Gratis
Shakespeare
in het park
- BIJ DE OCEAAN
DB LEHDS0 COURANT
Niets is gratis. Vooral niet in het leven
van een Amerikaan, die van jongs af
in deze levensopvatting is getraind
als geen ander. Hij kan geen brug over
zonder tol te betalen, geen toilet in.
zonder een muntje in de automaat op
de deur te gooien. Cultuur en amusement
zijn helemaal duur. Op dit gebied
redeneert de Amerikaan vaak
omgekeerd: Wanneer je er veel voor
betaalt, moet het wel goed zijn.
De grote theaters schamen zich er dan
ook helemaal niet voor om zo'n dertig
tot veertig gulden voor de beste
plaatsen te vragen. De man, die zich
een dergelijke plaats veroorlooft,
verwacht in het theater een wervelwind
van muziek, dans en liefst vrolijkheid,
waarover hij zich het hoofd niet
hoeft te breken. Kortom, entertainement,
waarvan hij de kwaliteit afmeet aan
de mate waarop hij gelachen of gehuild
heeft, tijdens de voorstelling.
AMERIKAANS THEATERLEVEN
HEEFT DRINGEND
SUBSIDIE NODIG
In dit land is theater handel. Je koopt
voor je harde dollars amusement aan
de kassa's en de entertainers leveren
daarvoor hun produkt. Daar komt geen
overheidssteun aan te pas, zoals in het
Europese theater. Een groep of een
theater, waar overheidssteun aan ge
geven wordt, beziet men met scheve
ogen. Subsidie voor theater is voor
velen niet minder dan een schandaal.
Volgens de theatermensen zelf (ten
minste diegenen onder hen, die in
theater meer willen zien dan alleen
maar-amusement), moet in deze situa
tie verandering komen, en wel op heel
korte termijn.
Bommen
Harold Clurman, eens zelf leider van
repertoiregroep, nu gevreesd en
beroemd toneelcriticus in Engeland en
de V.S., zegt hierover: Jk geloof dat
otis toneel nog veel slechter zal worden
dan het al is. We hebben geen con
tinuïteit. Acteurs kunnen niets van
elkaar leren en niets doorgeven aan
elkaar. Ze staan maandenlang, soms
jarenlang, tussen dezelfde mensen in
hetzelfde pak op hetzelfde toneel, in
een rol, die ze voor de eeuwige her
haling bijna niet kunnen uitdiepen, ver-
oen of fris houden. We hebben
repertoiregezelschappen nodig. Dan
kunnen de verworvenheden worden
doorgegeven aan volgende generaties.
In het Moskous „Kunsttheater"dat is
opgericht door Stanislavski, is het nu
nog steeds zo, dat alle betrokkenen,
ook de technici en timmerlieden, zich
gezamenlijk verantwoordelijk voelen
voor de kwaliteit van de gehele voor
stelling". En Clurman vervolgt„Er
nioet nu subsidie komen, zodat er
>e groepen gevormd kunnen wor
den. In Engeland bleek de regering in
staat te beginnen met de subsidiëring
het theater, toen de bommen op
Londen vielen. Volgens onze regering
er op dit moment geen subsidie
komen, omdat toy in een oorlog zijn
gewikkeld, zodat er geen geld is. Maar
het zijn onze eigen bommen en ze val
len niet op onze steden, maar een paar
duizend kilometer verder".
Deze felle aanklacht is begrijpelijk
iedereen, die In New-York slechts
enkele maanden regelmatig voorstellin
gen heeft gezien. Prachtige produkties
lopen gevaar, dat door de routine van
maanden achtereen spelen alles mat
ongeïnspireerd wordt. In sommige
voorstellingen drijven de acteurs op
hun ruggemerg door de voorstelling;
vaak is het duidelijk dat zij niet eens
luisteren naar hun tegenspeler,
omdat zij de momenten waarop ze hun
tekst moeten geven toch nauwkeurig
weten. Het Broadway-showtheater is
mede daardoor in veel gevallen een
saaie, zelfs domme routinezaak, die
met werkelijke theaterprincipes niets
doen heeft.
