fttafe
N VOOR
UDSMIT
x^
ft
,lk hoef me niet op te laden,
het is er gewoon"
Populariteit kan natuurlijk lastig
zijn, maar het hoort nou eenmaal
bij dit vak. Je zit jaren uit te kij
ken naar een rol, waarin je al je ta-
I lenten kwijt kunt. Ik ga je echt niet
vertellen, dat ik niet in mezelf* ge-
loot, dat ik nooit van een rol zoals
Tevje gedroomd heb. Nou, mijn zus
ier. Natuurlijk voel je verduveld goed
dat er wat in je zit, je hebt allang ge
merkt, dat je een behoorlijk acteur
bent, dat je aardig kunt zingen. Je
hebt gewoon een paar dingen in je po
ten, waar je als artiest wat mee kunt
En dan ineens krijg je een kans. Een
geweldige rol, een fijne musical, meer
geld dan ik bij het gesubsidieerde
theater gewend was, prachtige kritie
ken. Die pijn van je populariteit moet
je dan maar op de koop toe nemen:
het is trouwens niet hinderlijk, het
beroert me weinig. Ik ben van nature
een man, die zijn emoties oppot, die
altijd het zelfde humeur schijnt te heb
ben. Dat is natuurlijk niet waar, want
onderhuids woekert het wel degelijk
door. Ik explodeer alleen niet zo ge
makkelijk. Maar als het gebeurt,
scheuren de muren.
Pure kolder
Weet je, wat ook niet waar is? Dat.
Tevje mijn leven veranderd heeft. Er
is zelfs al beweerd, dat Goudsmit en
Tevje identiek zijn. Kolder, pure kol
der. Stel je voor. dat een zanger, die
de Wintereise van Schubert op zijn re
pertoire heeft, werkelijk is. waar hij
het over heeft. Dan kan hij gelijk wel
op het dak gaan zitten.
Tevje is gewoon het produkt van een
acteursprestatie; je hebt hem opge
bouwd, je hebt hem een ziel gegeven
en het is je vak om hem elke avond
precies op dezelfde tijd weer tot leven
Overdag denk lk ook nooit aan hem,
dan is Tevje voor mij een dooie. Stel
Je voor, dat ik in mijn stamkroeg pre
cies hetzelfde doe als in het theater.
Dan ben ik op hetzelfde moment een
onuitstaanbare vlegel.
In feite kom ik elke avond blanco in
deze kleedkamer. Ik ga zitten, drink
een colaatje, praat wat met de jon
gens en wacht op het begin. Meestal
zit ik de laatste minuten achter het
decor, maar daar hoef je ook niks ach
ter te zoeken. Als ik me na 200 voor
stellingen nog moet concentreren, dan
ben ik geen lor waard. Ik ga daar
alleen zitten, omdat ik effe dat geklets
van de anderen kwijt wil zijn. Gewoon
een kwestie van relaxen.
Op het moment, dat ik voor de eer
ste keer naar voren loop, staat Tevje
stevig op zijn poten. Ik hoef me niet
op te laden. Het is er gewoon. Ik ga
met wat ik aan talent heb pas tot op
de bodem, als het menens is. Per frac
tie van seconden voel ik dan, hoe Tev
je reageert op een situatie. Als zijn
vrouw komt zeggen, dat hun dochter
weg is, dan krijg ik geestelijk een
enorme optater Elke avond opnieuw.
Ik hoef daar niks voor te doen. ik hoef
geen extra-gas te geven. Het treft me
als een vuistslag. Pang. Daarna ben
ik een beetje leeg. Ik speel niet, dat
ik leeg ben: het is nog waar ook: je
hoort het aan mijn stem, je ziet het
aan mijn gebaren.
Precies hetzelfde heb ik in de gesprek
ken, die Tevje met zijn Hemelse Heer
houdt, dat zijn geen kwezelpraatjes,
iemand, die dat denkt, heeft er geen
donder van begrepen. Tevje is gewoon
een grote vent met een klein hartje en
als hij ergens mee in de knoop zit, dan
belt hij even met boven. Dat is zijn
vertrouwen door dik en dun: Tevje ge
looft; ik niet. Ik heb er niet zo'n be
hoefte aan; maar ik kan wel aanvoe
len, waarom Tevje gelooft. Dat is voor
mij zo klaar als een klont. Als hij een
godloochenaar was; zou hij voor mij
een wereldvreemde figuur zijn. Zijn
geloof is gewoon een heilig moeten.
Zodra ik in zijn huid kruip, is het voor
mij ook de gewoonste zaak van de
wereld geworden.
Interessante kluif
Het grandioze van Anatevka is zijn
eenvoud. Je krijgt een simpele alle
daagse tekst in je handen, een tekst:
die je de kracht geeft om normaal te
doen. Voor een acteur is dat een ge
droomde kans. Ik heb ook in een sur
realistisch stuk als De Kale Zangeres
gespeeld, een interessante kluif, maar
,Als ik eenmaal ontplof, dan
scheuren de muren"
XK
XK
X}>
Producent Paul Kijzer heeft er
voor gezorgd, dat Anatevka in de
bus kwam, voordat het doek één
keer was gehaald in Scheveningen.
