TIENDUIZEND
BEZOEKERS
PER
AVOND
ARCHITECTONISCH EN THEATERTECHNISCH VERNUFT
DE LE2DSE COURANT
trekken naar de vier theaters
van het New Yorker Lincoln Center
Toen de twee wereldvermaarde gezelschappen,
de Metropolitan Opera en het New Yorks Phil-
harmonisch Orkest, twaalf jaar geleden tegelijk
besloten dat zij definitief een nieuwe behuizing
nodig hadden, ontstond de gedachte van een
groot centrum, waar alle uitvoerende kunste
naars zich zouden kunnen presenteren. Dus een
centrum voor „the performing arts", voor toneel,
ballet, musical, opera, operette, instrumentale
muziek. Voor de Metropolitan Opera, kortweg
de „Met" genoemd, werd 't niet meer dan tijd dat
er naar een ander huis werd gezocht. In 1908
reeds, toen de legendarische Giulio Gatti-Casazza,
weggekocht bij de Scala in Milaan, als de nieuwe
directeur van de Met naar New York kwam,
ving men zijn razernij over de tekorten van het
vaste theater op met de stellige belofte, dat er
over twee jaar een nieuw theater zou zijn.
Vier reusachtige theaters, in
wit travertine marmer ge
bouwd rond een groot plein, in
het midden waarvan een fon
tein een door een computer
geregeld „waterwerkprogram
ma" uitvoert. Wanneer deze
vier zalen in gebruik zijn, en
dat is in het winterseizoen
avond aan avond het geval,
verwerkt dit unieke complex
meer dan tienduizend opera-,
concert- of toneelbezoekers per
avond. Het is het Lincoln Cen
ter in New York, dat nu zijn
definitieve voltooiing nadert,
nadat het eerste gebouw vijf
jaar geleden in gebruik werd
genomen. Straks zal er een
openluchtauditorium voor zo-
merconcerten bijkomen en de
grote Juillardschool voor mu
ziek- en theaterstudenten.
De toestanden waren Inderdaad ver
schrikkelijk in het oude gebouw, dat
voor vele operaliefhebbers een voor
werp van nostalgie werd, waar ze bij
de verhuizing naar het Lincoln Center
maar met moeite afstand van konden
doen. Achter het beroemde gouden to
neeldoek, was een beperkte toneelruim
te, die voor veel opera-montering be
slist ontoereikend was. Er waren geen
zij- of achtertonelen, decorstukken
moesten soms zelfs zolang maar op
straat geplaatst worden en gedurende
de changementen naar binnen gehaald,
omdat er op het toneel geen plaats
Nu ls er dan het nieuwe huis voor de
Met, tevens het grootste gebouw van
het Lincoln Center. Andere gebouwen:
„The Philharmonic Hall", de vaste
concertzaal voor het New Yorks Phil-
harmonlsch Orkest, dat onder de di
rectie van Leonard 'Bernstein staat.
Dan ls er het „New York State Thea
tre", het tehuis voor meerdere gezel
schappen, waaronder de balletgroep
van George Balanchlne en het andere
operagezelschap dat de stad New York
rijk ls. Tenslotte ls er het theater dat
om sijn architectuur en zijn technische
mogelijkheden wel het meesterwerk
mag heten: het Vivian Beaumont Thea-
Hoewel deze vier gebouwen door ver
schillende architecten ontworpen zijn,
vormen zij toch een eenheid, omdat
voor de gevels steeds travertinemar-
mer werd gebruikt (het materiaal
waarin de Sint-Pieterskerk in Rome is
gebouwd)Belangrijke kunstenaars
hebben aan de verfraaiing van de ver
schillende gebouwen meegewerkt. Van
Henry Moore ls er het grootste en te
vens het laatste van de lange reeks
„liggende vrouwen", een enorme bron
zen sculptuur die op een zdjplein is ge
plaatst. Chagall leverde twee reusach
tige schilderijen voor de hal van de
Met, die hij vorig jaar zelf kwam op
hangen, wat hij echter niet kon doen,
voor hij lid was geworden van één van
de bouwvakbonden in New York.
