Uitbreiding van Kamerlingh Onnes-
Laboratorium en het nieuwe
Instituut Lorentz officieel in functie
- r»
OVER DRIE JAAR AL WEER TE KLEIN
iir
^vakantie?
(ASPRO'
IN JAPAN STAAT EEN HOLLAND-HUIS
)ONDERDAG 22 JUNI 1967
DE LEIDSE COURANT
(A LANGE JAREN IS HET ZOVER
DE GLOEDNIEUWE, stoerlijnige aanwinst van
het Kamerlingh Onneslaboratorium aan de
Zonneveldstraat, eveneens het nieuwe Instituut
Lorentz omvattend, is vanmiddag door de mi
nister van onderwijs en wetenschappen, prof. dr.
G. H. Veringa, officieel geopend. Officieel, want
feite zoemde, zoog, dreunde en tikte het al
geruime tijd binnen de geïsoleerde muren. Sinds
augustus 1965 was één werkplaats in gebruik en
een jaar later begonnen de tweede en derde ver
dieping functioneel te worden. In,november 1961
verwachtte men met de bouw na tweeëneenhalf
jaar klaar te zijn. Het duurde ruim vijfeneenhalf
jaar, voordat het nieuwe lab voor gebruik ge
reed was.
DE BOUWPUT leverde de meeste problemen.
Hier werd een nieuw systeem gevolgd: het
leggen van een fundering zonder te heien, zonder
storingen en trillingen. Het "koude-laboratorium"
waai- bijna onvoorstelbaar lage temperaturen tot
stand komen, rust thans op een "drijvende" bak,
met als basis wanden van bijna 13 meter lange
in de grond gegoten palen. Binnen het jaar was
men met de ruwbouw tot aan de top klaar, maar
er moesten toen nog heel wat moeilijkheden
overwonnen worden voordat de verschillende af
delingen beetje bij beetje naar hun nieuwe be-
huizen konden trekken. Maar vandaag is dan de
minister gekomen en is het feest in béta-weten-
schappelijke kringen. Hierop hopen wij morgen
nader terug te komen.
INGENIEUZE EN EFFICIENTE
VOORZIENINGEN (EN PROBLEMEN)
Eén van de twee 12 tons Mam
moet-magneten (Oerlikon) waar.
over t Kamerlingh Onner-labo-
ratorium beschikt.
JET NATUURKUNDIG Laborato-
rium had al een benauwend vest
het eerste kwart van deze eeuw.
mers de grote Kamerlingh Onnes
ss in 1926 de Curatoren er reeds op.
Bt het Laboratorium beslist uitbrei-
ing moest krijgen door het verplaat-
;n van het laboratorium voor fysio-
an de Zonneveldstraat naar het
rrein van het Academisch Ziekenhuis.
1959 werd door Curatoren be
oten een partiële uitbreiding tot stand
brengen aan de Zonneveldstraat
ilf. Ook werd toen besloten, dat een
■rdere uitbreiding ten behoeve van
practica, de colleges en het onder-
>ek („Natuurkunde II") in de bij de
'assenaarseweg gelegen ..Leeuwen-
zou worden gebouwd. Gebrek
in geldmiddelen heeft de verwerke-
king van deze laatste plannen ver-
In één der kelders waant men
skh in de machinekamer van een
oceaanreus. De installaties zijn
er indrukwekkend. Op de foto
een ingewikkeld (voor de leek)
samenstel van koelmachines.
traagd. Een voorlopige oplossing werd
gelukkig in het „Provisorium-Oost en
-West" aan de Herenstraat gevonden
voor het practicum en de werkcolle
ges, zodat door de vertraging alleen
nog de verplaatsing van het onderzoek
van de kosmische straling en dat van
de molecuulfysica („Natuurkunde II")
naar de „Leeuwenhoek" ernstig zal
worden getroffen. De uitbreiding aan
de Zonneveldstraat zou n.l., aldus de
conservator van het Kamerlingh On
neslaboratorium, dr. G. J. van den
Berg dezer dagen tijdens een voor
bezichtiging voor de pers, naar de ver
wachting in 1959 tot 1970 voldoende
zijn. De prognoses zullen evenwel
ruim worden overtroffen, zo blijkt nu.
