HAAN" werd majoor
SCHMIDT
„BALINEES MET
vermoedelijk noodlottig
Nederlander vraagt revisie en teruggave schilderstuk
Juridisch
spektakelstuk
schande voor
Indonesië
1TX—
ZATERDAG 13 OKTOBER 1966
DE LEIDSE CÖTJRANT,
PAGINA 9
....zijne excellentie president Soekarno stelde er belang in...!
DEN HAAG Majoor b.d. H. C. J. G. Schmidt,
bekend uit de processen Jungschlager en
Schmidt, heeft twee verzoeken tot Indonesië
gericht. Het ene is geadresseerd aan het Indo-
sische hooggerechtshof. Daarin vraagt hij om
revisie van het proces waarin hij in eerste
instantie tot levenslang werd veroordeeld en in
tweede instantie (hoger beroep) tot vijf jaar.
Het tweede verzoek is gezonden aan generaal
Soeharto. Daarin verzoekt hij om teruggave van
Strassers schilderij „Balinees met Haan", dat
momenteel een onderdeel vormt van Soekarno's
kunstverzameling. „Dit schilderij heb ik in
bruikleen gekregen van de politie", zo ver
klaarde Soekarno eens de herkomst, toen
journalisten ongetwijfeld op de hoogte dat
dit schilderij in het proces Schmidt ter sprake
was geweest hiernaar vroegen. Dat klopt,
want de politie nam het schilderij, tegelijk met
een aantal paperassen, in beslag, toen Schmidt
op 18 december 1953 in Djakarta op weg naar
zijn werk gearresteerd werd.
Het bezit van „Balinees met
Haan" is vermoedelijk een van
de aanleidingen geweest tot zijn
arrestatie, die tenslotte uit
mondde in een proces, dat met
recht een schande voor Indone
sië mag worden genoemd en dat
de daarbij betrokken, onder on
menselijke druk staande rech
ters, voor een afschuwelijk
dilemma stelde.
Indirect
Later, ln 1953, kwam er weer een bod
op de Strasser, schijnbaar van geheel
andere zijde. De vrouw van een Chinese
notaris wilde het graag voor 12000 roepiah
(de roepiah was in die dagen al aardig
gedevalueerd), maar Schmidt, die wist dat
de schilderijen van Strasser ln Amerika
8000 en meer dollar „deden", ging ook op
dit bod niet ln. De kunstminnende nota
risvrouw was een intieme vriendin van Bosch, wiens naam ook geregeld opdook.
2 Nederlanders
in de hoofdrol,
onderwereld
figuren in de
bijrollen
Ay
Soekarno's toenmalige echtgenote Fatma-
wati, die later plaats moest maken voor
Hartlni Klaarblijkelijk was hier sprake
van een Indirect presidentieel bod op de
begeerde Strasser.
Is deze weigering een van de aanleidin
gen tot zijn arrestatie geweest? Er waren
in leder geval ook andere aanleidingen.
Kapitein, later majoor Schmidt was des
tijds een van de laatste KNIL-officleren
ln actieve dienst Hij was onder meer be
last met de liquidatie van 't oude (KNIL)
leger en de overdracht aan het nieuwe
leger (TNI).
Men moet zich de politieke situatie uit
die tijd goed voor ogen houden om enigs
zins de achtergronden van de processen
Jungschlager en Schmidt te begrijpen.
Indonesië was pas onafhankelijk gewor
den. maar het voelde zich in zijn vrijheid
beknot door sommige bepalingen in de
BTC-overeenbomst, door het uitsluiten
van westelijk Nieuw-Guinea bij de soe
vereiniteitsoverdracht, door de economi
sche macht die Nederland, via grote en
kleine maatschappijen, behield, door de
ietwat verwaten houding die veel achter
gebleven Nederlanders zich meenden te
moeten aanmatigen en door de al dan niet
vermeende Nederlandse pogingen om via
de RIS (Federale Repnbllek Indonesië)
een verdeel-en-heerspolitlek te voeren.
De eerste moeilijkheden waren al ge
weest: de APRA-beweging van Wester
ling met sultan Hamid van Pontianak op
de achtergrond, welke beweging relaties
heette te hebben met Kartosoewirjo'
Darü'l Islam en die Nederland in de ogen
van de Indonesiërs zeer zwaar compromit-
Omstreeks die tijd liep een Nederlandse
politieofficier, Van Kleef genaamd, met al
zijn mannen en wapens over naar de
Darü'l Islam, oefende enerzijds met
bende links en rechts terreur uit, maar
trachtte anderzijds zijn bende te vergro
ten door een beroep te doen op voorma
lige en ontevreden KNIL-soldaten. Daar
toe bezigde hij de naam kapitein Smit.
die onherroepelijk associaties opriep met
de KNIL-kap Schmidt, tal van KNIL'
ers welbekend. (Indonesiërs spreken de
namen Schmidt en Smit vrijwel gelijklui
dend uit). Voor de autochtone KNIL-
soldaten stond het bevel of de wens van
een Nederlands officier gelijk aan een
bevel of wens van Nederland.
