RUSLAND
GOD
NIET
HET RODE PLEIN
DE LETDSE COURANT
(Van
verslaggevers)
21 APRIL
Het was een twintig minuten lopen
vanaf ons hotel, door overvolle straten.
Onderweg klampten ons twee Jonge
mannen aan. die een tijdje met ons
meeliepen. Ze waren godsdienstig en
verheugde sich erover, dat wij In
Moskou waren. Toen ze een andere
kant uit moesten, namen ze in heel die
menigte afscheid van ons door ons
de hand te kussen.
Enige tijd geleden hebben
twee paters van het
Slavisch Byzatijnse
Prokofklooster te Voorburg,
Micheas van Sas en
Sergius van Neerijnen,
een bezoek gebracht aan
Moskou en Leningrad.
Hoewel zij permanent
begeleid werden door een
dame van Intourist,
kregen zij mede door
hun grondige kennis van de
Russische taal ruim
schoots de gelegenheid om
met de gewone Rus in
contact te treden. Uit hun
dagboeknotities hebben wij
enkele passages genomen,
die betrekking hebben op
het godsdienstig leven in
de Sovjet-Unie, zoals dat op
het ogenblik is. Zij geven
een altijd verrassend, soms
benauwend, maar dikwijls
ook bemoedigend antwoord
op de vraag:
Wat is er in dat verre land
na vijftig jaar communisti
sche overheersing van de
godsdienst overgebleven?
20 APRIL
(vlak na aankomst In de Sovjet-Unie
maakten de beide paters een excursie
naar het heiligdom in Zagorsk, enkele
kilometers buiten Moskou).
Sergius raakte in gesprek met een
monnik Mark. Daarbij bleek aller
eerst zijn dankbaarheid, dat wij
katholieke priesters onze orthodoxe
broeders kwamen opzoeken. Hij vroeg
dringend ons gebed omdat zij het zo
moeilijk hebben. Op de vraag naar het
aantal nog bezette kloosters in
Rusland, antwoordde hij dat hij niet
over de Juiste gegevens beschikte,
maar dat het aantal mannenkloosters
vier vijf zou zijn en het aantal
vrouwenkloosters twaalf tot vijftien.
Alleen het patriarchaat had de exacte
cijfers; maar de informatie, die we
daar zouden krijgen, was zeker aan de
hoge kant.
(tijdens het eten in restaurant Sew er.
eveneens te Zagorsk)
Een van de dienstertjes kwam aan
de twee eerwaarde heren vragen of zij
„mager' wilde eten; we waren immers
nog ln de vasten voor Pasen.
Nu is dit misschien niet zo vreemd ln
een pelgrimsoord. Maar wij vonden
het. toch wel een markant trekje, dat
laat zien. wat er op godsdienstig gebied
in de Sovjet-Unie te koop is.
23 APRIL
(tijdens een zondagse liturgieviering
in een kerk aan de buitenkant van
Moskou)
Men moet even wennen aan de ge
bruiken in zo'n kerk. Regelmatig worden
er kopejka's van voren naar achteren
doorgestuurd, de prijs voor een kaarsje,
en dan komt er vanzelf wel zo'n
kaarsje. Of men krijgt een klein tikje
op de schouder, een papiertje wordt
in je hand gedrukt met wat geld
erbij, dat moet dan helemaal naar
voren, het is voor een gedachtenis,
Dat goederen en geldvervoer gaat
regelmatig door zonder dat iemand
enige drukte maakt; men helpt elkaar
bij het voldoen van zijn devotie
Al spoedig waren wij ook het voorwerp
van de milddadigheid der gelovigen.
Regelmatig kwam men ons geld
stukken geven, soms met het verzoek
om ergens voor te bidden. Zo moest
ik, arme monnik, bidden voor twee
zonen van een vrouwtje, die nooit
meer naar de kerk gingen. Een ander
maal was het voor een zekere
Jevgenij. En als ik dan zei dat dat
geld niet nodig was, dan was het;
om Gods wil, neem het aan. Het
wès nogal wat. wat we dJe zondag
morgen gekregen hebben. Tweemaal
kwam er een collecteschaal voorbij.
