HaPrENeN
GESUBSIDIEERD
IN WRAKKE DOELEN
Sigma:
Amsterdam
investeert
f 30.000
in zijn rust
ZATERDAG 19 NOVEMBER 1966
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 9
(Van een onzer verslaggeversI
AMSTERDAM Krachten als automatie en atoomenergie veranderen de samenleving van nu in weinige
tientallen jaren even ingrijpend als het verschil tussen nu en driehonderd jaar geleden ingrijpend is", profeteert
hi-ha-happener Simon Vinkenoog boven de mokerende beat van „Short '66" uit. We zijn in het krakende
Doelenzaaltje aan de Kloveniersburgwal in Amsterdam, waar eens het volkstoneel van Aaf Bouber voor dijen
kletsers zorgde. Nu is „Sigma' erin gekomen en Simon legt uit, wat het precies is. „Vandaag werken alleen
economen, politici en andere beroepsplanners aan het vormgeven van onze toekomst", zegt hij. „Dat is fout.
Elk mens moet zijn eigen wensen voor zijn leven gaan vinden, uiten en verwerkelijken. Elk van ons bepaalt
de toekomst mee, ook door er niét mee bezig te zijn."
een heksenketel
op de pit van
vernieuwingsdrift
Een lastig terrein, dit, met versluierde
I horizonten. Simon praat er dan ook
haperend over een geestelijke Gross-
country vol struikelingen. Het komt hier-
1 op neer: „De grondslag voor het han
delen, dat sigmatisch genoemd wordt, is
de gedachtenwisseling vooral als
die gericht is op het ontwikkelen van
omgangsvormen, waardoor het zelfbe
wustzijn van de mens wordt verruimd.
„Sigma" gaat uit tan een nieuwe ver
houding zonder vaststaande grenzen
lussen makers en gebruikers van kunst
en wetenschap. Om praktisch te kunnen
werken biedt onze stichting het publiek
een open organisatie aan om door middel
van een experiment in het vrij e-tij d-
I bezitten gezamenlijk nieuwe waarden en
nonnen te vinden."
Slmon Vinkenoog beschouwt zichzelf
eri handelt als een gelukszoeker in dienst
van de mensheid dat is bekend. Als
I de veelbesproken semi-arts Bart Hughes
de tandartsboor naar zijn schedel brengt,
om een gaatje in het bot te drillen en
j m In een staat van voortdurende geluk
zaligheid te geraken, trekt hij zijn ball
point en maakt aantekeningen. Zijn
j excursies in het schemergebied der
f narcotica brengen hem in aanraking met
k rechter en cel. maar het verhindert hem
F" niet, zelfs voor het hekje de lof van de
mrihuana te zingen als zijnde de poort
lol een rozige wereld berstensvol teugel-
I loie pret. Hij is slippedrager van anti
rookmagiër Robert Jasper Grootveld. als
I die bij het verguisde Lieverdje zijn
I nieuwe leer predikt, die luidt: „Wij
profeten verwachten .de komst van de
enige eehte_ Klaas, de heilige Klaas, die
I de westerse asfaltjungle moet redden. De
Bijlmermeer moet worden volgebouwd
met huisjes voor brave burgers en de
woningen die daardoor wij komen
Amsterdamse binnenstad moeten
naklinken, de aanzet tot dit magische
centrum? Robert Jasper Grootveld denkt
van wel en «as dan ook zeer lijfelijk
aanwezig bij de opening in piraten -
kostuum nog wei. compleet met pistool
Evenmin ontbraken veel van zijn mini-
gerokte, bloemig gestropdasle volgelin-
Maar zie ook de autoriteiten
i er, twee wethouders en tien ge
meenteraadsleden sterk, terwijl voorts
dr. Van Tienen helemaal uit Den Haag
naar Amsterdam was gereisd om namens
minister Vrolijk te spioneren.
