Marius Monnikendam 70
Rotterdams spion
stuurde gegevens
naar Oostduitsers
Eis: vijfjaar
gevangenis
Gemeenschap moet in muziek
zichzelf kunnen herkennen
A.s. zondag:
Pinkstermis
Failliete circusbaas
met noorderzon weg
Winkelier wil
bhj ven helpen
Puf olfer-eng*
Paleis van
koning Freddie
veroverd
Nederland moet wat
gas gaan terugnemen
WOENSDAG 25 MEI 1966
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 5
(Van onze muziekredacteur)
Marius Monnikendam wordt zaterdag 28 mei
zeventig jaar. Een onloochenbare waarheid, even
onloochenbaar als het feit, dat hij, hiermee de
leeftijd van de sterken bereikend, nog in geen enkel
opzicht aan produktief vermogen, aan scheppings
kracht heeft ingeboet. Wat we, met hem pratend in
zijn gezellige en sfeervolle werkkamer in zijn huis
aan de Adelheidstraat te 's-Gravenhage, weer eens
tot onze grote vreugde mochten constateren.
Mijn liefde voor de muziek heb ik in
het hartje van Amsterdam ingeademd.
Ik herinner me nog heel duidelijk, hoe
ik als kleuter van drie d vier jaar
dagsmorgens voor het open raam zat te
luisteren naar de prachtige orgelmuziek,
die bij het uitgaan van de Augustijner -
kerk in de Spinhuissteeg kwam over
waaien. We woonden er recht tegenover."
Aldus de geboren Haarlemmer, die op
heel Jeugdige leeftijd naar de hoofdstad
verhuisde. De leerling van Louis Robert
van de St. Bavo, van wie hij zijn aller
eerste orgellessen kreeg. De leerling van
Sem Dresden, die hem, later, vertrouwd
maakte met de geheimen der compositie.
Het eerste, werkelijk grote succes in
zijn nog jonge leven: hij won de staats
prijs voor orgel, die het hem mogelijk
maakte te Parijs bij Vincent d'Indy
(18511931), de dirigent van de Concerts
Colonne, de opriohter van de illustere
Schola Cantorum, verder te studeren:
dat was In 1925. tevens het jaar van
zijn eerste compositie .een Magüificat
voor mannenkoor.
Terug in Nederland werd hij al spoe
dig hoofdleraar aan 't Rotterdams Con
servatorium en het Muzieklyceum te
Amsterdam, twee functies, die hij, realist
bij uitstek wist te verenigen met publi
cistische activiteiten: we denken hier
vooral aan zijn medewerkersschap aan
het dagblad De Tijd.
Realist bij uitstek, omdat hij wel be
sefte. dat dit in ons goede Nederland de
enige manier was om zijn werkelijke
roeping, het componeren te volgen. We
horen het hem nog zeggen:
„De kopiist, die mijn composities uit
schrijft verdient veel meer dan ik aan
Wat overigens niet heeft kunnen be
letten, dat hij blijkt een van de vrucht
baarste scheppende toonkunstenaars in
den lande te zijn: één oogopslag m de
catalogi van Donemus bewijst zulks
onmiddellijk.
We vroegen hem, welke zijner geestes
kinderen, zijn bijzondere affectie hadden.
En zonder aarzelen kwam de reactie:
Wij herinnerden ons deze muziek leven
dig: niet omdat zij nog kort geleden op
de programma's van het Residentie-
Orkest heeft gestaan, maar speciaal dank
zij een uitvoering ervan tijdens :t Neder
lands Muziekfeest 1935 door het Concert
gebouw-Orkest onder leiding van Willem
Mengelberg De jonge Monnikendam
stond, daar tussen destijds notoire groot
heden als Bernard Zweers. Cornells
Dopper, Julius Röntgen, Hendrik An-
driessen, Willem Landré en Rudolf Men
gelberg. Het maakte bij deze gelegenheid
een nogal sensationele indruk: „dreigen
den elevators, stampende cylinders, flit
sende reflectoren, gonzende motoren en
al wat „in het zweet des aanschijns"
tot stand komt, voelde men in dit oer
degelijke, aartsconservatieve gezelschap,
nog niet zo terstond als bronnen van
Van onze correspondent)
HELMOND „Als hij terug komt
zal lk hem met open armen ontvangen".