Philharmonic Hall
De concertzaal, waar 2836 mensen een
plaats kunnen vinden, werd als eer
ste gebouw van het Lincoln Center in
gebruik genomen. Door de bekleding
met gewelfd donker hout van het In
terieur van de zaal ls er een uitne
mende akoestiek verkregen. Langs de
achterwand en de zijwanden zijn nau
welijks vooruitspringende balkons aan
gebracht, zodat de zaalruimte bijzon
der imponerend is. Hier dirigeert Leo
nard Bernstein zijn orkest, hier maakt
hij de opnamen voor zijn bekende t.v.-
programma met uitleg over orkest
muziek aan jonge mensen. De afgelo
pen zomer was er een Mozartfestival,
26 concerten met steeds een verschil
lend programma, verschillende solis
ten of orkesten. Het Hongaars en het
Guarneri Strijkkwartet, het New-Yorks
Philharmonisch Orkest onder andere.
New York State Theatre
Aan de overkant van Lincoln Plaza
ligt het New York State Theatre, 2729
plaatsen. Een van de hoogste toneel
torens ter wereld, verder zijn de
technische voorzieningen aan de con
ventionele kant. De ruimten voor het
publiek zijn schitterend Ingericht, mis
schien wel al te mooi. Een speciale
dienstverlening: de plaatsen zijn hier
nooit duurder dan zes dollar en dat is
voor New York bijzonder redelijk, al ls
het voor ons nog altijd een twintig gul
den. Deze zomer stond er „South Paci
fic" heit muzikale melodrama over de
tweede wereldoorlog op Hawaii, van
meester-musical-brouwers Rodgers en
Hammerstedn. Een klassiek werk voor
Amerika, dat ook nu niet naliet volle
zalen te trekken, ondanks de erbarme-
De vier theaters van Lincoln Center.
In de richting van de klok om het
plein: links vooraan het New York
State Theater, dan de Met, rechts
daarachter is de toneeltoren en de
bovenrand van de gevel van het Vivian
Beaumont Theater zichtbaar en rechts
voor de Philharmonic Hall.
De Met
Het theater van de Met is enkele we
ken geleden zijn tweede seizoen Inge
gaan met de première van „La Tra-
viata", een sodety-aangelegenhedd
van de eerste orde. Vooraf publiceer
den de kranten wie in welke loge
plaats zou nemen. Een theater van
4017 plaatsen, waaronder honderd
goedkope staanplaatsen. Prijzen van
één tot vijftien dollar. Laatkomers kun
nen op t.v.-apparaten de voorstelling
volgen, zij mogen niet binnen. Een
reeks van liften brengt het publiek
voor de balkons naar boven. Een aan
tal plaatsen is voorzien van een lees
tafel met lampje, voor degenen, dit
hun partituur mee willen brengen.
De toneeltechnische voorzieningen zijn
werkelijk bijzonder imponerend. Het
toneel staat op hydraulische sullen, so-
dat het kan rijzen of dalen in seven
verschillende segmenten. Daardoor
kan het hele decor de diepte in sakken.
Het Vivian Beaumont Theater. Een groot voortoneel, dat nog verder de zaal In kan stekeo, kan plaats maken
rijen stoelen, die uit de vloer omhoog komsn, waaneer er tn het klassieke J Ijst toneel wordt gespeeld.
of de hele toneelvloer omhoog komen.
Speotaculaire effecten sijn daarmee
mogelijk. Changementen gaan heel
eenvoudig. Men laat de vloer, (met
het decor) de kelder In sakken en men
kan dan van achter of van links en
rechts opzij een nieuwe toneelvloer
met een nieuw decor aan laten rollen.