Weliswaar ontbraken burgemeester Van
Hall en de nieuwbakken hoofdcommis
saris van politie De Jong, maar daar
tegenover stond dat hun (soms gummi
knuppelendel ondergeschikten ook thuis
waren gebleven zodat men voor het eerst
sinds lang het verschijnsel zag, dat er
niet alleen ongestoord, maar zelfs onder
de welwillende blik van de overheid ge-
happened kon worden. Sterker: de happe
ning is tot gesubsidieerde instelling ver
heven, want de hoofdstedelijke gemeente
raad heeft Sigma dertigduizend gulden
per jaar beloofd en het rijk gaat daar
nog eens de helft, bovenop doen. ..Ten
minste als Ègas staatssecretaris blijft",
zegt graficus en Sigmabestuurder Pieter
Brabtinga zorgelijk. Zoals bekend heeft
deze bewindsman veel sympathie voor de
provo- en aanverwante ideologie en is
het mede aan zijn opvattingen te dan
ken. dat hel Amsterdamse experiment
erdoor is gekomen.
Wat de Amsterdamse auoriteiten be
treft hun houding is eerder aarzelend
dan iets anders. Kenschetsende uitlating
van een hoge functionaris van de af
deling Kunstzaken tegen Hannie Scapino
Snoek, die ook was komen kijken en zich
kostelijk amuseerde: ..Ach ja. we hadden
de Doelenzaal liever aan iemand anders
gegeven, maar dan hadden we hem od
moeten knappen en daar is geen geld
Deze jongens doen'het tenminste.
Voorzitter Simon Vinkenoog, gelukszoeker in dienst van de mensheidsamei
met een mini-gerokt deel van het publiek op het Sigmatoneel in het wrakk>
Amsterdamse Doelenzaaltje.
Wat wil Siqma
Van vage voorzitter Vinkenoog naar
Sigma directeur Olivier Boelen, die zich in
jeugd, haardos en opzienbarende strop
das gelijkelijk van alle andere Neder
landse directeuren onderscheidt. Nog
maals de vraag: Wat wH Sigma? „De
nadruk ligt bfj de mens.' niet meer op
de arbeid, maar op de vrije lijd", zegt
bij. „Ons doel is een creatieve reactie
bij liet publiek los te slaan. Fr moet niet
langer passief gekeken «orden naar
mannetjes en vrouwt jes, die toneel staan
ruimte gaan bieden aan de profeten van
het te stichten magische centrum. Deze
huizen moeten jazzkelders als fundering
krijgen, want een „swinging town" als
- Amsterdam moet zijn jazzmuzikanten
Kunstpromotor en Sigmabestuurder
dr. L. Gans vult aan: „We willen af van
volop in de gelegenheid stellen zich uit de sterrencultuur. We willen activeren
wat ieder mens aan creatieve mogelijk
heden in zich heeft". Boelen weer: „Het
Is Sigma in het wrakke Doelenzaaltje, sociaal-culturele gebied is straks het
de smartlappen van Bouber nog enige, waarop de mensen nog collectieve
IJ
Desondanks sterren, op de openings-
en volgende avonden, waarmee Sigma
zijn hervormende arbeid is begonnen
het Amerikaanse „The Living Theatre"
namelijk. Desondanks traditioneel, bijna
klassiek toneel want anders kun je,
met de Sigmabril op, een stuk als „De
Meiden" van Genet toch niet noemen.
Desondanks sissende bestuursleden,
zodra een Sigmant zijn creativiteit wilde
uiten door weg te lopen bij een voor
stelling, die hem niet beviel.