Gratis voorstellingen
Er komen meer en meer groepen,
waaraan subsidie wordt verleend
Vooral de laatste jaren schijnt het
stadsbestuur de noodzaak van gesub
sidieerd theater in te gaan zieh, als
enige middel om de faam van New-
York als theatercentrum in stand te
houden. Er zijn ook andere redenen,
om subsidies worden verleend. In
kader van het anti-armoede
programma, passen gratis toneelvoor
stellingen voor kinderen en volwas
senen heel goed. Dus trekken zangers
acteurs steeds naar andere punten
in hun stad, waar een podium op een
platte wagen is gebouwd. Een groep
Portoircaanse Amerikanen brengt
volksdrama, er is een voor
telling van „De Barbier van Sevilla"
Rossini, vertaald in het Engels,
simpel geënsceneerd en gekostumeerd,
maar verder een volledige opera
voorstelling, die men gratis kan gaan
in het park in de buurt. Op maan
dagavonden in de zomermaanden is er
een concert dat men zonder betaling
bij kan wonen in het park op Wash
ington Square, het plein waar de hippe
jeugd zich zondagsmiddags vermaakt
met „body-painting", terwijl de oudere
generatie zich wat verder opstelt rond
gitarist of een harmonlkaspeler om
oude liedjes te zingen.
De stad New-York betaalt dat alle
maal. Samen met andere instanties,
firma's. De reeks maandagavond-
concerten van Washington Square heeft
iele sponsors, onder andere de Bond
van Neiv-Yorkse Barkeepers. Waarom
ook nietT De concerten in Central
Park worden betaald door Rheingold,
de firma die het bier in blikjes doet.
Ze zijn op dinsdagavond en er zijn heel
bekende dirigenten en solisten. Lorin
Maazel bijvoorbeeld.
Drie maanden Shakespeare
En wat er op het gebied van het ge
subsidieerde theater gebeurt, is voor
veel theatermensen in de V.S. helemaal
onbegrijpelijk. Gedurende de hele zomer,
drie maanden lang, komt het publiek
kijken naar openluchtvoorstellingen
van Shakespearestukken, die in het
reusachtige Delacorte-theater gratis
gegeven worden, opnieuw dus in de
betrekkelijke rust en frisheid van
Central Park, waar slechts een enkel
vliegtuig een hinderlijk bijgeluid op
levert, als je het geraas van auto's en
bussen in de verte niet meerekent.
Drie maanden Shakespeare. 1967 is
een slechte zomer geweest, veel regen.
Dus was het Delacorte-theater voor het
eerst sinds tijden niet avond aan avond
afgeladen. Misschien lag het ditmaal
ook aan de keuze van de stukken;
twee van de drie gespeelde stukken
zijn nooit echte publiektrekkers ge
weest. Het repertoire van dit jaar was:
„Het Spel der Vergissingen „King
John" en „Titus Andronicus".
Het eerste stuk, het enige blijspel van
de drie, trekt natuurlijk altijd drommen
mensen. Op 7 juni van dit jaar open
de men het Shakespearefestivai in het
park met de première ervan, het ver
haal van de twee tweelingen twee
maal meester en knecht die van el-
kaars bestaan niet op de hoogte zijn.
Een meeslepende voorstelling, zonder
onderbreking, in een enorm tempo.
De tweede voorstelling, het konings
drama ,J£ing John" een tamelijk moei-
lijk stuk, door alle politieke verwikke
lingen die er een rol in spelen, was dit
jaar het enige, dat onder regie stond
van Joseph Pa pp, de leider van dit
festival. Hij had op het enorme toneel,
waar het publiek in driekwartcirkel
omheen zit (zodat het bijna „theater-
in-het-rond" isj, een houten toren
laten bouwen, die om zijn as kon
draaien-en waar bruggen en ladders uit
neergelaten konden worden. Verder
moest het licht alles suggereren. Daar
mee was de voorstelling geheel in de
Bhakespearetraditiedie hier de laat
ste jaren is gegroeid, na-de succes
volle voorstellingen van Sftalfeppeare.-
stukken in Stratford, Connecticut. Een
ver vooruitgeschoven podium, een op
bouw op het toneel die kati draaien
en verder de suggestie van het licht.
