VOLKS
„De
strijd
tegen
de
pijn
BELANGWEKKEND BOEK VAN LONDENS ARTS
DE LEIDSE COURANT
a
Van
knock-out
tot
lokale
anesthesie
De Londense arts Frederick Prescott geeft in zijn sublieme en voor
iedereen begrijpelijke boek „De strijd tegen de pijn" een overzicht van
de talloze manieren waarop de mens vanaf de vroegste tijden strijd voert
tegen de pijn. Het geweldige arsenaal pijnstillende middelen waarover
de moderne arts beschikt, wordt beschreven, alsook de verslaving die ze
onder bepaalde omstandigheden teweeg kunnen brengen. Het boek is
zo geschreven, dat het voor studenten in de medicijnen zeker zijn waarde
heeft.
Vioeeer dacht men zelfs in wetenschap
pelijke klingen dat de pijn een biolo
gische noodzaak was: een opvatting die
waarschijnlijk is voortgekomen uit de
religieuze leerstelling dat de mens
voorbestemd was om pijn te lijden. Tot
ver in de negentiende eeuw leerden de
theologen dat de vrouw ..in smart kin
deren moest baren". Nu nog is een
bevalling onder narcose een risico, om
dat het ongeboren kind zo uiterst ge
voelig is voor verdovende middelen.
Slechts zeer voorzichtige doseringen kun
nen de schade tot een minimum beper
ken. De biologische noodzaak van de
pijn is echter een pseudo-wetenschap-
pelljk fabeltje.
Pijn is even oud als de mens zelf. De
oudste geschriften waarover we beschik
ken praten al over de pijn en de
middelen om die te verlichten De op
vatting dat pijn wordt veroorzaakt door
kwade geesten heerst al sinds onheug
lijke tijden.
De demonen die bepaalde pijnen teweeg
brachten werden als levende wezens
afgebeeld De kiespijndemon is een kna
gende worm. de geest die jicht aan
brengt een enorme spin en de demon die
oorpijn bezorgt, heeft geweldige oren
Men kan de gesclüedenis van de pijn-
lijdende mens volgen van de prehistorie
via de Babyloniërs. Egvptenaren. Chi
nezen. joden. Grieken en Romeinen
naar de middeleeuwen en onze huidige
samenleving.
Als de primitieve mens zelf zijn pijn
niet kon verlichten, riep hij de hulp in
van het hoofd van de familie, in pre
historische tijden de vrouw, de ..moeder
van het al", die priesteres was en de
macht bezat om pijn te verzachten. Het
werk van de moeder met de genezende
macht werd geleidelijk overgenomen
door de medicijnman, die zich in huiden
kleedde en zonderlinge hoofddeksels
droeg om niet op de andere mannen van
de stam te lijken Hij was de an'i-dui
vel en zijn ingrepen gingen altijd ge-
paara met een ingewikkeld ritueel om
de kwade geesten uit te bannen.
In de volgende faze van zijn ontwik
keling was de mens ertoe geneigd ziek
ten te zien als een straf van de god
heid. De medicijnman werd vervangen
door de priester, de dienaar van de
goden De klassieke Griekse genees
kunde berustte op dit geloof Met de
komst van het christendom verdwijnen
deze heidense riten. De Kerk legt er
tijdens de middeleeuwen de nadruk op
dat pijn werd verlicht door gebed en het
verrichten van goede werken.
proeven genomen en het lukte. Toch
bleef het verzet tegen de anesthesie
groot. Met name de godsdienstige groe
peringen verzetten zich uiterst fel tegen
de pijnloze bevalling. Schotland was 'n
burcht van het calvinisme en pijn
werd daar gezien als een straf voor de
zonde. Verzachten van pijn in de ba-
renstijd werd gezien als hekserij en er
zijn gevallen bekend van verbranding,
omdat men iemand een middeltje had
gegeven waarmee de pijn iets minder
zou kunnen zijn. Ouderlingen waar
schuwden zwangere vrouwen dat hun
kinderen niet gedoopt zouden worden
zich pijnloos lieten verlos-
Een heel andere methode om pijn te
verlichten heeft door de eeuwen heen
bestaan in 't toepassen van hypnose.