PLANNEN ACHTERHAALD
HET LABORATORIUM verkreeg een
verdubbeling van het aantal expe
rimenteerkamers. verschillende servi
ce-ruimten. die het daarvóór niet be
zat. grotere werkplaatsruimte, een
grotere elektronische afdeling, enkele
zitkamers en studiecellen, bergruim
ten. groter magazijn en dergelijke. Toch
zal. zo zei dr. Van den Berg. door de
snelle stijging van het aantal studen
ten de bezettingsgraad al weer hoger
zijn dan waaraan bij het maken van
de plannen in 1959 werd gedacht.
DE „LEEUWENHOEK"
Over drie jaar is het 1970. Dan zou
„Natuurkunde II" in de „Leeuwen
hoek" in een vergevorderd stadium
moeten zijn, o.a. ten behoeve van de
Werkgroep voor kosmische straling en
van de Werkgroep voor molecuulfy
sica, die vorolopig nu nog in het Ka
merlingh Onneslaboratorium gehuisvest
zijn. Vooralsnog valt het niet te be
zien bij de uitbreiding van de univer
siteit. wanneer „Natuurkunde II" in
de „Leeuwenhoek" verwezenlijkt zal
WZ1JnÈ MAAKTEN van de week een
rondgang door. wat men noemt
de partiële uitbreiding van het K.O.-
laboratorium en het Instituut Lorentz-
in-nieuwe-gedaante, totale kosten on
geveer 10 miljoen gulden, inrichting
inbegrepen. Met een lift bereikt men
een soort infernum diep onder het
maaiveld en beneden het peil van het
grondwater. De kelders zijn op twee
ondergrondse verdiepingen gebouwd.
In de beide kelders bevinden zich
nu de installaties voor de ventilatie,
de verwarming, de klimatisering van
zeven vertrekken, de perslucht, het
koelwatercircuit, verder een rijwiel
en scooterstalling, bergruimten voor
machines, voor instrumenten, 'n spuit
cabine, een moffeloven, drie kamers
met een constante temperatuur tot
0,5 gr. C. en twee tot 0,1 gr. C.
Op de begane grond en de eerste
verdieping bevinden zich nog twee
gethermostateerde kamers en verder
18 experimenteerkamers.
SCHACHTWANDEN
Aan beide zijden van de gang lopen
schachtwanden van 60 cm dikte. Hier-
in treft men kanalen, leidingen, kabels
e.d. aan. In de vloeren van de experi
menteerkamers bevinden zich openin
gen, die toegang geven tot de gas. en
persleidingen en tot het gesloten koel
watercircuit en verder openingen die
toegang geven tot metalen goten, waar
door kabels kunnen worden getrok
ken naar de schachtwanden en een
bedieningspaneel. Via deze kabels kan
men de benodigde wissel- en gelijk
stroom (1 op 50.000 constant) aanvoe
ren. Daar de openingen regelmatig
over de kamervloer zijn verspreid
kan men verschillende meetopstellin
gen op de meest geschikte plaats zet
ten. Ónder het plafond lopen de z.g.
cryogene leidingen, die in verbinding
staan met gashouders en vacuumpom
pen voor helium, waterslof en andere
gassen zoals zuurstof. De experimen
teerkamers kunnen zo nodig gekoeld
worden om de temperatuur beneden
24 gr. C. te houden.