Voor deze Shakespearevoorstellingen
kan Joseph Papp acteurs engageren,
die naar de maatstaven die op Broad
way momenteel gelden, erg goed zijn.
Ondanks de gebruikelijke bezwaren
tegen een voorstelling van een konings
drama van Shakespeare, die ook hier
aanwezig waren, ontstond er een pro-
duktie, waar het publiek enthousiast
op reageerde.
Bloederige draak
De reeks werd besloten met „Titus
Andronicus". Veel Shakespearekenners
geloven, maar liever, dat deze bloede
rige draak niet de eersteling is van
hun geliefde meester, maar een onder
geschoven werkstuk van een tijd
genoot. Bacon of Marlowe bijvoorbeeld.
De gebeurtenissen zijn dan ook te gek.
Verkrachtingen lijken niet van de
lucht. Handen worden afgehakt, ton
gen uitgerukt, ogen uitgestoken, steeds
ten overstaan van het publiek. Er zijn
meer dan verschrikkelijke taferelen. De
voorstelling in Central Park was niet
nodig geweest, vooral niet omdat
regisseur Gerald Freedman op geen
enkele manier de Indruk gaf, meer van
het stuk te houden dan een ander, zoals
de criticus van het scherpe weekblad
„Village Voice" het stelde. Hij liet het
spelen als een soort Japans Noh-
drama, met roze sluiers om de bloed
stromen aan te duiden en maskers om
de gehavende personen van hun indivi
dualiteit te ontdoen. Bovendien vond
het geheel plaats in een soort maan
landschap, waardoor alles nog meer
onwerkelijk en onaanvaardbaar was.
Repertoirekeuze en weersomstandig
heden hebben het New-Yorkse
Shakespearefestivai dit jaar niet ge
maakt tot het succes van vorige zomer
seizoenen. Veertien jaar geleden begon
Joseph Papp met een begroting van
vijfhonderd gulden. In 1955 kwamen de
eerste voorstellingen, toen nog in
moderne kostuums, o.a. van „Romeo en
Julia" en „Veel Leven om Niets". Nu
is het budget geklommen tot een be
drag van een half miljoen gulden en
zijn er vele activiteiten meer dan alleen
de drie zomerprodukties ln het park.
Dezelfde organisatie brengt een kinder
show „Lallapolooza" (a big show for
little kids), die steeds op een ander
punt ln de stad is te zien, weer op een
wagentoneel. Er is in het Central
Park een dansfestival. Er zijn avonden
van volksmuziek en volkspoëzie, uit
het Jiddische, het Porto-Ricaanse en
het Afrikaanse deel van het Ameri
kaanse volk. Alom in de stad voorstel
lingen van een ander klassiek Engels
stuk „Volpone" van Ben Jonson. En
als klap op de vuurpijl is er dit jaar
de oprichting van een repertoire
gezelschap, dat in de wintermaanden
zal gaan spelen en zo mee zal profi
teren van de subsidies, die de stad
New-York geeft.
Hefboom
Het werk van Joseph Papp kan zo
doende gaan werken als een hefboom
voor een verbetering van de New-
Yorkse theatersituatie. Velen hopen
daarop. Velen hopen even ernstig op
een verbetering in de opleiding van
acteurs. Misschien valt dit in de toe
komst ook te subsidiëren. Momenteel
zijn de toneelscholen en dergelijke in
stituten vrijwel geheel in particuliere
handen, zonder enige overheids
controle. Dat betekent, dat er heel
veel slechte scholen zijn, en dat in de
praktijk de goede scholen, met de goede
leraren, onbetaalbaar duur zijn. Jonge
mensen, die aan het toneel willen, zijn
op deze instituten aangewezen. Als ze
verantwoordelijkheidsgevoel hebben
tegenover hun talent, en het geld om
lessen te betalen, volgen ze gedurende
Marian Winter, als de koningin In „King John", door het publiek toegejuicht als een operadiva, met Mark Jenkins als haar tegenspeler.
langere tijd een training. Maar velen
doen dat slechts enkele maanden lang,
om daarna de audities die producenten
bij elke nieuwe voorstelling houden, te
bezoeken, in de hoop dat ze aange
nomen worden. Als dat gebeurt, moeten
se het toneel op, zonder een basis
techniek, zoals elke Europese toneel
opleiding geeft. In de praktijk van het
spelen, doen ze dan meer routine op
dan een Europees acteur in zijn eerste
jaren krijgt, maar de technische be
heersing van stem en lichaam blijft
vaak onvoldoende.