Het Is een vreemde uitspraak van een
man, die wacht op een vriend, een fail
liete circusdirecteur, die met de noor
derzon vertrokken is en die hem nog
vele honderden guldens schuldig is. Die
man is de Hebnondse winkelier Th.
Spithoven.
Twee jaar geleden verhuurde hij een
stuk weiland in Brouwhuis bij Helmond
aan Tony Jansen, eigenaar van het
circus Salomon voor 150 gulden per
jaar. Directeur Jansen had echter wei
nig geluk met zijn circus. Door veel
pech en tegenslagen achtervolgd kon
hij weinig winst maken. Toen hij in ern
stige financiële moeilijkheden raakte,
leende de heer Spithoven hem 'n som
geld. In januari van dit jaar zat de heer
Jansen weer aan de grond. De heer
Spithoven wilde Tony Jansen wel geld
lenen op voorwaarde dat het onroerend
goed van het circus op zijn naam werd
gezet. Aldus geschiedde bij een Hel-
mondse notaris.
„Ik wilde de heer Jansen graag voor
uit helpen, omdat hij altijd hard ge
werkt heeft", vertelde de heer Spltho-
ven. Omdat hij er niet zeker van kon
zijn het geld ooit terug te krijgen, wilde
I hij zich op deze wijze gewaarborgd we-
ten. Op Hemelvaartsdag trok de heer
1 Jansen met zijn vrouw naar Grave. Hij
nam de wagen, waarin hij woonde en
enkele veewagens mee met 7 ponies,
een ezel en een hond. Eigendommen
van de heer Spithoven, die nog een ge
regeld contact had met het circus in
Grave. Tot zaterdag. Toen bleek, dat de
heer Jansen met zijn echtgenote en de
dieren met stille trom verdwenen was.
De heer Spithoven vermoedt, dat Tony
Jansen naar Duitsland is getrokken,
omdat zijn vrouw Duitse van geboorte
Het betekent voor hem een grote fi
nanciële strop en om dat enigszins te
compenseren heeft hij nu vast de cir
custent aan Toni Boltlni verkocht. Wan
neer hij de overgebleven circuswagens
goed kan verkopen zal hij weinig ver
lies hebben. Toch hoopt hij, dat de heer
Jansen terug komt of iets van zich zal
laten horen. Als ik weet waar hij is,
pak ik mijn auto en rijdt onmiddellijk
naar liem toe om hem te. helpen, zegt
de heer Spithoven.
Vandaag zal bij de rechtbank te Den
Bosch de faillissementszaak van 't cir
cus Salomon behandeld worden. Maar
de heer Spithoven blijft er bij de heer
Jansen te willen helpen. Hij heeft Tony
Jansen een baan aangeboden, omdat 't
niet mogelijk ia gebleken het kleine
circus rendabel te maken. De heer Jan
sen heeft tot nu toe echter deze baan
geweigerd.
dat alle muziek in en door de gemeen
schap geboren weer tot die gemeenschap
dient te worden teruggebracht.
Waardoor we in het gesprek, dat verder
volgde, de eompesities die zijn' voor
keur hadden, bijna hadden durven raden:
De Toccata voor orgel (1936), het
Concerto voor orgel, trompetten en trom
bones 1958), de Klaagzangen van Jere-
mias (1960), het Magnificat voor blaas-
orkest, slagwerk en mannenkoor, in 1965
geschreven in opdracht van Orpheus
te Schiedam.
Gemeenschapsgedachte
Want de „gemeenschapsgedachte", hier
in tot uiting komend, heeft Marius Mon
nikendam steeds bezig gehouden: ze was
ook het „leidmotief van het gesprek, dat
e met hem mochten hebben.
