Foorjaarsontwaken
FRANK WEDEKINDS
werd groot succes voor jonge
leden van de Haagse Comedie
DE LEIDSE COURANT
DOOR ELLERY QUEEN
Dromio, wiens professionele trots geen grenzen
kende, bestuurde mr. Lanes glinsterende limousine
met de behendigheid van een geslepen advocaat en
met het gemak van een ballerina. Onze rit naar
Leeds onder zijn geleide werd dan ook 'n voortdurend
genot, dat, wat mij betrof, eeuwig had mogen duren.
De rit werd nog veraangenaamd door Drury Lanes
geestrijke conversatie met vader. Het grootste
gedeelte van de tijd was ik tevreden met tussen hen
in te zitten en dromerig te luisteren naar hun
verhalen uit de oude tijd, in het bijzonder naar
mr. Lanes herinneringen aan het toneel. Ik kwam
met de minuut meer en meer onder de bekoring
van zijn persoonlijkheid. Het geheim van zijn charme
lag in zijn gave, ernst met milde humor te mengen.
Bovendien was alles wat hij zei Interessant, Hij had
een rijk, vol leven gehad met vele waardevolle
Toen de „Werkgroep" van de Haagse Comedie
geen voorstellingen meer gaf, verviel voor de
jongere leden van het gezelschap de mogelijk
heid zich te bekwamen door te werken aan rol
len, die anders meestal nog niet voor heen zou
den zijn weggelegd. De directie gaf hun echter
vrij spoedig kansen om toch in deze richting
voort te gaan, toen het vorig jaar Shakespeare's
„Een Midzomernachtsdroom" op het repertoire
vriendschappen. Haast iedereen, die de moeite van
het kennen waard was, had ln de gouden tyd van
het toneel tot zijn Intimi behoord. Alles bij elkaar
een fascinerend man.
Zoals Syrus, de mlnnendlchter, ergens heeft gezegd,
is op reis prettig gezelschap even belangrijk als
een goed voertuig, en nu hadden we beide van de
beste kwaliteit! Hoe snel was de tocht voorbij!
Maar al te spoedig daalden we af naar de Valley,
met aan de ene zijde de glinsterende rivier en
vlakbij ons de gevangenis en Leeds. Met 'n huivering
besefte ik dat dit wel eens een reis kon zijn, waar
aan het einde de dood wachtte. Aaron Dows kleine
hoofd met de scheype trekken danste in de nevel
van de heuvels voor mijn geestesoog en voor het
eerst sinds we The Hamlet verlaten hadden, gaf ik
me aan sombere gedachten over. Gedurende de hele
rit was de zaak-Aaron Dow niet ter sprake gekomen
zelfs zijn naam was niet genoemd, waardoor ik
tijdelijk de lugubere aard van onze missie kon
vergeten. Nu ik er weer aan dacht, vroeg ik me
af of we niet een kansloze kruistocht ondernamen,
of we niet onmachtig zouden zijn dat armzalige
mannetje met zijn onbelangrijke leventje van de
stoel te redden.
Terwijl we langs de grote weg naar Leeds snorden
verstomden langzamerhand de gesprekken en lange
tijd zaten we zonder iets-te zeggen. Alle drie werden
we, denk ik, op dezelfde wijze beroerd door een
onbehaaglijk gevoel van machteloosheid.
Toen zei vader: „Zeg Patty, het lijkt me dat we nu
beter naar een hotel in de stad kunnen gaan. We
kunnen de Clays niet opnieuw lastig vallen."
„Zoals je wilt. vader," zei ik lusteloos.
„Poeh!" zei de oude heer. „Daar komt niets van in.
Nu ik met jullie samen werk, geloof ik. dat ik ook
een stem in ons plan de campagne heb. Ik stel voor,
Thumm, dat jij en Patience Elihu Clay blijven
lastig vallen."
„Maar waarom?" protesteerde vader.
„Om verschillende redenen, die ieder afzonderlijk
niet belangrijk zijn, maar die in toto dit als een
zet van strategisch belang voorschrijven."
„We kunnen zeggen," zuchtte ik, „dat we zfln
teruggekomen om het onderzoek van de zaak-Fawcett
weer ter hand te nemen."
„Het is waar," zei vader peinzend, „dat ik nog niet
klaar ben met die vervelende lastpost Maar u,
mr. Lane? U kunt toch nietik bedoel
„Nee," glimlachte de oude heer. „Ik zal de Clays
niet lastig vallen. Maar ik heb plotseling een idee.
Waar woont father Mulr?"