Het vroegste voorbeeld hiervan treffen
we aan in het Oude Testament: het
boek Genesis beschrijft hoe Adams rib
werd verwijderd, nadat hij in diepe slaap
was gebracht. Sommige primitieve vol
keren kenden het geheim hoe lijders
onder hypnose te brengen. Zo laten de
bewoners van de Salomonseilanden nu
nog de zieke naar een balletje staren
tot hij het bewustzijn verliest. Bij an
dere stammen bereikte men hetzelfde
door het opzeggen van bezweringsfor-
Ontdekkingsreizigers kwamen met ver
halen uit Tibet hoe deelnemers aan
Van de vroegste tijden af hebben arts en chirurg
gestreefd naar het liquideren van de pijn. De
narcose en de plaatselijke verdoving hebben de
mogelijkheid geschapen voor de enorme vorde
ringen die de medische wetenschap en speciaal dt
hirurgic de afgelopen honderd jaar hebben ge
naakt. Vóór de ontdekking van de anesthesie in
1846 kreeg de chirurg niet de tijd om behoedzaam
ie opereren en al opererend systematisch te werk
te gaan. De bekwaamste chirurgen waren toen de
snelle operateurs, die het noodzakelijke konden
verrichten vóór de patiënt op de operatietafel een
shock kreeg of ten gevolge van de pijn overleed. Ze
moesten daarbij over stalen zenuwen beschikken
om niet door de alles doordringende pijnkreten
van de slachtoffers uit hun concentratie te worden
gehaald. Operaties waren tot voor ongeveer hon
derd jaar een kwestie van seconden. Een Engelse
chirurg verwijderde in de achttiende eeuw eens
een galsteen in 54 seconden: tegenwoordig heefi
men daar zeker veertig minuten voor nodig. Een
Londense arts stond erom bekend, dat hij in een
halve minuut een arm of been kon amputeren. Nu
verricht men hersenoperaties die wel acht uur
kunnen duren. Het is nu niet meer de patiënt die
moe wordt, maar de chirurg.
bepaalde ceremoniën zich tot in extase
opzweepten en dan allerlei pijnen ge
woon niet voelden. Ook de yogi's uit
India schijnen geen pijn te voelen wan
neer ze in contemplatie verzonken zijn.
Zij concentreren hun blik op een voor
werp in de verte of luisteren naar een
bepaald geluid. Zo bereiken ze een
staat van zelfhypnose, waarin ze klei
ne chirurgische ingrepen kunnen on
dergaan zonder er iets van te voelen.
„Dierlijk magnetisme"
Bij sommige volkeren wordt de pijn
langs hypnotische weg overgedragen
van de ene persoon op de andere, zo
als bij de stammen, waar de man na
de bevalling en soms ervoor de rol van
wilden er niets van weten en de man
nen van het eerste uur moesten heel
wat vooroordelen en onbegrip overwin
nen voor zij de waarde van de verschil
lende middelen en methoden voldoende
duidelijk hadden gemaakt.
De mare van de pijnloze operaties ver
spreidde zich van de Nieuwe Wereld
naar de Oude. Londen was de eerste
Europese hoofdstad waar het .won
der" te zien was Lachgas, ether, chlo
roform en noem de middelen verder
maar op, ze werden allemaal beproefd
en soms gëbeurden er ook wel ongeluk
ken, omdat men de juiste hoeveelheden
nog niet nauwkeurig kon berekenen.
Vanzelfsprekend kwam toen ook de
vraag naar vorén of bevallen onder ver
doving niet mogelijk was. Er werden
„Operatie geslaagd!!!!"
de vrouw speelt, terwijl zij zijn plaats
inneemt. Door suggestie wordt bij de
vrouw de indruk gewekt, dat niet zij
de geboorteweeën voelt, maar haar
De in Europa meest populaire aan
hanger van de hypnose was de Ween-
se arts Mesmer, naar wie het mesme
risme is genoemd.
Kort voor de Franse revolutie vestigde
hij zich in Parijs waar hij in de salons
furore maakte met zijn .dierlijk mag
netisme" Zijn behandeling werd 7.0
populair, dat de Franse adel en zelfs
Marie Antoinette zich door hem lieten
behandelen. Dank zij de suggestie had
hij enorm succes met zijn twee mag
neten, die alle pijn uit het lichaam
trokken.