Hoe zit dal? Willen we wéten van de
New-Yorkse regisseur Meivin Clay, die
misschien meer dan wie ook het brein
is achter de gebeurtenissen in de Doelen
zaal. „Weet je?" zegt hij excuserend,
„je moet hier in Amsterdam tactisch
blijven. Het ligt allemaal zo delicaat met
de overheidClay, die zijn interesse
voor ons land in niet geringe mate dankt
aan zijn huwelijk met de schilderes Jetty
Suikerbuik, is een toneelhervormer. Hij
wacht even, tot alle subsidieschapen over
de brug zjjn, maar dan begint hij ook
„Ik wil maandenlang met een troep
acteurs samenwerken. Dat gebeurt ook
bij The Living Theatre, waar ik vanaf
1958 aan heb meegewerkt. Op de duur
ontstaat er dan een stuk zonder tekst.
Iedere speler moet zijn eigen dichter en
toneelschrijver worden. Er moet een stuk
ontstaan zonder woorden. Ik heb twaalf
mensen nodig. Het behoeven geen be
roepsacteurs te zijn. Als ze zich maar
openstellen voor de geest van het stuk,
dat uit henzelf moet ontstaan
Boekenbalachtig
Dat ls één kant van Sigma, zoals de
stichting zich in het zilver en paars ge
schilderde, boekenbalachtjg aangeklede
Doelencomplex gaat manifesteren. Maai
er is meer. Directeur Boelen (de enig
bezoldigde) telt af op vingers waaraan
nog de verf zit:
„Begane grond: Sigma-Cinema; be
sloten vereniging, gezien de aard van
Cijfers, cijfers, cijfers...
Centraal Bureau voor
de Statistiek verwerkt
700 domtorens
ponskaarten per
Van knopendoos
tot nerveuze
computers
DEN HAAG Lawines van cijfers,
stapels drukwerk en moderne appara
tuur maken indruk op de bezoekers
van het in 1899 opgerichte, onder het
ministerie van Economische Zaken res-
■ï-ende en te Den Haag gevestigde
Centraal Bureau voor de Statistiek.
Cijfers worden in statistieken verwerkt
astgelegd als de directeur-generaal
(sinds 1939 prof. dr. Ph. J. Idenburg)
dit voor praktijk of wetenschap nuttig
acht.
Onze belangstelling gaat echter in de
eerste plaats uit naar de cijfers die op
het CBS zélf betrekking hebben, zoals:
dagelijks 400 kg binnenkomende post;
verwerking van 425 miljoen ponskaar
ten per jaar (opgestapeld ruim 700
Utrechtse domtorens hoog)verzending
i jaarlijks één miljoen documenten;
i bibliotheek met 100.000 banden en
jaarlijks 25.000 bezoekers; alleen al
statistische gegevens van algeme-
aard een jaarproduktie van 20 mil
joen bulletins; in 1965 354 afzonderlijke
publikaties in boekvorm tot een totale
an 14 miljoen; 1400 werk
krachten, voornamelijk te vinden in
het uit 1920 daterende gebouw aan de
Oostduinlaan, maar ook omdat om
streeks 1978 de nieuwbouw zal zijn ge
realiseerd ondergebracht in diverse
andere vestigingen.
Statistiek, waarin we „staat" terug
vinden („staat" in de betekenis van na
tte, volksgemeenschap, en niet in die
van „overzicht"!), is geen modem be
grip. In het nieuwe testament wordt
reeds gesproken over een vorm van sta
tistiek: de volkstelling.
„In de oudheid had men al behoefte
beschrijvingen te maken van land en
volk en van verschijnselen die zich voor
deden in bepaalde gemeenschappen",
vertelt de heer D. Vos, hoofd Algeme
ne Zaken. „In de 19e eeuw deden enkele
van onze ministeries, zoals die van On
derwijs en van Binnenlandse Zaken,
reeds statistische onderzoekingen. In ons
land werd al in 1795 een onvolledige
volkstelling gehouden. Vooral sinds
d« 19e eeuw werden de woordelijke be
schrijvingen vervangen door cijfers
wetenschap „statistiek" beperkte
niet meer alleen tot de staót,
gaf zich op allerlei ten-
we „hoeveelheden" aantreffen
meteorologie, gezondheid, beroepen, land
bouw, verkeer, onderwijs."
