ER WERD NOG NOOIT
ZOVEEL GELEZEN
BOEKEN
WEEK
19G7
in het
teken van
steeds
hoger
reikende
boeken
markt
Uitje voor de vreugdelozen of feest dat
permanentie verdient?
Deftige boekhandel ontdekt volk
PAGINA 6
0R I.TCTDSE COURANT
DONDERDAG 23 FEBRUARI 1967
Geen „geschenk", maar
geschenk bleef
(Van onze kunstredactie
MORGENAVOND is het weer zover. Dan begint in
Amsterdam het Boekenfeest 1967 dat de Boeken
week 1967 inluidt. Het eerste deel van dat feest een
show met tal van medewerkenden komt trouwens
ook in uw huiskamer als u tenminste naar het tweede
net van de t.v. kijkt waar de VARA voor een recht
streekse uitzending zorgt. Titel van die Show: „Er
werd nog nooit zoveel ge
Wat die puntjes in de titel beduiden moet nog even een
mysterie blijven. Maar voor uitgevers, boekverkopers en, o Ja,
boekenschrijvers betekent het ongetwijfeld een juichend „Er
werd nog nooit' zoveel GELEZEN". Het is vreemd, maar waar:
de Nederlandei's kijken naar t.v. dat zij er kippig van worden;
ze rijden urenlang in de auto's rond die hun allang een par-
keercomplex hebben bezorgd en toch vinden zij tijd om te
lezen, meer te lezen dan ooit tevoren.
Dat bewijzen de statistieken van nieuwe titels en oplage
cijfers. En statistieken liegen niet. Niet aantoonbaar ten
minste. Die statistische piek. die elk jaar weer hoger priemt,
heeft behalve met verschijnselen als gezonde eetlust, de nood
zaak om mee te kunnen praten over onverbiddelijke best
sellers en het statusrijke plezier van het bezit van een mooie
kast met mooie banden ook iets te maken met. excuseert u
ons even. de Commissie tot Collectieve Propaganda van het
Nederlandse Boek van de Vereeniging ter Bevordering van de
Belangen des Boekhandels.
NODIGER DAN OOIT
Die commissie doet er van alles aan om bovengenoemde lust,
noodzaak en plezier te propageren. Dit om eigen belangen te
bevorderen, maar omdat hier boeken de inzet vormen zijn
dat ook uw en onze belangen. We hebben boeken vandaag den
dag meer nodig dan ooit tevoren zowel om de wereld van nu
en zjjn problemen te kunnen verstaan als om die wereld en
zijn problemen te kunnen ontvluchten.
De Boekenweek is geleidelijk „democratischer" geworden
Vroeger werd hij begonnen met een exclusief feest waar dames
en heren in deftig avondtoilet meestal eerst een vervelend
toneelstuk moesten uitzitten om vervolgens aan het zeer ex
clusieve Boekenbal te beginnen dat pas tegen het einde een
dolle boel mocht worden. Morgen mag men er desgewenst in
minirokje of spijkerbroek verschijnen en. gezien de namen
van samenstellers en uitvoerenden, kan het al tijdens „Er
werd nog nooit zoveel geeen dolle boel worden. Goed.
er is een echte demissionaire minister Klompè voor de ope
ning. maar de RAI kan duizenden bevatten en via de t.v. kimt
u er allemaal bij zijn.
BOEKENWEEKBOEK
geschenk. Dat, vonden de mensen van de commissie, had iets
hooghartigs. Alsof u zó om een cadeautje zat te springen dat
u alleen maar boeken wilde kopen vanwege dat geschenk. De
commissie slaat u veel hoger aan en nam het drastische be
sluit: geen geschenk meer. Het is er overigens nog wel. U
krijgt het als u van zaterdag af voor 7,50 aan boeken koopt,
maar het heet voortaan Boekenweekboek.
