WEST-IRIAN WEET ALLEEN VAN „isterniet
Minister
Malik
bezoekt
verpauperd
eiland
HET EILAND MET DE LEGE WINKELS
Eerste
indruk
na 1963
ZATERDAG 27 AUGUSTUS 1966
DE LEID6E COURANT
PAGINA 1»
IN de eetzaal van „Hotel Irian", het voormalige K.L.M.-hotel op het eiland Blak, hangt een verveloos school
bord. De krijtletters op het bord kondigen aan dat de directie tot haar leedwezen geen koffie met melk en
suiker meer kan serveren, ornaat alle voorraden zijn uitgeput. In plaats daarvan krijgen de hotelgasten nu
slappe thee. De aankondiging van de directeur, de van Java afkomstige Ryono Margono, is typerend voor
de algehele gang van zaken in West-lrian, dat momenteel het beste beschreven kan worden als „het eiland met de
lege winkels". In de bar van het hotel waar de krukken achteloos door elkaar liggen, loopt alleen nog maar de
kraan van de waterleiding. En zelfs die loopt maar enkele ureh per dag. Een Papoeabediende wijst op de volslagen
lege tapkast en somt achter elkaar een half dozijn merken van dranken op, die er in de Nederlandse tijd werden
uitgeschonken. „Isterniet" is het slagwoord geworden sedert de kolonie van enkele duizenden Javanen en naar
ruwe schatting tienduizend Indonesische soldaten van*elders drie jaar geleden op dit zondoorstoofde eiland is
neergestreken.
In do eetzaal zitten vijf buitenlandse
Journalisten keravera geïmporteerd
uit Djakarta kroor een bliksembezoek
van vijf dagen in het gezelschap van
minister Adam Mallk een voor een
de luizen uit hun boterhammen te ver
wijderen. ,,'t Zal wel weer sabotage
atjn", merkt een van hen terloops op en
het hotelpersoneel vindt 't een geslaag
de mop.
Bij hun aankomst op Blak vrijdag
avond 12 augustus hadden de verslag
gevers al verbaasd naar de goederen
gekeken, die de ..Electra" van de Ga-
roeda Indonesian Airways uit Djakarta
en Makassar had meegebracht. Ze vroe
gen zich af. wat men In West-Irian In
's hemelsnaam moest beginnen met een
motorfietswiel, compleet met een totaal
versleten buiten- en binnenband waar
de gaten duimendlep Inzaten.
„Óh, dat Is niets bijzonders hier",
zegt pater Zwartjes van de katholieke
missla, die de buitenlandse gasten op 't
vliegveld Is komen opzoeken. Naaat hem
staat pater Van Dongen uit Tilburg, die
eigenlijk al acht weken geleden weer ln
Merauke had moeten zijn, maar voorlo
pig nog wel even de gast van zijn colle
ga ln Blak zal blijven.
De Bimpele reden: er la bijna geen
luchtvervoer op West-lrian en wie niet
heel goed de weg in de administratieve
warwinkel weet, krijgt geen schijn van
Jeans om een plaatsje in ds schaarse
vliegtuigen te bemachtigen.
Pater Zwartjes uit Nijmegen, die aan
het hoofd van een school ter opleiding
van onderwijspersoneel staat, vertelt
dat hij deze maand voor 110 personen
duizend kilo rijst heeft toegewezen ge
kregen. De Engelse sigaretten die zijn
gasten hem presenteren, bleken een
vrijwel ongekende weelde te zijn. Uit de
koelkast ln zijn woonkamer tovert hij
•en paar blikjes frisdrank tevoorschijn
.Die bewaar ik voor specials gele-
genheden zoals deze", zegt hij.