Toen hebben we achter onze pectoraal
vandaan een flinke hand klein geld
op de schaal gedeponeerd Maar na
afloop van de liturgie hadden we
ieder nog enkele roebels over
<bü een bezoek aan het
Tiet jakovinuseum)
Rustig op een bank zittend, vol
eerbied voor enkele manshoge ikonen,
kreeg ik nog de gelegenheid om enig
godsdienstonderricht te geven aan
het Rode Leger. Een zestal jonge
soldaten en een wat oudere hij
was al in Duitsland geweest bekeek
de ikonen en bekeek mij Beide waren
blijkbaar een geheim voor hen,
toch wel iets meer wilden
wéten. Eindelijk trokken ze de stoute
schoenen aan, kwamen naast me
zitten en vroegen; „Batoesjka, leg
ons eens uit, wat moet dat nu allemaal
voorstellen?" De uitleg werd hun
graag gegeven en voldaan dankend
gingen ze weg. De soldaat, die in
Duitsland was geweest, had iets meer
gezien en toonde zich gelukkig toen
ik zijn stelling beaamde, dat de Rus
sische kerken veel mooier zijn dan
die in het Westen.
24 APRIL
(in een hotel te Leningrad)
Bij het middageten kwam de serveer
ster ons direct uitleg geven over de
kerken die open waren. Ze hoopte,
dat we de diensten zouden bijwonen
en gaf aan. waar het mooist gezongen
werd. Het was een en al vriend
schap. Je krijgt sterk de indruk, dat
een groot deel van het niet al te
jonge personeel gelovig ls.
(tijdens een wandeling door de stad)
Onderweg werden we voor de eerste
en verder ook de laatste keer op de
Newskij-prospekt nageroepen door een
jonge man. Hij was kennelijk wat
aangeschoten en toen hij ons zag.
riep hij het scheldwoord „popy".
Maar hij werd onmiddellijk tot de
orde geroepen door de mensen in
de buurt, die zeiden, dat hij zijn
mond moest, houden. Hetgeen hij dan
ook onmiddellijk deed.
Een paar straten verder hadden we
opnieuw aanhang gekregen. Een Jonge
man wilde ons met alle geweld
spreken: hij had vooral oog voor
pater Sergius Hij spoorde mij regel
matig aan, niet te vlug te lopen,
anders kon die oude batoesjka niet mee.
De verering voor de oude man lag
er dik op De jongeman was kenne
lijk een beetje gestoord Hij ging
mee de kerk in en klitte maar aan
ons vast Op de terugweg hebben we
met opzet de tram genomen, om hem
kwijt te raken. Dat lukte toen
twee heren met aktentas, die ons ook
in de kerk gevolgd waren, hem onder
25 APRIL
26 APRIL
ZiSStié
.1 j.
Na de kerk volgde de bibliotheek. Een
zeer rommelig en oud geval. Het
gezelschap is dan verrukt over een
boekje, waarin in zoveel talen het
Onze Vader staat, of enthousiast
over het kleinste bcfekje van de
wereld. Futiliteiten, die het wel doen.
maar waarom je toch alleen maar
kunt lachen. De nieuwste aanwinsten,
die er stonden, waren alle van protes
tantse origine. Dominee Van Gelder
vond. dat we daar iets aan moesten
doen Maar er stonden toch ook
boeken van Rahner en Schillebeeckx.
Zij vroegen vooral om geestelijke
lectuur. Onze bijbels hebben we
bun alvast gegeven en de laatste
encycliek van de Paus ln het Russisch
f blij i
MÈW
nmnr
27 APRIL
Al gauw werden wij aangespoord
om naar voren te gaan. maar we
bleven liever in de kerk zelf staan.