Hij kreeg het zo druk, dat hij meer
dere patiënten tegelijk moest gaan be
handelen.
Al was Mesmer een kwakzalver, zijn
leer vormde het uitgangspunt voor de
moderne hypnose. Door suggestie kon
de therapeut :i patiënt in trance bren
gen. een toestand van bewusteloosheid
opwekken, waarbij deze nog wel kon
spreken, maar verder precies deed wat
hem werd verteld. Hij voelde dan op
bevel ook geen pijn meer. Het is te
begrijpen dat de medische wetenschap
deze methode aangreep om zieken in
hun lijden te helpen.
Pijn reactie varieert
Frederick Prescott wijdt in zijn bui
tengewoon boeiend boek ook een hoofd
stuk aan de vraag wat nu precies pijn
is. De psychologen die studies hebben
gemaakt van de pijn, zien er een prik
kel in, die te vergelijken is met prik
kels die ons via het gehoor, de smaak,
de reuk. het gevoel en het gezicht be
reiken. De pijn heeft een nuttige func
tie, omdat we erdoor beschermd wor
den, zodat wij ze indien mogelijk ont
wijken. Wij streven naar beheersing
van de pijn, niet alleen omdat de ge
waarwording onaangenaam is, maar
ook omdat voortdurende pijn een scha
delijke uitwerking kan hebben op de
vitale lichaamsdelen.
Iedere pijnprikkel heeft een reactie.
De wijze waarop de mens op pijn rea
geert loopt sterk uiteen.
Hierbij komt de individuele houding
van de mens tegenover de pijn in het
geding; de manier waarop pijn wordt
ondergaan, varieert van mens tot
mens. omdat zijn reactie mede wordt
bepaald door activiteiten in andere
hersengebieden.
De reactie op pijn bestaat uit de
emotionele zowel als de fysiologische
gewaarwording en wordt mede beïn
vloed door de geestelijke achtergrond
van het individu, van vroegere erva
ringen en van zijn emotionaliteit. In
het algemeen kan men zeggen dat pijn
minder indruk maakt op de primitieve
dan op de beschaafde men». Talrijke
andere factoren spelen ook nog een
rol: angst, wilskracht, temperament,
stemming, leeftijd en geslacht. De
arts die de pijn moet bestrijden en
zeker de narcotiseur bij een operatie,
zal met ai deze factoren rekening hou-
Diepgaande experimenten met spe
ciaal getrainde oefenpersonen hebben
uitgewezen dat de zogenaamde pijn
drempel voor de meeste personen vrij
wel even hoog is. Onverschilligheid
tegenover pijn die voortkomt uit reli
gieuze overtuigingen kan met zich
brengen, dat de pijndrempel hoger
wordt, zodat verminkingen mogelijk
zijn zonder dat het slachtoffer ze als
pijnlijk ondervindt. Dit Is zonder twij
fel ook het geval geweest met de eer
ste christen-martelaren. Over het alge
meen is de pijndrempel bij
lager dan bij mannen, hoewel vaak
anders wordt beweerd.
Kus ook van invloed
Ras is ook van invloed op de pijn
drempel: bij negers en Noordeuropea
nen is de pijndrempel hoger dan bij
Zuideuropeanen en joden.
Van de blanken veronderstelt men dat
ze op een hoger evolutieniveau staan
dan andere rassen, terwijl hun pijn
drempel lager is dan die vsn andere
volkeren. Het joodse volk is het hoogst
ontwikkelde, zuiverste ras ter wereld
en bij hen is de pijndrempel het laagst.
Het onvermogen van nerveuze mensen
om pijn te verdrogen, moet men niet
als lafheid zien; in gevaarlijke situa
ties of ten tijde van oorlog geven zij
vaak blijk van uitzonderlijke moed en
dappei heid.
