk is, zich heeft gevestigd. Daar
was een grote grammofoonplatenzaak,
wist Pjotr me te vertellen, maar
grote teleurstelling, toen we bij de
winkel kwamen was hij dicht. „We
zijn een week gesloten om inven
taris op te maken", vertelde een meisje
uit de winkel, toen we aanbelden. En
daar bijna alle winkels in Rusland
staatswinkels zijn en de bedienden dus
ambtenaren, hoefden we niet te reke
nen op wat extra-service, want winst
maken is in deze winkels niet belangr
rijk. „Dan gaan we naar het warenhuis
Gum", zei Pjotr, „daar kun je ook veel
platen kopen".
Op weg naar het warenhuis, wilde hij
wel wat vertellen over zijn werk als
zanger.
„Ik treed niet alleen voor de televisie
op", vertelt hij, „maar ook veel voor
zalen. Dat is vaak een erg vermoeiende
bezigheid, want soms moet ik uren
reizen voordat ik op de plaats van
mijn bestemming aankom. Vaak moet
ik optreden in de recreatiezaal van
een kolchoze (collectieve boerderij) en
de kolchozes liggen soms uren rijden
van Moskou vandaan".
Hij vindt dat niet naar. „Nee, als ik
daar kom en ik merk hoe enthousiast
de mensen reageren op mijn optreden,
dan vind ik dat lange reizen niet zo
erg".
H(j zingt veel repertoire van Gershwin,
niet in het Engels natuurlijk, want de
teksten van zijn liedjes vindt hij erg
belangrijk. „En soms zing ik ook negro
spirituals", vertelt hij trots.
Alle Amerikaanse liedjes, die hij en
zijn collega's zingen worden klakkeloos
overgenomen uit het Westen zonder
dat er sprake is van het betalen van
muziekrechten. Zo ook met de plaat
van de Beatles, die in Rusland is
nageperst en waarvoor de Engelse pop
groep nooit een cent heeft ontvangen,
maar dat vindt Pjotr geen doodzonde.
„Ze verdienen al genoeg", zegt hij
beslist, „en bovendien vind ik ze hele
maal niet zo goed".
Meer bewondering heeft hij voor Ma-
halia Jackson en Frank Sinatra, twee
Amerikaanse vocalisten, die bij de
Russische jeugd sterk aanslaan, al be-
LOUIS ARMSTRONG
horen ze niet tot de allerpopulairste
sterren. „Dat zal je straks bij de gram
mofoonplaten wel zien", zegt Pjotr er
geheimzinnig van. We komen' bij het
warenhuis Gum.
Gum is een instelling, zo uniek, dat hij
over de hele wereld beroemd is ge
worden. Het woord warenhuis is zwak
uitgedrukt, want eigenlijk kan je Gum
beter een warenstad noemen, zo
immens groot is dit verkoopcentrum.
Het is ook geen warenhuis zoals wij
dat kennen. Gum is een groot gebouw,
voor een deel aan het Rode Plein
gelegen. In dit gebouw, een negen-
tiende-eeuws protserig paleis, zijn stal
letjes gebouwd, twee verdiepingen
boven elkaar, vaak met loopbruggen
aan elkaar verbonden. Je loopt door
straten, wandelt langs galerijen en elk
stalletje heeft zijn eigen soort artikelen.
Het is een feestelijk schouwspel. Niet
PJOTR
GEEFT NIET VEEL
OM DE BEATLES
door wat er is uitgestald, want aan
plezierige etalageopmaak doen de Rus
sen niet, maar wel door de verschil
lende soorten mensen, die je ziet lopen.
Wonderlijke kleding van Russische
boeren, Mongolen in exotische gewa
den en hele families, van opa, oma
tot de kleinkinderen toe, brengen hier
soms een hele dag door, waarbij ze
van de ene stal naar de andere lopen,
van tijd tot tijd alleen onderbroken
door een pauze bij een van de vele
fonteinen in het warenhuis. Daar kan
je voor een kopeken (vier cent) wat
te drinken halen uit een automaat en
dan maar weer lopen om alles te zien.
Dat is in één dag tijds nauwelijks
mogelijk, ook al omdat het slenteren
door de eindeloze gangen erg ver
moeiend is.
De pet van Pjotr
Ik heb zoveel te zien, dal ik Pjotr
soms bijna in de menigte verlies, maar
telkens weer zie ik zijn hoge pet boven
iedereen uitsteken.
