Hier en daar een vooroorlogse stijl
Roemenië
•i >L
;7^dunoi
.NOG
ZONDER
WELVAART
Gewone
man niet
ontevreden
Mé
fln/lft,
ZATERDAG
1967
SvHmH
(Van onze speciale verslaggever)
BOEKAREST In „Restaurantul Bucuresti*', het beste van
de hoofdstad, zitten de Roemenen op donkerrode pluche, eten
zij voor een gulden of drie de rode kaviaar uit Mandsjoerije
en kussen zij de dames hoofs de hand. Op de bezoeker uit het
Westen maakt het, zoals zoveel achter het IJzeren Gordijn,
een wat onwerkelijke indruk: het is Europa in vooroorlogse
stijl. De andere kant van de medaille is dat men hier over
dezelfde soort zaken praat als in het Westen: auto's, televisie
programma's en geboortenbeperking.
In de rij staan voor wat sinaasappels als die al te krijgen zyn
i tegenstellingen: fabrieken,
Op „muurkranten" in Boekai
De Saint, de gladgeschoren St.-Joris
van de 20ste eeuw is tegenwoordig ook
.op de Roemeense televisieschermen te
^tien. Het merendeel van de ruin\ ne
gentien miljoen Roemenen moet het
overigens zonder hem stellen, want In
het ganse land (zeven keer zo groot
als het onze) zijn er maar zevenhon
derdduizend tv-ontvangers. In de ,,Rc-
publica Socialista Romania" de
schepping van de „Partidul Comunist
Roman" die nu twintig jaar aan het
bewind is zijn tv-toestellen zoals alle
De glanzende Amerikaanse automobie
len waarin De Saint zijn mooie meis
je vervoert, zijn bezienswaardigheden
uit een andere wereld. Op de Boulevar-
dul Magheru. een van dc hoofdstraten
van het 1,2 miljoen inwoners tellende
Boekarest, dromt het publiek samen
rond een Ford Mercury die bij het Li-
do-hotel geparkeerd staat. Wie in Cluj,
dat met 170.000 inwoners de tweede v
stad van het land is, 's avonds op het
balkon van het Continentalhotel een
frisse neus gaat halen, hoort slechts
het geluid van duizenden voetstappen.
De trottoirs zijn in alle steden overvol,
de rijbanen vrijwel leeg.
Tot voor kort kenden de Roemenen
slechts de ouderwets gemodelleerde
Russische wagens (Wolga. Moskovitchl
de Oostduitse Trabant en Wartburg, de
Tsjechische Skoda, de Volkswagens,
waarin de politie rijdt en de zwarte
Mercedesseu die in grote getale ge
parkeerd staan voor de regeringsge
bouwen aan de Boulevardul Republicii
in Boekarest. De Rolls Royce die de
regering onlangs voor president Chivu
Stoica besteld heeft, zal vast en zeker
hele volksoplopen veroorzaken.
Sinds enige tijd ziet men er ook kleine
Italiaanse Fiats (500, 600 en 850) en zij
hel in nog mindere mate, Franse
Renaults. Een Dauphine kost echter
evenveel als een arbeider in vier jaar
verdient. Het bezit van een eigen auto
is voor de meeste Roemenen voorlopig
een luxe waarvan zij slechts kunnen
dromen. Dat doen zij in de rammelen
de geelrode trams die hen voor minder
dan een dubbeltje van het ene eind van
Boekarest naar het andere brengen. In
de oude naar dieselolie stinkende trol
leybussen waarin zij kaartjes trekken
uit een automaat, en ii
van de vrachtwagens
stad naar stad liften.
Wat er wèl is
In een land als Roemenië wordt d<
westerling vooral getroffen door wai
er niet is. De Roemeen daarentegei
Welvaart is betrekkelijk: volgens oud
minister Veldkamp is het de bontjas
van de buurvrouw. In Roemenië doet
ook zij het zonder bont, en daarom is
de man-in-de-straat, al zijn klachten
ten spijt, niet ontevreden. Hij ver
klaart dat het van jaar tot jaar beter
gaat Een 29-jarige elektricien in Con
stantsa: „Waarom zou ik klagen? Ik
heb elke dag mijn natje en mijn droog
je, en 's zaterdags een fles witte wijn".