Voor ons doet de n
Boekenweek 1967
is „Herinneringen
den Hartog vertelt
van een jongetje v.
botter. Vóór de drooglegging
de botters „bramzijgertjes"
u er niet zoveel toe nu vaststaat dat het
geschenk van de eerste orde Is. Het
n een bramzijgertje". Rasverteller Jan
met veel smakelijkheid de avonturen in
tien dat een vistocht meemaakt op een
de Zuiderzee voeren er op
die onder meer aan boord
voor kok moesten spelen. Dat gebeurde stiekem_ want het was
tegen de wet. Jan de Hartog is ooit zelf een (van huis weg
gelopen) bramzijgertje geweest. Hij maakt van deze Herinne
ringen een prachtig verhaal met onder meer een grotesk ver
slag van een kerkdienst ln Hoorn en een verrukkelijk „leugen
verhaal" van de meermin van Emmeleroord.
THEATER IN DE TIJD
Er is ook dit jaar een speciale BoekenweekuitgaveTheater
in de tijd. samengesteld door Hans Keller en Daniel de Lange,
die voor dit boekje (voor 1,90 verkrijgbaar) teruggrepen op
een KRO-t.v. -uitzending van vorig jaar over politiek theater.
Het boekje heeft de opzet van het t.v.-programma behouden:
sterk visueel door de talrijke illustraties, korte kernachtige
toelichtingen en veel. wat erg kort uitgevallen, citaten. Som
mige daarvan zijn twee- of driemaal opgenomen, wat het in
een t.v.-programma beter doet dan in een boek. Het is voorts
meer een keuze dan een overzicht. Dat zou trouwens een veel
grotere omvang vereist hebben. Maar de keuze, van Aischylos
tot Kipphardt en Peter Brook, is boeiend en verleidt tot zelf
verder zoeken. Het best komt Shakespeare eruit met zijn
eeuwige actualiteitswaarde b.v. in het vermaarde ..hollow
crown"-fragment uit Richard II:
„Om Gods wil, laten we gaan zitten op de grond
voor droevige verhalen over de dood van vorsten:
hoe ze werden afgezet of sneuvelden
of werden opgejaagd door de geest van de onttroonde
hoe ze in hun slaap werden gedood of
vergiftigd door hun vrouwen.
Allemaal vermoord want in de holle kroon
die op de kwetsbare slapen van een koning drukt,
daar houdt de dood zijn hof: daar zit hij, de hansworst
bespot de troon en grinnikt om zijn praal
voordat zijn blik hem doodt.
Hij laat hem even koning spélen en
laat hem zwellen in zijn eigenwaan
alsof zijn lichaam is van onverwoestbaar brons.
De doodhij speelt met hem,
één spéldeprïk volstaat dag koning
Zo'n stuk theater is van alle tijden. Het slaat op vroege
tirannen en recente dictatoren. Het getuigt van de grote
wijsheid die in boeken te vinden is. Om die wijsheid,
die naar een betere wereld zou kunnen leiden, is elk
jaar één week feest om het boek toch wel een geluk
kige traditie.
JAN DE HARTOG,
auteur van het Boekenweekgeschenk '„Herinneringen van een bramzijgertje".
Het. jaarlijkse Boekenbal begint in de
Amsterdamse RAI als de zaterdag van
de 25ste februari ongeveer een half uur
oud is. Het is niet meer de deftige
aangelegenheid van vroeger. Sommige
boekenballers vinden dat spijtig, ande
ren juichen de lossere aanpak juist toe.
Een aantal auteurs is gevraagd om
bondig hun mening te geven over het
Boekenbal, vroeger en nu. Hun ant
woorden vindt u hier.
BERNLEF/Amsterdam Ik kom er
al vanaf '61 en ik vind het wisselen
van de ruimte geen vooruitgang. Hoe
je er ook je best op doet het is moei
lijk om in de RAI een feestelijke sfeer
te scheppen. Wat de avond betreft
zijn we wel op de goede weg geloof ik.
maar voor 't bal hou ik mijn hart vast.
In het concertgebouw had je wat meer
nisjes en achterafjes. Tegen het och
tendgloren vooral loop je wat ver
dwaald rond in de RAI.
