Industriële
vormgeving
INSPIO-LISA
De tragiek van de seksualiteit
DE LEIDSE COURANT
r
Copiers Glldeservles
Nieuwe roman van Isaac Faro
Als Lisa "s morgens ontwaakt Is ze voor
nemens de flat schoon te maken en daar
om noemt ze zich Rosa. Die mededeling
is zowat het eerste was Isaac Faro doet
en meteen zijn we daardoor in de sfeer
waarin hij ons wU hebben. Dat Llsa-
Rosa maakt het geval een geval niet van
de nuchtere werkelijkheid, al speelt die
er uiteraard ook een rol, maar van de
lUusle. En die illusie wordt volgehouden
ln wat er op volgt. Er is weinig werke-
1 ijkers dan de winkeldiefstal, speciaal in
warenhuizen. Deze hebben er zich dan
ook zo goed mogelijk tegen verzekerd
met spiegels en inspecteurs, met tech
niek en menselijk vernuft. Helemaal
schijnt dat toch niet te helpen. Dat
Lisa Harp dus in het warenhuis van de
Kuips steelt is het banaalste wat men
zich denken kan. Ze doet het echter niet
goed en ze schijnt aanvankelijk haar
kleine misdaad duur te moeten betalen.
Het is zoals Albert Kuip zegt niet maar
een geval van gewone uitgestelde beta
ling, want het lijkt of Lisa niet alleen
het warenhuis bestolen heeft maar ook
vernuftig, het is ook vaak
ISAAC FARO.
gemompeld. Want al spoedig komt bij
de Kuips de aap uit de znouw. Ze willen
Lisa Harp wier vlugheid en sluwheid en
onvervaardheid ze al eerder hebben leren Geslaagd
kennen als spionne voor hun bedrijf dat
meer omvat dan een warenhuis.
geestig
parodie.
Inspio-Lisa doet inderdaad, zoals het
omslag vermeldt aan een James Bond
film denken, maar het parodieert deze,
het werd zo een modern sprookje,
dat, al6 sprookjes meestal, niet ge
loofwaardig is. dat als oosterse
sprookjes rijkelijk met sex is be
deeld. maar dat niet of nauwelijks mo
raliseert als sprookjes wél eer» doen.
De Duizend en Een Nacht had een doel,
het had het doel het leven van de ver
telster Sjeherezade te redden.
Zo'n doel zal men bij Inspio-Lisa ver
geefs zoeken, wat daarom nog niet da
delijk modem hoeft te zijn.
Lisa Harp gaat als bedrijfsspionne eerst
naar een man die een nieuwe manier
van plastics maken heeft uitgevonden,
daarna komt ze op een grondwinnings-
gebied terecht, het Eiland Zeven, waar
twee methodes worden beproefd, roest
vrij staal, dat ln feite niet roestvrij
blijkt te zijn en plastic. Ze maakt daar
de zonderlingste avonturen mee en ze
maakt er vaak gebruik van een soort
kuisheidsgordel, een echt roestvrij stalen
pantsert je.
Juist iets
te
gemakkelijk
Beproevingsverhaal
Ze zal daarvoor op de proef worden ge
steld. Een heel oud genre wordt hier
door Isaac Faro weer eens bedreven, de
beproevingsromans of het beproevings-
verhaal, dat men zo vaak ook in sprook
jes aantreft
Inspio-Lisa is in feite een sprookje, een
illusie en het heeft als het sprookje
ook meestal zeer goed geohserveerde,
soms bepaald banale werkelijkheidsele
menten
Isaac Faro heeft destijds bij Van Oor
schot gedebuteerd met Heksen huilen
niet of de oranje pyjama, waarin hij
reeds zijn zeer persoonlijke opvatting
van humor zieh liet, later verschenen
van hem De rokkenjagers, een „histo
rische" roman De Knagende Worm en
Damesverhalen, waarin sex zeer vrije
lijk gebruikt werd. zodat het lectuur ls
voor mensen die tegen een stootje kun
nen. In het bijzonder, omdat de humo
rist, die Isaac Faro zonder twijfel ls. wel
verschillende karakters toont, maar deze
toch van bepaalde eigenschappen ont
ledigt.