Visvangst
De bevolking van Blak leeft In hoofd
zaak van de visvangst, want de koraal
grond Is te schraal nm veel eetbaars op
te leveren. Maar ook de visvangst wordt
beperkt door bet gebrek aan materiaal,
dat zich over het hele gebied doet gel
den. De journalisten In het hotel zijn aan
hon diner toe: ofwel slechte rode rijst
met slechte gebakken vis. ofwel brood
met ingebakken ongedierte. Jam die
niet slleen op wagensmeer lijkt, maar
er ook naar smaakt en: zowaar boter-
harnworst alt blikjes. Zolang de voor
raad strekt wordt er MJ gezegd. Tijdens
bet verblijf op Blak de „uitvalsbasis"
voor het bezoek van minister Mallk
Is het menu niet noemenswaard veran
derd, of 't nu ochtend, middag of avond
De verslaggever van het
A.N.P. in Djakarta. Frank
de. Jon?. heelt Adam Mallk.
de Indonesische minister
van Buitenlandse Zaken,
vergezeld op diens reis door
West-lrian. het voormalige
Nieuw-Guinea Daarmee was
die
Nederlandse journalist
e overdracht van het
gebied aan Indonesië in mei
1963 de toestand op het
eiland kon observeren. Hel
vorige regime, onder leiding
van minister Soebandrio, had
hiertoe nooit toestemming
verleend. Enkele indrukken
van de 11.000 km lange tocht
over bet eiland volgen hier-
Lege vakken
Do excursie loopt even uit de hand
als de persmensen erop staan, ook een
kijkje In het dorp te nemen. In de groot
ste winkel grijnzen tientallen lege vak
ken hen toe. In vijf vakken liggen: stro
hoeden, plastic boodschappentasje, ka
toen voor olielampjes, wat Chinese me
dicijnen, kraaltjes, oorbelletjes, namaak
gouden ringen, Indonesische sigaretten
van mindere kwaliteit, parfum, kam-
Papoea's van de teshonderd man
tellende Topatistam, lerend van
visvangst en wonend aan de rand
van Soekarnopoeravoeren dansen
uit voor 't gezelschop uit Djakarta.
stammen met elkaar slaags geraakt.
Resultaat: plm. 180 doden aan beide
kanten. De strijd ging vrijwel geruis
loos. De eerste nacht werd er aan de ene
zijde iemand vermoord door de andere
stam. De nacht daarop neemt de stam
de dode wraak door twee tegenstan
ders „dood te pijlen", zoals dat heet en
de dag daarop wordt de stand vereffend
met vier slachtoffers aan de andere
kant. Dat blijft zo wekenlang doorgaan
tot ds autoriteiten troepen naar het
achter de rug als opstandeling.
Er zijn vorig jaar juli wel 200 Papoea's
in Biak gearresteerd. De meeaten zijn
weer vrijgelaten, soms na maanden de
tentie. Niemand is ooit berecht. We zou
den een paar honderd ton vliegtulgben-
zine onbruikbaar maken hier, maar dat
plan is door verraad mislukt".
't Gaat hard regenen en we schuilen in
een wit gebouw, dat het enige andere
hotel van Biak hlitkt te zijn Op de ve
randa zitten negen jongens in een kring.
In hun midden zit een knaap van 23 jaar
die zegt dat de Biakkers bij gebrek aan
zout al maandenlang hun karig maal ln
zeewater koken. Ook hij lucht onge
vraagd zijn hart over de toestand ter
plaatse, maar houdt abrupt op als een
Javaan vijf meter verderop gaat zitten.
De Javaan gaat even later weg. "tnaar
als het gesprejc weer góed en wet op
gang komt. verschijnt een Sumatraan
op de veranda en opnieuw besterven de
woorden de lippen van de Papoea's. Als
een van de journalisten even later de
Sumatraan te spreken vraagt, blijkt de-
e een onderwijzer te zijn die zegt liever
andaag dan morgpn naar zijn geboor
testreek terug te willen keren omdat het
enen male aan samenwerking tus-
de WesMrianezen en de rest van
de geïmporteerdebevolking ont
breekt.
ZONDAGAVOND kwart voor acht
de Fokker ..Friendship" van de olie
maatschappij „Permina" landt op
gi'-divisie. staan aangetreden, als de
..Friendship" neerstrijkt
Op het bootje, dat het hele gezelschap
naar het vasteland vaart, vertelt een
naaste medewerker van minister Ma
llk aan een Japanse Journalist, hoe het
vorige regime te kort is geschoten in de
verbetering van de levensstandaard van
de West-Irianezen Het Soebrandlore-
gime, zegt hij, heeft geheel niets aan
deze verbetering bijgedragen, met als
gevolg een regen van klachten over
slecht vervoer, gebrek aan voeding en
kleding. Het nieuwe regime hoopt een en
j ander energiek aan te pakken.