Toen wat later een akoliet in vol
ornaat ons op verzoek van metropoliet
Nikodim kwam vragen naar voren
te komen, konden we niet langer
weigeren. Eerst hebben we nog enige
tijd opzij van de ikonostasls op het
verhoog gestaan, maar ook dit was
niet voldoende: we moesten ln het
priesterkoor zelf komen, waar we
tot aan de voetwassing de dienst
hebben bijgewoondDe liturgie
was een groot feest. Men ziet en
hoort celebranten bezig, echte
liturgen, voor wie dit leven van hun
leven is, en onwillekeurig krijg je
een zeker medelijden met onze westerse
celebranten Dit was wat je noemt
een „viering"
Terwijl de communie aan de ge
lovigen werd uitgereikt, maakten wij
kennis met metropoliet Nikodim, die
ons hiervoor uitnodigde en ons zijn
zegen gaf. Ook een van de priesters
en een van de diakens voelden de
behoefte om ons, ofschoon we elkaar
niet kenden, te begroeten. Ze omhelsden
ons met de woorden: blij dat
u hier bent. Het waren de priester
Iosif en de diaken Boris
Aan het slot hield Nikodim nog
een korte toespraak en je zag de
mensen werkelijk de woorden uit
zijn mond halen. Dan klinkt het ook
natuurlijk en vanzelfsprekend dat
ze na de preek „spaslbo", dat is
„dank u" zeggen.
(gesprek ln het hotel)
Onze beide dienstertjes waren alle
twee gedoopt. Ze vertelden ons. dat
zeer veel kinderen gedoopt werden.
Onze aanwezigheid in pij was voor
hen een troost, een bevestiging. Ze
waren trouwens vol lof over ons
gezelschap. Allemaal gelovigen, dat
was een bijzonderheid in het hotel.
Je kon voelen, dat het hen goed deed.
28 APRIL
Ieder bezoek aan dit
volmaakt overbodig. Een volkomen on
wetenschappelijke en eenzijdige be
strijding van de godsdienst in welke
vorm dan ook. Je kunt er alleen
maar het hoofd bij schudden. Er hangt
natuurlijk veel af van de uitleg
die gegeven wordt. Onze gids zal
wel voorzichtig geweest zijn. aangezien
Larissa (de dame van Intourist) van
tevoren duidelijk had gemaakt, hoe
ons gezelschap was samengesteld.
Een leider van een afdeling hij
had die zelf ingericht was heel
erg belangstellend naar onze
verschijning. Hij had nog nooit
een capucijner pater in zijn afdeling
gezien, hij kende ze wel. en vroeg heel
vriendelijk of hij een foto mocht
maken. Dat werd hem toegestaan en
waar ik ook stond of keek. hij was
er met zijn apparaat. Zeker twintig
foto's heeft hij gemaakt. Misschien
komen ze nog wel eens van pas voor
een of ander atheïstisch tijdschrift.
De prachtige kathedraal van Basilius trekt doorgaans minder belangstelling
dan de mausoleums van de grote Sovjetleiders, waar soms enorme groepen
demonstranten heen trekken.
een boek over Rimskij Korsakof aan
het schrijven is, het deed haar
allemaal erg goed. Enkele vreemde
vragen waren er bij. Of ik ooit
verliefd geweest was. Enof we
geen kinderen hadden. Dat was voor
haar moeilijk te verwerken.
Het bleek samen te hangen met heel
hun opvatting: men moest toch
blijven voortbestaan na de dood en hoe
moet dat, als je geen kinderen hebt?
Het was een aangenaam en leerzaam
gesprek voor beide partijen.
