ALI
BABA
BINNEN
HANDBEREIK
ffNHBTJSMtSi feflÉÈ
STRANDEN
EN SAHARA
RUINES
EN
MOSKEEEN
ZATERDAG 13 JANUARI 1968
Het wordt gezegd dat de economische
vooruitgang van Tunesië meer dan in
enige andere natie het werk van zijn
staatshoofd is. Zeer zeker is de politie
ke rust het gevolg van zijn beleid. Tu
nesië is in snelle opkomst als toeris-
tenland. Vele Nederlanders zullen er in
de komende jaren hun weekjes zon en
zee opdoen. Zij zullen een land aan
treffen waar het goed toeven is. Zij die
Arabische landen kennen, zullen ver
stomd staan over de afwezigheid van
bedelaars, oplichters en gauwdieven die
u in de meeste Arabische steden het
leven zuur maken.
Dit jaar werden vele Europeanen van
een vakantie in Tunis weerhouden door
de oorlog. Toch kwamen nog ongeveer
300.000 toeristen, meest Duitsers, En
gelsen en Zweden. De vreemdelingen-
industrie is een van Bourguiba's stok
paardjes. Zijn land is onvruchtbaar en
arm aan grondstoffen, maar door toe
risme kan het aan de broodnodige de
viezen komen. Tevens ziet Bourguiba
de invloed die de honderdduizenden Eu
ropeanen op zijn bevolking zullen heb
ben als een belangrijke factor in zijn
culturele en sociale vooruitgang.
Tunesië heeft de vakantieganger veel
t* bieden. Het klimaat is goed en de
stranden zijn eindeloos. Voor de reizi
ger blasé van Cóte d'Azur en Costa
Brava, zijn de medina's, de oude
stadswijken en moskeeën wellioht exo
tisch. Het is per slot van rekening
Afrika. De toerist kan er genieten van
taferelen die zo uit Ali Baba konden
komen. Door het gehele land vindt
men historische bezienswaardigheden.
Van de ruïnes van Carthago bij Tu
nis tot de Romeinse baden in Gafsa en
de moskeeën van de voormalige hoofd
stad Kairouan.
De hotels zijn bijna alle nieuw en mo
dern. Vele zijn gebouwd met buiten
landse financiële hulp. Tunesië is het
land waar Amerikaanse economische
bijstand verleend werd voor het bou
wen van hotels en nachtclubs. De res
taurants volgen de Franse cuisine en
ofschoon voor de gourmet niet om over
te juichen, zijn zij beter dan wat men
in de meeste Europese strandplaatsen
vindt. De service laat soms te wensen
over, maar is een verkwikking voor
hen die Franse en Italiaanse vakantie
plaatsen gewend zijn. De prijzen zijn
redelijk. Frans wordt algemeen ge
sproken. In de vreemdelingenindustrie
spreekt bijna iedereen ook Duits.
Exotisch
Goede stranden vindt men vrijwel
overal, maar als men ook wat boule
vardvertier zoekt, zijn Sousse en Mo-
nastir de plaatsen bij uitstek. Wie de
grote stad zoekt, moet naar Tunis of
Sfax. De laatste is ongetwijfeld de be
koorlijkste van de twee. Wie een exo
tische vakantie aan zee zoekt, vindt in
Gabès zijn wens. Het is een oase aan
zee, waar men de dag prettig kan ver
delen door zwemmen, wandelen, bier
drinken in prieeltjes bij een bron of
het gadeslaan van Europese meisjes
van terrasjes in de stad. Ter afwisse
ling kunt u zich doelloos in kleurige
koetsjes laten rondrijden.
Natuurlijk behoeft men niet' aan de
kust te blijven. Weinig toeristen trek
ken het Atlasgebergte of de Sahara in,
maar het is het ongerief waard. De
wegen zijn smal maar goed onderhou
den. Waar zij doodlopen in het zand,
kunt u voor een gulden per dag per ka
meel uw weg vervolgen.
Buiten de steden in het binnenland ont
moet men weinig autoverkeer. De we
gen behoren daar aan kamelen en ezel
tjes. Reizend door Tunesië begrijpt men
de enorme ontwikkeling die Rome hier
in de eerste eeuwen na Christus be
werkstelligde. Het lijkt er soms op dat
men slechts een kuil hoeft te graven
om Romeinse munten of aardewerk te
vinden.