Pijn kan ook „psychogeen" zijn. Tn dat
geval Is er sprake van een geestelijk
conflict dat als het ware geprojec
teerd wordt op een of anda» orgaap
dat pijn begint te doen. Bij een me
disch onderzoek blijkt de me»ts licha
melijk volkomen in orde te sijn. De
pUn die zich voordoet In 'n gezond or
gaan is een waarschuwing dat het li
chaam niet in orde is: psychogene pijn
vertelt ons dat de geest gestoord is.
De mens zal altijd blijven zoeken
naar het absoluut pijnstillende middel
Misschien is de tijd wel dichtbij dat
dat gevonden wordt. Dc vraag is
echter of we dan ook echt zonder pijn
zullen leven. Misschien wordt de alle
pijn stillende pil wel gemaakt, maar
dan zal waarschijnlijk de psyche de
andere verwekker van pijn zijn.
Knock-out slaan
Voor men over medicamenten be
schikte om pijn te verlichten, gebruik
te men fysieke methoden. De eenvoudig
ste hiervan was het knock-out slaan,
wat tot langdurige bewusteloosheid kon
leiden
Larrey. die eerste chirurg was ln het
leger van Napoleon, heeft kogels ver
wijderd na zijn patiënten op deze ma
nier „verdoofd" te hebben. Hij maakte
ledematen ook wel ijskoud voor hij ze
amputeerde, zodat de pijn minder hevig
Het verlichten van pijn door ledema
ten af te snoeren en dus zowel op ad^rs
als zenuwen d'"k uit te oefenen werd
KATECHISMUS
GEEN PARTIJ VOOR DE NIEUWE
„De naam: huiselijke haax-d is geladen met liefkozingen van moeders,
in de avond huiswaarts kerende vaders, kindergekeuvel en dwaze
sprongen, warme liefde en onschuldige plagerijtjes. Het noemen van
radiatoren, koffiearoma, een wiegje met een glimlachende engel, een
sprookjesvertellende oma en de tuin vol bloemengeuren of vallend
ooft." Ziedaar het gezinsideaal, dat door pastoor J. Brouwers in zijn
Volkskatechismus aan de lezer wordt voorgehouden.
tor al
dp
gpprd Anderp midd<»lpn zoals liehaam-
bpwpgtng Hitte en massage werden al
door de Egvptenaren gebruikt
Her gebruik van ppnsriMende midde
len. gpwonnen uit kruiden is ln alle
oude culturen voorgekomen Het eer.-te
midde' van dit tvpe was de alcohol Het
gebruik van alcohol in al zijn vormen
moet al zou oud zijn als de landbouw
Een ander middel dat voor de medische
wetenschap van ongelooflijk groot belang
is geweest en nog s'eeds blijft, is opium
De onderzoekingen van de Duitse apo
theker Wilhelm Sertümer znn van groot
belang geweest voor de ontwikkeling van
opium ;ds pijnstillend middel Hij -lang
de ei namelijk ln om het pijnstillende
bestanddeel uit dc papaverbloem te
destilleren en gaf er de naam morphlum
aan La'er werd deze gewijzigd in mor-
Sertümer nam zijn proeven met mui
zen die hij op straat ving en met straat
honden die hij in zijn achtertuintje
lokte Zo kon hij de vereiste doses vast
stellen Later begon hij het mmphium
op zichzelf te gebruiken en nam hij er
proeven mee bij drie van zijn vrienden.
Dezen trokken zich echter 11a een keer
terug en hij moest dus wel bij zichzelf
doorgaan Zijn ondeizoek nam maanden
in beslag en daarom Is het zo verwon
derlijk. dat hij zelf niet aan dit middel
verslaafd raakte Hij werd 98 jaar oud
Kunstmatige verdoving
Met de komst van de kunstmatige ver
doving (anesthesie) komt er een ge
heel nieuw tijdperk in de bestrijding
van de pijn. Op heel wal plaatsen stuit
te deze verdovingsmcthode echfer op
eel v
Deze kalechismus werd, zoals bekend
door de pastoor geschreven, omdat hij Carrell. Johani
de officiële Nieuwe Katechismus in
verschillende opzichten minder ge
slaagd achtute uitgebreid, te intel
lectualistisch. te vaag en te eenzijdig
progressief Hij dacht een werkje te
kunnen samenstellen, dat deze fouten
niet zou vertonen, dat een korte, ver
staanbare. actuele verklaring van het
geloof zou bevatten „voor iedere ge
lovige van deze tijd". Een loffelijke
poging, die echter niet zo makkelijk
met succes wordt bekroond, als de
auteur misschien wel gedacht heeft
Zo zal de doorsneegelovige er enige
moeite mee hebben, het door de pas
toor geschetste gezinsideaal als een
ideaal te herkennen, al was het alleen
maar. omdat hij achter zijn huis geen
bongerd heeft liggen, waar het ooft
van de bomen valt. En waar haal je
m de tegenwoordige tijd zo gauw een
sprookjesvertellende oma vandaan?