In de straten van Boekarest vindt men
hier en daar „muurkranten" waarop dc
regering het doel van haar economische
politiek uiteenzet: zij wil van Roeme
nië snel een geïndustrialiseerd land
dat
ichzelf
lelijk
Krakende
ossewagens
en moderne
tractoren
Met een gehuurde auto
vijfentwintighonderd
kilometer door Roe
menië: van Boekarest
langs de Prahova door
de Karpaten, over
de hoogvlakte van
Transsylvanië door
"t schilderachtige Olt-
dal waardoor eeuwen
geleden ook de Romei
nen trokken, langs de
vers geploegde velden
van WalachQe naar de
Donau. dan over de
welige heuvels van dc
Dobroedsja naar de
brede zandstranden
van de Zwarte Zee.
BÜna altijd had ik
mijn wagen volgeladen
met lifters: studenten,
leraren. veeartsen.
mekkerend lam op de
achterbank zetten, en
arbeiders die van hun
familie terugkeerden
naar de stad met zak
ken vol levensmiddelen
Roemenië Is een land
van krakende ossewa
gens en grote kuddes
schapen, van tractoren
en moderne fabrieken
een land van tegen
stellingen. De Roeme
nen. de mecsten don-
kerogig en gebruind,
zijn uiterst vriendelijk,
zeer gastvrij, altijd be
hulpzaam en. even
nieuwsgierig naar de
levensomstandigheden
In het Westen als wij
naar die In Oost-Euro
pa. Wij konden elkaar
daarover vrij en onge
controleerd Inlichten,
liet IJzeren Gordijn
begint te roesten. Men
ademt vrijer dan voor
heen. In de Karpt
de
de
roodkleurige berghel
lingen worden groen,
en in de dalen bloeien
bedruipt. Het plan van de Comecon,
dc rode tegenhanger van de EEG die
Roemenië de rol van oliclevcrancicr en
landbouwproducent toebedeelde, heeft
zij naast zich neergelegd. Roemenië
wil niet langer de benzinepomp, en dc
graanschuur van Oost-Europa zijn.
Consumptiegoederen
De opbouw van een eigen zware indus
trie heeft tot nog toe de absolute voor
rang gekregen: van de 175 miljard lei
die sinds 1950 aan de industrialisatie
van het land ten koste gelegd zijn, wer
den niet minder dan 153 miljard lei in
deze primaire sector gestopt. De lichte
industrie is stiefmoederlijk behandeld
en dat verklaart de moeilijkheden met
het bier. de afwezigheid van luxe
artikelen en de betrekkelijk hoge prij
zen van alle consumptiegoederen die
niet tot de eerste levensbehoeften beho
ren. Het vijfjarenplan dat in 1966 in
uitvoering genomen is, voorziet een pro-
duktieverhoging in dc consumptiegoe
derenindustrie van vijftig procent.
Voor grootscheepse import van con
sumptiegoederen heeft Roemenië geen
geld: de regering draait elke dollar
tweemaal om alvorens hem uit te ge
ven. Zij koopt er liever een nieuwe
kunstmestfabriek voor dan sinaasap
pels, whiskey of Amerikaanse sigaret
ten De westerling die in Boekarest zo
nodig een whiskey moet omdat hij ziek
wordt van de tuica (het Roemeense
borreltje, een soort pruimenjenever)
betaalt er vijf gulden voor. Voor een
pakje Camel moet hij drieëneenhalve
gulden op de toonbank leggen.
De Roemeense sigaretten zijn veel
goedkoper, maar niet te roken. Twin
tig Carpati, het meest populaire merk
laadbal
gelijking met vroeger heel wat.
Daarom accepteert hij dat hij des
avonds na een lange warme da* wijn
moet drinken omdat het bier uitver
kocht is. Daarom staat hij ook gedul
dig in de rij voor wat sinaasappels
als die al te krijgen zijn. Dure sinaas
appels: de jaffa's die 09 dinsdag voor
het orthodoxe paasfeest in Boekarest
te koop waren, kostten dertien lei per
kilogram. Dat is meer dan een rijks
daalder en om die te verdienen moét
een Roemeense arbeider nog altijd
meer dan twee uur werken. Maar vroe
ger kregen zijn 1
laat staan te
moderne kunst-
Elke vergelijking gaat mank. ook die
tussen de levensstandaard van Oost- en
West-Europa. Het is waar dat de Oost-
europese landen, waaronder Roemenië
niet het welvarendste ls. jaren achter
liggen bij het Weeten, maar dat heeft
zijn redenen. ZIJ zijn waarschijnlijk niet
alleen van politieke aard en in elk ge
val la het te vroeg om de achterstand
uitsluiten aan 't socialistische systeem
te wijten. De Jongate feiten wijsen
welvaart nog geen sprake: winkelen In
kosten maar vijfenvijftig cent. De
meeste Roemenen kopen ze met vijf
stuks tegelijk. Ze zijn zo losjes ge
draaid dat ze leeglopen in je zak, ten
zij je het pakje aan de lange zijde open
maakt. Voor vijfendertig cent zijn er
nog slechtere te krijgen. De beste he
ten Snagov en zijn even duur als de
onze. Sigaren worden er vrijwel niet
gerookt.