NIEUWE PLAATS VOOR LORENTZ
Een poort naar de binnenplaats ver
deelt de „begane grond" in een lang
en een kort deel. In het korte deel
bevinden zich de ontwikkelingswerk
plaats, de assistentenwerkplaats, de
transportlift en pakkamer De toegang
uit de poort naar het lange deel gaat
via de „Lorentz" deur. de bijzondere
deur met daarboven het beeld van
Lorentz. dat vervaardigd werd door
mevrouw Franzen-Heslenfeld en dat
omstreek* 1935 werd aangebracht voor
Theoretische Natuurkunde, later Insti
tuut Lorentz genoemd, dat aan de
Lang eb mg boek Zonnaveldstraat stond.
De donkere omlijsting door de wand
van de poort doet de zandsteen goed
uitkomen. De hoofdingang met een
speciaal uit houten blokjes vervaar
digde deur bevindt zich aan de Nieuw
steeg en kreeg 't bestaande nummer
18.
r\P DE EERSTE VERDIEPING van
het trappenhuis treffen bezoekers
van colleges in de theoretische natuur
kunde voor kandidaten de ingang van
de zaal. waar deze colleges worden
gegeven. Ook vindt men hier deuren
tot de gang met expenmenteerkamers,
de optische werkplaats, de scheikunde-
kamer, instrumentmakerswerkplaatsen,
een leslokaal, de teken- en fotokamer,
een pompenkamer en een werkplaats
voor de kamertechnici. Deze gang loopt
over de poort en sluit weer aan op
het trappenhuis om de transportlift.
dat toegang geeft tol de glasinstru
mentmakerij, die gedeeltelijk schuil
gaat achter de Klanstra-wand, 'n wand
bestaande uit tegels en glas in beton
gevat, die de verbinding tussen het
oude gebouw en de nieuwe vleugel
vormt, omdat de stijlen van beide ge
bouwen te veel uiteenlopen.
Boven de drie lagen met experimen
teerkamers. werkplaatsen en slechts
enkele zitkamers, d.w.z. boven de
eerste kelder, de begane grond en de
eerste verdieping, komt een laag met
leeskamers en boekerij, zitkamers, stu
diecellen, waar prijs gesteld wordt op
een laag ruisniveau. In de studiecellen
kan b.v. worden gewerkt aan proef
schriften. Sinds de bouw voltooid is
zyn er al ettelijke dissertaties tot stand
gekomen Hier is voor gezorgd door
geluidsabsorberende vloerbedekking en
plafondtegels.
De geluidsisolatie levert niettemin
nog moeilijkheden. Er zijn b.v. „over-
spreekproblemen". Het kan voorko
men, dat een hoogleraar niet kan
studeren als in de kamer naast hem
vergaderd wordt. Waar zich op deze
tweede verdieping de elektronische
afdeling bevindt, treft men dan ook
weer linoleum op de gangvloer even
als op die van de lagere etage.
De derde verdieping bevat, voor
tweederde deel, het Instituut Lorentz
voor Theoretsche Natuurkunde en ver
der de kantine. Het Instituut heeft
voornamelijk aan de zuidgevel de gro
te zitkamers van het wetenschappelijk
korps, terwijl aan de noordgevel en
in het midden (met licht door boven
lichten) een tweetal rijen met „studie
cellen" zijn gemaakt. De colloquium
zaal. de Leeskamer-Lorentz met bij
behorende boekerij en kamer voor
de bibliothecaresse van het Instituut
bevinden zich op de tweede verdieping
Tussen de vertrekken zijn over het
algemeen „slappe" en mobiele muren
om later eventueel grotere zalen te
kunnen creëren.
/"\P HET DAK staan verschillende
ventilatoren naast de grote venti-
latieschacht resp. voor de ventilatie
van speciale ruimten en voor de alge
mene ventilatie. Voor het koelwater
circuit bevinden zich drie koeltorens
op het dak, die ook in staat zijn de
4 Megawatt-spoel in het oude gebouw
te koelen met ongeveer 120 m3 uur
als deze tussen 23 en 7 uur in gebruik
zijn. Met de elektrische energie zou
den 4000 kacheltjes van twee staven
gevoed kunnen worden. Er moet dus
flink gekoeld worden om de koelvloei
stof door de spoel (orthodichloorben-
ceen) met behulp van water niet te
warm te laten worden. Een klein deel
van het dak is van tegels voorzien om
te voorkomen dat de dakbedekking
beschadigd wordt als men daar een
luchtje zou scheppen.