Het achtertoneel heeft dan nog een
draaitoneel. Met geluiddichte scher
men. zodat er zelfs gerepeteerd kan
worden op de sij- of achtertonelen, als
er op het eigenlijke toneel een generale
repetitie of voorstelling plaatsvindt.
Een televisiecamera ls constant op de
dirigent gericht, zodat men op moni
tors, die op allerlei plaateen in het de
cor en achter het toneel kunnen wor
den geplaatst, zijn aanwijzingen kan
volgen. Heel belangrijk voor de veel
vuldige momenten, waarop een zanger
of een koor achter het toneel moet
inzetten. Het toneel is zo Immens
groot, dat er met gemak een tachtig
man aan koorleden op kan staan, zon
der dat men het idee heeft, dat het
vol staat, zoals in de tweede première
van dit seizoen te zien was („Romeo
et Juliette" van Gounod met Franco
Corelli).
Vivian Beaumont Theater
Een beetje apart gelegen en op het
eerste gezicht veel minder Indrukwek
kend, ls er dan nog het Vivian Beau
mont Theater", gebouwd met de finan
ciële steun van wijlen mevrouw Vivian
Beaumont, die kapitalen bezat. Hier
heeft men een theater van 1164 zit
plaatsen waar werkelijk alle Idealen
van theaterbouwers verwezenlijkt zijn.
75 procent van de beschikbare ruimte
wordt in beslag genomen door het to
neel en wat daar bij hoort. Een draai
toneel van twee concentrische ringen,
die tegen elkaar in of met elkaar mee
kunnen draaien, drie decorwagens,
die met een volledig decor van links,
rechte of achter aan kunnen rijden. Op
allerlei manieren kan men spelen, als
lijsttoneel of als theater ln het rond.
Er kan een enorm voortoneel door één
druk op een knop aan komen schuiven,
waarbij een tiental rijen van stoelen,
of desgewenst meer of minder, in de
vloer wegzakt.
Er Is een bellchtlngsinstallatie, waar
bij het niet meer nodig Is, dat men ook
maar één schijnwerper opnieuw hoeft
In te stellen voor een andere voorstel
ling. Op elke plek van het toneel Is elk
soort licht vast Ingesteld, wat betreft
de hoek. de kleur, de breedte van de
lichtbundel. Met behulp van ponskaar
ten en een computer kan men vannlt
de bedieningscabine achter ln de aaal
elk gewenst effect bereiken. Voor een
repertoiregezelschap is dat een bijzon
der groot gemak, omdat men de belich
ting van elk stuk slechte op ponskaar-
Hier zit het repertoiregezelschap van
New York, dat *n 1965 onder leiding
van Lee Strassberg en Elda Kazan van
start ging met „After the Fall" van
Arthur Miller. Hei afgelopen seizoen
speelde men, onder een geheel andere
directie inmiddels, bijvoorbeeld „Ga
lileo Galilei" van Brecht, met do Brit
se acteur Anthony Quayle, „Yerma"
van Lore a en „Volpone" van Ben John
son. De plannen voor het volgende sei
zoen: „The Little Foxes" van Lillian
Hell man met Anne Bancroft en Mar
garet Leighton, „Saint Joan" van
Shaw en meer van dergelijke „klassie
ke moderne stukken".
Bibliotheek en museum
Tussen dit Vivian Beaumont Theater
en de Met ln, vindt men de Ingang
van de bibliotheek en het museum van
het Lincoln Center. Vivian Beaumont
Theater en bibliotheek zijn als een ge
heel ontworpen door de befaamde ar
chitect Arno Saarinen, die nergens
geprobeerd heeft een Imposant gebouw
te maken, zoals andere architecten
deden. Bibliotheek en theater zijn Inte
gendeel Intiem, bijna huiselijk en bij
zonder Inviterend. De kassa van het
theater is niet ln de hal, maar men
moet een trap af, naar een lager ge
legen ruimte, om kaartjes te kopen.