Ter centralisatie van de onderzoekin
gen werd het CBS opgericht. Bij Konink
lijk Besluit van 1899 kreeg het bureau
tot taak statistische gegevens te
verzamelen, te ordenen, te bewer
ken en te publiceren. Tevens werd een
centrale commissie voor de statistiek in
gesteld, waarin vertegenwoordigers van
overheid, wetenschap en bedrijfsleven
alsmede de directeur van het bureau zit
ting hebben. Zij houdt toezicht op het
bureau en geeft toestemming mede
uit economische overwegingen een on
derzoek te starten, te beëindigen en ver
kregen gegevens te publiceren.
Initiatieven tot. het doen van onderzoe
kingen (waarbij steeds het algemeen be
lang gediend moet zijn) komen veelal
voort uit C.B.S.-kringen, doch zijn ook
afkomstig van derden, zoals van de de
partementen en aiit het bedrijfsleven. Zo
kan de belangstelling van de CBS-afde-
ling industriestatistieken uitgaan naai
de ontwikkeling van aardgasverwar
mingstoestellen. In bepaalde industriële
kringen kon bijvoorbeeld behoefte be
staan aan nauwkeurige gegevens om
trent de produktie van bakstenen.
Centralisatie
Alle waarnemingen en uitkomsten (on
der meer in ofjfertabcllen, grafieken en
beeldstatistieken vastgelegd) zijn vol
strekt onpartfjdlgt de directeur-gene-
de pubiikatle. De
raai beslist ovei
of een politieke
het bedrijfsleven gelukkig is met de ge
publiceerde cijfers speelt geen rol.
Het CBS heeft de zeer nadrukkelijke
stelregel nóóit inlichtingen over indivi
duele personen of bedrijven aan derden
zijn positie
bepaald: men heeft
percentage gevallen
op medewerking (sor
king verplicht) ge
beeld een bedrijf
wordt een beroep
gerd. Al zal bijvoor-
wel eens hinderlijk
vinden om van tijd tot tijd gegevens
over produktie, lonen, enz. te moeten
verstrekken. Na verloop van tijd kan het
dikwijls zélf immers van de verkregen
resultaten profiteren!
Het meermalen per week verschijnen
de bulletin, het jaarlijkse „Statistisch
Zakboek" en het maandschrift zijn en
kele vormen van regelmatige eigen
publikaties. In dagbladen komen we
vaak ongespecificeerde persberichten
tegen over gedane onderzoekingen. We
lezen dan bijvoorbeeld dat het prijs
indexcijfer van het levensonderhoud in
een periode met twee punten steeg,
maar in het „Statlstlsoh Bulletin" staan
dan tientallen cijfers méér: cijfers met
betrekking tot corpponentep als levens
middelen, woning, ontspanning, enz., die
tezamen „het prijsindexcijfer van het
levensonderhoud" vormen.
Knopendoosje
Het C.B.S., waarvan elke week en
kele topfunctionarissen in het buiten
land verblijven om door internationale
samenwerking tot vergelijkbare inler-
ternationale cijfers te komen, bewerkt
de verkregen •gegevens
knopendoosje» gebruikt'
werdei
de her
verliing groeide uit het werken met
vitte knoopjes in witte vakjes "ii rode
n rode vakjes. Er is een duidelijke, ver-
indering in de werkmethoden gekomen.