Het is een vierkante soldatenpet, hei
zelfde model als de Franse soldaten
dragen en die petten zijn in Oost-
Europa in zwang gekomen na het be
zoek, dat De Gaulle onlangs aan Polen
heeft gebracht en waar hij stormen
van enthousiasme ontketende.
We komen bij de grammofoonplaten
winkel aan en nu zag ik meteen welke
sterren zo populair waren in de Sovjet
unie. Overal zag ik foto's hangen van
Louis Armstrong en Ella Fitzgerald.
„Hun platen worden op het ogenblik
het meest verkocht", wist Pjotr me
te vertellen.
En net zoals in Nederland zie je ook
hier vooral jongeren in de winkel
staan. Niet graaiend in bakken, want
dat is er in de Sovjet-Unie niet bij.
De platen zijn netjes opgeborgen in
vakken en als je het vriendelijk vraagt,
wil de verkoopster er wel eentje pak
ken, die ze dan met nauw verholen
ongeduld op de draaitafel legt.
Een elpee voor 'n roebel
Grammofoonplaten zijn in de Sovjet
unie erg goedkoop, zoals ook boeken
cn tijdschriften belachelijk laag zijn
geprijsd. Voor een langspeelplaat be
taal je een roebel (vier gulden dus) en
voor een kleine plaat hooguit vijfen
twintig kopeken, één harde Neder
landse gulden.
Muriel Spark is ecu katholieke
schrijfster. Men kan dit bemer
ken in haar romans en ook in do
vele korte verhalen die zo
schreef en die onlangs ver
zameld uitkwamen bij Mac-
millan te Londen in haar Col
lected Stories. Ook als zakelijk
de godsdienst nauwelijks in
haar verhalen aan de orde komt,
is er toch meestal het plaatsen
van dit menselijk bestaan op
aarde in een ander groter ge
heel aanwezig. Muriel Spark
heeft een grimmige kijk op
mensen en menselijk bestaan,
zü kan bepaald bijzonder sati
risch zijn. Ze ziet dus katholi
cisme en katholieken zoals die
in de praktijk reilen en zeilen
met een scherp oog.
In haar bundel Collected
Stories komt dit misschien het
directst uit in haar vertelling
van The Black Madonna, de
Madonna van een tot stad ge
worden dorp Whitney Clay waar
een groot deel van de bewo
ners katholiek zijn. Die Zwarte
Madonna was aan de kerk van
Whitney Clay geschonken door
een recente bekeerling. Ze is
uit hout gesneden, een stuk
eikehout dat men in Ierland in
een moeras gevonden had. De
beeldsnijder was naar Ierland
gegaan om daar het blok te
bewerken en de Madonna maakt
op de gelovigen in Whitney
Clay een verschillende indruk.
Sommigen vinaen ze lijken op
moderne kunst anderen vinden
ze juist archaïserend. Sommigen
VERZAMELDE VERTELLINGEN VAN MURIEL SPARK
MURIEL SPARK
wonderen t
houden van het beeld, anderen
prefereren de Madonna van
Lourdes. Toen de zwarte
Madonna in de Kerk van het
Heilig Hart werd geïnstalleerd
was de bisschop er zelf om het
beeld te wijden.
Er werd veel bij gebeden door
de gelovigen en al spoedig
kwamen er gebedsverhoringen,
die in het parochieblad van de
Kerk van Het Heilig Hart wer
den gepubliceerd.
Gebedsverhoringen
„Ofschoon we geen overdreven
waarde eraan willen hechten...
vele gebeden werden verhoord
en vragen van de gelovigen in
gewilligd op een uitzonderlijke
wijze.. twee merkwaardige ge
nezingen kwamen tot stand, al
is er nog geen medische uit
spraak, men moet natuurlijk
eerst afwachten of de genezin
gen duurzaam zijn. Het eerste
ran die gevallen betreft een
kind van twaaf jaar dat aan
leukomie leed.... Het tweede....