Want elk ander uitgangspunt leidt de
scheppende kunstenaar op n dood spoor.
iet kennelijke instemming toonde hij
ons de inleiding van Benjamin Britten
tot zijn „Noye Fludde" (niet lang geleden
door de Amsterdamse gymnasiasten ge
bracht):
„De Middeleeuwse mirakelspelen wer
den door het gewone volk gespeeld: plaat
selijke werklieden en handelslui met hun
gezinnen, geassisteerd door koristen, vol-
enen en kinderen van de stedelijke
kathedraal".
Nog iets anders bleek hem, die toch
•n stuk levende Nederlandse muziek in
corporeert, te preoccuperen: de uitvoer
baarheid en de verstaanbaarheid, de
twee pijlers, waarop de muziek dient te
berusten:
„Men kan de uitvoerbaarheid opvoeren,
de moeilijkheden in technische zin ver
groten, doch dit gaat ten koste van de
erstaanbaarheid".
De gemeenschap moet in de muziek
zich zelf kunnen herkennen, de melodiek
speelt hierin een primaire roldat is
wat de dodokafonische, de mannen van
twaalftonenstelsel miskennen."
Dat is, wat Monnikendam vertelde over
de huidige muziek. De huidige muziek
Eén gedeelte ervan, dat gedeelte, waarin
men te materialistisch en (of) te indivi
dualistisch denkt en voelt Want er
zijn en blijven stromingen, waarin men
de waarheden va nde metafysiek erkent
en blijft erkennen.
„Om in de buurt van onze tijd te
blijven: denk aan César Franck. En con
stateer, hoe er een lijn doorloopt over
Tournemire, Messiaeu, Alain, over Diepen-
broek en Hendrik Andriessen ten onzent"
„Uitsluitend Frans?" merkten wij op
„Niet uitsluitend, hoewel Frankrijk de
oudste dochter van de Kerk is. Ik zou
liever over „Romaans" willen spreken.
Waarbij ik dan ook nog heel bijzonder
aan Spanje denk. het volk. gekenmerkt
door een hoge geestesadel, een „ontspan
nen" levensvreugde. Dat zijn de elemen
ten, die voor de kunst in het algemeen,
de muziek in het bijzonder .bepalend en
bevruchtend zijn".
Pinkstermis
„Mogen we na deze algemene beschou
wingen weer eens even naai' u zelf terug
keren .Naar uw werk. dat er thans op
stapel staat?"
Nu u weet het: Eerste pinksterdag
gaat in de St.-Jacobuskerk te 's-Graven
hage mijn „Pinkstermis", geschreven ter
gelegenheid van 't veertigjarig priester
feest van deken mgr. W. A. E. Bokeloh.
Het R.-K. Residentiekoor, onder leiding
Kees Stolwijk werkt daaraan mede,
„Een doorgeoomponeerde mis?"
„Een door gecomponeerde mis, waai
ik dus én het nrdinarium èn het pro
prium heb geschreven in het Neder
lands. Het koor werkt als een soort
tractor voor het kerkvolk: alles moest
dus heel eenvoudig gehouden worden".
„Uw mening over de tekst in ons
„Het tekstprobleem: Nergens was dit
zó urgent als in de sequentia Venl
Sancte Spiritus", waar mij de vertaling
van J. Schulte Nordholt werd voorgelegd.
Er zijn plaatsen, waarmede ik me. met
de Latijnse tekst voor ogen. onmogelijk
heb kunnen verenigen. Ik heb daar ver
anderingen aangebracht. Noem 't eigen
machtig: ik kon doodeenvoudig niet
anders".
En hij liet ons, ter vergelijking, het
origineel èn de bewerking zienhij kon
doodeenvoudig niet anders. Overigens zat
de schrijver niet met één, doch met twee
taalproblemen: een Nederlands en een
Engels. De Missa komt n.l. ook in Amerika
uit, waai- men soms bezwaren, maak
te tegen teksten, zoals die op de dag van
heden in de Engelse katholieke kerken
gebruikt worden.