Dat is een vraag, die pastoor Brou
wers in zijn katechismus niet heeft be
antwoord Ze ls ook niet in zijn geest
opgekomen. Omdat hij nog leeft In de
tijd. waarin beide artikelen volop voor
handen waren. De klok moet in zijn
pastorie hebben stilgestaan. En er
moeten nog volop wandbordjes hangen
met spreuken als „eigen haard is
goud waard" of „zoals het klokje thuis
likt. zo tikt het nergens".
als Nils Beskow. Alexis
Jörgensen en Karl
Sonnenschein die het betoog van de
auteur komen schragen. Ook wordt
door hem ruimschoots geput uit voor
beeldboeken. die dienden om de toe
spraken van vooroorlogse predikanten
wat smeuïger te maken: ze komen al
lemaal weer op dc proppen, het zoon
tje van Bramante. Noël Pinol. Albert
serij en zondig liefdesgenot in de vroe
ge morgen een katholieke kerk binnen
trad. Boven de ingang las hij de woor
den: „Ik ben het Leven" Zou daar
het echte leven zijn? vroeg hij zich af.
Het beeld van de stille kerk en de
witte priester voor het altaar, de gou
den kelk omhoogheffend, bleef hem bij.
Hij dacht aan de reine aangezichten
der nonnen, omlijst door het witte lin
nen. Hij dacht aan hun leven en het
zijne. Het hunne behoorde aan de
morgen, de dag en het licht; zijn leven
en dat van zijn vrienden was de prooi
geworden van de schemering, de nacht
en de duisternis. Hoe heerlijk is het de
dag te beginnen zoals die mensen, in
reinheid en schoonheid".
Zo'n erhaal deed het in vroeger tij
den ongetwijfeld op de preekstoel.
Evenals trouwens dut andere, dat uit
de koker van de auteur zelf schijnt te
zijn voortgekomen en dat handelt over
het lasteren. ,Het begint, zo lezen we
op pag. 143, met een onschuldig praat
je over het weer; dan volgt het praat
je met het pittig smaakje en terwijl de
theetantes met suikerklontje en koek
je schijnbaar argeloos aan tafel zitten,
sproeien ze hun addergif En de over
buren likken zich de lippen en lispe
len met kwaadaardig gnuivende licht
jes in de ogen ..Zie je wel! Weet je
het al? ze zeggen...". Doch dit: ze
zeggen, ls steeds het begin van heel
wat treurspelen". En dan volgt een
gedicht van de goeie ouwe Staring.
verrijzenis wordt uitgesloten
Misschien nog erger la, dat de Volks
katechismus op oecumenisch gebied
verschillende steken laat vallen. Onge
twijfeld draagt de auteur de nlrt-ka-
tholieken een heel goed hart toe. Maar
hij zegt dan toch maar, dat de Ortho
doxe Kerk „zich in 1054 van Rome
heelt losgemaakt" alsof Home geen
•nkele schuld aun dit gebeuren zou
hebben gedrugeu HU zet de Joden, gr
•irel tegen de geest van "t concilie, op
een iU» mei mnhummedanen boed
dhlsten en anderen HU heeft geen en-
cel woord van begrip voor de moder-
ie ongelovigen, integendeel Zijn boek
oevat "n .legende vol diepen
du ai
vluel
wilde
slaagde. HU kwam
veral Gods spoor tegen maai wilde
et niet zien. sloeg tedere keer op de
lucht en kwam Iedere keer opnieuw
ooi geheimzinnige tekenen te staan.
