BOHEEMSE PRIMITIEVEN "i,londerliik
LEVEN EN WERK VAN
GIACOMO LEOPARDI
Hedendaags theater in opspraak
16 DONDERDAG 28 JULI 1966
DE LEIDSB COURANT
PAGINA 5
Kleine, maar
fraaie collectie
in Rotterdam
De tentoonstelling ,,De Boheemse Primitieven", die tot
11 september te zien is in het Museum Boymans-Van
Beuningen te Rotterdam telt slechts 63 nummers. Ze
is dus van een betrekkelijk kleine opzet, maar dat
wordt volledig goedgemaakt door de hoge kwaliteit van
het geëxposeerde. Ze was eerder al in Brussel te zien,
zodat de Tsjechische musea die de werken afstonden,
geruime tijd van een aantal belangrijke kunstwerken
afstand moesten doen. De directeur van de Nationale
Galerij te Praag, Jan Krofta, voor de opening naar
Rotterdam overgekomen, zei ons: „Wij doen dit eigen
lijk niet graag, het is het beste wat wij hebben. Maar
we voelden het als een morele plicht om deze kunst
naar de Nederlanden te sturen om de nauwe banden
die destijds tussen beide landen bestonden en om de
grote invloed die onze kunst van de uwe heeft onder
gaan."
Nieuwe, verhelderende keus uit zijn werk
Een van de vroegste critici van het
werk van Giacomo Leopardi verweet
de dichter, dat liij zijn persoonlijk lot
tot het menselijk lot verklaarde en dat
hij omdat hij ziekelijk was en door
'akte kromgebogen alle mensen tot
•mgebogen zwakkelingen maakte, dat
zijn poëzie, In feite een voort-
lurend zelfbeklag, geen algemene gel-
ligheid bezat en als zelfbeklag niet
loog kon worden aangeslagen. Die cri-
i was uiteraard een optimist en hij
niet zo heel veelverstand van poë-
Hct Is juist dat het persoonlijk lot
an Giacomo Leopardi Invloed had op
zijn poëzie, maar er is een soort opti-
_j misme dat het menselijk lot te veel eer
loet of te weinig, naargelang men het
ichouwt. Karl Raliner heeft eens ge-
ichreven dat de overtuiging dat het
;waad als smartelijke ervaring van Ui
terlijke en uiterlijke ontoereikendheid,
dood en schuld binnen deze wereld
binnen de geschiedenis nooit volledig
■rwonnen kan worden en dat het ze-
lelijk stelling nemen in dit „pessimls-
tot de waardigheid van de mens
•ehoort, en ook binnen deze wereld van
eer nut is dan een utopisch toekomst-
■ptimtsme.
Verveling
Het hoofdmotief van het werk van
Giacomo Leopardi is in dit licht gezien
verwerpelijk als de vroege cri
ticus dacht en Giacomo liet meer zien
in zijn werk dan het str'kt persoonlijk
lot.
Giacomo Leopardi werd op 29 Juni
1798 geboren te Recanati, ie natio bo
go selvaggio, zoals hij 't zelf noemde.
zijn woeste, bekrompen geboorteplaats
- waar hij zich niet thuis vond en die hij
daarom ook niet helemaal recht deed.
Zijn vader was graaf Monaldo Leopar-
e een autobiografie schreef waarin
veel kan vinden, dat een beter in-
icht verschaffen kan in het leven van
ijn zoon.
Zijn moeder, volgens graaf Monaldo
n goddelijke zegen en een god-
lelijke straf", was Adelaide Antici. die
:ich verheugde als een kind vroeg
ttlerf, omdat het dan waarschijnlijk
de hemel ging, hetgeen ons wel lo-
maar niet bijzonder menselijk
'oorkomt.
S Zij genoot in tegenslagen en liet nooit
na haar kinderen zeer duidelijk op hun
gebreken lichamelijk. en geestelijk te
wijzen, want zij achtte dat goed voor
hen.
Men kan dit lezen in do nieuwste
uitgave over en van Giacomo Leopardi,
KjBie opgenomen werd In The Oxford Li-
rary of Italian Classics en verscheen
de Oxford University Press te Lon-
Leopardi, selected prose and poe-
werd verzorgd, vertaald en ingeleid
oor Iris Orlgo en Johon Heath-Stubba
en 't vormt 'n uitstekende inleiding op t
werk van Leopardi, terwijl het tevens
met dit werk in kennis stelt.