Ofschoon we geenszins een cul
tus in het leven willen roepen,
die niet gerechtvaardigd is, wil
len we er toch op wijzen dat
het altijd onze plicht is de
Heilige Maagd, de schenkster
van alle genaden le eren, aan
Onder de gebedsverhoi igen zijn
er ook van echtparen die graag
een kind willen hebben. Dat is
ook het geval met Raymond en
Lou een katholiek echtpaar,
dat op een flat woont, het be
trekkelijk goed maakt en er
wat men noemt ruirwe opval-
tingen op na houdt. Noch
Raymond noch Lou willen bij
voorbeeld snobs zijn. We zijn
immers allen katholieken en het
echtpaar laai dan ook verschil
lende katholieken tot haar flat
toe die elkaar daar ontmoeten.
Lou, die het in de meeste ge
vallen voor het zeggen heeft,
staat daar toch iets anders
tegenover dan Raymond.
„Allemaal goed en wel", zegt ze,
„maar hun interesses zijn ver
schillend. De Farrels zouden
niet weten waar de Ackleysovcr
praten. De Ackleys houden van
politiek. De Farrels houden van
moppen. Ik ben geen snob,
maar ik gebruik mijn verstand."
Lou en Raymond zijn uiter
aard tegen rassendiscriminatie
en als er in Whitney Caly twee
negers uit Jamaica komen, ont
vangen ze die en laten hen
kennis maken met hun vrien
den. Als Tina Farrell zegt dat
de zwartjes haar meevallen,
wordt ze door Lou met nadruk
terecht gewezen.
Lou en Raymond bidden bij de
Zwarte Madonna om een kind
en hun gebed wordt verhoord,
maar door die verhoring wordt
de werkelijke situatie van Lou
en Raymond duidelijk en hun
formalistisch katholicisme dui
delijk gemaakt Men ziet dan
ook duidelijk hoe ver of hoe
weinig ver zo'n formalistisch
katholicisme gaat.
Wrede precisie
De ontleding van het geval
wordt met een wrede precisie
verwezenlijkt. Er is geen
sprake van dat het katholicisme
als zodanig wordt gehekeld, in
tegendeel er wordt alleen ge
toond hoe weinig katholiek
katholieken kunnen zijn. hoe
ondiep het geloof bij gelovigen
Mensen
zijn
zondaren
wereld afspelen, vindt men zich
in een scherp geobserveerde
doodgewone werkelijkheid, de
mensen komen er soms tot de
verschrikkelijkste dingen, tot
moord onder meer. maar ze
krijgen daardoor niet altijd iets
bijzonder opvallends George in
de eerste vertelling van de
Collected Stories, in The Por-
tobello Road, is een doodgewone
man, zou men zeggen, dood
gewoon getrouwd met Kathleen.
Hij gaat iedere zaterdag met
haar naar de Portobello Road,
een soort marché de puces, al
wordt er evenals in Parijs niet
alleen maar rommel te koop
aangeboden. George heeft er een
verschrikkelijke hekel aan om
met Kathleen naar die markt
Hij krijgt daar namelijk ver
schijningen van een vriendin
i zelf,
van Kathleen er
die hem op vriendelijke toon
Hallo George! toeroept. Ze had
een bijnaam Needle cn George
heeft haar verstikt In een hooi
opper.
Al komt het buitennatuurlijke
in de Collected Stories elder*
tot een niet zo directe manifes
tatie als in The Portobello Road
het geval is, het Is er wel her
haaldelijk min of meer aan
wezig evenals trouwens het
geweld. In Bang-bang You're
Dead bijvoorbeeld In The
Playhouse Called Remarkable,
in Miss Pinkerton's Apocalypse
in The Seraph and the Zambesi,
in The Go-Away Bird.
Misleiding
De mensen verschijnen ei voor
al als misleiders en in het bij
zonder als zelfmislciders, die
doen waar ze lust in hebben en
zichzelf en anderen dan diets
trachten te maken dat er niets
an de
wereld. Een bijzonder koddig
voorbeeld daarvan is The
Pawnbrokers Wife, die van
de zaken, die bij haar in pand
werden gegeven, de meest ver
kieslijke of voor haar meest,
verkieslijke altijd in haar bezit
weet te krijgen en wie het zelf
klaarblijkelijk ontgaat hoe
doorzichtig de oorzaak van
haar handelingen is. Muriel
Spark laat duidelijk zien dat
mensen er wel 'n vaug besef van
hebben wat ze verkeerd doen,
maar dat ze zich dit zelden ge
heel bekennen. Dat maakt hun
leven zo onevenwichtig, zo gril
lig, zo koddig soms en bij
Muriel Spark niet zelden ook
zo ongelukkig. Het is wel dui
delijk dat deze katholieke
schrijfster ervan overtuigd is
dat we allen zondaren zijn,
welke illusies we ons ook
maken.