Ten einde raad. zo besluit de lep.en-
c, snelde hU nuur de top van een
ota en stortte zich omlaag Mum toen
laad hij
Dit
wij erg. Hel
aterhUi
7.0 1
Hel
hele k ra ntepa gina
het
zijn.
Citaten
Niet alleen met de klok in zijn pasto
rie moet er iets niet in orde zijn, ook druk te geven van
voor zijn bibliotheek vrezen wij het deze preekverhaaltj
ergste. Als we tenminste moeten a
gaan op de citaten, die in de volkski
tcchismus voorkomen. Allemaal u
boeken, die voor de oorlog een zekere
bekendheid genoten en praktisch
Vooraanstaande professoren en artsen nooit uit boeken van latere datum. Het Herman Ronge 1
van Rubeville en talloze anderen, die
alleen dank zij het voorbeeldenboek 'n
zekere bekendheid hebben gekregen
moge volstaan om een in-
1 worden aange-
De katholiek geworden Deense
schrijver Johannes Jórgensen. aldus
lezen we In het hoofdstuk over de eu
charistie, verhaalt in zijn boek „De
weg naar het licht", hoe de student
lijkt ons overbodig. De enkele voor
beelden. die we gaven, volstaan om
aan Ie tonen, dal de met zoveel publi
citeit omgeven Volkskalechi»mus niets
anders Is dan een reeds hij zijn ver
schijnen volkomen verouderd hoekje.
Een geestelijk nakomertje
chen. Het is een mengelmoes van ou
de en nieuwe theologie, dat nergens
door een echte conceptie wordt samen
gebonden. De auteur neemt In de
meest ingewikkelde kwesties stelling
op het heilig oog Hij is kennelijk van
oordeel, dat de feeling van de pastor
het vakmanschap van de theoloog kan
vervangen. Hij meent alleen te kun-
bij de Nieuwe Katechis-
hisl
ic he heri
is gei
1 heel
ichorr
Alle goede hcdoclingri
zijn.
ichrlj-
MenRelmops
Ook over de Inhoud van de Volkska
nacht vol braa- techismus kunnen we allerminst Jul-
team deskundigen. En komt zodoen
de tot eigenaardige resultaten
Een enkel voorbeeld (desgewenst met
vele andere aan te vullen) om te illus
treren wat we bedoelen. Het ligt op 't
terrein van de exegese: de auteur gaat
nu eens de moderne dan weer de ou
derwetse kant uit. Van de kindsheids-
verhalen zegt hij alleen maar dat ie
*en" bevatten Het verrijzenisverhaal
wil hij letterlijk verstaan, hetgeen hij
op ronduit goedkope munter aannemelijk
tracht te maken met de volgende rede
nering: „Het verhaal van Jesus' lijden
de verhalen over zijn opstanding uit 't
graf en de verschijningen volgen el
kaar onmiddellijk. Als 't eerste letter
lijk te verstaan is, moeten we dan ook
niet 't tweede in letterlijke betekenis
opvatten?". De lezer wordt veronder
steld deze vraog zonder verdere kri
tiek te beamen Enkele regels verdei
'i hter ziet hij zich voorgehouden, dot
hij het verhaal van de hemelvaart"
des Heren als een aanschouwelijke ver
beelding moet opvatten. Waarom, dat
*taat ei ntet hij En nok niet wanrom
t>U de hemelvaart wel kan wat bij de
In eën woord, dit txiek achten «U ccn
volslagen mislukking Pustoor Brou
wers heelt zichzelf een slechte dienst
bewezen dooi zijn verdienstelijke car*
rïcre als publicist op deze manier af
te sluiten En niet alleen zichzelf, ook
de groep Nederlanders, die hij zorb
it r dit uitdrukkelijk te zeggen ver
tegenwoordigt Zij had een heel wat
betere woordvoerder kunnen vinden en
die hadden wij haar gegund Omdat
wij nog altijd zitten t«- wachten op de
man die slof kan aandragen voor een
serieuze dialoog tussen de voor- en de
achterhoede. Pastoor Brouwers is die
man niet geweest En zijn Volk->k;.te-
hismus kunnen wtj onmogelijk als een
egenhanger van de Nieuwe Kateehi-i-
mui beschouwen.
DR. ALfRED