VERFRAAIING
Ter verfraaiing van het gebouw zal
op de derde verdieping in de hal voor
de kantine en naast de ingang tot het
Instituut Lorentz een beeld van Wes-
sel Couzijn worden geplaatst, terwijl
de muur daarachter beschilderd zal
worden doro Ger Lataster. Door het
gereedkomen van de nieuwe vleugel
heeft het Instituut Lorentz de be
schikking over aanzienlijk meer ruimte
dan het geval was in de tijdelijke
barak (die ter beschikking gesteld is
aan een studentendispuut .dat er een
terrein voor aan het zoeken is) en
nog meer ten opzichte van het afge-
aan een studentendispuut, dat er een
Brandweerkazerne (nestant van de
oude St. Petruskerk) stond.
Handtekeningen van Lorentz-
hoogleraren naar nieuwe gebouw
De afdeling theoretische natuurkun
de werd in 1921 ondergebracht in het
pand Langebrug 111. Tot die tijd was
zij gehuisvest in het Natuurkundig
Laboratorium (dat in 1932 de naam
Kamerlingh Onnes Laboratorium
kreeg». Na 1952 werd het pand Lange
brug 111 geheel losgemaakt van het
laboratorium en kreeg het zijn huidige
naam: „Instituut-Lorentz voor theo
retische natuurkunde". Vanaf I960,
toen begonnen werd met de houw van
de uitbreiding van het Kamerlingh
Onnes Laboratorium en het nieuwe
Instituut-Lorentz, vonden de theore-
tisehe fysici een tijdelijk onderkomen
in een barak aan de Steenschuur tot
zij in september 19<»li hun intrek kon
den nemen in het nieuwe Instituut.
In het Instituut-Lorentz. dat thans
onder leiding staat van prof. P. Mazur,
wordt door de ruim 14 theoretici onder
zoek verricht op het gebied an de
statistische mechanica en de hoge-
energie fysica. Deze onderzoekingen
richten zich op de grondslagen van de
statistische mechanica, irreversibele
verschijnselen, fase-overgangen en
eigenschappen van discrete (rooster)-
wikkelen van de
schruving van de
schappen van zgn
fJyrica°0r
Sinds 1953 won
enland spreken om
r de be-
ii eigen-
rc deel-
kelingei
i 't
et.se ld
Dr. G. J. van den Berg. conser
vator van het Kamerlingh On
neslaboratorium bij de „Lorents-
deur" met daarboven 't beeld
van Lorentz. dat in de nieuw
bouw- een waardige en zeer dé
coratieve plaats heeft gevonden.
In de colloquiun
Instituut-Lorentz is in één
wanden een geedelte van eer
van het oude Instituut ingei
waarop sinds ongeveer 50 jaar collo
quiumsprekers en, sinds 1954, Lorentz-
hoogleraren hun handtekeningen ge
plaatst hebben. Deze unieke collectie
van veelal beroemde namen is een af
spiegeling van de ontwikkeling van
de natuurkunde in de afgelopen vijftig
jaar en vormt een schakel tussen het
verleden en het nieuwe, moderne In
stituut-Lorentz van nu.
„De Leidse Sleuteltjes" voor de televisie
Zaterdagmiddag 24 juni zullen Henk Franke en z'n „l-eldse Sleutel!je»" het
drukke seizoen succesvol afsluiten met een „live"-uitzending oor de N.C.R.V.-
televlsie, vanuit Art is te Amsterdam.