Zijn mensen, de Kuips met onder hen
de geniale Bernard, die er zo achterlijk
uitziet, zijn toch geen werkelijke men
sen. zU zjjn verhaalfiguren met wie
Faro zijn spel speelt Dat spel ls vaak
,AL DAT GEDOE.
een bezoekster, ze lqkt een zakkenrol-
ster. „Deze keer is het een politiezaak",
zei A Kuip u diaaid- •ner.
Terwijl hij sprak, wreef bij geërgerd
duim en wijsvinger van zijn rechter
hand over elkaar.
Lisa keek ook naar het merkwaardige
horloge, dat Thea Kuip op tafel had ge
legd. Een miniem uurwerkje was gezet
in een doorboorde smaragd, die aan een
gouden kettinkje bevestigd was. „Deze
keer?", vroeg het heertje dat misschien
de directeur was, „u heeft de dellnquen-
te eerder meegemaakt?" ..Nog geen
kwartier geleden", antwoordde Kuip
..een simpel geval van uitgestelde be
taling".
Het telefoontje van Albert Kuip brengt
een Inspecteur ten tonele „Inspecteur',
zei Kuip. „ik ben blij dat u zo snel ter
plaatse bent Deze dame ls door de Juf
frouw hier beroofd van dit polshorloge-
Het werd aangetroffen ln de mouw van
de juffrouw."
Jeugdherinnering
Maar Lisa herinnerde zich een verhaal
dat ze als kind had gelezen, greep het
horloge, sloot het ke' tink je lond haar
pols en zei: „Ziet u dat het eigenlijk al
te nauw ls voor mijn pols en ziet u dat
mevrouw daar polsen heeft, die een pol
derjongen niet zouden misstaan en die
zeker twee keer zo dik zijn als de mijne?
En wilt u de wijsvinger van de heer
Kuip eens voelen? Die kleeft van het
stukje leukoplaat waarmee hij het hor
loge stiekem ln mijn mouw heeft ge
plakt Aan de binnenkant van de voe
ring. want die ls gescheurd."
Ze meende een bewonderend gemompel
te horen De Inspecteur zei vlot: „Het
laatste deel van de door u afgelegde ver
klaring ls moeilijk te controleren, maar
het eerste deel is niet te weerleggen
Hl) schreef op als verdachten: Els Ra-
tlnk en Olga Appel en als getuigen Pie-
ter Duim, Thea Kulp-Smit, Albert dat een ontmoeting met drie personen
Kuip, Bernard Kuip, en Lisa Harp". vertelt, die de schrijver zou moeten
Het bewonderend gemompel ia inderdaad helpen, maar die de schrijver nauwe-
Nlet dat Lisa zo kuis is. haar grootste
verlangen namelijk is bemind te wor
den. Ze wordt dan ook verliefd op een
der leiders van het Eiland Zeven, die
later vluchten moet. Ze werkt ook voor
hem. naar ze meent tegen de bedoelin
gen van de Kuips ln. Maar als ze ten
slotte op het Relaxcentrum van de
Kuips komt. blijkt alles maar als een
proef te zijn bedoeld. Ze is geslaagd,
haar „verraad" wordt haar niet aange-
Humor kan tragische kenmerken heb
ben. hij heeft die zelfs meestal, maar ln
Inspio-Lisa. dat, evenals zijn ander
werk. behoudens Faro's debuut, bij
Querido te Amsterdam verscheen, is die
tragiek slechts in potentie aanwezig.
Lisa die zo graag bemind zou worden,
wordt namelijk niet bemind- Daarin zou
men een moraal kunnen trekken, maar
dat Is Faro's bedoeling waarschijnlijk
niet Hij wil uitsluitend vermaken en
parodiëren, wat uiteraard ook verma
kelijk kan zijn. Ondanks zijn onmisken
baar vernuft en zijn fantasie, zijn bril
jante schrijftrant blijft hij te veel in
zijn spel steken en mist Inspio-Lisa die
beslissende waarachtigheid, die ook het
meest speelse avontuur en het moest
fantastische de realiteit van het visioen
kan geven. Met andere woorden: Faro
maakt het zich juist iets te gemakkelijk.