30 APRIL
29 APRIL
We werden door' een oud vrouwtje
herinnerd aan de kroniek van Nestor,
die de bekeringsgeschiedenis van
Rusland vertelt. Toen de Russische
afgezanten, die voor de Russen een
geloof moesten uitzoeken, in Konstan-
tinopel waren aangekomen en er de
liturgische vieringen meemaakten, toen
aldus de kroniek van Nestor
was het hun alsof ze niet meer op
deze wereld, maar in het paradijs
waren. Het vrouwtje heeft van de
kroniek van Nestor natuurlijk geen
weet gehad. Maar ze gebruikte
precies dezelfde woorden: als je
hier Pasen viert, dan is het, alsof
je in het paradijs bent.
(ln het hotel)
Aan tafel hebben we een interessant
gesprek gehad met onze Intourlstdame.
Zij stelde vooral de vragen en het
leek of ze op die kans had zitten
wachten. Ze moest natuurlijk weten
wat we deden, hoe we leefden. Het
was wel moeilijk dat uit de leggen,
want je mag geen enkele kennis
dienaangaande veronderstellen.
Monniken, die rookten en naar het
theater gingen, -vróégen ook om een
verklaring. Onze belangstelling voor
Rusland, het feit dat pater Sergius
Men kan zich geen voorstelling maken,
hoe vol de kerk was. Flauw vallen was
zo goed als onmogelijk: je had geen
plaats om te vallen. Een ander
rustpunt zoeken voor een vermoeide
voet was ook uitgesloten. Velen
van ons gezelschap hadden een
klapstoeltje bij zich; de leiding had
dat aangeraden. Maar zoiets was niet
te gebruiken. Ook de tekstboekjes
waren een volkomen overbodige luxe,
of je zou ze boven op het hoofd
van je voorbuurman hebben moeten
leggen. Onder de aanwezigen zagen
we veel jonge mensen. Het vertrouwde
beeld van de vele oude vrouwtjes was
Het was maar een klein groepje
mensen dat naar bulten ging
om ln processie rond het kerkgebouw
te trekken. Het gezang „Uw verrijzenis
Christus, Verlosser" werd zo nu en
dan door de kerk meegezongen, als
men door de geopende deuren de
processie hoorde voorbijtrekken.
Regelmatig hoorde je ook het
geschreeuw en gefluit, waarmee zij
ontvangen werd door de strijdbare
atheïsten.
Toen de patriarch de eerste keer de
pnaswens riep „Christos woskrese"
(Christus is verrezen) en heel die
menigte antwoordde met de
gebruikelijke tegengroet „Woistinoe wos
krese", (Hij is waarachtig verrezen)
was dat iets geweldigs, dat door
merg en been ging. Je proefde de
vrees van een atheïstisch regime voor
dit geestelijk enthousiasme. Je hoorde
in die uitbundige en overtuigde groet
„Hij is waarachtig verrezen" het
grote geloof, dat deze mensen
bezielt. Je vóelde, dat na vijftig jaren
van intensieve bestrijding de godsdienst
in de Sovjet-Unie nog altijd leeft.
Het was een feest, heel die eivolle
kerk te horen zingen: „Nu wij de
verrijzenis van Christus gezien hebben,
laat ons de heilige Heer Jezus
Christus aanbidden, die alleen zonder
zonde is. Christus, wij aanbidden uw
kruis en verheerlijken uw heilige
verrijzenis. Gij immers zijt onze God,
behalve U kennen wij er geen. Uw
naam roepen wij aan- Komt allen,
gelovigen, laat ons Christus verrijzenis
aanbidden, want zie, door het kruis
is de vreugde over heel de wereld
gekomen". Een ervaring om nooit te
vergeten.
ÉShHC HH
met 6* omdm kathedralen van het Kremikw
erg voorzichtig. Dan bespeur je toch
weer de vrees om beschuldigd te
worden van het maken van religieuze
propaganda. Ik trachtte van hen
nog te weten te komen. wat. men dacht
van het verzet van de twee Moskouse
priesters tegen de officiële orthodoxe
Kerk. Zij noemden het een raskol.
een scheuring. Maar het had geen
zin. zelden ze, daarnaar te informeren
bij min of n