Tunesië was de graanschuur van Ro
me. Wie de dorre bodem van heden
ziet, twijfelt nooit meer aan wat erosie
kan betekenen. Het komt als een schok,
dat inzicht dat deze woestenij eens
een vruchtbare landbouwstreek was.
Misschien komt dit besef als men door
een dorre streek naar El Djem rijdt;
waar men hooguit een gehucht ver
wacht, rijst opeens het gigantische co-
losseum (145 x 120 meter, in vrij goe
de conditie) aan de horizon op. El
Djem is een negerij in de schaduw van
deze kolos, maar als Thysdrus was het
een van Afrika's voornaamste steden
en een centrum van cultuur. De jeugd
brengt er nu antiek aan de man, zoals
elders kranten. Een vertegenwoordiger
van de regering heeft als taak u tegen
opdringerigheid te beschermen. Hij
neemt zijn werk ernstig op en rent als
een bezetene achter de joelende kinde
ren om. als hij er een vangt, het met
noeste ijver met een stok op het hoofd
te beuken.
Schatkist
Tunesië is een archeologische schat
kist van vele beschavingen die nauwe
lijks aangesproken is. Van een duizend
jaar oude moskee naar een Byzantijns
kasteel of Romeinse catacombe of
Phoenicische tempel is vaak slechts een
wandeling van minuten.
Tussen E: Djem en Sfax liggen uitge
strekte olijfboomgaarden die het ei
gendom van de regering zrtjn. Sfax
heeft een voorname fosfaatindustrie.
De mijnen liggen in het binnenland,
maar de fabriek waar duizenden wer
ken, ligt aan de rand van de stad. Het
is een mooie stad met een interessan
te medina en brede boulevards. Het
Romeins museum heeft prachtige mo
zaïeken. Zoals de andere Tunesische
steden lijkt Sfax veel op een Fran
se stad. Aan de rand van de stad ligt
een keurig onderhouden Britse be
graafplaats uit de laatste oorlog.
In de buurt van Sfax komt de olde-
pijpledddng uit Algerije aan de kust uit.
Tunesië laat Algerije ervoor betalen.
Er heerst onrust in Tunesië over de
verslechterende verhoudingen met het
militaristische bewind in Algiers. Er
is speculatie dat als het tot een gewa
pend conflict komt deze pijpleiding
wellicht de aanleiding zal vormen.
Langs de gehele kust vindt men Eu
ropese toeristen. Duitsers liggen onder
enorme klodders vet roerloos te bra
den. Zweedse meisjes zeggen dat zij
zich vervelen, terwijl de Engelsen
zich geanimeerd met Engelsen onder
houden. Amerikanen ziet men er niet
veel. Die men ziet zijn meestal Peace
Corpsvrijwilligers, die als leerkrachten
in lagere en middelbare scholen werk
zaam zijn. Want Bourguiba houdt de
deur wijd open voor Amerikaanse hulp.
Verder van de kust zijn de toeristen
zeldzamer, al raast nu en dan een tou-
Het grottenhotel i
ringcar voorbij. In het Atlasgebergte
waant men zich op de maan. In vele
streken daar kunnen slechts oude men
sen zich herinneren dat het ooit gere
gend heeft. De regering voert water
aan in tankauto's. In deze stoffige on
herbergzame bergen vindt men bij
Matmata een Duitse militaire begraaf
plaats. Moeilijk had men - n trooste-
lozer oord kunnen vinden als rust
plaats voor Rommels woestijnratten.
Men vraagt zich af waarom de bevol
king hrier blijft wonen. Niets vindt men
er dat iemand van eerf snel vertrek
zou kunnen weerhouden. Maar de
mensen daar denken er anders over.
Of misschien denken zij er helemaal
niet over, want op vragen ontvangt
men slechts schouderophalen. Hier en
daar ziet men de witte koepeltjes van
We zitten met een familie in de koel
te van zo'n grot en eten het aangebo
den platte brood en drinken de zwar
te koffie met sombere verwachtingen.
Het meubilair In de grot bestaat uit
twee bedden, een kist en een weefge
touw. Een van de bedden is van hout
en primitief. Het andere is een koper
monster met krullen en halen. Ik
vraag me af hoe het hier terecht is
gekomen. Een meisje van twaalf slt
achter het weefgetouw en bewerkt
het met vlugge vingers.