In het giraffenverblijf, alwaar deze week de geboorte verwacht wordt van een
klein vriendje van Dikkertje Dap, zingen de „Sleuteltjes" uiteraard hun succes-
lied ln een levend décor. In de kinderboerderij blijkt „Het Ezeltje van Zanzibar"
muzikaler te zijn, dan menigeen wel denkt.
De vierde LP met moderne liedjes, o.a. een Spaanse melodie, compleet met
castagnetten, en in hoofdzaak met composities van Henk Franke, zal eind augus
tus voltooid zijn. Ru van Veen. de vaste begeleider van Wlm Kan maakte de
arrangementen en leidde het orkest.
Voorlopig gaan de zangertjes een welverdiende vakantie tegemoet, om U daar
na weer te laten genieten van hun steeds weer opgewekte en frisse kinderzang,
o.a. via radio en TV.
f
Plotselinge hoofdpijn
Opkomende verkoudheid
Laat uw vakantie niet bederven
Neem 'ASPRO' mee
Want u weet 7:
2 ASPRO'
■è+i .„U&Htufeet fit!
C ADVERTENTIE)
Geslaagden
r.k. Emmanuel ulo
te Voorschoten
Alle examenkandidaten van de r.k.
Emmanuel ulo te Voorschoten behaal
den het diploma. Voor het Mulodiploma
A. B en middenstand slaagden: Ria van
Leeuwen, Kees Alkemade. Paul Brand
jes. Wassenaar. Voor het Mulodiploma B
(aanvullend examen» slaagde: Marijke
Trippe Voor het Mulodiploma A en mid
denstand slaagden: Marie Nadou Bonnet.
Leiden. Hetty v.d. Brink. Leiderdorp.
Thea den Hollander. Yvonne Holtkamp,
Wassenaar, Thea de Koning. Marianne
v. Mulligen. Annelies Pieterse. Marga
Schaepman. Mariene Schalck. Ineke
Stierum, Küthe v. Wissen. Theo v.d.
Berg. Kees Doeswijk. Charles Ferom.
Kees Beurse. Voor het Mulodiploma A
slaagden: Wytske Kieyne. Man ja v. Wis
sen. Gerard v.d. Borg eo John. Halve-
Geopend voor spoedeisende gevallen
Centraal Apotheek, Breeetrae* 74, tel.
30552.
Leids aandeel in historische attractie
Dank zij voort-varende voorouders bestaan er tussen
Nederland en Japan opmerkelijk goede betrekkingen.
Vriendschapsbanden, die hun oorsprong vinden In drie
eeuwen hechte handelsrelaties tussen belde naties en tot
stand gebracht door de Verenigde Oost-Indische Com
pagnie, die ais enige West-Europese instantie handel
dreef met Japan. Nederland heeft een enorme Invloed
uitgeoefend op Japan; met de handel kwamen ook de
Westerse wetenschappen mee, woei lets van het Westers
leefklimaat naar Japan over en daar is het voor een
groot deel aan te danken dat Japan zich zo snel heeft
kunnen moderniseren. Dat zegt althans prof. dr. F. Vos,
hoogleraar in het Japans en Koreaans aan de Leidse
universiteit en voorzitter van de Nederlands-Japanse ver
eniging, die ruim 200 leden heeft.
Binnen die vereniging bestond reeds lange tjjd de be
hoefte om een demonstratie van Nederlands-Japanse
vriendschap te geven. Onlangs is dat er van gekomen:
in Nagasaki, op het eilandje Deshlma, waar de V.O.C.
een factorij heeft gehad, is een Holland-huls Ingericht
door prof. dr. Vos en de cultureel attachée van de Neder
landse ambassade in Tokio, de heer Ch. van der Sloot.
Het huis is onlangs geopend door de Nederlandse ambas
sadeur in Japan, dr. R. H. van Guiik.