„In een klein afzonderlijk huisje, buiten de
gevangenismuren," antwoordde ik. „Dat is toch zo,
vader
„Hm, hm, niet zo'n gek Idee. U zei toch dat u hem
kende?"
„Heel goed zelfs. Een brave ziel. Ik denk. dat ik
hem maar eens zal gaan opzoeken," grinnikte hij.
„dat spaart me een hotelrekening. Gaan jullie maar
met me mee en dan zal Dromio jullie naar de Clays
brengen."
Vader wees de chauffeur de weg. We reden om de
stad heen naar de helling waarop zich het grote
grijze stenen monster aftekende. We kwamen voorbij
het huis van Clay en even later, op misschien
honderd meter van de hoofdingang van de gevangenis
stonden we stil voor 'n klein, met klimop overwoekerd,
houten huisje, omringd door een stenen muur
waartegen de vroege rozen welig groeiden. Op de
veranda stonden grote, uitnodigende schommelstoelen.
Dromio toeterde en terwijl mr. Lane het pad
opwandelde, ging de voordeur open. In de deuropening
verscheen father Muir, met zijn toog scheef en zijn
lieve, oude gezicht een en al frons en rimpel van
inspanning om door zyn dikke lenzen te ontdekken
wie hem kwam opzoeken.
(Wordt vervolgd
kwam, in een bezetting van slechts jonge
acteurs. Jongeren krijgen kansen om ook aan de
regiekant ervaring op te doen, zoals in alle
voorstellingen die in dit seizoen tot dusver zijn
uitgebracht. Nu hebben veel van de jongeren
nieuwe kansen gekregen: zaterdagavond werd
in de Koninklijke Schouwburg de première ge
geven van Wedekinds „Voorjaarsontwaken",
waarin voornamelijk zij de grote rollen speel
den. Het aandeel van de „sterren" van het ge
zelschap, als men ze zo mag noemen, beperkte
zich tot het bijwerk, wat varieerde van echte
rollen tot edel-figuratie. Een langdurig applaus
bewees de waardering van het publiek voor het
grote talent, dat in deze voorstelling gebleken
was, een applaus waarin ook regisseur Peter
Zadek terecht betrokken werd.
VORST
of geen
VORST
DE BILT. Een randstoring van
een depressie boven de noordelijke
IJszee is van IJsland naar het
zeegebied tussen Schotland en
Zuid-Noor wegen getrokken. Om
dit depressie gebied stroomt uit de
K.N.M.i. Veranderlijk
DEELT 1
mede: weer
poolstreken afkomstige lucht over
de Britse eilanden naar de Noord
zee. Het front, dat aan deze lucht
voorafgaat passeerde gisteravond
cm vannacht ons land. Het bracht
daarbij op de meeste plaatsen vijf
tot tien millimeter regen. In dit
front ontwikkelde zich ten westen
van Ierland een storing, die van
morgen Zuidwest-Engeland be
reikte. Deze trekt in betekenis toe
nemend verder oostwaarts, het
geen de aanvoer van de onstabiele
polaire lucht naar onze omgeving
tijdelijk onderbreekt. Na de pas
sage van deze storing, die even-
1 regen vergezeld gaat,
zal de onstabiele lucht waarin
naast opklaringen ook enkele
buien voorkomen, West-Europa
verder binnendringen. Hierbij
zullen de temperaturen op een la
ger niveau komen.
Weer in Nederland
Directe regie
van Peter Zadek
Nu leent het stuk zich uiteraard zeer
goed tot sterke scenes van jonge acteurs.
Niet voor niets noemt Wedekind zijn spel
een kindertragedie. Het ontwaken van de
seksualiteit, het voorjaarsontwaken, toont
hij in een aantal van zijn figuren. Vooral
in drie nauw met elkaar verweven geval
len: die van Melchior Moritz en het
meisje Wendla. Door alelrlel omstandig
heden kunnen zij geen van drieën de hef
tige spanningen die de seksualiteit op
roept, op juiste wijze verwerken. Wendla
krijgt, ondanks haar vragen, van haar
moeder geen voorlichting, in haar on
wetendheid wordt zij zwanger en sterft,
als haar moeder een ingreep laat verrich
ten. Moritz kan niet tegen de krachten
op die in hem loskomen, zijn studie mis
lukt daardoor, en hij vlucht van de pro
blemen weg in zelfmoord. Melchior. de
jongen die Wendla zwanger maakte, is
het meest op de hoogte van de feiten van
het leven. Hij licht zijn vriendjes in en
wordt daarom en om zijn „verhouding"
met Wendla, van school gestuurd en in
een verbeteringsgesticht ondergebracht.