Ruime keus
Het' werk in een bloemlezing presen
terend, gaat het te zelfder tijd 't leven
van Giacomo on zijn geestelijke ont
wikkeling na. Het doet dit aan de hand
van brieven, van stukken uit die huts
pot, de Zibaldone, wat trouwens ongev.
hutspot betekent, aan de hand van en
kele Operette Morall, hoofdzakelijk dia
logen over zedelijke onderwerpen met
een bittere humor, de Canti, de gedich
ten, die men zowel in het Italiaans als ln
een Engelse vertaling aantreft.
De voornaamste en beroemdste canti
zijn er, maar de twee waarmee Giaco
mo Leopardi het eerst de aandacht
trok, zijn All'Italia en Per 11 Monumen-
to di Dante, werden niet opgenomen. Ze
zijn in bepaalde zin politieke gedichten,
hebben nog niet geheel die oorspron
kelijkheid van de latere, maar ze laten
een aspect zien in het werk van Leopar
di, dat men toch niet graag mist.
Giacomo Leopardi, de dichter van het
pessimisme, was een romanticus, maar
romanticus, die een „klassiek" vers
schreef en zich op de klassieken tnspi-
reerde. John Heath-Stubbs geeft zijn po
sitie heel juist aan. „Leopardi was tien
jaar later geboren dan Byron, zes jaar
later dan Shelley en drie jaar later dan
Kcats. Het jaar waarin hij stierf, op 14
Juni 1837. zag ook de dood van Poesj-
kien en Heine. Deze chronologie kan
dienen om hem te plaatsen in die alge
mene beweging die men kan aandui
den met de term romantiek, ruim geno
men. Deze onderscheiding is noodzake
lijk omdat de term romantiek in be
trekking tot de literatuur van het vas
teland. Italië Inbegrepen, meer speciaal
gebruikt wordt om de ..gotische" ten
dens. en de tendens tot het exotische
en het extravagante aan te duiden. In
die zin is Leopardi geen romanticus. Hij
is in wezen een classicist. Zijn poëzie is
gevormd op Griekse en Romeinse mo
dellen, die hij zeer goed kende, ook
wetenschappelijk gezien. Maar men
hoeft slechts aan het werk van Keats,
en aan nog veel meer ln de Engelse ro
mantische traditie te denken en aan
dichters als Hölderlin in Duitsland, om
te beseffen dat een helmwee naar het
heldere licht en de zuivere vorm van
de antieke wereld, een wezenlijk aspect
van de romantiek geacht kan worden".
In dat helmwee heeft Leopardi de nie
tigheid der wereld geopenbaard, maar
ook de bekoorlijkheid van de Illusies die
men er vinden kan. Want hij was een
vernietiger omdat hij, zozeer op roem
gesteld, ook een Illusionist was. Hij
kende het anders zijn van de natuur, tot
op vijandigheid onverschillig, maar hij
heeft de Illusoire verbondenheid met de
natuur als geen ander ln poëzie geuit,
zoals men reeds in enkele regels uit A
Silvia horen kan.
Ik zag da klare hemel,
welke harten, welke hoop o Sylvia!
Hoe lief Hik leek om toen
leven en lot der mensen.
Maar Sylvia stierf jong, en de vrou
wen die Giacomo Leopardi later ont
moette, maakten zich vrolijk over hem.
Leven en lot der mensen bleik. om met
Rahner te spreken, binnen deze wereld
ontoereikend.
JOS PANHUIJSEN
Die nauwe banden zijn er inder
daad geweest. In Bohemen re
geerde het huis van de Luxem
burgers die nauwe betrekkingen
onderhielden met het oude stam
land en met de zuidelijke Ne
derlanden. Bohemen was een
oud cultuurland, maar'de kunst
kreeg een hevige impuls tijdens
de regering van Karei IV (1346-
1378) en zijn zoon Wenzel IV
(1378-1419). Zij waren behalve
koning van Bohemen ook keizer
van het Heilige Roomse Rflk.