Het opvallende, zoals overal in Tune
sië, zijn de kinderen. Zelfs ln de meest
primitieve omgevingen zijn zij intelü-
President Habib Boor-
guiba van Tunesië is een
roepende in de woestijn
tussen zijn twaalf Ara
bische collega's. Hij
maant de V.A.R. niet de
ogen te sluiten voor
de werkelijkheid van
Israël; hij dwingt Chi
nese communisten zijn
land uit; hij onderhoudt
verrassend goede rela
ties met het westen. In
de Arabische gordel is
hij een verrader, maar
in het westen luistert
men.
Tunesië ontkwam niet
helemaal aan de hyste-
Van onze speciale verslaggever Luke Wijsen)
rie die deze zomer door
de Arabische landen
voer. Het verschil was
echter dat toen de
hordes zich op Ameri
kaanse en Britse gebou
wen en joodse winkels
wilden storten in Tunis,
zij door Bourguiba's
politie op krachtdadige
manier tegemoet getre
den werden. De demon
straties waren nog van
korter duur dan de
Egyptische opmars naar
Tel Aviv. Bourguiba
deelde officieel mee dat
het voorgevallene hem
speet en vergoedde on
middellijk de schade.
De gearresteerden en
hun bondgenoten ervoe
ren weer eens dat als
iets Bourguiba spijt,
het degenen die er ver
antwoordelijk voor zijn
pijnlijk aangerekend
wordt.
dodenmonumeriten. Het zijn kleine
vierkante bouwsels met koepeldaken.
Op begraafplaatsen is met kelen en
stokken aangegeven waar graven zijn.
Dikwijls ligt er een kledingstuk of
gebruiksvoorwerp bij. Geen Arabier
komt nodeloos op een begraafplaats.
Vergankelijkheid is bijna iets tast
baars op deze primitieve verlaten do
denakkers, waar vergane kledingstuk
ken aan paaltjes hangen.
Zwervend
De regering heeft hier dorpjes van
nette huisjes gebouwd, voor de noma
den, die er echter met een boog om-
heentrekken. Slechts weinigen heb
ben zich laten lokken binnen vier mu
ren en een dak. De meesten verkiezen
hun zwervend bestaan. Men ziet ze
soms de weg oversteken op hun tocht
van nergens naar nergens, van horizon
naar horizon.
Een of twee mannen zitten schrijlings
op enorme balen waaronder kleine
ezeltjes voortdribbelen. Daarachter lel
den zij aan 'n touw de sjokkende kame
len mee die beladen zijn met pakken en
balen. De achterhoede wordt gevormd
door vrouwen en kinderen, die met
takken gewapend de geiten en scha
pen van de familie voor zich, uit drij-
Een ander regeringsdorp, Nieuw Mat
mata, gebouwd voor de grottebewo-
ners van Maitmata, staat eveneens
half leeg. De grotten van Matmata
zijn uitgehouwen in zachte steen rond
schachten van verdroogde wellen. De
schachten zijn gewoonlijk een meter of
zes diep en tien in doorsnede. Via een
tunnel bereikt men de put, waarop
drie, vier of meer grotten uitkomen.
De schacht vormt een soort binnen-
Een bedoeïenenkaravaan
gent en beleefd. Het ls een gewaar
wording om in een grot, waar de ma
teriële vooruitgang van de laatste dui-
die vloeiend Frans spreken, de aard
rijkskunde van Amerika te bespreken.
Onderwijs in Tunesië is een ander
stokpaardje van Bourguiba.
Mannen zijn niet aanwezig. De oudste
van de twee vrouwen heeft een weelde
van donkerblauwe en rode tatoeërin
gen en gouden tanden. Haar koorts
achtige ogen fonkelen in een uitge
teerd gelaat. Ze trekt voor ons haar
mooiste kleren aan. Een gewaad van
stugge donkerbruine stof dat op ver
nuftige wijze met spelden en een dik
ke kluwen witte wol wordt opgehou
den. Een dozijn kettinkjes voltooit het
toilet.
De jongere vrouw is waarschijnlijk
twintig, maar toont reeds sporen van
ouderdom. Ze is zwanger en houdt zich
wat achteraf. Ik probeer de familiere
laties te ontwarren, maar kom niet
ver. De vrouwen spreken vrijwel geen
Frans. De kinderen schijnen uit een
soort schaamte niet te willen praten
over hun omgeving. Vele van hen zul
len waarschijnlijk in de toekomst de
grotten de rug toekeren.