Steeds heeft ledereen het gevoel vlak
bij de acteurs te zitten. In de biblio
theek is ook alles gedaan om een aan
gename, prettige sfeer te scheppen.
Bij de entree al ls er direct een hal,
waar allerlei draaitafels ter beschik
king van het publiek staan. Er liggen
grammofoonplaten ln rekken voor het
grijpen. Men kan in een fauteuil plaats
nemen, een koptelefoon opzetten en
muziek beluisteren. Gratis. Er ls een
kinderdiscotheek op 'n hogere verdie
ping en een kindertheater. In de bl-
bibllotheek ls een grote aula, wat nog
eens een heel theater ls te noemen.
(Ook in de kelder van het Vivian Beau
mont Theater is een dergelijke facili
teit).
Hogere etages van dc bibliotheek zijn
bestemd voor dc vakmensen. Er ls een
oolleotte van theater- cn rumtijdschrir-
ten van over de hele wereld. Men ls
bezig aan 'n archief over 't hele toneel
van Amerika, waar van elke voorstel
ling het programma, foto's, de kritie
ken en de tekst aan de vakmensen kan
worden getoond. Er zijn kasten vol
met decor- en kostuumontwerpen, on
der andere de originele schetsen van
Cecil Beaton voor ,.My Fair Lady",
een bijzonder kostbaar bezit.
Dan ia hier ook het Rodger»- en Htm-
mersteinarchief. Opnamen van alle
musicals, fllmmelodieën en songs, die
maar U bedenken zijn. In geluids
boxen kan men ze beluisteren, tegen
een geringe vergoeding kan men ko
pieën op banden laten maken. Op de
muziekafdeling vindt men een enorme
collectie manuscripten, waaronder
heel zeldzame.
Publiek voorzien i n gen
Al deze theaters zijn ondergronds met
elkaar verbonden. Er zijn ondergrond
se parkeergarages, men kan uit elk
gebouw rechtstreeks de subway in, of
op de ondergrondse verkeersweg een
taxi nemen. Er I» niet» nagelaten om
het ledereen, dis ook maar lets met
het complex te maken heeft, zo aan
genaam mogelijk te doen zijn. Aircon
ditioning, veel ruime toiletten, tele
fooncellen overal, roltrappen, liften,
restaurants, bars, informatieloketten.
Hetzelfde geldt voor artiesten, technici,
administratief personeel, suppoosten en
schoonmakers. Ook met hun wensen
ls steeds zoveel mogelijk rekening
gehouden. Dagelijks worden vele hon
derden bezoekers door dc gebouwen
geleid. Lincoln Center wördt langza
merhand een van de belangrijkste be
zienswaardigheden van New York,
met het gebouw van de VN en de Em
pire State Building.
Filmfestival
Steeds meer begint men zich bezig te
houden met de film. Sinds enkele ja
ren wordt In de Philharmonic Hall in
de maand september het New Yorks
Filmfestival gehouden. De leiding
daarover hebben onder anderen Amos
Vogel, Arthur Knight en Richard
Rouch. Zij zullen ook de directeuren
worden van de fümafdellng, die in op
richting ls. De bedoeling ls het oprich
ten van een filmclub (een voor vol
wassenen, een voor kinderen), het ge
ven van beurzen aan filmmakers, de
opbouw van een filmotheek, waar
voor onderwijsdoeleinden gratis films
verstrekt worden.
Momenteel loopt het New Yorks film
festival, met een werkelijk spectacu
lair programma. Behalve de meer
dón twintig hoofdfilms, die er hun Ame
rikaanse première beleven, gaat er
een uniek overzicht van de films van
Abel Gance, waarin zijn beroemde Na
poleonfilm ls opgenomen. Tweede b(J-
actlviteit: een collectie van twintig
sociale documentaires van Amerikaan
se filmers.
