gedeporteerden
van
500.000 Nederlandse
Zeker 15
rechters
Westduitse
vonnisten
N'landers in '40/'45
Steeds meer
miljonairs in
Nederland
C0NFLICTEN
VAN EER EN
GEWETEN
IN KORPS
AMBTENAREN
VERHOOR HINDLE YIN
VEENMOORDPROCES
Instappen in
vliegend
vliegtuig
WOENSDAG 4 MEI 1966
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 7
««-SïSSsy
DEN HAAG Meer dan 7,5 miljoen mensen
arbeiders en krijgsgevangenen zijn tussen
19401945 direct betrokken geweest bij de
gruwelijke mensenroof van het Derde Rijk. Daar
onder bevonden zich ongeveer 500.000 Neder
landers, die uit hun land gedeporteerd werden
en in de oorlogsindustrie van Hitier moesten
werken. Een voorzichtige schatting zegt dat
8.500 slachtoffers van de arbeidsinzet het leven
verloren hebben en dat 13.000 in een concentratie
kamp terechtkwamen. Vele miljoenen onder
drukten bleven in eigen land. Maar zij kwamen
thuis in de oorlogsindustrie van het Derde Rijk
terecht; werkten aan bunkers, aan vliegvelden,
versterkingen, machinerieën, vliegtuigen, wapens.
De grootste slavenexploitatie van alle tijden.
Nederlanders 531.000; Fransen 1.525.000; Polen
911.000; Italianen 627.000; Belgen 254.000;
Russen 2.500.000. Het begon met het aanwijzen
van ruim 220.000 Nederlandse werklozen voor
werk in Duitsland. Van wie niet ging werd de
steun ingehouden. Later werden de Nederlandse
bedrijven uitgekamd en nog later werden oud
militairen en verschillende jaarklassen opge
roepen. Totdat in het laatste volle oorlogsjaar
duizenden Nederlanders zonder meer op straat
en uit de huizen werden weggeroofd, met het
wapen van S.S., S.D. en Grüne Polizei op de
borst. Dat was Hitiers totale oorlog: van militair
en burger, in eigen land en in het bezette gebied.
Voor Nederland: ruim 500.000 tewerkgestelden.
Ir. S. Wiesenthal:
Mgr. Ussia niet
naar Corsica
ROME (TJPI) De ontvoerders van
monseigneur Marcos Ussia Urruchoe-
chea zijn klaarblijkelijk niet geslaagd in
een poging de Spaanse diplomaat, en
priester per boot naar Corsica over te
brengen, aldus heeft de politie meege-
Nederland te laks
tegen Fischböck
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG Behalve dr. E. Ame-
dlcke, thans rechter te Padeerborn, zjjn
volgens ir. S. Wiesenthal nog minstens
vijftien West-Duitse rechtsgeleerden
belast door doodvonnissen tijdens de
tweede wereldoorlog tegen Nederlan
ders. Hierby behoren dr. H. Recker,
thans rechter te Keulen en tijdens de
oorlog rechter in Den Haag, dr. H. A.
Straube, thans gepensioneerd, in de oor
log rechter in Den Haag en dr. F.
Schumacher, in de oorlog in functie bij
de militaire rechtbank in Utrecht.
„Men kan tegen deze mensen gemak
kelijk een bezwarend dossier samen
stellen. Men weet nameiyk precies,
welke doodvonissen zij tijdens de oor
log hebben uitgesproken", aldus ir. S.
Wiesenthal, de Oostenrijker, die al ja
ren jacht maakt op Duitse oorlogsmis
dadigers.
Ir. Wiesenthal, die enige dagen in Ne
derland verblijft, verzekerde ons gis
termiddag in Den Haag met nadruk, dat
Nederland zeker een belastend dossier
tegen dr. G. Fischböck had kunnen sa
menstellen. Dr. Fischböck is onder meer
medeplichtig aan het deporteren van Ne
derlandse joden. „Uw land heeft echter
teveel getalmd met deze zaak en nu is
Fischböck spoorloos en is Nederland te
laat met het verzoek om uitlevering van
deze oorlogsmisdadiger."