De Indonesische legerofficieren en poli
tie wisten zeer wel wie Schmidt en wie
6mit was en als er weer eens hier en daar
oproepen van enen kapitein Smit aan
ex-KNIL'ers verschenen om over te lopen
naar de D.I.. dan zeiden ze vaak tot
Schmidt: „Je naamgenoot is weer
bezig..."
Van Kleef, alias kapitein Smit. alias
Bobar en een zekere Bosch heetten de
exponenten van Nederlandse kwaadwillig
heid, die in de wouden van West-Java
en elders samenzwoeren tegen het jonge
Indonesië en de nieuwe vrijheid afbreuk
trachtten te doen. Van Kleef trok inder
daad met f0" bende door de bossen, maar
was al in 1950 gerepatrieerd, een legenda
rische reuk van stoutmoedigheid en on
kwetsbaarheid achter zich latend. Zoals
het meer gaat met figuren rond wie een
legende gekweekt ls, weigerde de eenvou
dige bevolking te geloven, dat de kleine
gebaarde Bosoh (volgens de bevolking
ving hij op hem afgevuurde kogels in zijn
baard op) inderdaad vertrokken was; zijn
legende waarde bijna lijfelijk door de
oetan (jungle) van West-Java rond.
Van Bosch doet overigens nog een
kenmerkend verhaal de ronde. Toen hij,
nog tijdens de guerrillastrijd, eens met
enige manschappen op patrouille was,
stuitte hij op een sluipschutter, die etch
in een boom genesteld had. Met doods
verachting ging Bosch erop af en hakte
de boom met sluipschutter en al om.
De man in de boom was zo onder de in
druk van Bosch' faam van onkwets
baarheid, dat hij als verlamd in de boom
bleef zitten, terwijl Bosch hakte
Spektakel
'POEN bepaalde kringen in Indonesië.
I hetzij om redenen van binnenlandse
politieke aard, hetzij om carrière te ma
ken, het nodig oordeelden om aan te tonen
hoezeer de republiek bedreigd werd door
het wroeten, samenzweren en ondergraven
/vc
/iinf A, ,-
Fragment van een briefje dat een
getuige a charge naar buiten wist te
smokkelen en dat gebruikt is in het
witboek dat de Nederlandse regering
over de processen uitgegeven heeft.
„Bij mijn aankomst in Bandoeng heb
ik een verschrikkelijk pak slaag ge
had omdat Ik niet wilde bekennen.
In hemelsnaam wat bekennen. Het
zijn immers allemaal leugens. Mijn
body kan evenwel dergelijke folte
ringen niet hebben en als dit af-
knuppelen weer herhaald wordt, ga
ik er onherroepelijk onderdoor. Ik
leef dan ook voortdurend in nacht
merries want ik had dit van geen
beschaafd Indonesië verwacht. Pro
beert u mij toch te helpen want u
bent de enigste die ik hier in
donesië heb die mij en mijn familie
kent".
laten staan la Bosch, maar dusdanig
mishandeld dat hij. geestelijk en lichame
lijk gebroken, uiteindelijk ongeschikt werd
geacht om als Bosch op te treden. Hij
werd vrijgelaten en mocht naar Nederland
vertrekken.
Als „meesterbrein" achter de „wijdver
takte Nederlandse samenzwering" had
men Jungschl&ger uitgezocht, die immers
onder generaal Spoor hoofd van de Nefis
(Nederlandse inlichtingendienst) was ge
weest, maar later bij de KPM ln dienst
trad.
Gewaarschuwd
HET was met Jungschlager een merk
waardig geval. Hij was na zijn dienst
tijd gerepatrieerd, maar met een diploma
tieke pas voor Colombo in Indonesië
teruggekeerd- Deze pas was dus niet gel
dig voor Indonesië. Dat was bij de Indo
nesische autoriteiten bekend en deze
tenschap zou nu tegen hem gebruikt wor
den. De befaamde Nederlandse deserteu
Princen. die hoofd was van de Indone
sische immigratiedienst en met name
moest beoordelen welke Nederlanders in
aanmerking kwamen voor verblijfsvergun- i de vrijheid
nïng of een re-entry-permit. heeft Jung
schlager niet eens. maar enkele malen
gewaarschuwd dat er iets tegen hem werd
uitgebroed. Jungschlager. die zich van
geen kwaad bewust was en graag zijn
voor het pensioen tellende jaren wilde
volmaken, nam de waarschuwingen niet
ernstig. Hij bleef en werd een maand na
Schmidt gearresteerd.