De grotten zijn eigenlijk beter dan ve
le Arabische huizen in deze streken,
die bestaan uit slechts drie of vier mu
ren met een dak van takken. Als men
het ezeltje en veulen en de andere die
ren de toegang zou ontzeggen, zou de
grot best bewoonbaar zijn. Een jongen
zegt dat er acht personen in deze grot
wonen. Ik tel drie kinderen en twee
Drie van de putten in Matmata heeft
men door tunnels verbonden en een
dertigtal grotten tot hotelkamers ge
maakt. We overnachten er. De grotten
zijn witgekalkt en proper. De lakens
onder de veelkleurige dekens zijn ha
gelwit. Er zijn enkele kranen en uit
een komt een straaltje water. Elek
trisch licht is er niet. Een kale Zwit
ser die met een blonde vriendin op
naaldhakken ln een Porsche is komen
aanstuiven, vindt het niet comfortabel
genoeg. Een groep Engelsen die met
een bus gekomen zijn amuseren zich
uitstekend. Zij laten zich fotograferen
terwijl zij als aap of oermens voor hun
grot poseren. Aan een lange tafel ge
bruiken wij gezamenlijk het avondeten.
Het eten en de wijn zijn goed.
Voor de Engelsen heeft men het op
treden van de culturele groep van Mat
mata op het programma staan. Als het
donker ls, komen vier zwarte muzikan
ten met trommels en fluiten een der
schachten binnen, gevolgd door zestien
lichter gekleurde dansers, allen man
nen. De komende uren vliegen
om in een festijn van ritme en
folklore. Zwaard- en waterdons en
een dozijn andere worden vertoond
met de intense geestdrift van authenti
citeit. (Ik moet denken aan de volks
dansen in een hotel in Sousse waar een
van de dansers de echtgenote is van
de bandleider, beiden geboren in Na
pels). Er is geen pauze. Muzikanten en
dansers gaan urenlang door en tenslotte
blijft niemand zitten en dansen wij al
len. Zelfs het oudste Engelse echtpaar
gaat krakend door de knieën in dansen
die wellicht teruggaan tot de tijd van
Abraham. Flakkerende olielampen wer
pen onze schaduwen tegen de wanden
van de schacht.
De volgende dag bezoeken we een fort
in de bergen dat vroeger van het
vreemdelingenlegioen was. Mijn metge
zel die nu interieurs van hotels en bars
ontwerpt in Tunesië, heeft er nog ge
diend. Met wat weemoed staart hij van
de schansen uit over 't maanlandschap.
Tunesië heeft bijna geen strijdkrach
ten en het fort biedt nu onderdak aan
enkele gezinnen.
In de vlakte tussen de bergen en de
Sahara stoppen we voor een lekke
band. Van een afstand slaat een herder
ons gade. Wanneer we tenslotte samen
komen, blijkt hij heel vriendelijk. Hij
spreekt alleen een Arabisch dialect.
Hij heeft een vijftig geiten en schapen
bij zich en uit het struikhout trekt hij
een broertje te voorschijn. De staf en
stok van de herder en de ruige herders-
cape die hij over de schouder draagt
zijn ongetwijfeld identiek aan die van
de herders van Bethlehem twee millen
nia geleden.
De vlakte loopt uit in de Sahara. Vier
duizend kilometer woestijn liggen voor
ons. De Sahara is geen woestenij zo
als de meeste zogenaamde woestijnen
van Noord-Afrika en het Midden-Oos
ten, die bestaan uit een soort grijs stof
en gruis. De Sahara heeft geel zand.
De wind blaast er fraaie rimpelmotie
tocht in de woestijn.
ven in en speelt met heuveltjes. Er zijn
routes waarlangs men de Sahara be
reist, van oase naar oase, gedurende
de zomer. Een kameel kan zelfs ln het
heetst van de zomer een week zonder
water tussen oases gaan. Zelden reist
Iemand echter diep ln de Sahara.
Niemand woont ln de Sahara. Er zijn
geen nomaden. De bedoeïenen die ge
woonlijk voor nomaden versleten wor
den, onderhouden permanente dorpen,
waarin zij de winter doorbrengen, want
ln de winter maken zandstormen en
plotselinge stortvloeden die kilometers
brede voortrazende rivieren kunnen
veroorzaken, de Sahara onbegaanbaar.