Met Amerikaanse sigaretten doe je
wonderen. Zodra de kelners er de lucht
van te pakken krijgen, wordt de ser
vice aanmerkelijk beter. In een volks
restaurant te Sibiu, dat zoals gewoon
lijk overvol was (er zijn er gewoon te
weinig), leverde alleen al de geur er
van een schoon tafellaken op plus twee
flessen bier, hoewel die eigenlijk wa-
ren uitverkocht.
In het algemeen is de service in win
kels en restaurants maar matigjes. De
regering gaat er zeer trots op dat in de
socialistische republiek Roemenië alle
ondernemingen van het kleinste winkel
tje tot de grootste fabriek, eigendom
van de staat zijn. Het blijkt dodelijk
voor elk particulier initiatief: zelfs in
Boekarest zien de etalages er stoffig
uit en de toiletten van de overigens dun
gezaaide restaurants in de provincie
tarten elke beschrijving. Overal hangen
weliswaar bussen aan de muur waar
din men klachten kaa deponeren, maar
ik heb het nooit iemand zien doen.
Hoogstwaarschijnlijk helpt het niet.
Westerlingen die voor een whiskcy-sodu
vijfentwintig lel neertellen, wekken de
verbazing van de man in de straat
en terecht. Voor dat bedrag kan hij
een goede warme maaltijd krijgen of
een nieuwe tandenborstel kopen. De lo
nen zijn laag: een fabrieksarbeider ver
dient circa 1000 lei per maand, 'n vee
arts 1200, een jonge dokter 1300 lei.
Het best betaald worden technische spe-
1 sula
of in
1 de fraaie parken
stof tot gesprekken. Een vrouw tn
Brasov: „Ik kon mijn oren niet ge
loven! Ze deden dat zomaar, ineens
van de ene dag op de andere IPrecies
zoals tsaar Peter de GroteI"
Tsaar Ceausescu
Roemenië* „tsaar" heet Nicolaa*
Ceausescu. Hij ls sinds 1965 algemeen
secretaris van het centrale comité van
de communistische partij. Ilij volgde
in die topfunelie Gheorghr Ghrorglu-
Dej op, de man die in 1952 de be
ruchte staliniste Ana Pauker buitenspel
wist te zetten en later, na de destali
nisatie In 1965, behoedzaam de Russi
sche leiband losmaakte waaraan Roe
menië zoveel jaren gelopen heeft.
2000 tot 3000 lei per onaand.
Toeristen krijgen ongeveer 5 lei voor
een gulden, 18 voor een dollar.
Het geld vliegt de deur uit niet aan
voedingsmiddelen, want die zijn betrek
kelijk goedkoop, maar aan industrie-
produkten. In het warenhuis „Romar-
ta" te Boekarest kosten een paar pumps
275 lei, nylons minstens 30 lei. een stuk
je verpakt toiletzeep 5 tot 11 lei, een
eenvoudig zomerjurkje bijna 300 lei,
een reep chocolade 4,25 lei, een teddy
beertje 33. en een bontjas tussen 8700
en 20.000 lei. Zo'n warenhuis lijkt ove
rigens niet op de pukhuizen-vol-wel-
vaart waarin wij winkelen. Vaak zjjn
er vakken leeg, omdat er niet voldoen
de goederen zijn.
Tegenover deze malse prijzen staat
dan weer dat onderwijs en gezondheids
zorg kosteloos zijn. Opvallend veel Roe
menen hebben (gratis) gouden en zil
veren tanden. De huren zijn laag: in
Boekarest betaalt men voor een drie
kamerflat 1(17 lei per maand. Wie een
eigen telefoon wil hebben, moet er 60
lei per maand voor over hebben en
dat is een flinke belasting van het ge
zinsbudget. De meeste Roemenen ma
ken liever gebruik van de telefoonau
tomaten die in het centrum vBn Boeka
rest overal aan de gevels hangen. Een
stadsgesprekje kost 25 banf (ongeveer
5 cent).