Praag werd dus hoofdstad van
het keizerrijk en de prachtlle-
vende Karei IV was er alles aan
gelegen om zijn stad een aan
zien te geven die met de nieuwe
status overeenkwam. H\J legde
de grondslag voor een enorme
bouwactiviteit die Praag in en
kele tientallen jaren tot een van
de grootste steden van Europa
maakte. In 1378 werd er tevens
de eerste universiteit van Cen
traal Europa gesticht, die o.ra.
ook veel studenten uit de Neder
landen ging trekken.
Samenvloeiing
Om de kunst te bevorderen ging
Karei schilders en beeldhouwers
van het buitenland aantrekken.
Er is ln het Bohemen van die
dagen sprake van een samen
vloeiing van stijlen. Enerzijds
was or de op Frankrijk georiën
teerde gotiek, vaak op de wijze
van de Zuidnederlandse school
verwerkt. Aan de andere kant
zijn er sterke Invloeden uit Ita
lië. waar in feiena en Florence
een nieuwe stijl ging doorwer
ken. Daarnaast bleef de eigen
Tsjechische kunst van een vroe
ger tijdperk, met sterke remini
scenties aan de Byzantijnse
school doorwerken. Het merk
waardige is daarbij dat er toch
iets van een eigen Boheemse
lijn te bespeuren valt, ondanks
Belangrijk in dit opzicht voor de
beeldhouwkunst tras vooral het
feit, dat rond 1960 in Praag het
atelier van de St.-Vituskathe-
draal werd opgericht. Peter
Parler kreeg er de leiding en
zijn invloed is in vele beelden
op de tentoonstelling nawijs
baar. Het opmerkelijkste aspect
hier is een sterk gevoel voor
lyriek, die men vaak in de
Westeuropese gotiek mist. Er
ontstaat het „schone Madonna-
type" dat later invloed zou kry-
nen op de beeldhouwkunst el-
Een extra-charme ontlenen de
beelden in Rotterdam aan het
feit dat de oorspronkelijke poly
chromie vaak bewaard is. De
Tsjechische mui.u zijn gelukkig
gespaard geblevi i voor het
Cuyperse ideaal dat de beste
stukken van onze musea in brui
ne kerkbeits doopte. Er ls b.v.
een Katharlna te zien die door
de delicate beschildering de ver
fijning van porselein heeft. Een
prachtstuk!
Kunstcentrum
van Oost-Europa
In de schilderijen is de invloed
van de Nederlanden extra dui
delijk. Keizer Karei heeft in
Brussel waarschijnlijk de daar
toen gemaakte schilderijen be
wonderd. Speciaal was hij en
thousiast over een geschilderde
genealogie van de hertogen van
Brabant, die op een afstamming
van Karei de Grote duldde. Voor
zyn eigen burcht te Karlstein
liet hij Vlaamse kunstenaars een
dergelijke genealogie van zijn
eigen huis vervaardigen. Die be-
niet i
nen hem uit een renaissance-
kopie, waarvan de tentoonstel
ling voorbeelden laat zien.
Onder Karei en Wenzel werd
Praag hét ki nstcentrum van ge
heel Europa. Het is ongelooflijk
gaan. De tentoonstelling laat het
dat dit zo snel ln zijn werk kon
zien in met zorg gekozen top
stukken. In de eerste, een vier
tal madonna's en de Gekruisigde
Svojsin, me
Christus uit het Emmauskloos-
ter, is nog sprake van de oude
re trant. Totaal nieuw ls de
kunst van Meester TTieodertk,
die met zijn medewerkers de H.
Krulskapel ln de Burcht Karl
stein decoreerde met niet min
der dan 127 panelen van heili
gen, Pausen' en engelen. Daar
van kunt u er vyf m Rotterdam
zien. Een boelende kunst, zwaar,
log, met een voor die tijd onge
hoord naturalisme. De stijl zou
snel ombuigen naar een lieflijker
weergave.
van dit werk, xoaarschijnl\jk af
komstig uit Henegouwen, was
ongetwijfeld de voornaamste
persoonlijkheid van de gotische
schilderkunst in Bohemen aan
't eind van de veertiende eeuw.
Van de oorspronkelijke retabel
zijn drie panelen overgebleven:
Hof van Olijven, Graflegging en
Verrijzenis, met telkens aan de
achterzijde drie heiligenfiguren
Ze zijn werkelijk prachtig, met
een heerlijke kleurwerking.