Dat Princen de moeite nam om Jung
schlager te waarschuwen is kenmerkend
voor de veel-verguisde ex-Nederlander.
Deze voormalige priesterstudent (Weert)
werd tijdens het conflict Nederland-
Indonesië in militaire dienst geroepen.
Hij was het type idealist, dat altijd aan
het kortste eind trekt. Hij voelde zich
een profeet van de vrijheid en liet er
geen twijfel over bestaan dat hij zou
weigeren te strijden tegen lieden die
voor diezelfde vrijheid vochten. Hij werd
als dienstweigeraar enige tijd op het
voor Tandjong Priok gelegen eiland
Onrust geplaatst, maar kwam later toch
bij de troep, zij het niet bij de gevechts
troepen. Zodra htf de kans schoon zag,
deserteerde hij naar de andere ztjde om
Indonesië te helpen
De auto van mevrouw Bouman, ten prooi aan het schuim in Djakarta's straten.
bevechten. Hij schijnt nooit betrokken
te zijn geweest bij actie waarbij Neder
landers om het leven kwamen; hij be
paalde zich tot overvallen om wapen
bezit. Dat ging als volgt: Princen deed
zich bij deze of gene onderneming voor
als een Nederlands militair die de wa
pens van de ondernemingswachten kwam
inspecteren. Zodra de wapens ter Inspec
tie bij hem waren gebracht, blies hij op
een fluitje, waarop de TNI-guerrilla's
kwamen opdraven en de wapens mee
namen. Deze en soortgelijke stunts wa
ren soms zeer stoutmoedig van opzet.
Uitgesproken anti-Nederlands heeft
Princen zich nooit gedragen, ondanks
het feit dat zijn (Indonesische) vrouw
door een patrouille, die hem op het
spoor was, is afgeslacht. Zijn liefde voor
de vrijheid heeft hem achteraf toch nog
parten gespeeld. Als parlementslid trad
hij dusdanig vrijmoedig op tegen Soe
karno's gelelde democratie, dat hij in
de gevangenis belandde.
Ballon
SCHMIDT en Jungschlager waren dus
de hoofdrolspelers tegen wil en
dank; de bijrollen en figuranten werden,
al dan niet gedwongen gerekruteerd uit
onderwereldfiguren en onbeschermde
kleine Indische Nederlanders, die geen
verweer hadden tegen de geestelijke
dwang en de perverse martelmethoden
van de DPKN (de Indonesische gestapo).
Met deze ingrediënten blies de regisseur,
djaska tinggl (officier van justitie)
Soenario, bijgestaan door zijn inspeciënt,
politie-inspecteur (later
Endoeh, zijn omvangrijke
ringsballon op.
Het pleit niet voor de verantwoorde
lijke Indonesiërs dat zij deze show
processen naar communistisch model
trachtten te voeren, maar het pleit wel
voor hen, dat zij dit zo stuntelig deden,
dat de ongerechtigheden met de vinger
aan te wijzen waren: getuigen die
Schmidt of Jungschlager tegelijk thuis,
op hun werk. ergens in West-Java of
ergens in Sumatra hadden gezien.
Kroongetuigen die ontkenden, wat ze de
vorige keer getuigd hadden, andere
getuigen, die hun getuigenis herriepen,
opnieuw herriepen en nog eens herrie
pen. zich beroepend op dwang en mis
handeling.
Voor een doorgewinterde jurist als
mr. Bouman, die Jungschlager er
Schmidt verdedigde, was het een klei
nigheid om de voosheid van de aanklach
ten aan te tonen. Mr. Bouman diende
derhalve te verdwenen. Beschuldigd van
deelneming aan de „samenzwering'
moest hij ijlings de wijk nemen en di
verdediging over laten aan zijn onlangs
overleden echtgenote Mieke Bouman,
die weliswaar geen juriste was,
Onderwereldfiguur Manoch als
getuige gedagvaard, sprak zichzelf
bij voortduring tegen.
nochtans Schmidt verdedigde met de
brille van een geboren advocate. Er
behoorde zeer veel moed toe om dit te
doen, want naarmate de processen
derden, werd de sfeer ongemakkelijker
zelfs ronduit levensgevaarlijk. Mevr.
Bouman stond onder voortdurende be
dreiging. Na iedere zitting stond het op
getrommelde schuim van Djakarta's
straten soms aangevoerd door de kroon
getuigen, te brullen om het bloed
Jungschlager, Schmidt i
Bouman, die eenmaal ternauwernood
aan ernstige mishandeling ontsnapte.
En als verpersoonlijking van het In
donesische gerechtelijke geweten stond
daar de Indonesiche advocate mr. Nina
Razak als verdedigster van Jungschla
ger, bedreiging en intimidatie trotserend.