OlDE BETREKKINGEN
He domein van prof. Vos is de Japanse kamer in het
Sinologisch Instituut aan de Eerste Binnenvestgracht,
dat zelfs door de „echte" Leidenaar maar al te vaak als
een verlengstuk van het Museum voor Volkenkunde zal
zijn aangezien. Het sluit inderdaad bij het museum aan
en is in dezelfde lelijke, maar opmerkelijke stijl gebouwd
De Leidse studenten in de Chinese. Japanse en Koreaanse
taal- en letterkunde krijgen hier hun colleges. In het
totaal zijn er 40 studenten die Japans „doen", waarvan
tien die het als hoofdvak hebben. In Japan zijn er 40
studenten Nederlands en dat verschijnsel met de drie
Japans-Nederlandse verenigingen die Japan heeft, accen
tueert dat Nederland in Japan Inderdaad „leeft". ..Ze
komen altijd met die oude betrekkingen aandragen in
Japan", zegt prof. Vos daarover, „dat leert iedereen, uit
gebreider dan bij ons, op school".
V.0.C.-MEUBILAIR
l)e Nederlands-Japanse handelsbetrekkingen waren
schuurtje staat op het tcrein van liet internatiomuil cen
trum van toerisme, waarop zich ook een restaurant en
een museum bevinden, en deze twee gegevens tezamen
maakten, dat de heren Vos en Van der Sloot hun uiterste
best liebhen gedaan om gelden bijeen te krijgen om wat
veranderingen aan te kunnen brengen.
De inrichting, die de heren Vos en Van der Sloot me
nig strooptocht langs antiquairs hebben bezorgd, is be
kostigd door de afd. Internationale culturele betrekkin
gen van het Ministerie voor Cultuur, Maatschappelijk
Werk en Recreatie. Het huis is in „koloniale" sfeer ge
houden en heeft een V.O.C.-meubilair en diverse Oud-
Hollandse voorwerpen. Rond het huis ia een muur ge
bouwd en een poort, waarop het V.O.C.-wapen is aan
gebracht.
BU de opening heeft de ambassadeur, de heer Van Gu
iik, namens de Nederlandse regering een levensgrote
pop aangeboden, vooratellende een 17de eeuwse koop
man. terwijl de heer Van der Sloot het plaatsje Hlrado.
waar de Nederlanders voor het eerst een factorij huilden
enkele tientallen oude prenten heeft aangeboden.
UITBREIDING
Het ligt in de bedoeling om het Holland-huis ln de
toekomst uit te breiden tot een informatie-centrum over
het huidige Holland. Nu reeds lopen er Japanse meisjes
als Volendamae deernes verkleedt om de bezoekers rond
te lelden. Dat het Holland-huis niet zo maar een „aar
digheidje" is moge blijken uit de wetenschap, dat Jaar
lijks 150.000 toeristen Nagasaki bezoeken, omdat «laai
de oudste katholieke kathedraal staat van Japan en ook
omdat het de stad van ..«Ie atoombom" Is. Dat die Ne
derlands-Japanse betrekkingen, niet zomaar een wassen
neus zijn. blijkt niet alleen uit de verenigingen die er In
Japan zijn er is ook een vereniging die zich maande
lijks bezighoudt met de bestudering van Nederlandse
documenten maar'ook aan de aan.I... hl d| dg
ning van het Holland-huis heeft gekregen in de Japanse
pers. Pagina's vol, die helaas onleesbaar zijn'
Hier knipt de ambassadeur, dr. R. II. van Guiik,
het lint door bU de opening van het Holland-huis.
I»e opening werd bijgewoond door 300 Japanse en
ra. 30 Nederlandse gasten. Er wan een zeer sterke
vertegenw oordiging van de K.I..M., de eerste lucht -
nart maatschappij in Tokio, die uiteraard niet al
leen Interesse voor de oud Nederlands-Japanse
het rekkingen heeft, maar ook zeer geïnteresseerd
Is In de mogelijkheden die het Holland-huin 'heeft
om Nederland als toeristische trekpleister onder
de aandacht te brengen.