-Iet is ook niet alleen meer een simpel
vaarnemen van feiten. Er vindt veel
neer resenreh plaats vóór het onderzoek
jeglnt. De hele statistische verwerking
<wain op hoger wetenschappelijk ni-
We leren dat er wetenschappelijk
verantwoorde steekproefmethoden zijn
ontwikkeld. Uit een steekproef, bestaan
de uit gegevens van een gedéélte van
de groep, waarop het onderzoek be
trekking heeft, kunnen resultaten wor
den afgeleid die representatief zijn voor
het geheel. Eigenlijk kan iedere Neder
lander op een gegeven moment het ver
zoek krijgen tot het verlenen van mede
werking, zoals aan een budgetonder
zoek. Deze „medewerkers" worden dan
gekozen uit de bevolkingsregisters,
waarbij uit een aantal kaartenbakken
bijvoorbeeld elke tiende kaart wordt
getrokken. Tezamen moeten zij repre
sentatief zijn voor de gehele bevolking.
Nadat duidelijk is vastgesteld, wat
onderzocht zal worden, komt het op
stellen van de vragenlijsten aan de
beurt. Dat is een uiterst belangrijk vak
werk! Onduidelijke vragen kunnen een
onderzoek onbruikbaar maken. Zo leid
de, in 1947 bij de volkstelling het woord
„slaapsteden" tot verwarring. Veelal
worden de vragenlijsten opgesteld In
samenwerking met andere instanties.
„De verzonden vragenlijsten komen
heus niet per kerende post terug", zegt
de heer Vos, die uit ervaring weet, dat
j het werk op het C.B.S. beslist niet
„dróóg" is. „Zijn ze eventueel na
enkele aanmaningen binnengeko-
men, dan gaan wij de antwoorden om-
j zetten in codecijfers, Wordt er bijvoor-
I beeld gevraagd naar de kerkelijke ge-
I zindte en zijn er tachtig gezindten, dan
I kunnen we die allemaal aangeven met
twee cijfers. 01 voor rooms-katholiek;
02 voor hervormd; enz. Soms gaan onze
accountants naar bedrijven of onze af
delingsmedewerkers naar particulieren
nadere toelichting. Zijn ten
slotte alle formulieren gecodeerd, dan
worden de verkregen codecijfers in pons
kaarten geponst".
We zien door melsjes-achter-een-soort
schrijfmachine rechthoekige gaatjes
slaan in het taaie karton van de pons
kaarten. Aan de hand van de voor
elke groepering op een andere plaats
aangebrachte ponsgaatjes kan de
ponsmachine de kaarten voorsorteren,
waarna de tabelleermachine net totaal
van elke stapel aangeeft. Zo kunnen
we aflezen hoeveel personen uit een
gemeente tot een bepaalde kerkelijke
gezindte behoren. De computer, die we
in liet souterrain razendsnel aan het
werk zien,, vereen voüdigt liet uitwer
ken van de vragenlijsten. Een toekom
stige computer, die direct van de vra
genlijst „afleest", zal het werk nóg
meer vereenvoudigen en verbeteren
Verschillende steden hebben eigen
statistische diensten, die gebruik maken
van door het C.B.S. verkregen cijfers
Zij vragen daarnaast verfijningen. Als
het C.B.S. bijvoorbeeld belangstelling
toont voor de cijfers van ongevallen op
kruispunten, kan het voor een gemeente
van belang zijn te weten op welke
straathoeken in de stad de ongevallen
plaatshebben!
Twaalf afdelingen
Cijfers, cijfers, cijfers! We worden op
alle twaalf C.B.S.-afdelingen met lange
cijferstaten geconfronteerd. Zowel bij
de groep van sociale statistieken (al
gemene tellingen, bevolkings-, gerech
telijke. sociale, culturele en gezondhelda-
statlstleken) als btj de groep economische
statistieken (nationale rekeningen, In
dustrie-, handels-, verkeers-, landbouw-
en financiële statistieken)
Enten we niet vragen of de ene
afdeling belangrijker is dan de andere.
Wel zijn er afdelingen die op bepaaide
momenten tijdelijk uitgroeien. Een dul- j
delijk voorbeeld hiervan is de afdeling
de te vertonen films, maar het lidmaat
schap is open voor iedereen; in leder
programma minstens één film van een
Nederlands cineast.