Hij hoopt de man echter weer op het
spoor te kunnen komen. „Wanneer hij
Advertentie
Tip voor 'n verrassend-lekkere
maaltijd
Op meer en meer Hollandse tafels staat
minstens éèn keer per week een over
heerlijk gerecht dat iedere keer weer
anders smaakt. Honig Macaroni of
Spaghetti! Vervang de vasle ba:
van uw 1 Dofdmaaltijd ook eens door z
verrassend-lekkere schotel. Begint u
ook eens mee, een prima idee, zeker
de aardappelen weer slechter zijn
merkt het meteen! Honig Macaroni of
Spaghetti smaakt altijd anders. U kunt
immers alle fijne kruiden, tomaten en
stukjes vlees toevoegen en variëren, die
u juist zo lekker vindt. Macaroni er
Spaghetti zijn echt een uitdaging aar
uw keukenfantasie. Het nieuwe Honig-
receptenboek met 120 macaroni- en spag-
hetti-recepten zal u graag helpen!
Bestel 7.0 het receptenboek
„Uit deHONIG-keuken no. 1"
1. Plak op een briefkaart een plus-merkje
van een gezinspak Honig Macaroni of
Spaghetti.
2. Frankeer 75 ct. aan postzegels extra
3. Vermeld duidelijk naam en adres. Zend
de kaart aan:
HONIG keuken, postbus 45 D. Koog
a/d Zaan.
4. Per briefkaart slechte één boekje aan
vragen.
in Argentinië terechtkomt, vind
ik hem zeker", aldus ir. Wiesenthal.
een persconferentie ln Den Haag
waarschuwde hij gisteren ernstig tegen
de leden van „de Nieuwe Europese Or
de", die in tal van Europese landen ac
tief optreden tegen de joden. Zij versprei
den, vertelde hij, dagbladen, tijdschrif
ten, brochures, pamfletten en dergelij
ke, die vol staan met anti-seminitsche
artikelen.
.Tijdens hun verbljjf in Rome
den de concilievaders op een gegeven
ogenblik op hun hotelkamer een boek
je tegen de joden „Komplot tegen de
Kerk". Niemand weet wie de auteur is.
Geen enkele politle-instantie Is er ach
ter kunnen komen, maar ik weet byna
zeker dat ook dit het het werk van de
Nieuwe Europese Orde, met als hoofd
zetel Lausanne, is", aldus ir. Wiesen
thal.
Hij waarschuwde ook tegen ieder ra
dicalisme naar links en naar rechts. De
tekenen zijn al meer dan duidelijk, dat
allerlei extreme groeperingen proberen
crises uit te lokken en hiervan te pro
fiteren. In West-Duitsland ziet-men het
steeds sterker worden. „Het wordt tijd
dat u tegen uw buurman zegt, dat de
ze verschijnselen u zeer verontrusten",
zei hij.
DEN HAAG (ANP) In Nederland
kunnen steeds meer mensen zich mil
jonair noemen. In tien Jaar ls hun
aantal verviervoudigd: van 1000 op 1 ja
nuari 1953 naar 2100 ln 1958 en 4600 op
1 januari 1968. Ilun gezamenlijk ve
gen steeg van 1.959 miljoen ln 1958 tot
4.290 miljoen in 1958 en 10.360 miljoen
op 1 januari 1963. Dit laatste bete
kende, dat hun bezit In 1963 20,7 pro
cent vormde van liet totale vermogen
van natuurlijke personen.
Deze gegevens zijn ontleend aan het
jongste nummer van de maandstatis-
tiek van het Centraal Bureau voor de
Statistiek.
In de periode 1953—1963 is het aantal
pei-sonen met een vermogen groter dan
50.000 gulden, 2xh maal zo groot gewor
den; het beloopt thans 288.000 personen.