Werkende vrouwen
Om het gezinsinkomen te vergroten
werken In Roemenië ook veel gehuwde
vrouwen. Om precies te zijn: van de
4.409.500 arbeidskrachten die op 1 juli
1965 geregistreerd stonden, wuren er
1.266.300 van hel vrouwelijk geslacht.
Ongeveer eenderde van hen werkt op
liet land, in fabrieken, aan de wegen
1 het socialisme le
De lage lonen en het feit dat veel vrou
wen buitenshuis werken, noodzaken de
Koemenen ertoe hun gezinnen klein te
houden. DaaTtoe noopt bovendien de
enge behuizing in de steden. Een vrouw
met wie ik in Boekarest daarover sprak
„Zegt 11 zelf, kunt u drie kinderen heb
ben op zo'n driekamerflat?" Onder de
druk van deze omstandigheden en om
dat zij zich op het standpunt stelt dat
een zwangere vrouw het recht moet
hebben zelf te beslissen of zij het kind
wil of niet. heeft de overheid In 1958
abortus in de eerste drie maanden
van de zwangerschap gelegaliseerd en
ook erg gemakkelijk gemaakt. Elke
kraamkliniek kreeg een abortuscentrum
en er zijn vrouwenartsen die dertig
vrouwen per dag hielpen.
Onlangs heeft de staat er weer paul en
perk aan gesteld, omdat het geboorten -
cijfer te zeer terugliep. In 1958 werden
er per 10.000 inwoners nog 216 baby's
geboren, in 1965 nog slechts 146. Tege
lijkertijd met de beperking van de mo
gelijkheden van abortus werd een soort
kinderbijslag ingevoerd. Deze maatre
gelen geven de bevolking nog steeds
de achtergrond houdt en zich nooit laat
interviewen, de jongste leider in de
rode wereld. Hij is de hogepriester van
een soort communisme dut vooral pa
triottisch is. Zijn ideaal ls de schepping
van een rood paradijs in Roemenië,
waarin het goed werken en leven is.
Hij praat daarover in vele uren duren
de redevoeringen die in gedrukte vorm
de omvang hebben van een pocketboek.
In de boekhandels zijn zij geen bestsel
lers, ui worden zij in grote getale aan
gemaakt en voor een krats vcrkrljg-
Hij gaat zich zelden te buiten aan de
ronkende lyriek waarin communis
tische redenaars hun waren plegen aan
te prijzen. Precies een jaar geleden
echter, op de vijfenveertigste verjaar
dag van dc partij, kon ook hij het niet
laten. Aan het slot vun zijn Evangelie
der Vooruitgang zong hij zijn rood
Magnificat: „Geslacht na geslacht zal
de Partij der Communisten zalig prij
zen, omdat zij Roemenië hoger en ho-
giT i>|M.iot na.ii' ile liuge toppen van
de communistische beschaving!"
De vraag is of het huidige geslacht de
partij zalig prijst. Ik heb met Roeme
nen gesproken die de schouders ophaal
den c-n zeiden: „Je moet ermee leven,
nietwaar?" Toch genieten Ceausescu
en zijn partij (die zowat anderhalf mil
joen leden telt» oen zekere populariteit.
Zij danken die aan dc vaderlandslief
de die zij prediken, en dc economische
successen die zij op hun conto schrij
ven maar voor zover ik heb kunnen na
gaan niet aan hun nogal orthodoxe
marxistisch-leninistische leer.
Op alle nieuwe fabrieken staat in
plaats van een opschrift dat de voorbij
ganger vertelt wat er gemaakt wordt
de slogan: „Tralosca Partidul Comu
nist Roman!" (Lang leve de Roemeen
se Communistische Partij). De door
snee-Roemeen wordt meer gebiologeerd
door het woord „Roman" dan door het
woord „Comunist". De eerste Roe
meense woorden die ik hoorde waren
die van de taxichauffeur die mij van
de luchthaven Baneasu een vlieg
veld dat er uitziet als Schiphol in de
dagen van Olieslagers naar Boeka
rest bracht. „Romania primal" zei
hij.
De vraag of het communism* ook «o
prima wa9, liet hij onbeantwoord. De
Roemenen praten liever niet over po
litiek, zelfs niet in dc lente