JAN VRIJMAN/Amsterdam. Het
Boekenbal wordt beheerst door zake
lijke en feestelijke motieven, dus
VIC VAN VRIESLAND/Amsterdam
Dat moet ik eerst afwachten. Ik ben
niet geestdriftig over de veranderin
gen.
ELLEN WARMOND/Den Haag De
ene keer leuk, de andere vervelend.
Ik heb gehoord dat het galakarakter
er een beetje af gaat. Daar is aan
een kant wat voor te zeggen. Om je
nu altijd in gehuurde galakleding te
moeten steken is ook niet alles. En
voor eigen gala worden de schrijvers
meestal niet gehonoreerd.
RINTJS FERDINANDUSSE/Amstcl-
veen. Ik heb met genoegen de
uitnodiging aanvaard te proberen van
de gala-avond iets te maken; dat Inkt
nog wel. Maar als ze me hetzelfde
Auteurs geven
mening over
Doekenlial
ARM ANDO /Amsterdam Een opeen
hoping van zwetende beroepsgevoeli-
gen. Een gênante cmesthetische ver
toning.
HANS SLEUTELAAR/Rotterdam.
Schrijvers maken zelfs op het Boe
kenbal een verdwaalde indruk. Het
boekenbal ls een uitje voor de vreugde
lozen die na het televisienieuws van
8 uur denken dat ze weten wat er op
de wereld gebeurt. Maar ja, beter met
een kal op het bal dan met een boekje
in een hoekje.
MEVROUW L. HUISINGA-SCAF
Ik ben er nog nooit geweest. Dat heb
ik altijd heel vervélend gevonden. Ik
heb al een paqr keer een kaart aan
gevraagd maar nooit een kaart ge
kregen. Dat is hélemaal niet leuk ge
regeld. Nu is het mij onmogelijk ge
worden om er nog naar toe te gaan.
Dat is heel naar.
THEUN DE VRIES/AMSTERDAM.
In het algemeen een hele feestelijke
gebeurtenis die zeker moet blijven
bestaan al komen de schijrvers en het
boek er nog welg 'ns ln het gedrang.
Een feest dat permanentie verdient.
GARMT STUTVELING/Hilversum
Ik ben altijd gast. Ik kom graag, Wilt
u nog meer weten?
(Van een onzer redacteuren)
AMSTERDAM Een aartsvaderlijke gevel aan
de Amsterdamse Keizersgracht camoufleert de
loopgraaf, van waaruit Han Lammers en zijn
bent tien schoten over rood afvuurden op de
perebomen van Den Uyl. Ook mikte Jan Rogier
er meer een sluipschutter met „Een Ernstig
Woord tot mijn Katholieke Medeburgers" op
Schmelzer, die nu wel eeuwig een tekkel zal
blijven. D '66 tenslotte bracht er de stormram
in beweging, die het hele heilige huis van de
nationale politiek op zijn verzuilde grondslagen
deed trillen; alleen Jelle en Koekoek (bien
étonnés de se trouver ensemble) bleven min of
meer zonder buil. Het eerbiedwaardige pand
namelijk braakte ook het gifgas uit van
Appèl 66, dat zoveel jonge verkiezingsdienst
plichtigen door de knieën dreef. Dit alles ge
schiedde onder r een vlag, die betrekkelijk
neutraal leek. Het verschoten bord aan de deur
zegt niet „munitiedepot", maar heel gewoon
Polak en v. Gennep, Uitg. Mij N.V.
Meningen verkopen
en geld verdienen
der afbladderend goud. Deze fototen
toonstelling deed op zijn beurt de no
dige gummistokken zwiepen. Aan
historici de taak, uit te maken, in hoe
verre dit alles heeft bijgedragen tot de
successen van Provo en later D '66, die
meer gemeen hebben dan het kapsel
van Van Mierlo doet vermoeden. Hoe
dan ook: Rob van Gennep had, ln zijn
marmeren grachtepaleisje, de smaak
goed te pakken. In eigen woorden:
„We hebben toen het boekje gemaakt
„Een prinses, die kiest een man".