JOG PANHUIJSEN
WERK VAN KUNSTENAARS DIE ONS
LEEFKLIMAAT PRETTIGER MAKEN
Een eeuw geleden ongeveer begon
het tijdperk dat wel is aangeduid als
de industriële revolutie. Tal van
zaken die altijd met de hand waren
gemaakt kwamen nu in grote gelijk
vormige hoeveelheden uit de ma
chines rollen. De produkten werden
er niet mooier op. De machinale ver
vaardiging werkte vereenvoudiging
in de hand en al gauw waren er
verontrusten die een terugkeer naar
het „eerlijke handwerk" bepleitten.
Anderen dachten verder. Zij begre
pen dat het mogelijk moest zijn ook
machinaal verantwoorde produkten
te maken. Speciaal in Engeland werd
op dit gebied pionierswerk gedaan.
Zo werd een nieuw begrip geboren:
industriële vormgeving, begrip dat
niet meer weg te denken is uit onze
moderne samenleving. In het Amster
dams Stedelijk Museum is tot en met
23 juni een tentoonstelling te zien die
aangeeft hoe de stand van zaken op
het gebied van de industriële vorm
geving in Europa vandaag de dag is.
T.v.-torate* i
i do Ewoad 8tig IJndborg (1969).
In
„Het Stedelijk"
te
Amsterdam
In het Engeland van de
vorige eeuw en spoedig ook
in andere landen van
Europa werden kunstenaars
aangetrokken, die belast
werden met 't ontwerpen van
machinale massaprodukten.
Dat eerste huwelijk tussen
kunst en techniek verliep niet
erg succesvol. De kunstenaars
zagen het vooral als hun
taak om „versierend" op te
treden. Het was de tijd
van de art-nouveau, de
tyd van krulletjes en
overbodige tierelantijntjes.
Maar art-nouveau verbloeide
snel en de kunstenaars
leerden haast even snel, dat
hun taak een nederige was.
Een van de Nederlandse
pioniers op dit gebied, de
thans bejaarde maar nog
steeds actieve Piet Zwart,
heeft van de industriële
vormgevers eens gezegd:
„Zij kunnen hoogstens orga
nisatoren zijn van de moge
lijkheden die de technische
produktiewjjze biedt. Hun
taak moet ztyn de gebruiks-
synthese te bepalen van stof
en produktiewijze. Alles wat
zij meer doen is schminken".
Schoonheid van alledag
De tentoonstelling Amster
dam laat zien dat de in
dustriële ontwerpers vaat van
daag het schminken" al lang
hebben afgeleerd. Het is
zeker een tentoonstelling, die
waard is een publieksucces
te worden. Al was het alleen
maar omdat men er tal van
dingen tegenkomt, .die men
kent uit het dagelijks leven
en waarvan men allang ver
geten is, dat zij behalve
nuttig en praktisch óók mooi
zijn. Wij zagen er hei servies
goed, dat we elke dag ge
bruiken, de glazen waaruit
we soms drinken, foto's van
de bus, die ons naar het sta
tion had gebracht en van
het interieur van de trein,
die ons naar Amsterdam
vervoerde. En ineens be
dachten we dat het passend
zou zijn om dank-u-wel te
zeggen tegen de heren Belle-
froid, Copier en Rietveld, die
ervoor gezorgd hebben, dat
ons dagelijks leefklimaat een
stukje prettiger geworden is.
De tentoonstelling toont werk
van tweeëntwintig Neder
landse ontwerpers en van
evenveel ontwerpers uit an
dere Europese landen. Men
kan er zien, dat ons land
meetelt en doordat van en
kele Nederlandse ontwerpers
ook vroeger werk te zien is,
ervaart men tevens, dat dit
niet van vandaag of gisteren
is. Van Piet Zwart is er al
een stoel uit 1910, die van
daag nog gezien mag worden.
Er is zijn befaamde Bruyn-
zeelkeuken uit 1938, die een
totale omwenteling betekende
voor de „werkplaats" van de
Nederlandse huisvrouw en
uit 1968 een fraai d rink-
servies van Leerdam.