De Meester van Trebon heeft
grote Invloed gehad, zoals blijkt
uit de schilderijen van latere
Jaren. WIJ kunnen die niet alle-
f apostelfiguren
maal noemen, maar raden a wel
aan speciaal ook op de lijsten
te letten. Dat zijn veelal de oor
spronkelijke, rijk versierd met
beeldhouwwerk of schilderingen
zoals men dat bulten Bohemen
niet vaak ziet.
De expositie wo.dt afgerond met
fraaie handschriften, kerkelijk
edel smeed werk en enkele exem
pels van borduurkunst. Het ls,
als gezegd geen grote tentoon
stelling. Wt-l een grootse, die een
ongelooflijke rijkdom biedt uit
een kunsttijdperk dat hier nage
noeg onbekend is. Ze is daarom
een tocht naar Rotterdam over
waard. Vg.
uig publiek eu de provincie moet ook te te scheppen, waarin slechts plaats is
bediend worden etc. etc. De NVT heeft voor de emotie van de acteur. „Dat
een redelijke, niet al te radicale oplos- houdt ook in, dat de acteur grotere mo-
eing aan de hand gedaan en men praat gelijkheden geboden worden. En Wijn-
er niet eens over. Liever geeft men het berg hoopt, dat deze die ook zal benut-
publiek wat het hebben wil, dan het te ten, want zijn ervaring is, dat once ac- volgend vers vi
veroveren en klaar te maken voor het teurs ruimtevrees hebben, zich angst- at det, dat het.
echte theater. Ja, het zijn sterke 'benen vattig bewegen, altijd een steun in de
die luxe en subsidie kunnen dragen. Dat rug zoeken". £t det
hierbij het subsidiebeleid van de over- <i<-t
heid meespeelt is een andere zaak. Hamlet modern ls al eerder gepres-
Men is echter binnen de mogelijkheden teerd, Verkade deed het al, maar een at
van dit beleid niet bereid risico's te lo- niet emotionele ruimte, die de emotie
pen. Risico's die het Nederlandse to- naar de acteur leidt, kan van het hoos- 1
teel bitter hard nodig heeft." ste belang zijn. Niet /o lang geleden za- Vers Univers
gen en hoorden we op de televisie Bar- t®'
De hang naar het traditionele kan tóks A KékszakAllu Hereeg Vént, De
i niet alleen in de stukkenkeus op- Burcht van Hertog Blauwbaard, waarin
i Hans Jörgen Nielsen:
„De cultuur heett nog nooil iemand „moderne" en het „klassiekeen het neel bitter hard nodig heeft." ste belang zijn. Niet zo lang geleden za- Vers Univers wordt
enig goed gedaan. Geen enkel kunst- moet het verder stellen met boulevard- -,;n en hoorden we op de televisie Bar- tenoord 43. Rotte
werk heeft ooit iemand tot een beter toneel, het toneel dat alleen maar on- De hang naar het traditionele kan tóks A KëkszakAllu Hereeg Véra. De Een merkwaardigheid m onze naar
mens gemaakt. Hoe harbanrser liet volk derhoudend ls. Nu is dat laatste, op de men niet alleen in de stukkenkeus op- Burcht van Hertog Blauwbaard, waarin ruimtelijkheid en spatialtteit zoekende
is des te meer schijnt het de kunsten duur en uitsluitend, dodelijk vervelend, merken, maar ook vaak in de aankle- goed gezongen werd, maar waar 't ro- wereld ls de voorliefde voor antiek,
op prijs te stellen, liet repertoire van het heeft doorgaans weinig met waar- ding ervan. Ed Wingen heeft naar aan- mantlsch decor en de romantische Imitatie-antiek. Men kan die haast
klassieke stukken opvoeren is op zich- achtige komische kracht te maken leiding daarvan Nicolaas Wijnberg op- prentibriefkaartenkostiiums het. haast niet b'l all® Jonge mensen die hun huis dat
zelf genomen volkomen nutteloos. Er Ir
geen geestelijk verschil tussen een her
opvoering van Ibsen en een musical.