Elke avond klokke zeven is de bad
plaats getuige van de motorische
invasie van melkboer Tevje en
zijn dorpelingen.
nergens had je enige houvast. Ik her
inner me, dat ik er een waanzinnige
moeite mee gehad heb. Als je voell
dat je een figuur niet in je poten heb
dan ga je gokken. Het is zoeken
een blinddoek voor.
Bij Tevje is daar geen sprake van
Die staat er gewoon; dat is allemaa
vlees en bloed; wat eraan zit. ik he
ook weinig problemen gehad met d
opbouw van die rol. Alleen in de laai
ste drie weken voor de première werd
ik opeens nieuwsgierig naar de rolop
vatting van Zero Mostel. Ik wilde ge
woon weten, hoe hij over Tevje dacht.
Weet Je, wat een voordeel is? Dat lk
zelf een half-Jood ben en Amsterdam
als mijn broekzak ken. Dat laatste is
ook belangrijk want ik geloof niet. dat
een jood uit de provincie in de huid
van Tevje zou kunnen kruipen. Daar
mist hij het gevoel voor. In de dia
mantslijperij, waar ik werkte, hadden
we een portier, Levie. Die kwam uit
Friesland. Hij vertelde overal, dat ie
kolonel was gewee'st. Kijk, dat zou
voor een Amsterdamse jood. onbestaan
baar zijn geweest. Misschien had
hij chocola in het leger verkocht. Of
hooguit eieren. Maar verder was hij
toch niet gegaan.
Ik ben achteraf wel blij, dat Uc die
diamantslijperij ook nog heb gedaan,
want je moet het eerst allemaal be
leefd hebben, voor dat je er in kunf
geloven. Ik herinner me ook die tijd
van voor de oorlog. Het opkomend na
zidom, de werkloosheid. En Colijn
maar roepen, dat het volk rustig kon
gaan slapen. Vertel me nou niet. dat
het een gezapige tijd was. Ze deden
alleen alsof. We toerden met zijn al-
Jen fijn belazerd.
Uit de luidspreker boven zijn hoofd
valt op dat moment een schrille, me
talen stem, die geknipt lijkt uit Or-
wells" 1984. „Aanvang, dame* en heren,
aanvang, aanvang, aanvang. Wilt u
zich met spoed naar het toneel bege-
Lex Goudsmit staat op, knoopt zijn
halsdoek om en sloft de lange witte
gang in. In zijn lege kleedkamer blij
ven alleen de brieven van bewonde
raars achter: en een blauw plak
plaatje op de spiegel: bezoek de pira
miden in Israël.
Na een half uur komt hij ademloos uit
de toneelgrot rennen en bestelt hij in
de artiestenkantine een koffie met veel
melk. Hij zegt blazend: ..Ik heb eigen
lijk een hekel aan koffie met veel
melk, maar ik heb tussen deze scenes
net twee minuten tijd. Als ik hem
zwarter drink, verbrand ik mijn bek".
Een minuut later slaat hij weer op
het toneel: onverwoestbare Tevje. van
wie vervanger Fred Wiegman zegt.
,.Het is een zegen dat Goudsmit zo
oergezond is. want een ander kan aan
die rol toch geen eer behalen. Stel je
voor dat Guus Hermus Tevje speelde
Met al die rugklachten. Ik moet er niet
aan denken".
Bij de .foto's:
Boven: „Als ik toch eens rijk was".
Elke avond barst Lex Goudsmit
weer los voor het glansnummer
van Anatevka. Er zijn vele versies
in omloop, maar die van Goudsmit
steekt de oorspronkelijke uitvoe
ring van Zero Mostel royaal naar
de kroon.
Onder: Tweemaal Lex Goudsmit.
Een geweldige creatie. „Deze rol",
zegt zijn vervanger Fred Wiegman,
„is hem op het lijf geschreven. Hij
is de enige, die het zo kan. Ik ben
ook blij. dat hij zo'n sterk lijf heeft,
want ik neem het niet graag van
hem over".
(Van een onzer verslaggevers)
Ook buiten de muren van het Schevenings Circus
theater is het Tevje, de godvrezende melkboer uit
Anatevka. nauwelijks gegeven om het noodlot van
zijn populariteit te ontlopen. In de tram wordt hij
door onbekende fans omhelsd, in schemerige tap
perijen wordt hij door wildvreemden krachtig op
de schouders geslagen. „Wat had je anders ver
wacht", zegt hij met fijn gestileerde berusting,
„met zo'n kop als de mijne vraag je er immers
om. Ik doe ook geen moeite om me te verbergen.
Ik draag geen ingewikkelde zonnebrillen, ik plak
geen valse snor aan. Die baard, waarmee Tevje
's avonds het toneel opgaat, is mijn bloedeigen
baard, dat is haar voor haar de haard van Lex
Goudsmit. Dat is geen ijdelheid, maar pure ge
makzucht. Ik heb hem laten staan, omdat ik er niks
voor voelde om elke avond met zo'n nepgeval aan
mijn kin te lopen. Dat is alles. En ga er nou asje
blieft niet allerlei vreemde zaken achter zoeken,
want dan belazer je jezelf. Als die musical voorbij
is, gaat hij er achter elkaar weer af. Ik heb 53 jaar
zonder haard geleefd en als het effe kan wil ik
er nog een paar jaar bij doe'n. Tenzij Paul Kijzer
met een rolletje aan komt dragen, waarvoor een
baard gewenst is. Dan prolongeer ik hem wegens
enorm succes nog een paar jaar".