Het is in de grote Broadwayshows
helemaal niet ongebruikelijk, dat naast
de drie of vier grote sterren mensen
staan, die zo'n minieme hoeveelheid
aan training hebben gehad, dat men
zich afvraagt, wie hen ooit geënga
geerd kan hebben. Ook op dit gebied
faalt het theatersysteem van New-
York volledig en ook hier zou een goed
toegepaste subsidieregeling wonderen
doen. Maar in dit land van de vrije
economie, ook op het gebied van on
derwijs, amusement en cultuur, is dat
nog een ver ideaal.
JAN VERSTAPPEN
Nieuwe bundel
Robert Lowell
and Faber te Londen verscheen. Is veel
lronischer, soms bijna badinerend,
maar bepaald met een grimmige onder-
r Independence
of chUdrci
p communist and so
r grave
O-losers eisewhei
in combat gear
De nieuwste bundel van één van de
grootste Amerikaanse dichters van deze
tijd, Robert Lowell, bestaat voor meer
dan de helft uit wat de dichter zelf
imitaties noemt, vertalingen of bewer
kingen van meer of minder bekende
verzen van anderen, die vooral de
pracht en de verschrikking van Rome
tonen. De vierde en zevenendertigste
ode uit het eerste boek en de zevende
ode uit het tweede boek van Horatlus,
de tiende satire van Juvenalis, de vijf
tiende zang uit Dantes Hel, waar de
Prachtige maskers
Shakespearefestivai wordt gehouden.
dichter Brunetto Latinl ontmoet op z(Jn
tocht door de onderwereld, twee son
netten van Francisco de Quevedo y
Villegas en twee sonnetten van Luis
de Góngora y Argote.
In een voorwoord deelt Lowell mee
dat hij de tiende satire van Juvenalis
en de vijftiende hellezang zo getrouw
vertaald heeft als hij kon of durfde of
verdroeg, maar dat hij Horatlus en de
Spaanse sonnetten vrijer vertaalde. Dat
klopt, maar zelfs bij Juvenalis en
Dante veroorlooft hij zich vrijheden.
Als Dante Ser Brunetto ziet weglopen
wordt hij herinnerd aan de lopers bui
ten Verona, die in hun wedstrijd over
het veld, de campagna, rennen om het
groene doek te veroveren. Bij Lowell
wordt in tegenstelling met Dante nog
eens op de groenheid van het veld bij
Verona gewezen. Then he turned back,
and he seemed one of those who run
for the green cloth through the green
field at Verona. Dlt is een verandering
of toevoeging die door de tckst van
Dante gerechtvaardigd wordt en die
deze nog een schoonheid meer verleent
ook omdat de regel door dat dubbele
groen compacter wordt. Met de kleine
wijziging in 'de tiende satire wordt dc
oorspronkelijke tekst in de vertaling
nog iets directer dan hij al in het
Latijn is.
Cleopatra
Horatius trekt Lowell veel m«er naar
zich toe. De strengheid en de hevigheid,
de uitgesprokenheid van Dante en Ju
venalis liggen Lowell meer dan de
soms wat opgelegde urbaniteit van Ho
ratius. Lowell laat die in zijn bewer
kingen zoveel mogelijk vallen, zodat de
lente er een grimmiger natuurver
schijnsel wordt en Cleopatra nog hoog
hartiger.
Theo bolder, more ferocious,
death slipping through your fingers,
how could you go aboard OcUiviun galleys,
how could you mnrch on foot, unhumbled.
to crown triumphant Caesar's triumph
no queen now. but a private woman?