Nobelheid is onzin. NI -mand weet wat
Shakespeare* morele waarden waren.
Als een toneelstuk iets bevestigt waar
wij al in geloven, heeft het geen nut
voor ons. Het sociale toneel Is dood cn
begraven. De maatschappij moet ver
anderd worden dringend maar
laat ons tenminste de goede gereed- die geen uitkomst verschaft,
schappen daarvoor gebruiken. Televisie
is een deugdelijk middel: een toneelstuk
te gebruiken om je tegen de oorlog te
verzetten Is hetzelfde als een taxi te ne-
de Marne. Wij zijn niet gein-
wil zeggen hun kamers of flat Inrichten,
vinden. Voor hen Is een ander nieuw
tijdschrift vun belang, dat Antiek heet
en uitgegeven wordt door De Tijd
stroom te Loohem. In het cerate num-
ichrei
het
mogelijk maakten om tot. de kem
van deze kleine operu door te dringen.
Drang naar vernieuwing kan men vin
den in het nieuwste tijdschrift Vers
Univers. Het is gecyclostlleerd, Engels,
rich tri Erans, Duits, Nederlands enz., en men
tijd afspeelt. De acteurs ui modet- kan er het manifest van het spatialis-
kostuums. „De speelkaartenkoning me '«zen. Het spatlalisme beoogt de
autanomitatt te herstelles of
„Wijnberg is al geruime tijd bezet
van het actualiseren van toneelstukke
Hij gaat volgend seizoen in Rotterda
een Jfamletaankleden, die
staan en de betekenis van de Oude
Kunst- en Antiek Beurs in Delft, over
Zeldzame Keurtekens, o de verzame
laarsfamilie uit de achttiende eeuw, de
familie De Bosch, over de afbeelding
van Prins Willem V op Engels aarde
werk, over hot restaureren van antiek en
last but not least over de prachtige
tentoonstelling ln het Maurttshuts: In 't
licht van Vermeer. A. B. de Vries be
treurt in zijn artikel de afwezigheid op
„Zeker, men brengt, stukken, die he-
langwekkend zijn, nuiar toch geen stui
ver opbrengen. Dat is echter geen ver
dienste, want daar- en nergens anders
teresseerd in de Shakespeariaanse me- vo?l m'_*ub*idie. Waar men a/aedaan' vindt hii „..„v. ......c.
thcle. maar In d, Shakr,,,™™*,.. kroon'ülvoor- -JU-JD. pofai. ™g.r «öd.
Z Oeiooon J nan ln ai» te. had1 u.tdrukkrlUke rune.,., ao- ientl.«rvan voor wl.i de
J- cnnfeatle.nak. Als vnnrh**ld neemt Wiin- al» ln d® gemeenschapstaai. Deze poë- 1 stilte even
Engeland. Bi) tlsche taalwaa dau ook gemeen- war™ al. later
ambitie. De ambitie
maatschappij in actie t<
met betrekking tot het
nenselljk
De Italiaan
Dat zijn uitspraken of kreten door Pe- loopt. In Amsterdam, hét culturele een- ^crf front"# George 1
- - - - -iet „Hamlet" in een wme -
ste nummer van Euros dat aan het the- spoorboekje aanleggen om een stuk als wordt vooral een zaak van belichten, 'n "telt J"'®* J'C?>r0P' als geluid t" derllne niet teeeneestelri in aan de tntl-
ater gewijd la. In de verschillende arti- Tiny Alice te kunnen zien. Men zal mij diffuee belichting met accenten op de *®8tf®a de vl" ruit. it van de noorderlint:
kelen die aan deze kreten voorafgaan tegenwerpen dat er tc iceinig goede met witte n e Hot is te hopen dat Antiek de be-
Er staan gedichten en een verhaal ln langstelling krijgt die het verdient, de
eFi nogal bekend aan doen, verzorging van de vele reprodukties is
is ook spatiallteit, als ln het goed.
en erop volgen, kan
bemerken, stukken zijn (68 premières voor
n-i klein ruimte wil is het theater ontdoen
dat het toneel zich in opspraak bevindt, land met 800 acteurs is schandalig tkeatraliteit.
Het leeft op het verleden, het recente veelen voor dat geringe aantal te wei- „Ik probeer een niet emotionele ruim- maar