Opera
Ziehier de Monnnikendam van het
directe heden. En die van de nabije
toekomst?
„Ik ben momenteel doende met een
opera „Van den Vos Reinaerde". De
tekst werd door een Parijzenaar geschre
ven: Michel Brochon, ik heb deze zelf
vertaald: in 1967 wordt deze opgevoerd".
WaarDat mochten we nog niet
publiceren. Wel vertelde hij ons. dat het
een „opéra ét grand spectacle" gaat wor
den. Die opera, die bracht ons weer bij
de man, die het muziekleven met de ont
wikkelingsmogelijkheden ervan als be
schouwer ziet.
„De toekomst? Die zit niet meer in de
concertzaal: het schrijven van een suite,
een symfonie, heeft, na alles, wat er ge
beurd is. weinig zin meer. Zie eens. hoe
de Haagse Stravinsky-cyclus opgebouwd
is-er is een duidelijk streven om te
komen tot het totale theater". Bedenk
hierbij wel: De mens van heden is steeds
meer visueel ingesteldhij komt niet
meer om alleen maar te luisteren, ook
om te kijken!"
Een slotopmerking, die een heel on
deugende gedachte bij uw interviewer
deed rijzen: lopen we met onze grote
gesubsidieerde orkesten, met onze miljoe
nen vergende concertzalen weer niet eens
achter de feiten aan?
ROTTERDAM (ANP) In en rond
de grote zittingszaal van de rechtbank
in Rotterdam heeft gisteren de gehele
dag een waas van geheimzinnigheid ge
hangen. Miniatuur camera's, valse pas
poorten, onzichtbare inkt, „dode brie
venbussen", dat waren de attributen
waarmee in die rechtszaal een min of
meer sensationeel, maar in ieder geval
geheimzinnig spel werd gespeeld. Het
hoorde allemaal hij het proces tegen de
39-jarige technisch inkoper Cor. S. uit
Rotterdam, de man die ervan wordt ver
dacht sinds 1961 spionageaetlviteiten te
hebben bedreven voor de Oostduitse
staatsveiligheidsdienst.
Aan het einde van deze elf uren du
rende zitting eiste de officier van justi
tie, mr. R. Schimmel, vijf jaar gevan
genisstraf met aftrek van voorarrest
(7 maanden) tegen Cor S. wegens „het
plegen van voorbereidende handelingen
voor het verstrekken van een geheim
aan een vreemde mogendheid". Het
proces vond plaats achter gesloten deu
ren. „Gewichtige redenen van staats
belang", zo had de rechtbank-president,
mr. R. J. Brunner zijn beslissing tot het
sluiten van de deuren geformuleerd
Het bleef allemaal geheimzinnig. Zo
waren de getuigen van het openbaar mi
nisterie vijf in totaal onvindbaar
verstopt voor iedereen in enige lokali
teiten van het huis van bewaring, van
waar zij via de gang, die normaal wordt
gebruikt voor terechtstaande gevange
nen, onopgemerkt de zittingszaal kon
den bereiken.
Cor S. getrouwd, en vader van 2 kin
deren, heeft sinds 1961 regelmatig in
contact gestaan met Oost-Duitsland,
zo heeft hij voor de rechtbank toegege
ven. Dit kon men opmaken uit de woor
den van een aantal mensen die de zaak
ambtsbehalve hebben bijgewoond. Cor
S. geeft ook toe, dat hij de afgelopen
jaren de Oost-Duitse staatsveiligheids
dienst gegevens over het Nederlandse
leger heeft verstrekt.
Per radio nam hij codemateiaal in ont
vangst om daarmee gecodeerde berich
ten uit de D.D.R. te kunnen ontcijferen.
Om zich goed te kunnen informeren
drong hij door tot militaire kringen. Hij
sloot zich aan bij de nationale reserve
en bracht het daar tot sergeant eerste
klasse. Militaire gegevens zou hij vol
gens bovengenoemde mensen ook in han
den hebben gekregen door zijn vriend
schap met een beroepsofficier van een
Nederlands tankbataljon, een man die
op de hoogte was met dé operatiebeve
len van zijn onderdeel.
