llfi
Hr jü
De Leidse sterrenwacht
Ultra-moderne
melkveehouderij te Voorhout
IS LEIDEN ONTGROEID
ZUID-AFRIKA EN DWINGELOO
BELANGRIJKE LEVENSADER
BEDRIJF IN LEIMUIDEN HAD PRIMEUR
ZATERDAG 20 JANUARI 1060
de Leidse sterrenwacht
de Unie Sterrenwacht In Johannes
burg, werd het mogelijk astronomen
uit Lelden geregeld in het prachtige
klimaat van Zuid-Afrika te laten
werken, waar men kan rekenen op
200 A 300 heldere nachten per jaar.
Veranderlijke
sterren
Te Johannesburg en Hartebees-
poortdam In Zuid-Afrika is sinds
1923 intensief gezocht naar ver
anderlijke sterren. Sterren, waar
van de lichtuitstraling verandert
niet de t(jd. Zij vormen 'n speciaal,
interessant soort; geven een inzicht
in de inwendige structuur en de
evolutie van de Nterren en hebben
veelal een bijzondere lichtkracht.
Daardoor zijn ze op verre afstand al
waarneembaar, temeer omdat ze
evenals vuurtorens aan hun lichtwis
seling te kennen zjjn, zelfs al zijn ze
miljoenen lichtjaren (een lichtjaar is
9460 miljard kilometer) van ons ver
wijderd.
Het onderzoek naar deze sterren is
onder leiding van prof. Hertzsprung
begonnen; vanaf 1945 wordt het door
prof. dr. P. Th. Oosterhoff geleid.
Sinds 1957 beschikt de Leidse ster
renwacht over zijn eigen telescopen
in Zuid-Afrika.
Melkwegstelsel
Voor een succesvolle bestudering
van grote planeten zijn grotere
instrumenten en een beter klimaat
nodig dan Nederland heeft. De Leidse
sterrenwacht heeft echter een belang
rijk aandeel ingenomen in het onder
zoek van twee kleinere soorten licha
men in het zonnestelsel, nl. de Kleine
Planeten, honderdduizenden brokken
steen, die in een ring tussen Mars en
Jupiter rondbewegen, op de plaats
waar eigenlijk een grote planeet had
moeten cirkelen, en anderzijds de be
studering van de kometen, 't „Melk
wegstelsel" de structuur van het
bijna eindeloze ons omringende stelsel
van sterren vormt een groot deel
van 't huidige onderzoek van de ster
renwacht. Ook de sterren waaruit dit
k -.ï M
bestaat (de ster waarvan men het
meeste weet is de zon) worden be
studeerd.
Radio-astronomie
Na de laatste wereldoorlog is er
een nieuwe tak van sterren
kunde ontstaan. Het onderzoek van
uit het heelal komende straling bU
radiogolflengten is een belangrijke
rol gaan spelen op de Leidse ster
renwacht. De verst verwijderde ra
diobronnen staan op de afstanden
van miljarden lichtjaren van het
sterrenstelsel. De radiogolven, die
men thans in de radiosterrenwacht
in Dwingeloo ontvangt zijn zo lang
onderweg geweest dat de over deze
weg gebruikte t(jd een wezenlijk
onderdeel vormt van de leeftijd van
het geobserveerde sterrenstelsel en
het heelal. De hoop is daarom ge
rechtvaardigd dat deze radiogolven
iets kunnen leren over de toestand
van het heelal In de vroegste tijden
van zijn bestaan.
Twee dingen zijn
hetzelfde gebleven
Had Frederlk Kaiser in zjjn houten
sterrenwaclitjo dromend van een
Een belangrijke historische foto, |e-
nomen In de werkkamer van prof. W.
de Sitter op 26 sept. 1923. Staande
van links naar rechts: Einstein,
Ehrenfeet en De Sitter. Zittend van
links naar rechts: Eddlngton en Lo^
nieuwe „moderne" sterrenwacht, de
futuristische fantasiën van Jules
Verne gehuil, dan hnd hU het alle
maal misschien kunnen voorzien:
een leidse sterrenwacht, die In
deze tijd nog slechts In naam
„l-eids" Is. zijn iM-llchamlng vindt
in een handjevol glanzende koepels
rondom het Sterrenwachtlaantje,
maar zoals prof. dr. J. H. Oort, de
directeur van de Leidse Sterren
wacht. dat In 1961 t.g.v. het 100-
Jurlg bestaan van de Sterrenwacht
reeds zei: „In lalden blijvend, 1*4-
den Is ontgroeid".