Hun gezamenlijk vermogen bedraagt 50
miljard gulden (in 1953 15 miljard in
handen van 113.000 personen
De vermogens kleiner dan 50.000
gulden zijn buiten beschouwing geble
ven, omdat hierover te weinig gegevens
bekend zijn.
Bij de groei van de vermogens en ze
ker van de grote vermogens heeft naar
de mening van het CBS de sterke groei
van de waarde van het aandelenbezit
een belangrijke rol gespeeld. Het in
dexcijfer van de effectenkoersen «teeg
van 91 eind 1952 tot 845 eind 196Z
Naar verluidt zijn de ontvoerders gis
teravond gezien in de buurt van de ha-
7an Civitavecchia en hadden zij ver
moedelijk het plan per boot naar Corsi-
te gaan. Zij schijnen te zijn gevlucht
bij het zien van de zware politiebewaking
rond de havenplaats. In alle grensplaat-
wordt scherp uitgekeken.
□EN HAAG. „De arbeidsinzet, 1940
1945", het vandaag verschenen boek
van B. A. Sijes is het verhaal van 500.000
Nederlanders. De meeste op het ogen
blik waarschijnlijk allemaal boven de 40
jaar, leven nog, ieder met z'n eigen her
innering aan deze ontstellende mensen-
Van het verzet, dat distributiekanto
ren en bevolkingsregisters leeghaalde
en dat daardoor soms voor het Duitse
vuurpeleton terecht kwam....15 sabote
rende ambtenaren van arbeidsbureaus
werden gefusilleerd en 131 verdwenen
ln concentratiekamp of tuchthuis. Van,
helaas ook, medewerking aan de Duitse
mensenroof, door de WND-secretaris-
generaal van het ministerie van Socia
le Zaken ir. R. A. Verweij en sommi
gen van zijn medewerkers bijvoorbeeld.
Ook door ambtenaren van de arbeidsbu
reaus, soms van gemeentesecretarieën,
zelfs hier en daar door een burgemees
ter, door directies of personeelschefs
van enkele bedrijven. Deze kroniek heeft
de heer B. A. Sijes, wetenschappelijk
medewerker van het Rijksinstituut voor
Oorlogsdocumentatie samengevat in
meer dan 600 pagina's. Het is het so
bere, objectief-eerlijke verhaal van
„de gedwongen arbeid van Nederlan
ders in Duitsland 1940-'1945", dat met
grote zorg is uitgegeven door Martinus
Nijhoff in Den Haag.
„Arbeidsinzet 1940-1945" is 't eerste
boek, dat in Europa over dit onder
werp verschijnt. Men kan dit merk
waardig noemen."Nederland is ernstig
door deze mensenroof getroffen, ande
re landen Rusland, Frankrijk, Polen
bijvoorbeeld nog veel erger. Ver
klaarbaar is het dus niet, dat elders nog
geen studiewerk verschenen is. Tenzij
men voor nog grotere moeilijkheden
staat, dat de heer B. Sijes, die aan zijn
studie 12 jaren heeft gewerkt. Het ver
zamelen van de bronnen heeft hem
waarschijnlijk de meeste inspanning ge
kost. Hij verteld? dezer dagen, dat de
meeste Nederlanders, die onder deze de-
portage 1940-1945 geleden hebben, wei
nig willen vertellen. Ook al, omdat zij
menen, dat hun persoonlijke moeilijk
heden weinig betekenen tegenover het
lijden van tienduizenden andere Neder
landers, bijvoorbeeld de Joodse land
genoten.
Heeft een dergelijke studie nog nut
kan men zich afvragen. Historisch maar
roof. Het is tegelijk het verhaal van de
duizenden vrouwen en kinderen, die het
in de verschrikkelijke oorlogsdagen zon
der man en vader moesten stellen. Maar
het is ook 't verhaal van de vele ambte
naren, die de mensenroof saboteerden,
en van andere, die de Duitsers bij hun
roof hielpen. De kroniek dus van het
verzet, van collaborateursvan slacht
offers 8500 Nederlandse geroofden
kwamen om het leven; 13.000 verdwenen
in concentratiekampen en duizenden
kwamen ziek, soms geestelijk en licha
melijk gebroken, thuis.
ook maatschappelijk, humanitair en so
ciologisch bezien zeer zeker. De vijf
oorlogsjaren zijn namelijk het diepte
punt van jarenlange politieke tegenstel
lingen, van miskenning, van psycholo
gische complexen en botsingen.