We moeten ln ons verhaal
wel een paar namen van fa
brikanten laten vallen. Zij
zUn het tenslotte, die de kun
stenaars aantrekken en aan
het werk houden. We noem
den Leerdam en dan moeten
de Phlllpsontwer-
we uiteraard Andries Dirk
Copier noemen, de geniale
glaskunstenaar, die in staat
was om in grote vrUheid te
werken aan zijn gerenom
meerde „unica", maar die
tevens ontwierp voor de mas
sale produktie. Uit 1933 da
teert zijn befaamde drink-
servlee „Gilde", een servies
waar het laatste sprankje
„schmink" ls uitgebannen.
dat na vLjfendertig Jaar nog
dezelfde nobele eenvoud
bltjkt te hebben, die het ook
nu nog sterk bij het kopers-
publiek doet aanslaan. Ed-
mond Bellefrolds serviezen
voor Mona hebben ook die
eenvoud ln een ideaal uit
gebalanceerde vormgeving,
die het vooral ln wit zo voor
treffelijk doet. Nóg een
pionier: Willem Hendrik
Gispen, die ver zyn tfjd voor
uit was met z|Jn stalen meu
belen en lampen, Willem
Rietveld, zoon van de be
faamde architect, die op
velerlei gebied voortreffelijk
werk leverde.
We kunnen niet alle namen
noemen, willen echter nog
één Nederlander vermelden
omdat die aantoonde, dat een
goed ontwerp vaak een com
mercieel voordeel oplevert.
Friso Kramer ontwierp in
1956 de „revolf'-etoel, die
werd uitgebracht door Ahrend
N.V. De A hrendver kopers
zagen aanvankelijk niet veel
in het kantoorstoeltje en er
kwam maar een enkele hier
en daar in een etalage te
recht. Maar ze werd een on
gekend verkoopsucces, om
dat het publiek de stoel ont
dekte als mooi, goedkoop sn
'passend in een modern
huiskamerinterieur. Als eet
kamers t oei heeft de revolt
zijn weg naar duizenden
Nederlandse gezinnen ge
vonden.
Olivetti
Iets dergelyks is met Olivetti
gebeurd. Voor de oorlog een
naam. die buiten Italië nau
welijks bekend was. In 1940
werd Marcello Nizzoli aan
getrokken als ontwerper. HU
toonde aan, dat een schrijf
machine niet het lelUke
8chrijfding hoeft te zUn, dat
het tot dan toe geweest was.
ZUn ontwerpen sloegen aan
en Olivetti is thans een van
de grootste schrtjfmachlne-
fabrtkanten ter wereld. De
machines van Nlzsoll staan
in Amsterdam, samen met
telexapparaten, radiotoestel
len, medische apparatuur,
werktuigen en andere dingen
Horen zij er wel in fAuiaf We
leven in ren tijd dat kunst i»*
de traditionele tin hos langer
hoe meer op de achtergrond
raakt. Voorspeld is al, dat het
kunstobject als zodanig ge
heel zal verdwijnen en dat
kunst dan onze gehele om
geving sal zijn. Alles waar we
wonen, werken of spelen sn
alles waarmee we wonen,
werken of spelen. Of het Wer
kelijk sover sal komen, is een
vraag waarop niemand het
antwoord weet. Oelukklg is
't wel to. dnt ilr fabrikanten
die onze wereld moeten stof
feren hoe langer hoe meer
overtuigd raken ras het be
lang van een goede vorm
geving. En dat er vormgevers
zijn, die zonder schmink
willen werken, eerlijk en ver
antwoord. Daarbij geholpen
door produkHemethoden, die
veel meer mogelijkheden bie
den dan de primitieve ma
chines van een eeuw geleden
en door materialen (plasties
bijvoorbeeld), die probleem
loze oplossingen bieden voor
vraagstukken van vorm en
kleur.
derlandse produkten «n een
keur van wat het buitenland
biedt. Men kan er weer zien
hoe goed er bijvoorbeeld in
Scandinavië gewerkt wordt,
vooral door de befaamde
A rabla-ontwerpers. Man kan
er zien, dat Italianen soms
proberen toch weer wat
„schmink" toe te laten, dat d«
Engelsen en Duitsers (deze
vooral in technische opgaven
hun mannetje staan en dat in
Joego-Slavië een Savnik bezig
ls op een wUze, die ln niet*
voor het besto uit West-
Europa hoeft onder t« doen.
De tentoonstelling ls heel
royaal opgezet cn laat van
alle Inzenders toch maar en
kele dingen zien. Het zal wel
vanwege de overzichtelijk
heid zijn, dat de keuze tot
Europa beperkt bleef. Zou ze.
zoals wij hopen, een succes
blijken, dan verdient het wel
licht aanbeveling om een vol
gende maal eens te tonen wat
Amerika op dit terrein te
bieden heeft.
de in Indonesië geboren Kho IJang Ie (1967).