De keus van de teksten voor „imitatie"
laat zien wat Lowell aantrekt, ze zijn
zonder uitzondering wat men grote
poëzie kan noemen en de „imitaties"
zijn van die aard, dat deze grootheid,
die uiteraard ook intensiteit is. sterk
uitkomt The Vanity of Human Wlsh- s.
de tiende satire, laat duidelijk zien dat
men de poëtische kracht van Juvenalis
niet onderschatten moet. Maar hoe
kwam Lowell ertoe om juist Rome en
deze ijdelheid uit te zoeken? Lowell
weet het zelf niet ..How one jumps
from Rome to the America of my own
poems Is something of a mystery to
me", zegt hij. Dat zou er op wijzen dat
er een groot verschil is tussen zijn Ame
rika en het oude Rome. Dat is er na
tuurlijk ook en de eigen gedichten van
Lowell tonen het. Fourth July ln Maine
is veel provincialer en ook veel pro-
vinclaler bedoeld dan Rome en de toon
van dit gedicht en trouwens van de
meeste andere eigen gedichten van de
bundel Near the Ocean, die bij Faber
herel
Want in deze zomerse juliparade van
Amerika's onafhankelijkheidsdag waar
In kinderko6tuums van Hollanders,
Fransen, Engelsen. Indianen en Inwo
ners van Maine het verleden verrijst
en zich teweer stelt tegen communisten
en socialisten, wordt niet alleen de
provinelallteit en de vrijheidsillusie
van Maine te kijk gesteld, maar er
wordt ook op gewezen dut Amerikanen,
hier zo triomfantelijk gekostumeerdel
ders de wereld aan het verliezen zijn.
Schoonheid
Dut gescliledt ln een vorm die op trlp-
pelrijm lijkt, en ook In andere verzen
maakt Lowell met ironische bedoeling
wel van die votm gebruik, maar het
gaat over zaken van een weidser be
tekenis dan in de meeste poëzie het
geval is. Ook de eigen poëzie van Ro
bert Lowell hoort bij de grote poëzie
en bezit de intensiteit en de schoon
heid ervan. Schoonheid staat tegen
woordig ln een slechte reuk, een van
de meest esthetische Nederlandse dich
ters van deze eeuw. Lucebert, heeft
van haar vastgesteld dnt ze haar ge
zicht heeft verbrand, maar zelfs dat
verbrande gezicht toont bij hem en bij
Lowell en bij nog enkele anderen dat
het nog altijd schoonheid bezit, niet de
magazine schoonheid van het opper
vlakkige lyrische lied, maar de schoon
heid waarin een waarachtige en inten
se levenservaring haar beslissende ge
laatstrekken krijgt, hoezeer ontgooche
lend die ervaring ook mocht zijn.
break loose, like the chlnock
Jui
Ing up I
ie and b
I fa I
mposMibU
of the rnarlng ladder
t try.
Dit is onvertaalbaar, zelfs een „imita
tie" kan er moeilijk met voldoende
effect van gemaakt worden, het schijnt
onbekommerd wat schoonheid betreft,
fel en alleen berekend op dc Juiste
weergave van do zalmsprong nnar
leven, naar kuit schieten en dood, maar
die weergave wordt er volkomen bere-
Iwnd en terzelfdertijd Is er de esthe
tische berekening, Lowell is zich dich
tend bewust van wat hl) doet
Symbolisch
De vanity of salmon wishes is er sym
bolisch en bepaalt de toon van de hole
bundel al in de eerste strofe van het
boek, maar ook de heroïek van dit
springen naar leven en dood is aan
wezig. Naast provinelallteit en verschil
is er ook overeenkomst van Amerika
met Rome in deze bundel te ontdekken
en is de sprong van de imitatie van het
antieke vers naar dit Amerikaanse
nieuwe niet zo verwonderlijk als \jo-
woll meent. In ieder geval is zijn ver
wantschap met de dichters die hij ter
Imitatie uitkoos in het oog springend.
Near the Ocean Is kwantltlef mayr een
kleine bundel, kwalitatief echter niet
Hij behoort tot het allerbeste wat op
het ogenblik aan poëzie verschijnt,
JOB PANHUI JSC N