En niet tè vergeten Schmidts Arabisch-
Soendanees dienstmeisje, dat. dwars
door alle dreigementen heen, bezwoer
dat haar heer nimmer de grote
zweringsreizen had ondernomen, die hem
aangewreven werden doch zich door
gaans rustig thuis ophield. Deze vrouw
Mameh Alketirie, heeft voor haar ge
tuigenis zwaar geleden. Ze heeft 3'2 jaar
gevangen gezeten, is gemarteld
dreigd; men heeft haar proberen te
paaien met beloften, alles vergeefs.
Rechter Rochjani gelastte haar invrij-
heidsstelling, maar zy werd een week
later toch weer gearresteerd.
Er was een duidelijk verschil tussen
de beide hoofdbeklaagden: Jungschla
ger niet begrijpend waarom hij dat
alles moest meemaken; Schmidt: alert,
aggressief, getuigen aanvallend, getui
genissen ontzenuwend, daarbij steunend
op zijn grote, jarenlange kennis van
De heer Schmidt met de uit
een boek afkomstige regroduktie
van Strassers „Balinees met
haan".
(FOTO SIMON E. SMIT)
land, volk en taal. Eens bracht hij En
doeh in het nauw; „Zou de heer Endoeh
misschien kunnen verklaren waarom
ook mijn schilderij, „Balinees met Haan"
Strasser, gearresteerd is". Rechter
Rochjani viel Schmidt met nauw ver
holen leedvermaak bij. „Omdat zijne
excellentie de president er belang ln
steldeliet Endoeh, die de vraag
niet verwacht had, zich stotterend ont
vallen.
Rietstengels
RECHTER ROCHJANI die de zaak
Schmidt behandelde en rechter
Maengkom, die over Jungschl&ger be
slissen mqestnatuurlijk wisten zij,
als vakkundige juristen hoe de zaken
stonden. Maar ze waren als rietstengels
ln de loeiende politieke storm. Rechter
Liem had er, onder doodsbedreiging, al
de brui aan gegeven. Rechter Maengkom
heeft uiteindelijk zijn juridisch geweten
geen geweld aan behoeven te doen.
Daags voor hij uitspraak zou doen over-
leed Jungschlager in de gevangenis aan
i een hartaanval. Rechter Rochjani ver
oordeelde Schmidt tot levenslang. Mis
schien, wie zal het zeggen, bewees hij
hem nog een dienst ook; na vrijspraak
I was onherroepelijk arrestatie en mis-
schien nog erger gevolgd; de gevangenis
i was althans veiliger. Ditzelfde speelde
vijf jaar later opnieuw. Schmidt was
uiteraard in hoger beroep gegaan. Dit
werd, evenals nu het verzoek tot revisie
behandeld door mr. L. Lips. De behan
deling heeft vijf jaar in beslag ge-
Telkens was er een rechter
„ziek". Klaarblijkelijk wachtte men op
rustiger tijden. Eindelijk viel het von-
levenslang werd gewijzigd in vijf
jaar; de tijd dat Schmidt in de Tjipi-
nanggevangenis doorgebracht had. In de
overwegingen van dit laatste vonnis
worden de motiveringen van Rochjani
stuk voor stuk grondig gekraakt. Niet
temin wordt Schmidt schuldig geachti
waarlijk Indonesische oplossing. De
onschuld wordt te kennen gegeven,
maar het gezicht van dé Indonesische
justitie wordt toch gered.
Intussen had Schmidt in de gevange-
s (Indonesische gevangenissen vormen
n formidabele bron van inlichtingen;
bovendien is het regime er zelden streng)
vernomen dat hij onmiddellijk gearres
teerd zou worden als hij in vrijheid zou
worden gesteld. Hij wist dat van een
fraudeur, die de opdracht had het hand
schrift en de handtekening van Schmidt
nauwkeurig na te bootsen. Toen greep
procureur-generaal Soeprapto in: hQ
stelde Schmidt op 18 maart 1959 ln vrij
heid en bracht pas vierentwintig uur
later de politie op de hoogte. Toen was
Schmidt het land al uit en de pers
schreeuwde: „Soeprapto heeft Schmidt
laten ontsnappen". Het kostte Soeprapto
zijn functie.
Majoor b.d. H. C. J. G. Schmidt
woont nu al enige jaren in Rijs
wijk. In zijn flat hangt een repro-
duktie van de Balinees met Haan
van Strasser, geknipt uit een in
Peking gedrukt boek met repro-
dukties van schilderijen uit Soe
karno's kunstbezit. De heer
Schmidt wil de echte Strasser, die
nooit officieel verbeurd is ver
klaard maar alleen door de politie
aan Soekarno is „uitgeleend". De
heer Schmidt heeft daar recht op,
evenals hij recht heeft op een
totale rehabilitatie van Indone
sische zijde. Vandaar zijn beide
verzoeken.