Alles wat hem ten laste Is gelegd doör
de officier heeft Cor. S. toegegeven. Ook
het in de dagvaardiging van mr. Schim
mel vermelde feit, dat hij zich bezig
heeft gehouden met het opsturen naar
Oost-Duitsland van telefoonboeken en
stadsplattegronden. Cor S. had een zeer
"e baan met een hoog salaris. Vol
gens mr. Ivens, de raadsman, hééft Cor.
S. op de vraag wat zijn drijfveer was
geweest, voor de rechtbank zijn ant
woord gegeven. „Hij maakte die contac
ten in Oost-Duitsland 0111 daarmee later
de Nederlandse veiligheidsdienst van nut
te kunnen te zijn", zegt mr. Ivens in zijn
pleidooi.
De eerste aanzet van zijn handelen
zou zijn geweest een artikel in een Ne
derlands weekblad over de Oost-Duitse
geheime dienst. Hij reisde enige malen
naar Oost-Duitsland, Ostenrijk en Zwit
serland, waar hij contacten had. Eind
oktober van het vorig jaar werd hij in
Oostenrijk gearresteerd. Later bleek,
dat hij zich in Wenen had gemeld bij 'n
(bevriende) buitenlandse veiligheids
dienst om daar zijn diensten aan te bie
den. Onmiddellijk vertrok een man van
de BVD naar Wenen om Cor S. op te
halen. Een dag later werd hij op Schip
hol gearresteerd.
Zeeliedenstaking
kan nog vier
weken duren
(Van onze correspondent)
LONDEN Het wordt thans uiterst
onwaarschijnlijk geacht dat de staking
van de Britse zeelieden een spoedig ein
de zal nemen. William Hogarth, de
Schotse secretaris-generaal van de na
tionale vakvereniging van zeelieden,
meent zelfs dat het conflict nog vier we
ken zou kunnen duren.
In dat geval zal het voor de regering
Wilson zeker niet gemakkelijk zijn
om in de essentiële levensbehoeften van
de bevolking te blijven voorzien. Tot
dusver acht zij het evenwel nog onnodig
om speciale maatregelen te nemen in 't
kader van de gisteren afgekondigde
noodtoestand. Vermoedelijk zal ze toch
nog voor het einde van de week of ten
laatste begin volgende week een beroep
moeten doen op sleepboten van de vloot
om geblokkeerde havendokken te ont
ruimen.
(Advertentie)
in de huid gezondheid en zuiverheid
NAIROBI (UPI) De regering van
Oeganda heeft bekendgemaakt dat het
paleis van de kabaka („koning Freddie")
in Loebiri door de politie is overgeno
men. Over de kabaka zelf is in de re
geringsverklaring niets gezegd.
Bij de ongeregeldheden in de afgelo
pen maanden zijn, volgens de verklaring
22 personen gedood, onder wie acht bur
gers en tien politiemannen. De slacht
offers vielen toen burgers trachtten de
politiebureaus te bezetten.
In de regeringsverklaring werd ge
zegd dat bij de huiszoeking in het pa
leis bleek dat de wapens afkomstig wa
ren uit Men-go, zetel van de regering van
Boeganda, Deze wapens werd op on
wettige wijze verkregen zonder dat de
regering van Oeganda het wist, aldus
de verklaring, en konden alleen maar
naar tOeganda gebradht zijn met het
doel de regering van Oeganda omver te
werpen.
bootjes zetten het
Debat Vondeling-Toxopeus
Won i ngwetbouw
veilig gesteld in
bezu in igingsplan
(Van onze parlementaire redacteyr
DEN HAAG „We hebben Iets te
hard gereden en moeten nu wat gas te
rugnemen, maar de vaart blijft er in".