In het hoofdprogramma van het festi
val zijn er natuurlijk de voor elk festi
val haast verplichte Godardfllms („Les
Carablnicrs" en „Made in USA"). De
briljante, bijzonder scherp en cynisch
gemaakts documentaire over het diep
tepunt van alle monarchieën ls er: Ro
berto Roaselinl's „De Machtsovername
van Louis XIV", een ontstellende en
onthullende speelfilm, die een docu
mentaire lijkt. Er zijn twee films van
Jerzy Skoümovsky, de briljante jonge
Interieur van de Philharmonic HnIL
De achtergrond van het podium be-
etaat nlt verticaal geplaatste Jaloezieën^
waarachter het orgel la geplaatst.
Poolse filmmaker. De Duitse films van
jonge regisseurs zijn er te zien: „De
Jonge Törless" en „Afscheid van Giste
ren" en de nieuwste films van Renë
Alllo en Bo Wllderberg.
Dan ls cr ln het programma opgeno
men de bijzonder Imponerende Japan
se film „Jol-Uchi" („Opstand") van de
beroemde regisseur Mnaakl Kobayashl
(maker van onder andere „Hariklri")
met de even beroemd# acteur Toshiro
Mifune („Rashomon", „Zeven Samu
rai"). Een zeer genuanceerd epoe
over een zwaardvechter, die In opetand
komt tegen de wreedheid en onmense
lijkheid van zijn vorst, met een bljsoo»
der knappe psychologischs portrette
ring van de figuren.
En dat men tn dit festival dan nog
op een tamelijk harde en directs ma
nier aansluit op de actualiteit van het
Amerikaanse leven, bewijst de kense
van de films die het festival openen en
sluiten. De prachtige film van GlUo
Pontecorvo „De Strijd om Algiers"
opende het programma. Heel duidelijk
stelt Pontecorvo, ren Jonge Italiaan,
het gelijk en de fouten van belde par
tijen. De Fransen, dlr gewoon niet
kunnen geloven, dat Algerijnen In staat
sijn of telfa maar wensen tlchself te
besturen en die tot de wreedate oor
logsdaden komen. De Algerijnen, dlo
ln hun woede en muchtrloosheld tot
elnloce bomaanslagen komen. De pa
rallel met Amerlka's Interventie ln
Vietnam werd hter bijna gezien ale de
enige bedoeling van de filmmaker en
het publiek reageerde bijzonder emo
tioneel ln zijn afkeuring van de metho
den van dé Fransen, dlo men op één
lijn stelde met de methoden van de
Amerikanen In Vietnam. BIJ de slot-
avond zal dezelfde emotionaliteit ont
staan. omdat dan de fllmcollage „Ver
van Vietnam" vertoond wordt, waar
aan Is meegewerkt door Joris Ivens,
Alain Resnuls, Jean-Luc Godard, Ag-
nès Varda, Claude Leloueh, William
Klein. Het Idee Is van Chris Marker,
die dc ses regisseurs In korte fragmen
ten hun Ideeën over Vlctnum Iaat ge-
Het New Yorks Filmfestival zonder
prijzen en de glamour van festival» als
In Cannes en Berlijn, behoort tot de
belangrijkste activiteiten van het Lin
coln Center, waar tienduizend New
Yorkers per avond ven bezoek komen
brengen. Een uniek centrum, dat niet
alleen In Amerika nagevolgd wordt.
Een centrum, dat tot stand kwam door
overheidssubsidies en particuliere gif
ten, van bedrijven en miljonairs. Een
centrum dat een staalkaart ls van ar
tistieke ontwikkelingen, die over de
hele wereld gaande zijn. van Rova
Shlnkar, de Indiase sitarspeler, tot Flo-
rence Henderson, de Amerikaanse mis-
sicalvedettc, die er lr de afgelopen
weken allebei triomfen vierden.
JAN VERSTAPPEN