Ie de sterrenwacht na 100 Jaar niet
reeds hopeloos verouderd?" vroeg h(|
zich toen af. „Ik geloof van niet. Ik
voor mij voel haar zo samengegroeid
met Lelden, dat ik haar liever niet
weg zou willen hebben. Maar men
kan het ook anders, en wat realisti
scher bezien. Een sterrenwacht ont
groeit niet slechts aan Lelden of Gro
ningen of Utrecht, maar ook aan
Nederland en zelfs aan Europa. En
wie weet of z|j binnenkort niet zelfs
aan de Aarde ontgroeid zal zijn..?"
Prof. Oort voegde er aan toe: „De
hedendaagse sterrenwacht is een In
ternationaal instituut geworden. De
sterrenwacht zelf kan daarbij in Lel
den blijven. Nationaal in opzet en gro
tendeels levend van het initiatief van
haar vaatc staf Is zij tegelijkertijd een
internationaal instituut, waar op het
ogenblik ongeveer evenveel buiten
landse als Nederlandse geleerden
werken. Dit alles is anders dan in
Kaisers tijd. Maar twee dingen zijn
hetzelfde gebleven. Het uiterlijke
kleed en de ziel: het sterrenwacht
gebouw, dat er nog bijna net zo staat
als Kaiser het geconcipieerd had en
bij de werkers hetzelfde verlangen
dat Kaleer bezielde: om steeds verder
in het wonder van de natuur buiten
de aarde door te dringen
Aan deze woorden hoeft in 1968 nog
niets toegevoegd te worden!
HELEEN CRUL-V. BRUSSEL
Sterren-wachten" in Nederland is een kwestie van lijdzaam
lid oefenen. De wetenschap dat men hier jaarlijks maar
gemiddeld 40 heldere nachten kan rekenen; de toenemen-
stadsbebouwing, die het uitzicht van de Leidse sterren
acht belemmert en de stadsverlichting, die de fotografie van
ke hemelobjecten praktisch onmogelijk maakt, hebben
toe bijgedragen, dat de Leidse sterrenwacht een deel van
par kijkers heeft verplaatst.
Hoewel in haar werkzaamheden deel uitmakend van een
oter, internationaal geheel, heeft de Leidse sterrenwacht
haar eigen, belangwekkende onderzoeken: die van het
Jkwegstelsel, de Kleine Planeten en de kometen. Boven-
en is de sterrenwacht in de laatste 40 jaar een van de be-
angrijkste wereldcentra voor het onderzoek van veranderlijke
iterren geweest Deze kunnen het efficiëntst worden bestu-
ieerd in het prachtige klimaat van Zuid-Afrika, waar ten
eesten van Pretoria een Leidse, zuidelijke afdeling is ge
bouwd. Samen met de radio-sterrenwacht in Dwingeloo vormt
deze nederzetting de belangrijkste levensader van de Leidse
sterrenwacht.
prof. W. de Sitter brak in 1919
met de traditie, dat de Leidse
Sterrenwacht zich hoofdzakelijk be
zighield met de plaatsbepalende
astronomie. Tezamen met de be
roemde Deense astronoom Hertz
sprung, die naar Leiden was ge
komen, maakte h(j van de Sterren
wacht een veelzijdig, modern insti
tuut. De Sitter als theoreticus,
Hertzsprung ais waarnemer, die in
Leiden een school van praktische
astrophysici stichtte, die in de hele
wereld beroemd is geworden.
piraalnevel in het Melkwegstelsel
(foto's H. Kleibrink)
Onder De Sitter ontwikkelde de ster
renwacht zich tot wat een Britse
astronoom (met een beetje overdrij
ving) „The astronomie capitol of Eu
rope" noemde. Zich baserend op het
werk van Einstein (in die dagen bij
zonder hoogleraar in de natuurkunde
aan de Leidse universiteit vanwege
het Leids Universiteits Fonds) gaf
prof. De Sitter een beslissende stoot
tot een nieuw inzicht in het heelal
dobr het denkbeeld van de expansie
van het heelal te opperen. Het uit
dijend heelal was vele malen het on
derwerp van gesprek tussen de hoog
leraren Einstein, De Sitter en Lo-
DankziJ een overeenkomst tussen
prof. W. de Sitter en de directeur van
VAN EEN STREEK die zelfs aan de bollen haar naam ontleent,
verwacht je op landbouwgebied geen daverende dingen. In de
bollenstreek neemt deze agrarische bedrijfstak dan ook maar een
ondergeschikte plaats In. Des te meer verbazing wekt het in
Voorhout, midden tussen de straks weer bloeiende bollen, een
boerderij aan te treffen, waar voor Nederland revolutionaire me
thoden worden toegepast. Achter zijn uit 1632 daterende Hoeve
Klein Bouwlust aan de Jacoba van Beierenweg heeft de 29-jarige
veehouder H. G. W. Jansze een stal laten bouwen, waarop niet
alleen zijn collega's uit de omgeving jaloers kunnen zijn. De stal,
waarin 42 dromerig kijkende melkkoeien hun tijd staan te herkau
wen in gezelschap van een extra goed vastgebonden, onvriendelijk
uitziende stier, is opgetrokken uit betonplaten. Unieker is het inte
rieur van de op een constante temperatuur van 15 graden Celsius
gehouden ruimte.