JOS PANHUIJSEN
i de hand is, dat w
zaak
A thread
in the
tapestry
Dit is in ieder geval goedkoper dan
in de Berjozjkawinkels, de .winkels
waar alleen buitenlanders tegen vreem
de Valuta mogen kopen. In de folders
van Intourist staat verleidelijk, dat
men in deze winkels veel goedkoper
uit is dan in de officiële staatswinkels,
maar wie dat geschreven heeft, moest
wel even zijn ogen gesloten hebben,
want dezelfde platen als ik hier in Gum
zag, lagen in de Berjozjka(berken)-
winkels veel duurder geprijsd.
Ik koop veel platen, die ik ongehinderd
Rusland mag uitvoeren en met veel
meer moeite Nederland mag invoeren
en als ik aan de kassa heb betaald,
dwaal ik nog wat rond.
Overal liggen foto's en tijdschriften
op muziekgebied en ik merk dat de
Russische jeugd, met haar eigen smaak,
echt wel aan haar trekken komt, al
is ze daar zelf niet .zo erg tevreden
Vaak merk je in gesprekken, dat de
Rus, en vooral de jonge Rus, een over
trokken beeld krijgt van de mogelijk
heden in het Westen. Maar als je in
Rusland om je heen kijkt, ziet wat er
in de winkels te koop is, merkt wat
de mogelijkheden zijn voor die jonge
ren, dan merk je dat het verschil niet
zo enorm is, zoals aan beide zijden van
het gordijn wordt voorgesteld.
Natuurlijk, Louis Armstrong en Ella
Fitzgerald zijn hier geen toppers meer
en in Rusland wel, maar dat is een
kwestie van smaak. Ook zullen shows
zoals de Russen die voor de televisie
krijgen, hier niet meer geaccepteerd
worden, maar wie is er beter uit?
De Rus heeft plezier aan zijn amuse
ment, hij koopt met genoegen zijn
platen, gaat veel naar films en theater
en leeft eigenlijk op dezelfde manier
als de wat meer verwende westerling.
En zolang de Rus zijn amusement
niet verveelt, blijft het goede
entertainment en dat is toch de
bron van alles wat show en
theater is.
Bekend is dc opvatting dat grote man
nen over het algemeen bijzonder
kwetsbaar zijn voor hun huisbedienden.
Dc opvatting dateert uit de dagen toen
huisbedienden althans bepaalde
makkelijker dan anderen de kans had
den om hun heer in zijn hemd te zien
En moge Olivier B. Bommel een heer
zijn. zelfs in zijn jashemd indrukwek
kend en „heer", het gros der
„heren" komt beter tot zijn recht in
een paradeüniform dan in de intimi
teit van het eerzame maar genadeloos
eerlijke hemd. Prominenten hebben
daarom over het algemeen een heilige
angst voor de memoires van intimi. Ze
reserveren dc mémoires liever voor
zichzelf: als zij daarin hemdsituaties
te berde brengen, dan zijn zc vleiend.
WINSTON CHURCHILL
Zodat dc lezer var
druk houdt van is me dat even een
kerel geweest, zelfs in zijn hemd.
Behalve de huisbedienden zijn er soms
ook naaste verwanten die menen dat
zij het hunne moeten bijdragen om i^ts
karakteristieks toe te voegen aan de
herinnering van de vereerde grote man.
Deze naaste verwanten beschrijven
nooit hemdsituaties, omdat ook zij over
het algemeen buiten die intimiteit wor
den gehouden (tenzij het echtgenoten
zijn, die wraak zoeken of van de pikan
terie der situaties genieten). De herin
neringen meedelende verwanten
zoeken het doorgaans in het ge
voelige. Zij kennen de tederheden, die
een prominente figuur liever niet aan
de Duitenwereld verraadt tenzij die
bij zijn image behoren, zoals bijvoor
beeld bij een filmster omdat hij
nooit mag bloot geven, dat hij op eni
gerlei wijze een kwetsbaar mens zou
kunnen zijn. Wie zich kwetsbaar toont,
brengt onvermijdelijk zijn prominen-
Het moet daarom echt een groot man
zijn, die bestand is, zowel tegen de
onthullingen der huisbedienden als te
gen de vertedering der naaste verwan
ten. Churchill blijkt zo iemand te zijn.