Dat zei de minister van Financiën, dr.
ir. A. Vondeling gisteravond op een ge
combineerde verkiezingsvergadering van
de PvdA en de VVD in een debat met
mr. E. Toxopeus, liberaal fractieleider
in de Tweede Kamer. Minister Vonde
ling deelde over de ambtenarenstop me
de, dat een vermindering van 1500 amb
tenaren de schatkist rond 15 miljoen gul
den zal besparen.
Het was duidelijk, dat aan de voor
avond van het grote Kamerdebat minis
ter Vondeling nauwelijks zou kunnen
ingaan op de zaken, die de Kamer van
daag gaat behandelen. Mr. Toxopeus
probeerde het wel, maar de minister liet
zich niet uit zijn tent lokken. Dit had
echter tot gevolg, dat het debat over het
Pontamafrey, gelegen
gevoerde regeringsbeleid bijzonder hard
en zeker niet van demagogie gespeend
was, een euvel, waaraan belden zich
schuldig maakten.
Het was eigenlijk jammer, dat de uit
spraak van minister Vondeling, dat „wij
iets te hard hebben gereden", later weer
door hem werd teruggedraaid. Hij zei
toen, dat hij met „wij" bedoeld had de
hele Nederlandse gemeenschap.
Ofschoon het beide debaters niet aan
applaus en „boe-geroep" van de meer
dan stampvolle zaal ontbrak, waren de
reacties van de kiezers bij deze uit
spraak overduidelijk.
Te optimistisch
Het centrale debatpunt was uiteraard
de stijging van de overheidsuitgaven.
Mr. Toxopeus verweet het kabinet, dat
het ondanks de waarschuwingen uit de
Kamer, inclusief de KVP, niet heeft
willen luisteren en toch meer gedaan
heeft dan mogelijk was. „Er ls een te
optimistiscë en inflatoir beleid ge
voerd", zei mr. Toxopeus. Hij hernaalde
daarom nog eens zijn stelling, dat het
kabinet Cals zou moeten aftreden, eraan
toevoegend, dat dit toch niet zal gebeu
ren, want met „pappen en nathouden",
zal het kabinet de eindstreep in 1967
wel halen.
Minister Vondeling antwoordde, dat t
kabinet zijn beleid had gebaseerd op de
ramingen van het Centraal Planbureau.
„Maar", zei mr. Toxopeus, „dan had
het kabinet zelf er' voor moeten zorgen,
dat de uitgaven van de overheid ook
binnen de ramingen van dat plan ble
ven. En dat is nu juist niet gebeurd."
Een bijzonder felle aanval deed mi
nister Vondeling op de woningbouw
plannen van de liberale oppositie, die via
het plan Joekes 15.000 minder woning
wetwoningen had willen laten bouwen.
De minister gaf mr. Toxopeus in over
weging hoewel deze zich smalend
over het huisbezoek bij de kiezers door
de bewindsman had uitgelaten eens
te gaan kijken in de woningen van de
arbeiders. Dan kon hij zelf waarnemen,
welke ontoelaatbare en asociale toe
standen op woongebied er nog bestaan.
Gemeentelijk belastinggebied
Door de bezuinigingsplannen van het
kabinet zal de woningwetbouw niet wor-
j| I den getroffen. De financiering daarvan
I is veilig gesteld uit de overheidsmid-
I I delen. Het kabinet Cals komt binnenkort
jj met een wijziging van het wetsontwerp
I tot invoering van een eigen gemeentelijk
k belastinggebied, zo deelde minister
Vondeling nog mede. Het nu bij de Ka
mer liggende ontwerp was nog afkom
stig van de ministers Witteveen en To
xopeus.
Tenslotte zei minister Vondeling, dat
er moed en verantwoordelijkheidsbesef
nodig was om nog vóór de gemeente-
I raadsverkiezingen met deze nota aan de
f Kamer te komen, waarin impopulaire
maatregelen worden voorgesteld. Hij
rdverschuiving. Modderstenen zei dat dit getuigde van het eerlijke be-
leid, dat het kabinet Cals wil voeren.