Commercieel was het een misser. De
oplaag ls. geloof ik, 3000 geweest. Maar
we waren zo boos. dat we het niet kon
den laten en (zakelijk toevoegsel) de
kosten zijn er toch wel uitgekomen".
Zijn woorden verraden een sterke ge
ëngageerdheid. Hij is (gehaast, ge
baard. stropdas op het tweede knoop
je) kennelijk persoonlijk betrokken bij
het huidige tijdsgebeuren. Hij zegt:
PERSOONLIJK BETROKKEN
„Ja. Ik ben sinds 1963, toen we begon
nen, als uitgever langzaam naar iets
toegegroeid. Ik ben persoonlijk betrok
ken geraakt. Ut ben bijvoorbeeld zelf
één van de ondertekenaars van de
tien-over-rood-gedachten. Hoe gaat dat?
Je zit met Je vriend Han Lammers te
praten en je zegt: joh, kunnen we
samen niet iets doen? Een prachtige
oplaag. 13.000 Dat geldt niet alleen
commercieel, maar zeker ook ideëel.
Het is gewoon fijn vor een uitgever te
zien, hoe zijn opvattingen weerklank
schijnen te hebben. Met Appèl-66 heb
ik verder niets te maken gehad. We
hebben het niet uitgegeven, alleen ge
distribueerd over de boekhandel, om
dat die jongens van D '66 de middelen
misten. Je moet niet rot zijn. Je moet
netjes blijven, maar erachter staan
deed ik niet. Laat ik het zo zeggen:
ik zou geen stap verder naar rechts
willen. Het gaat me niet om de parttj.
maar om de mentaliteit, de gerichtheid.
Als die jongens van de NCRV-rubriek
Attentie een boekje zouden maken, zou
ik dat misschien uitgeven. Dan zou het
me koud laten, dat het protestantse
denkbeelden zijn. Het gaat mij om de
kracht van links. Koekoek., daar zou
ik nooit aan beginnen, en Schmelzer
ook niet. Koekoek en Schmelzer in
teresseren me niet. Weet je, waar een
prachtig boek in zou zitten? In Van
Rappard. Dat is dan een gratis tip voor
mijn concurrenten. Die man draagt een
giller van een boek in zich mee. Daar
kun je zó een oplaag van 20.000 mee
halen. Maar ik doe het niet. Ik ben op
een andere manier geëngageerd. Tien
over Rood, dat vond ik heel fijn. Dan
breng je als uitgever een aardverschui
ving te weeg. Dan stel je een daad".
CAMUS EN PLATO
HQ is, eamen met collega John Polak
(leraar klassieken) begonnen met een
boek van zijn oom, dr. F. O. van Gen
nep, over Albert Camu». Het haalde
een oplaag van 3000 en wordt nog
eteed6 lovend geciteerd. Daarna wierp
het tweemanschap zich op even goede
literaire kost een vertaling van
Plato's Symposion over de liefde bij
voorbeeld en studies over Bouten s.
Couperus. Van Deyssel, Verwey de
tachtigers kortom. Van Gennep: „Mijn
collega had nou eenmaal contacten met
een aantal literatuurhistorici, die hun
werk niet kwijt konden". Vervolgens de
lancering van de jonge schrijver Jack
Hamelinck met zijn debuut „Het plant
aardig bewind". De oplaag in Neder
land is al 13.000. stijgt nog steeds, ter
wijl binnenkort vertalingen in het
Frans en het Duits verschijnen. Hij won
er 3 prijzen mee. Zo ging het door. „In
depót", het dagboek van de journalist
Philip Mechanicus over Westerbork
werd een succes, en „Bibeb en de
VIPS" nog meer.
„Daar heb je het begin van de actuali
teit". zegt Rob van Gennep. „Bibeb
had al eerder bij Bruna interviews
laten bundelen, maar die gingen voor
al over buitenlandse beroemdheden.