Dan komt ook langzamerhand de aap
uit de mouw over de flulsterpartljen op i
het vliegveld de avond tevoren. De Indo-
I nesiers met Inbegrip van bepaalde j
militairen hadden geklaagd dat de
i buitenlandse oorrespondenten materi-
I aal verzamelden, dat niet bepaald gun-
1 stig was voor de centrale regering in
Djakarta. De informanten kregen tot
bun grote schrik te horen: „Laat ze dat
maar doen. want de feiten die ze verza
melen zijn ln grote trekken juist. Geef
de journalisten gerust de vrijheid zich
onder'de bevolking te bewegen".
Ook In Sorong maken de winkel» een
akelig |ege ipdruk. Fen onderwijzeres
vertelt elders In de stad aan de AuntrW-
llër dat er bijna geen schoolboeken zijn.
De kinderen moeten allen maar uit 't
hoofd leren, wat op 't schoolbord ge
schreven wordt. De school zelf maakte
een meer dan vervallen Indruk Als 't
regende, waren er maar enkele lokalen
te gebruiken.
Dinsdag 16 augustus laat minister Mallk
ln Manokwari voor het eerst duidelijk
merken, dat hij dwars door de facade
heen ziet. die de Javaanse officials voor
hem hebben opgebouwd. Dit is de stad.
waar vorig jaar de rebellie heeft ge
woed en de bevolking is er feller dan
waar ook elders. De winkels zijn ook
De Papoea's, die dit briefje niet gauw
genoeg kunnen tonen aan de soldaten,
valt een onplezierige behandeling ten
deel. Er heerst een algehele sfeer van
geladenheid in deze stad. waar de doffe
zwijgers ver in de minderheid zijn. De
militairen en de Javaanse autoriteiten
delen zeer duidelijk ui Manokwari de
lakens uit Buiten de stad. in de kleine
dorpen, durven ze zich vanwege de
vijandelijke houding van de inheemsen
alleen nog maar in groepjes te bewegen,
zo wordt ons verteld.
Dan neemt Malik het woord in een
zaal. waar ongeveer 400 plaatselijke
grootheden een plaats hebben gezocht.
Op de eerste rij zit een Nederlandse
missiezuster naast drie Nederlandse
priester* Er gaal een groot gejuich op
als Malik aankondigt dat West-lrian
weer zijn eigen roepiah krijgt. Maar het
gejuich bereikt orkaansterkte als de mi
nister zegt dat er een speciale wet zal
worden ingesteld die het ten strengste
zal verbieden goederen voor West-lrian
bestemd naar elders af te voeren.
Optocht
Dezelfde avond staat Mslik op het bal
kon van het plaatselijke verenigingsge
bouw „Trlkora" ln Soekaknopoera (het
voormalige Hollandia) temidden van zijn
gezelschap een parade van de bevolking
gade te slaan. Een schrille optocht van
op lege margarineblikjes trommelende
huisvrouwen, padvindertjes met kleurige
lampionnen, de onvermijdelijke dorps
idioot met lange wandelstok, bloemen op
zijn geel geverfde hoed.
Op het marktplein hebben de winke
lier* opdracht gekregen de facade voor j
Mallk en zijn gevolg tegen beter weten In
overeind te houden. 7,e moeten alles In
de etalages uitstallen, wat se nog In voor
raad hebben, liet zijn wat goedkope plas-
tlo prulletje* uit China en Hongkong, wat
Adam Malik r rechts) bi gesprek met
Frans Kasiepo, de gouverneur
von West-lrian (met pet).
meer gejujeh en handgeklap van de
West-Irianezen don goevenieur Kasirpo,
die in een ongeïnspireerde toespraak
had verklaard dal er weinig vooruitgang
in materiële zin viel te bespeuren Maar
er valt een stilte als Kirihio dte door
sommigen al* de toekomstige gouverneur
wordt gezien verklaart dat West-
Inans bevolking niet op een plebisciet
zal aandringen
Later op de dag geeft Malik een pers
conferentie voor de binnen- en buiten
landse pers. waar hij ronduit verklaart
dat het onbegonnen werk zou zijn alle
betrokkenen by de ultvoerachandatan
voor de rechter te slepen. De minister
van Buitenlandse Zaken belooft duide
lijk, dat Indonesië zich aan haar afspraak
van 1962 zal houden om in het gebied
een plesbisciet te organiseren, al staat
hem nog niet duidelijk voor ogen hos
dit te rijmen valt met het herhaaldelijk
verzoek van de Papoea s zelf om daaraan
stilzwijgend voorbij te gaan.