Drie verhalen, waarin schrUvers op
treden heeft Alfred Kossmann samen
gebundeld in een kleine Reuzen
salamander die bij Querido te Amster
dam verscheen. Na zUn reisboeken,
die terecht een grote bekendheid ver
wierven en waarin h(j dus soms
min of meer gecamoufleerd zelf op
trad, is hU weer overgegaan naar het
misschien creatiever verbeeldingsver
haal. Fictie hoeft namelijk niet direct
creatiever te zUn en zeker niet slt|jd
sterker creatief dan het reisverslag, dat
ook de gemoedsindrnkken van de reis
weergeeft. Fictie en verslag kannen
trouwens vaak harmonisch samengaan
en elkander verhelderen.
Dat is ook in De Vrouwenhaters hel
geval, waarbij de auteur zelf nog dui
delijk optreedt in het eerste verhaal
lijks helpen kan. We staan in dat eer
ste verhaal het dichtst bij de wijze van
mededelen van Reislust of Clownsreis
al gaan we er nauwelijks op reis. Men
vindt in dal verhaal dezelfde lichtheid
cn ironie als in de reisverslagen, het
zelfde spelen met de situatie cn de
mensen in deze situatie, die ook hier.
zij het in het eigen land, vreemdelingen
zijn, mensen die door de verteller maar
ten dele begrepen worden, er is ook
als zo rijkelijk in Reislust en-Clowns-
reiz de zelfspot en de zelfbepaling.
De auteur is zich bewust hoe hulpeloos
de omstandigheden en de mensen hem
kunnen maken en hij tracht ons hem
zeker niet zelfvertrouwder te laten zien
dan hij is.
Om deze lichte toon is het eerste ver-
haal het meest humoristische. Het
masochisme, dat Alfred Kosmann in de
literatuur bestudeerd heeft hij gaf
Sacher Masochs werk uit in het Neder
lands destijds is hier nog iets eigen
aardigs, zelfs iets koddigs, de persoon,
die eraan lijdt, zit ermee, maar er rijn
ook vermakelijke kanten aan. In de
kwee volgende verhalen echter begint
Drie verhalen
van
Alfred Kossmann
dat masochisme zo levensbepalend te
worden, dat men er de vermakelijke
kanten wel van vergeet.
Ze hadden het schrijfvermogen van
een Kossmann van node om te worden
wat ze zijn, om de tragiek van de
seksualiteit zonder ophol te tonen
Alfred Kossmann schrijft, speciaal in 't
eerste verhaal Bezoeken aan Schrijvers,
uitermate „droog", hij probeert het ver
haal zo onbesmet mogelijk te houden
van persoonlijke sentimenten, al is hij
steeds, ook in de twee andere verhalen,
aanwezig als toeziener. Hij kijkt dus
en beschrijft het bekekene in een taal,
die ontdaan is van alle retoriek, maar
juist daardoor verhelderend cn beel
dend. Wie al eens een boek van
Kossmann gelezen heeft, zou die taal
onmiddellijk herkennen, ook al kreeg
hij een dezer verhalen onder ogen
zonder dat hij zich vooraf vergewist
had van wie het verhaal was.
Dat wil zeggen, dat Alfred Kossmann
tot de originele auteurs behoort, en niet
tot de navolgers en de handige verzin
nen die dikwijls met hun werk meer
de aandacht van het publiek trekken.
Een schrijver is namelijk een taalman,
hij is werkelijk waardevol als hij de
taal op een volkomen eigen wijze ge
bruikt en zo een eigen resultaat be
reikt. Ook in andere gebieden van het
geestesleven wordt die waardevolheid
/o bepaald. Indien het middel tot uit
drukking op eigen wijze wordt ge
bruikt, wordt de gebruiker tot een oor
spronkelijk en creatief persoon, in de
lytteren, in de kunst en ook zonder
enige twijfel in de wetenschap.
Mensen die dat doen behoren tot de
aparte orde der wezenlijk creatieven
en die zijn zeldzaam. Men hoort in de
laatste tijd veel over creativiteit spre
ken en dan wordt het wel eens voor
gesteld, dat vrijwel iedereen tot wer
kelijke creativiteit ln staat zou zijn.