Bibeb in Rome, Bibeb in Parijs. Ze
kwam bij ons terecht, omdat ze de laat
ste jaren andere interviews was gaan
schrijven, met meer diepte erin. Inter
views met Nederlandse mensen, zodat
ze meer achtergrond kon geven. Daar
na kwam „Een prinses die kiest een
man" en ontstond het Idee om Han
Lammers en Joris van den Berg „Wat
denken ze eigenlijk wel?" te laten
maken. Het haalde een oplaag van
5000. In dezelfde tijd ging de paperback
over Zo-Is-het van de helling. Veel te
veel foto's eigenlijk. We hebben het te
duur gemaakt voor de Drijs. Maar de
oplaag van 13.000, die we haalden, was
prachtig. Daarna ons boek over Provo.
Dat is een goed voorbeeld van het ver
schil tussen de Bezige Bij en ons. De
Bezige Bij laat de provo's zelf aan het
woord, terwijl wij allerlei aspecten
juridische, psychologische hebben
belicht. Verschillende hoofdstukken er
uit worden vertaald voor Italië. Ver
geet niet, dat heel Europa ziet. wat er
in Nederland aan progressiefs gebeurt.
Vervolgens een paperback over Viet
nam, gemaakt dcor PSP-mensen met
conclusies van de protestantse profes
sor J. Verkuyl een erg belangrijk boek.
De mensen krijgen er in de kranten
niet 'genoeg over te lezen en wat er
wordt, afgedrukt komt vaak uit een te
eenzijdig Amerikaanse bron. De oplaag
is 4000 en er komt een herdruk".
CREATIEF UITGEVER
Gaat de stroom door?
„Zeker. Dit voorjaar komt er een boek
je van Han Hansen, de Volkskrant
redacteur, en Gabri de Wagt. Het heet
„Wat doen we in Suriname?" Het is
geschreven op uitnodiging van ons.
Daarna een bundeling van interviews
van Aad van der Mijn onder de titel
„Verslag van misverstand". Nieuwe
interviews. We hadden natuurlijk ge
makkelijk oude stukken van hem kun
nen bundelen, maar dat hebben we
bewust niet gewild. Het ls Iets heel
andera interviews met gewone
menseneen jongetje van acht
jaar bijvoorbeeld, en een pater over
het celibaatde hater van Duits
land tegenover de aanbidder van
Duitsland. Zo word Je als uitgever
een creatief element. Of die schrijvers
veel betaald krijgen? Welnee ge
woon een royalty van 10 percent. Nou
ja: als zo'n boek 8 gulden 50 kost en
we verkopen er 10.000 is het nog een
heel bedrag en boven de 10.000 gaan
de royalties omhoog. Je kunt er als
auteur lekker aan verdienen. Ander
zijds zal de literair-politieke uitgeverij
altijd een marginaal bderijf blijven. Ge
lukkig gaan de prijzen van het boek
omhoog.
Hoe is deze explosieve baanbrekende
ontwikkeling in de Nederlandse litera
tuur mogelijk geweest?
„Het is begonnen met ,,Zo-is-het". Dat
programma voor de tv is de wegberei
der geweest voor de actuele politieke
controverse, ook in de Journalistiek
en het cabaret. Het heeft een vrij
makende invloed gehad. Vervolgens
kwam de ontdekking van de paper
back als snel middel om de menings
vorming te beïnvloeden en deze leiding
te geven. Het boek bleek op dit punt
naast de krant en de tv (radio) een
functie te hebben. De technische ont-
wikkelnig van het offeetprocédé óók.
Zo kwam het gelegenheidsboek steeds
meer op de markt. Het hoefde niet
per definitie controversieel te zijn.