Er mogen dan al geen authentieke
huisbedienden zijn opgestaan om hun
herinneringen aan hem te spuien, dat
is toch wel gedaan door lieden die in
zijn dienst hebben gestaan. En van de
naaste verwanten is nu Churchills doch
ter Sarah een paar tedere herinnerin
gen over haar vader komen vertellen
onder de titel „Een teken van liefde".
Dat is althans de titel die de Neder
landse uitgeverij In den toren, te
Baarn, aan het boekje heeft gegeven.
Oorspronkelijk luidt de titel „A thread
in the tapestry" en dit geeft beter het
karakter van het boek weer dan „Een
teken van liefde". Het gaat om een
bepaalde draad in het museumweef-
werk dat Churchill is. Deze benaming
klinkt misschien wat onaangenaam:
een museumweefwerk. Maar Churchill
hoort nu een keer tot het verleden, hij
is bijgezet in de historie, het patroon
van zijn leven moet nader bestudeerd
worden en de intieme herinneringen zijn
niet meer dan een bescheiden draadje
Doodgewone vader
Wat in het boekje van Sarah Chur
chill vooral sympathiek aandoet is het
ontbroken van elke behoefte om haar
zelf enig gewicht te geven door of ton
koste van haar grote vader. Zij behan
delt Churchill en vertelt over hem als
over een doodgewone vader. Dat wil
niet zeggen een alledaagse vader; zij
vertelt over een man die de grootheid
heeft gehad om, binnen de ambiance
van een röuzen taak en van een adem
benemend grote verantwoordelijkheid
voor dc historie, een doodgewone va
der te blijven. Sarah Churchill vindt
dit, zoals uil haar boek blijkt, niets bij
zonders; zij had eigenlijk niet anders
verwacht. Nog sterker, het valt haar
niet tens op. En dit bewijst des te
meer dat in de man die het flair had
op te treden, als natuurlijke eigen
schap van zeer bijkomstige betekenis
was. Uit alles blijkt dat Churchill een
groot mens is geweest, iemand die ook
groot zou zijn geweest, als htj geen en
kele bekendheid had gekregen.
Eerbied voor de gast
De intieme Churchill komt in aller
lei aspecten goed tc voorschijn. Bij
voorbeeld in zijn humor. Sarah vertelt
van etn bezoek van Chaplin aan de
Churchills. Churchill wilde graag alles
horen over Chaplins werk (hij dacht
daarbij ook aan het enthousiasme van
zijn kinderen over Chaplins filmische
clownerie), Chaplin wilde het over de
politiek hebben. Hoe de twee aan el-
kaar gewaagd waren beschrijft dc vol
gende anekdote: „Uit eerbied voor on-
ie gaat", vertelt Sereh, „had mijn
moeder het gesprek op een politiek
onderwerp gebracht, waarvoor mijn va
der bet spijt me het te moeten /eg
gen -- niet de minste belangstelling
aan de dag legde. Hij was vastbeslo
ten met Chaplin over filmkunst te spre
ken en toen zich na enige tijd een ge
schikt ogenblik voordeed, vroeg hij
welke rol hij de volgende keer zou
spelen. „Die van Jezus Christus", ant
woordde Chaplin. Iedereen zweeg even,
toen zei mijn vader: „En hebt u de
filmrechten voor dat stuk al aange-
Over de politieke achtergronden van
Churchills handelen weet Sarah weinig
te vertellen. Maar hoe diep Jalta hem
geraakt moet hebben blijkt uit een be
paalde uitlating aan zijn dochter, die
hem iets had verteld over een wat
triest verlopen tochtje naar het door
de Duitsers verwoeste Sebastopol. Zij
schrijftToen ik hem later goede
nacht ging wensen, nam hij me bij de
hand cn zei: „Ik geloof niet dat er, in
welke periode van de geschiedenis ook,
zoveel verdriet Is geweest als thans
Vanavond gaat de zon onder over nog
meer leed dan de wereld ooit gekend
heeft", .lammer dat van Churchills
persoonlijke grootheid zo weinig in de
naoorlogse geschiedenis is overgegaan.
D. OUWENDIJK.
De „Gum", niet sozeer oen warenhuis of supermarkt, ti
t warenstad^ waar
to krijgen is. Beeld van Moskou, groots opgezette straten, maar toch wat desolaat.