Dat is echter niet het geval of maar in
zeer beperkte, bijna te verwaarlozen
Het model
In het tweede verhaal van Kossmann
ligt een oud man, een schrijver van
geromantiseerde biografieën die zich
een grote faam verworven heeft in het
ziekenhuis. Hij heeft een atttaque gehad
en zijn geestesvermogens zijn daardoor
belemmerd, maar al kan hij zich maar
moeilijk uiten, hij is zich nog vrij goed
van zijn situatie bewust. Onder zjjn
papieren vindt zijn zoon een verhaal
dat volkomen anders is dan wat zijn
vader gewend was te schrijven, het is
sadomasochistische pornografie. Dc
zoon, de verteller van Het Model, laat
het verhaal met dezelfde titel van zijn
vader door rijn vrouw Marjan lezen.
„Wat vind je ervan?" vraagt hij aan
zijn vrouw. Idioot, vindt die. „Ik be
grijp niet dat verstandige mensen zich
met zulke onzin bezighouden"
„Vond je het boeiend?" „Boeiend? Het
deed me niets. Al dat gedoe kan mc
niets schelen. Hoe komt je vader op
zo'n onderwerp?"
Het is dc reactie die zeer veel mensen
op dit soort werk hebben cn niet geheel
zonder aanvaardbare redenen.
Maar de verteller begint dan zijn
vaders werk te verdedigen. Hij geeft
toe dat de pornografie meestal in ge
loofwaardigheid te kort schiet, dat ze
nogal een mechanische aangelegenheid
is. Maar zijn vader zou dat vooral ln
de hoofdpersoon Anna doorbroken
hebben, al laat het genre niet veel ge
loofwaardigheid toe
..Anna is een karakter", zegt hij, dat
heb je zonder twijfel gezien, een
karakter uit één stuk, zij is prachtig
te goeder trouw. Is ze ooit op het idee
gekomen, dat Arnold en Erik haar
erin hebben laten lopen t Die zwoele
sfeer op dat atelier, die liefde onder
de schijnwerpers, die weken tan goed
kops prentbriefkaarten, die eerste
obscene foto, was het niet allemaal
geënsceneerd f Vader suggereert het,
maar Anna komt niet op de gedachte.
Zij is de belichaming van garde trouw
in deze wereld van bedrog en be
rekening, dat is haar tragiek. Zij ge
hoorzaamt uit overtuiging, ook uit
liederlijkheid, goed, maar omdat ztj
enkel zichzelf kan zijn in gehoorzaam
heid, de vrouw als object, die omdat
ze in liefde gelooft, gelooft in de man
van haar keuze, zelfs ais deze haar
wijs maakt dat liefde en pijn bij elkaar
horen en haar op de wreedste manier
uitbuit".
De vrouwenhaters
Het laatste verhaal De Vrouwenhaters
handelt weer over een schrijver en een
roman die deze geschreven heeft met
dezelfde titel. Vrijwel al deze schrij
vers in het boek van Kossmann zitten
geestelijk onder Invloed van hun
seksuele aanleg klem maar bij deze
laatste auteur is dat wel het meest het
geval. Seksualiteit is in deze tijd het
gewoonste onderwerp dat men zich
denken kan. en zijn uitgever meent
dat de auteur niet kan concurreren
met wat jongere schrijvers op dit go-
bied leveren. Dc auteur is dus niet al
leen verward geraakt in zijn eigen
vrouwcnhaterlj, hU ls daardoor ook uit
de boekenmarkt gestoten.
Seksualiteit kan blikverengend werken,
ook bU schrijvers, Kossmann daat dit
in De Vrouwenhaters duidelijk zien, zijn
onderwerp ia daarom in zekere zin be
perkt, maar hij heeft er uitgehaald
wat er uit te halen is met Ironie zowel
als met bewogenheid voor degenen die
ln hun seksualiteit vastlopen, al wordt
die bewogenheid vrijwel nooit direct
geuit. Er zullen lezers of lezeressen zijn
die op zijn werk wellicht hetzelfde
reageren als Marjan op het verhaal Het
Model, maar dan hebben ze niet ge
heel gezien hoe het zakelijk beperkte
onderwerp door Kossmann behandeld
W*rd- JOB PANHUIJSEN