Hiernaast zijn gebeurtenissen ge
plaatst, die het thema verder uitwer
ken. Homoseksualiteit ontbreekt niet.
;n andere scene zoekt een jonge-
een uitweg in zelfbevrediging. Het
conflict tussen de generaties speelt
eens een belangrijke rol, in de
houding van Wendla tot haar moeder
en rond Melchior, die door zijn ouders
en zijn leraren in de steek wordt gela-
Direct en eerlijk
Wedekind windt er dus in rijn stuk
geen doekjes om, terecht probeert hij
'rlijk en zo direct mogelijk het
flict te tonen. Dat heeft uiteraard enke-
■enes tot gevolg ik noemde ze al
lie sommigen wellicht als schok
kend zullen ervaren. Die schokwerking
wordt in dere voorstelling een enkele
maal gedempt, en wel in het geschrap-
fragment in het verbeteringsgesticht,
dat overigens in de Duitse voorstelling
van Peter Zadek nog wel aanwezig was.
Maar ook zij, die geschokt zijn door de
directheid van enkele scenes, zullen het
stuk ervaren als een nog steeds actueel
beeld van in wezen nog niet
nen moeilijkheden en toestanden.
Gerrit Kouwenaar
Directheid is het uitgangspunt
weest in de prachtige regie van Peter
Zadek. Hij had een vertaling van Ger
rit Kouwenaar tot zijn beschikking, die
deze zelfde rechtstreeksheid bezit, ook ten
aanzien van wat in het progr
noemd wordt ,,de gezwollen en ironi
sche woorden van Wedekind". De nage
streefde zakelijkheid in de toon
slechts mogelijk door de nuchterheid
van Kouwenaars vertaling.
Peter Zadek: knappe regie
Het decor van Wilfried Minks,
ook bij Zadeks eerste enscenering
het stuk in Bremen gebruikt werd
vorige week uitgebreid in dit blad be
schreven. Men kon nu constateren, dat
het toneel van de Koninklijke Schouw
burg te klein is, om het volledig te
handhaven. Bovendien kon men in gro
te delen van de zaal niet het hele de-
zien, omdat dit veel breder was
dan de toneelopening. De foto van Rita
Tuschinghan, kleiner dan in Bremen,
die op het toneel hing, gaf een directe
verbinding met onze eigen tijd, een ver
wijzing die verder niet nadrukkelijk
werd gegeven, zeker niet in kostume
ring e.d. Slechts op één plaats kwam
dat wel naar voren bij het vertonen
van een bericht over een recente ge
beurtenis in Duitsland, die overeen
kwam met een bepaalde situatie in het
stuk maar daar leek het in zekere
zin buiten het kader van de voorstelling
staan, zodat het enigszins storend
werkte.
De nagestreefde directheid blijkt niet
alleen uit decors en lichtwerking. Ner
gens laat Peter Zadek toe, dat men een
tafereel gaat zien als illusie. Decor en
licht verhinderen dat, maar ook andere
dingen. Soms wenden spelers zich di-
tot het publiek. Zij beginnen verder
elke scene bij wijze van spreken uit 't
niets en eindigen weer in een nulpunt,
als zij uit hun rol stappen en het toneel
snel en zwijgend verlaten om plaats te
maken voor onmiddellijk verschijnende
andere acteurs.
Analyse in de hoofdrollen
Door deze benadering is Peter Zadek
in staat geweest nauwkeurig te analy
seren waar het in elke scene om gaat
en hoe dat tot uitdrukking gebracht
moet worden. Zo is een heldere mise-
en-scéne ontstaan en ziet mui scherpe
typeringen van de verschillende hoofd
personen: de gesprekken tussen Mel
chior en Moritz die zich bewegen tus
sen aarzeling en grote vertrouwelijk
heid tussen de jongens: het gesprek van
Wendla en Melchior ln het bos, waarin
haar ontwakende lichamelijkheid
reëel wordt, als zij zich door hem wil
laten slaan; het slottafereel, waarin
Moritz aan Melchior verschijnt,
zijn hoofd onder zijn arm.