Denk aan „Een prinses die kiest". Dat
is ook gelegenheidslectuur. Er komen
steeds meer mensen, die het gaan
doen. Uitgevers lopen elkaar na. Als
er één boek komt over zoetwatervis
sen, dat loopt, krQg je er tien. Markt-
bedervend? Inderdaad lijken tien boe
ken over zoetwatervissen me niet
helemaal nodig. Anderzijds kijk ik ook
wel eens naar een ander. We zijn er
nu, met het oog op de Boekenweek
„Hophophop, sla de socialisten op hun
kop" van Leonard de Vries aan het
uitstampen. Dat is gewoon een ver
volg op „De taaie roole rakkers" of
liever: een voorloper ervan, want het
behandelt de oerstrijd van het socia
lisme in Nederland. Dat doe je zo,
maar te veel is natuurlijk nooit goed".
DICHTERS BLIJVEN DICHTEN
Zal deze gelegenheidsschrijvery de
auteur af gaan houden van literatuur,
die naar „eeuwigheidswaarde" streeft?
Rob van Gennep gelooft, zijn vinger
zeer serieus op de pols, van niet. Hij
zegt:
„Dichters zullen altijd blijven dichten,
Neem nou de popkant, die op het
ogenblik in de mode is. Ik zie dat als
een gebruiksliteratuur met kunstzin
nige bagage. Het moet op het ogen
blik over de raillerende toer. Er moei
een grapje in en een gekke omslag om
heen. Dat slaat ln. Maar als de men
sen daardoor nou eens zouden komer
tot het lezen van andere boeken? A
deze dingen hebben volgens mij geer
vervlakkende invloed. Dat heeft d<
t.v. ook niet. Ze zeggen het wel, maai
ik geloof, dat de t.v. daarnaast he'
gezichtsveld van de mensen enorn
verbreed heeft. Met name geloof ik
dat de polemische paperbacks zoal;
de Bezige Bij en wij ze uitgeven, vee
te danken hebben gehad aan het bek
vechten tijdens forums op de t.v
Daardoor is een discussie-element los
gekomen. De mensen krijgen eer
mening..
Twee firmanten blijkbaar. Drs. Johan
Polak (39). zo leert desgevraagd de uit
eenzetting, behandelt meer de literaire
kant. terwijl Rob van Gennep (29) het
polemische gedeelte voor zijn rekening
neemt. Met hem dus een geroste
student in de politieke en sociale we
tenschappen een gesprek over de
strijdbare, soms explosieve rol. die het
boek ineens is gaan vervullen op de
idyllische speelweide van de Neder
landse samenleving. Rob van Gennep
zegt dan c-nder meer: „Vijf jaar ge
leden was dit nog ondenkbaar geweest.
Nu kan het. We hebben dit jaar mis
schien nog een verlies van een ton,
maar over twee jaar hopen we winst
te gaan maken". Er zit kennelijk een
boterham in de bekvechterige vorm
van literatuur, die stormenderhand door
boekenland gaat en die door hem
eufemistisch „gelegenheidspaperback"
wordt genoemd.
EERSTE: „PAYS-BAH"
,.Pays-Bah" was de eerste. Men her
innert zich de rel. die de beeldvergui
zing van Zo-is-het wakker riep. Enkele
wakkere publicisten (onder wie Han
Lammers. die meer en meer alom
tegenwoordig wordt) zagen er wel wat
in en een wakkere Bij. die altijd Bezig
is, wilde het rebelse stuifmeel wel ver
spreiden. Zo kwam er een aarzelende
bloesem bij aan de oranjeboom een
hele rooie.
Andere publicisten, andere uitgevers
snoven begerig de nieuwe lente op. In
de laatste categorie werd vooral het
neusslïjmvlies van Polak en Van Gen
nep geprikkeld. Vandaar de stroom aan
gelegenheidsliteratuur, die sindsdien
het slaperig uit zijn ramen kijkende
pand aan de Keizersgracht verlaten
heeft, met Tien over Rood, oplage
13.000, als een soort politieke Jan Cre-
mer voorop.
Een geheugensteuntje: Polak en Van
Gennep was de uitgeverij, die na het
huwelijk van prinses Beatrix en prins
Claus een fototentoonstelling wijdde
aan de mislukte en misschien daarom
zo hardhandige politiële aotie. die de
bruiloft had moeten doen verlopen zon-