Over het aantal gedetineerden heeft
Malik geen gegevens beschikbaar, maar
hij belooft dit zo spoedig mogelijk uit
te laten zoeken. De Indonesische autori
teiten ter plaatse zitten wat zenuwach
tig op hun atoelen te schuiven als een
van hen plompverloren verklaart, dat
er in heel West-lrian niemand meer in
d.' gevangenis /it
Donderdag 18 auguatu*: op het vlieg
veld van Merauke staat monsiegneur Til-
Bedekt met dozijnen muggebeten
stappen de journalisten zaterdagoch
tend 13 auguatus uit hun bed: de kak
kerlakken stappen mee uit. De muggen
hadden een goede nacht, want de scheu
ren in de vuile moltondekens laten ge
noeg gelegenheid voor een geschikte
landingsplaats.
De Indonesische en buitenlandse jour
nalisten gaan dan op een door de Indo
nesische overheid georganiseerde tocht
over het eiland. Ze drinken „limonade"
in een piepklein gloednieuw fabriekje,
dat pas enkele dagen draait als onder
deel van de volksindustrie. De machi
nes komen uit Hamburg, de essence uit
Nederland en de rest uit de waterlei
ding. Dagelijkse produktle van het zes
bij vier meter tellende Bchuurtje 2.000
flesjes. Zoveel lege flesjes zijn er niet,
maar als alles de deur uit is, wacht de
fabriek wel even een paar dagen met
de produktie. Er zijn trouwens toch
maar 4(1.000 mensen op Biak. en de kans
dat ze allemaal tegelijk aan het drinken
slaan is gering, als men bedenkt dat een
flesje een roepiah kost en een gewone
werkman niet meer dan vijf roepiah per
dag verdient.
Dan stappen de persmensen een an
der stalletje binnen, waar een bezwete
man zwaar hijgend achter een vreemd
soortige machine staat te zwengelen.
Hier wordt per dag 100 1. klapperolie ge
perst. Met de hand. want een vitaal on
derdeel dat aan de Japanse machine
ontbreekt, maakt die ongeschikt voor
elektrische aandrijving. Ook dit „pro
ject" draalt pas een paar maanden
Elke druppel bakolie ls goud waard,
want de reet moet van buitenaf Inge
voerd worden, dus „Isterniet".
De bakkerij kar helaas niet beslchtlgd
worden, want die draait alleen "s nachts,
men en ballpoints en twee zeer antieke
bufttehouder». Er la in de hele winkel
nlete te koop, dat aan eetwaar herinnert,
maar bulten bieden Papoeajongen* op
een straathoek nauwelijks twee maan
den oude dwergblggetjee aan voor 100
roepiah per stuk.
Bier drinken la bij gebrek aan dit op
West-lrian algemeen begeerde vocht, al
Jaren een zeldzaam genoegen. Eieren
zijn niet te koop en melk is een bege
renswaardige drank, al Is dte soms bij
na doorzichtig van het vele water, dat
erin wordt vermengd.
Ondertussen lopen Papoea's achter de
buitenlanders aan, om ze ongevraagd te
vertellen dat het merendeel zonder werk
loopt, niet genoeg te eten krijgt en zich
met al die Javaanse import van ambte
naren om zich heen vreemdeling in el-
gen huis voelt.
's Avonds komen de verhalen los.