Eerste verdieping: Grote zaal voor
toneel, muziek, voordracht, forums en
dergelijke en workshops voor toneel
(leiding Anne-Marle Prins), dans (lei
ding Pauline de Groot), muziek (leider
Peter Schat) en improvlsorische mu
ziek (leiding Piet Kuiters). Minstens
eenmaal per week beatavonden met
„Short '66".
Alge,
Tel li ii
Dei
tienjaarlijkse volkstelling en werkt mo
menteel niet twintig man om voorbe
reidende werkzaamheden te verrichten
voor 1970. Nd de volkstelling groeit de
afdeling wel lot zevenhonderd mensen;
bij een bedrijfstelling worden liet er
misschien honderd vijftig; bij een wo
ningtelling honderd.
In het algemeen is het streven erop
gericht de verschillende onderzoekingen
op een dusdanig tijdstip te houden dat
er voor elke afdeling het hele jaar door
gelijkmatig werk is.
Kortweg
Het lijkt ondenkbaar in kort bestek
het veelomvattende werk van het Cen
traal Bureau voor de Statistiek samen
te vatten. Kortweg gezegd is onze hele
maatschappelijke, staatkundige en we
tenschappelijke wereld in simpele cijfers
bij het C.B.S. terug te vinden. Maar
het is geen „korte weg" om tot dat
resultaat te komen!
De heer D. Vos. hoofd Algemene.
bij 'n offsetmachine, waarop
8. vele publikaties zelf drukt.
normaal gekapt.
i degelijk bedekt
-.v„ het merendeels
jeugdige publiek bij de opening van
ran de Sigmatempel oni een deel
van de happenculluur deelachtig te
Tweede verdieping: Leeszaal, vrij toe
gankelijk, met grote selectie uit Neder
landse en buitenlandse bladen, voorts
workshop voor schrijvers onder leiding
van Vinkenoog en Ewald Vanvugt.
Derde verdiepingalgemene werk
ruimte voor beeldende kunst en Improvi
saties onder leiding van dr. Gans. Voorts
bar met volledige vergunning, restau
rant voor goedkope, natuurlijke maal
tijden en een wasserette".
Samenvattend: „We willen het hele
jaar openblijven. Vergelijk dit gebouw
maar met een kerk. Wij willen hier het
centrum van een culturele gemeente van
maken. Het zal hier ook niet bij blijven.
Wij willen verder. Wij willen iets soort
gelijks gaan doen in Utrecht, Den Haag,
Enschede en Eindhoven. Wij willen zoveel
mogelijk mensen bereiken".
„Sigma" is uiet njpuw. Eerdere manifes
tatie» «aren bijvoorbeeld de dichtcrs-
ma rat hou in theater Carré, waarbij alle
groten der moderne Nederlandse poëzie
voorlazen uit eigen werk, en een groot
„Spel Amsterdam", dat de hoofdstad een
etmaal lang in een ongebreidelde cultu
rele roes zou hebben gehouden, ware het
niet. dat burgemeester Van Hall de
happening uit vrees voor nieuwe rellen
verbood.
Dit incidentele naar buiten treden heeft
nu een definitieve en permanente vorm
gekregen aan de Kloveniersburgwal.
Iedereen ls er welkom om ingrediënten
de heksenketel, die er op de hoge pit
van vernieuwingsdrift te kóken staat.
Je mag er bij wijze van spreken rustig
krenten uitdelen zonder vrees, wegens
„het geven van een vertoning" in de
kraag gevat te worden. De vraag die de
autoriteiten benauwt, is nu maar: Zal
het provocerende Amsterdamse volksdeel
genoeg hebben aan dit gesubsidieerde
onderonsje, of zullen zij hun klankbord
op straat blijven zoeken?
In het laatste geval is het geld, in
„Sigma" gestoken om de rust in de
hoofdstad te herstellen, slecht be-