Amerikaanse leest
Het bijzondere van dat interieur zit
hem in een op Amerikaanse leest ge
schoeide melkleiding, die tussen de
voorpoten van de koeien doorloopt en
de melk in een grote tank met een
Inhoud van 2500 liter brengt. In deze
voor een leek op technisch gebied
van allerlei meters, kijkglaasjes en
andere onbegrijpelijke toestanden
Hoeve „Klein Bouwlust"
kend is hij zeker in de bollenstreek
wel de eerste die ermee voor de dag
Is gekomen.
Mestafvoer „achterlangs"
De nieuwe st&l, 27,5 meter lang en 10
meter breed, biedt nog een ander be
langrijk voordeel. Sroomt voor de
koeien langs de melk weg, achter
langs ia dat het geval met de mest.
die via zgn. drjjfmestroosters wordt
afgevoerd naar een sloot. Vuile han
den komen er niet meer aan te pas.
Do koeien zelf kunnen niet op die
roosters gaan staan of liggen, door
dat het voor hen bestemde plateau
enkele centimetere hoger Is.
MELK
STROOMT
VAN UIER IN
KOELTANK
Met deze van de meest verbluffende
gemakken voorziene stal heeft vee-
ïouder Jansze de naam. die hty in
Nederland (en in de bollenstreek In
het bijzonder) heeft, hooggehouden.
Z(Jn vader, wijlen de heer Ant. Jans
ze. was een van de eersten, die over
ging op electri8ch melken. Wat toen
nog revolutionair was, la nu de ge
woonste zaak van de wereld gewor
den. Tegen de tijd dat het melklel-
dlng8ysteem dat ook is. zal in Voor
hout wel een nog opzienbarender me
thode worden toegepast.
Als dat nog mogelijk is tenminste.
voorziene tank wordt de melk
vloeibaar en op temperatuur gehou-
Het grote voordeel van dit systeem,
waaraan nauwelijks meer enig hand
werk te pas komt, ls dat de wagens
van de melkfabriek niet meer twee
maal per dag, maar slechts tweemaal
per week hoeven te komen om de toe
komstige inhoud van yoghurt-, pap-,
vla- en melkflessen af te voeren.
Per dag levert de „Bouwlustlge vee
stapel namelijk zo'n 800 liter melk.
Alleen in het voorjaar, wanneer do
produktie groter is, komt de wagen
driemaal per week langs.
Automatische melkerij
De melkleiding is, zoals wij schreven,
weliswaar geschoeid op Amerikaanse
leest, maar niet helemaal naar Ame
rikaans voorbeeld gemaakt. Anders
dan daar zijn in Voorhout de buizen
niet achter maar voor de koeien aan
gebracht en, wat belangrijker ié, de
leiding ligt laag, wat in Amerika ook
al onbekend is. Dank zy die lage lig
ging, een „uivindlng" van de verte
genwoordiger van de leveranciers,
wordt voorkomen dat de vacuüm-
pomp zijn werk niet aankan,
't Volledig geautomatiseerde systeem
betekent een belangrijke arbeidsbe
sparing, zowel voor de heer Jansze
zelf als voor de afnemer, de melk-
centrale. Kwamen tot nog toe aan
het melken twee man te pas, straks
kan het karwei door één man worden
geklaard. De besparing voor de melk
fabriek komt tot uitdrukking in de
hogere prijs, die voor de melk wordt
betaald.
Doordat de nieuwe stal van de heer
Jansze later werd afgebouwd dan
voorzien was, liep hU net de Neder
landse primeur mis. Een bedrijf 1,1
l*>lmulden ls nu met de eer gaan
strijken. De Voorhoutse veehouder
Ugt er niet wakker van. In elk ge
val behoort hij tot de zeer weinigen
In Nederland die zo'n stal de hunne
kunnen noemen en voorzover be-