Over de voedseldroppings in het bin
nenland van West-lrian, dat voor een
I groot deel teert op grillige rijstdrop-
1 plngs van „Hercules"-vliegtuigen van
de Indonesische luchtmacht. Vroeger
j waren er 5 vluchten per week tussen
1 Biak en Hollandia: nu één. In de Neder
landse tijd vloog eens per 14 dagen een
I kist naar Merauke Nu duurt dat soms
verscheidene maanden. Er is nog wei
een wekelijkse dienst naar Manokwari.
waar op vrij onregelmatige tijden Ne
derlandse schepen nootmuskaat In ko
men laden. Voor heel West-lrian is één
„Porter Pllatus"-vliegtuigje beschik
baar. één „Dornier". die nog kleiner is
en voor dit gebied veel te luxueus wordt
geacht en eën hele ..Dakota". Een
..Twin Pioneer" completeert de lucht
vloot" met een vlucht naar de Wissel-
Terug naar het hotel komen we weer
een paar West-Irlanezen tegen, die er
op staan Papoea's genoemd te worden
Een van hen zegt „Ze knoeien hier te
veel met de aanvoer van goederen.
Slnda vorig Jaar hebbcD we hier wel 't
dieptepunt bereikt Zelf droeg hij nog
een overhemd en schoenen uit de Ne
derlandse tijd. Er komt een Javaan
voorbij en de vinger gaat naar de lip. De
West-Irlanees wordt door de Indonesi
sche autoriteiten op het eiland be
schouwd sis een „tijdbom met ver
traagde ontsteking, achtergelaten door
de Nederlandse kolonialisten".
We vangen nog een nieuwtje op: ln dc
Baltemvallei zijn enigs weken terug 3
WATER „isterniet", dus de persploeg
schiet zwetend en wel ln de kleren
op de saaie zondagochtend van 14 au
gustus Gouverneur Kasiepo is niet te
I vinden. Hij belooft vaag een persconfe-
rentle te zullen geven, maar heeft 't nu
echt te druk. Bovendien heeft hij
hoofdpijn, zo laat hij weten.
Ze gaan maar weer op pad. al Is dat
niet de bedoeling. Er passeert hen een
1 Papoea op een elf jaar oude motorfiets.
Even verderop springt de band van het
I vehikel en de 26-jarige Jongeman kan
I het vehikel kennelijk niet alleen verder
duwen.
vliegveld Mokmer met Malik en zijn ge
volg. Er zijn bijzonder veel zwaar be
wapende militairen op de been. Kasie
po zit 15 minuten naast minister Mallk
zonder zijn mond open te doen. Een half
dozijn Indonesiërs staat fluisterend
met de leden uit het gevolg te praten.
Soms wijst er een in de richting van de
persploeg en schrikt als hij merkt dat
we dat ln de gaten hebben.
Maandag 15 augustus liet vliegveld
„Jefman" op het eilandje bulten de kust
van Sorong is volkomen afgegrendeld
met machinepistolen dragende soldaten
als de „Rombongan" i het reisgezel
schap) van minister Mallk daar om ne
gen uur in de ochtend <i.inkomt. Tien
tallen militairen van praktisch alle on
derdelen van de gewapende macht,
zelfs van de West Javaans.- „Sillwan-
hier zo goed sis leeg. In een bakkerij
worden sneden brood voor een roepian
per stuk verkocht. In een andere toko
staat eenzaam een mandje uien. Voor
minister Malik en zijn gevolg voorbij- j
rijden, wordt nog even geoefend in het J
wuiven met rood-witte vlaggetjes door
I kindertjes van de lagere scholen, die
luid „merdeka" «vrijheid» roepen Als
de stoet voorbij rijdt roepen de ouderen
achter hun hand mee: „honger lijden". Ze
zeggen dat er in de stad. waar alle zaag
molen» wegens onvervangbare kapotte
onderdelen stilliggen, ongeveer duizend
soldaten zijn De hele stad telt maar
12000 inwoners. „Wanneer komt het
plebisciet?vragen ze de buitenlanders
Iedereen moet hier ln het bezit van een
uitgaansvergunning zijn, wil hij na don
ker nog over straat kunnen gaan
ip
t
gloeilampen rubber sehoenhakken maat
bootwerker en de onaDrheldrlijkr h tnkrl
dochter» van West-lrian plastic bood -
»c happentasje*.
In een groot levenamiddelenbedrijf dat
bij de overdracht in 1962 nog vol artike
len stond, staan nu enkele honderden
gedeukte kleine blikje* zeer oude soep
in de rekken tegen elkaar geleund. Is
trouwens soep die niemand lust. zegt een
van de Nederlandse paters, die ik later
op de avond op de „pasar malam" ontmoet.