De bedoeïendorpen liggen meestal aan
de rand van de woestijn. Ze bestaan
uit wat half onderbestoven huisjes, ge
bouwd van grote kelen en takken. Hun
inwonertal is gewoonlijk beneden de
honderd. Het voornaamste bezit is de
kudde kamelen die kan variëren tus
sen de honderd en driehonderd die
ren. 's Zomers trekt men met deze
kudde langs de rand van de Sahara,
meestal niet verder dan een zeventig
kilometer van het dorp. Men woont
dan ln tenten. Vroeger ging het hele
dorp, maar thans eist de leerplicht dat
de jeugd achterblijft om naar school
te gaan. Wat oude vrouwen en enkele
mannen zorgen voor hen
De bedoeïenen hebben weinig gemeen
met de Tunesiërs van de kuststreken
in het noorden. Er bestaat veel arg
waan tussen de twee groepen. De be
doeïen zijn een eigenzinnig volkje,
dat vasthoudt aan hun uiterst primi
tieve levenswijze, waarbij gewelddadig
heid niet vreemd ls.
Zoals overal ln Tunesië buiten de ste
den is de kameel niet alleen een
waardevol bezit, maar ook het ver
vervoermiddel b(j uitstek. Het zijn lelij
ke, slecht gehumeurde beesten, maar
buiten het vliegtuig zijn zij het beste
wat de reiziger in de Sahara heeft.
Een auto is sneller, maar een kameel
ls vclLiger. Veel etsen zij niét. Wat
cactussen (naalden en al) en vetplan-
ten met af en toe een honderd liter
water en zij sloffen door de hel.
Voornamelijk langs de rand vnn de
Sahara liggen talrijke oases. Het ia
een prachtig en welkom iets om zo'n
helgroen en dichtbegroeid eiland uit de
gele zandoceaan te zien opdagen. De
vegetatie is er in verdiepingen. Het
water la er koel en komt soms met zo
veel kracht uit de grond, dat men in
het water staande kan blijven zonder
de bodem te raken.
Al is men ln deze oases zelden meer
dan een twaalf uur van Tunis verwij
derd, vanwaar snelle vliegtuigen u ln
luttele uren naar New York, Londen
of Amsterdam kunnen vervoeren, toch
kan men de idee niet onderdrukken
hier wel heel ver van de westerse we
reld weg te zijn. Rijdend op een dei
nende kameel, voorafgegaan door
zwartgebrande bedoeïenen ln een onaf
zienbare woestijn ls men niet ln ai-
stand maar wel in tijd ver van alles
weg.
Tegenstroming
Voor Tunesië kan men slechts hopen,
dat Bourguiba zijn werk zal kunnen
voleindigen of dat zijn opvolger sljn
vooitjeeld zal volgen.
Een drastische wijziging ln politiek be
leid zou funest zijn. Ogenschijnlijk is
alles wel, maar wie met mensen die
er wonen spreekt, vooral do Europea
nen, leert dat er sterke stromingen
bestaan, vooral onder de jeugd, die
Tunesië willen laten breken met het
westen, maar de pro-Nasserlleden die
Bourguiba als een verrader zien, zul
len ongetwijfeld wat van hun enthou
siasme hebben ingeboet sinds Juni.
Er zijn ook anderen. In Sousse ont
moette ik jonge Arabieren die Hitlers
ideologieën vereren en Mao's drie ge
boden en acht voornaamste punten ln
ernst bespreken. Zonder zich aan de
realiteit te storen dromen zij van een
toekomst waarbij Tunesië zich bij
communistisch China schaart. Tot voor
kort waren de Chinese vertegenwoordi
gers ln Tunesië nauw betrokken bij
het organiseren van zulke groepen.
Mijn gustheren in Sousse verzekerden
mij vele geestesbroeden ln Tunis te
hebben.
Onder de Europeanen drie hun leven of
geld geïnvesteerd hebben ln Tunesië
(meestal mogen zij slechts de helft
van hun winst het land uitbrengen)
heerst onrust over een eventuele om
keer ln de regering. Men vreest niet
zozeer dat Bourguiba met geweld ver
wijderd zal worden want zijn poli
tieapparaat ls geducht en de massa
schijnt hem werkelijk te beminnen
maar dat hij opgevolgd zal worden
door een minder bekwame en nuchte
re leider, want per slot van rekening
ls Tunesië een Arabisch land.
Maar ieder jaar In de status quo
ls winst, leder jaar brengt 'n beter ont
wikkelde bevolking en ren groter aan
tal bekwame leiders, maar wat meer
tot de verbeelding spreekt, leder Jaar
zal de vooruitgang in Tunesië mrer af
steken tegen de toeatanden In andere
Arabische landen waar achteruitgang
dc normale gang van zaken Is.
In de medina's, de oude wijken t