dan dat van de oudere garde. Niet al
leen omdat de oudere generatie in het
stuk zo'n onsympathieke rol te spelen
heeft. Vooral omdat de jongeren zich
met zoveel vuur inzetten voor de opzet
van Zadek. Dat blijkt tot in kleine bij
rollen. Zo is er een rol van Joop Admi
raal die misschien door een kortere
%n
de voorstelling, maar die toch
spannen vertolking gaf van de moeilijk
ste byrol onder die van de medescho
lieren van Melchior. Onder de jonge
vrouwelijke bijrollen zag men Paula
Petri als het schildersmodel Use, die
Moritz ontmoet als hij zelfmoord wil
plegen. Een volstrekt onrealistisch ge
speelde scene, waarin zij de verworden
erotiek in zeer gedurfde en moedige ef
fecten toont, waardoor een bijzonder in
drukwekkende scene ontstaat. Verder
viel vooral op Anne Oostveen, die in 'n
kort scenetje tot een heel knappe rol
kwam, als een meisje dat vertelt hoe zij
thuis geslagen wordt. Met verbluffende
kennis van haar mogelijkheden raakte
zij de kern van de figuur zeer nauwkeu
rig, hetgeen diepe indruk maakte.
Van de oudere acteurs verdient Anne
Leenders een erepalm, omdat zij zo
prachtig Wendla's moeder speelt. De
scene waarin zij twijfelt en aarzelt of
en hoe zij haar dochter zal inlichten
over de feiten van het leven is door
haar spel van heel hoge orde: het
beeld van de urouu», die alleen maar op
een stoel zit, haar dochter voor zich op
de knieën, met gebogen hoofd onder
haar schort, is onvergetelijk. Verder
ziet men goed werk van Paul Steenber
gen en Anny de Lange, als de ouders
Melchior, die onderling in conflict
komen c
Deze drie rollen worden uitstekend
gespeeld. Melchior door Guido de Moor
die al zijn niet geringe mogelijk
heden inzet en zeer beheerst gebruikt,
waardoor hij tot een bijzonder genuan
ceerde vertolking komt. Moritz wordt
gespeeld door Jaap Wieringa, dit jaar
voor het eerst aan het toneel, die na
een klein bijrolletje hiermee eigen
lijk debuteert. Hoewel hij in de grote
en moeilijke monologen nog niet hele
maal sterk en zeker is, speelt hij toch
een opvallend gave rol, waarin de onze
kerheid en de lichamelijke spanning
treffend zijn geschetst. Marijke Mcr-
ckens. is een verrassing in de rol van
Wendla; vooral zij toont het langzame
nog onbegrepen, maar steeds sterker
wordende lichamelijke gevoel,
rechtstreekse benadering ook, oflver-
wacht van deze actirce. die in de tijd
dat zij bij de Haagse Comedie gewerkt
heeft bijzonder veel bereikt heeft.
Prachtige bijrollen
Vooral de jongeren van de H.C. ti
den op de voorgrond. Hun aandeel
de voorstelling spreekt veel meer a
Het heeft weinig zin alle deelnemers
te vermelden, hoewel er aan allen wel
lovende woorden gewijd kunnen worden.
Wel moet nogmaals worden benadrukt
welk een belangrijke rol Peter Zadek
vervuld moet hebben in het tot stand
met komen van deze prachtige en verbluf-
jfende voorstelling. Elke figuur heeft hij
handelingspatroon of een specifieke
eigenaardigheid meegegeven, niet om
dat hij het in oppervlakkige, uiterlijke
effecten wilde zoeken, maar omdat het
merendeel van de figuren slechts pion
zijn in het spel waarin Wedekind
de tragedie van deze kinderen tot ont
wikkeling laat komen. Men verbaast
zich er bij deze voorstelling over hoe
het mogelijk is, dat in dit seizoen het
potentieel van de Haagse Comedie nog
gebleken, hoe het er nu. door
het werk van een „buitenstaander" op-
nadrukkelijk uitspringt. Het is
verbluffend en bijna onbegrijpelijk.
Men moet het daarom gaan zien. Men
moet het ook gaan zien om het stuk
zelf, ook indien men de schokwerking
vreest. Vooral dan.
Jan Verstappen.
Liturgische kalender
DINSDAG 29 november: H. Rad
boud. Mis Sacerdotes. Gedach
tenis van de zondag. Gedach
tenis v. d H. Saturnimus. Wit.
i'W/19,75
U moet hem uit uw zak
halen, dat is waar. Maar
dan blijft er ook
niets te wensen over.
SILVERMATCH maakt de beste gasaanstekers ter wereld.
Elk onderdeel is technisch perfect en betrouwbaar. Elke Silver Match is
ook bijzonder mooi van vorm. Tienlallen malen op een dag knippen meer
dan 9.000.000 Silver Match aanstekers aan. Silver Match geeft vuur aan
de gehele wereld!