Op het marktplein staan ook een hon
derd schilderijen in een galerij uitge
stald Daaronder is er een van de zee
slag in de Arafoerenzee. op 15 januari
1962. toen vice-opperbevelhebber van de
Indonesische marine, Jos Soedarso. samen
met de patrouilleboot Matjan Toetoel
luipaard i ten onder ging.
De officials hebben de indruk willen
wekken, dat er in West-lrian niets aan
de hand was Ze hebben zelfs uit de
achtergehouden goederen wat tevoor-
fichyn getoverd, dat op de pusar malam
onder groot gedrang verkocht wordl
Iedereen kan na het invullen van een
lang formulier on na het betalen van 50
roepiah een bon krijgen, waarop hij een
meter of wat verder een paar gym
schoenen, een stuk zeep en een blik
biscuil Milt Holland) kan halen
Woensdag 17 augustus „De corruptors
moeten worden doodg schoten", zegt Her-
man Wnjoi. de voorzitter van het West-
Irlune-i' Nationale Front op een onaf-
hankeiykheidsvlerlng op een sportveld
aan de rand van "oekarnopoera
De jonge, energieke Frits Kirihio,
die een referendum orer de torkomst
pon het land niet nodig acht.
lemans tussen de tientallen offietêle ver
welkomen van Mnlik Een Indonesische
cineast vraagt Malik neb tussen de be
volking te begeven. Malik doet dat en
vraagt een Papoea zyn naam en wat
hij voor de kost doet. „Ik ben werk
loos". anwoordt de Weat-Irianee* op het
vliegveld. Er ia enige consternatie onder
de Indonesische autoriteiten, rnnar ds
minister van Buitenlandse Zaken weet
ondertussen wel enigszins wat hem in
deze provincie te wachten staat.
Gegoochel
Ook hier houdt Mallk weer een rede.
die ronder meer in de «maak van de be
volking \alt. I»e Papoea Juichen, klappen
rn roffelen op trommel al* Mallk aankon
digt dat het nieuwe regime niet ver
legen <11 om ambtenaren, die *lcb alleen
ma.« verrijken ten ko»te van de regionale
bevolking. Op de tribune staan de ge-
/Irlilen van de autoriteiten strakker dan
ooit onder de petten met g.rudgaion. Ze
orden nog strakker al* Malik verhaalt
tan de vele getallen van gegoochel met
voor H'ett-Irlan bestemde artikelen, die
uiteindelijk hun koper* vonden op de
pa*ar baroe In Djakarta.
.Verpletter hem"
De 63-jarige mgr Tilli-man* van het
bisdom MeidUke 72.000 katholieken
langs de zuidkust van West-lrian), die
37 jaar* geleden naar het voormalige
Oost-Indië trok, zegt „We zitten hier
zo ver van Djakarta vandaan. Wc horen
allerlei tegenstrUdlgc berichten Wc we
ten hier /clden waar we aan tor zijn".
Er breekt een waar tumult los als
Malik zegt: „Wat doen we als de presi
dent geen toVstemming geeft om weer tot
de Verenigde Natie* terug te keren?"
Uit de ene hoek klinkt „Oefen druk
op hem uit", achteraan roepen er een
paar gungjang" Letterlijk vertaald:
„verpletter hem". Grimmige soldaten
houden dreigende hun 'geweer in d*
aanslag, maar de enthousiaste inwoners
van Merauke blijven Malik toejuichen en
hebben glad maling aan dc lange Indo
nesische gezichten om zich heen
Vrijdagochtend 19 augusti. ais leder
een in Biak al bijna met een been tn
het vliegtuig staat, komt de «militaire)
procureur-generaal van West-lrian de
verslaggevers vertellen, dat er in dit
gebied niemand voor jiolitieke misdrij
ven in de gevangenis zit Hij wordt bijge
sprongen door hoofdcommissaris dra.
Soehadi, die zegt dat er minder dan 40
Papoea* wegen* de ongeregeldheden van
vorig Jaar gevangen zitten. Hun misdrijf:
gewelddadigheden en moord, zegt hij en
voegt eraan toe dat er hooguit 130 arres
tatie* zijn verricht. 70 arrestanten zijn na
•en grondige hersenspoeling weer vrij
gelaten.