Dit geldt ook voor arbeidsbemiddeling
zoals de Duitsers de mensenroof uit de
bezette gebieden ambtelijk noemden. De
schrijver gaat daarop in zijn boek uit
voerig in. Duitsland had met zijn ar
beidsbemiddeling, zijn registratie van
arbeiders en het uitgeven van het
arbeidsboek het werkloosheldsrobleem
opgelost. Men had enkele jaren voor de
oorlog zelfs een tekort aan arbeidskrach
ten. Nederland worstelde in deze jaren,
bekend als de crisisjaren, nog steeds
met het probleem. Kort voor de oorlog
stonden per maand zo'n 400.000 werklo
zen geregistreerd.
De Nederlandse regering zag geen
uitweg omdat zij overheidsmiddelen
als in Duitsland niet aandurfde. Een
aantal Nederlandse hoofdambtenaren
Niets geweten van
kindermoorden
(Van onze correspondent)
LONDEN. De 23-jarige steno-typiste
Myra Hindiey, die sumen met haar 28-
jarige vriend Ian Brady beschuldigd
wordt van moord op de zeventienjarige
Edward Evans, de tienjarigeLesley Ann
Downey en de twaalf jarige John Kilbride,
is gisteren begonnen getuigenis af te leg
gen in het proces van de veenmoorden
voor het gerechtshof van Chester.
Het was dc elfde dag van het geding en
beklaagde Hindiey gaf haar versie van
hetgeen gebeurd zou zijn in de nacht toen
Edward Evans het leven liet.
had haar zwager David Smith te gaan
halen nadat ze Brady, Evans en zij
zelf thuisgekomen waren uit Manches
ter. Smith kwam mee en Hindiey ging
in de keuken. Daar hoorde ze plots ge
roep en een bons. Door de geopende deur
van de woonkamer zag ze dat Brady en
Evans met elkaar voohten. Smith kwam
op dat ogenblik de trap af. Ze riep hem
en hij stormde de woonkamer ln.
Hindiey trok zioh ln de keuken terug
en hooide nadien een vreselijk kabaal.
Toen ze tenslotte in de woonkamer ging,
zag ze een grote plas bloed op de vloer.
„Evans lag neer, half onder een tafel.
Smith stond hem te schoppen en porde
hem met zijn stok tussen de ribben".
Vervolgens vroeg de verdediger of be
klaagde de bandopname gehoord had met
betrekking tot Lesley Ann Downey. Hind-
ley knikte bevestigend. Over de moord
zei ze niets te weten, evenmin als over
de moord op John Kilbride,
BASIS EDWARDS (Reuter) Eer
Amerikaanse luchtmachtofficier Is dins
dag „Ingestapt" aan boord van een vier
motorig vliegtuig terwijl dit laag over-
De officier was verbonden aan een ka
bel die door een ballon verticaal werd
gehouden. Van het toestel uit werd de
kabel aangehaakt en de man werd veilig
aan boord gehesen. Volgen* de Ameri
kaanse luchtmacht was het de eerste
mens die met deze nieuwe reddingsme
thode vanaf het land werd opgepikt.
Sociale Zaken onder meer ir. R. A.
Verweij die met het werkloosheidspro
bleem dagelijks te maken hadden, sta
ken hun bewondering voor de Duitse
oplossing van het vraagstuk niet onder
stoelen of banken. Ze probeerden alles,
m het systeem ook voor Nederland in-
evoerd te krijgen, lieten zelfs de di
recteur-generaal van het Duitse rijks
arbeidsbureau niet toestemming van
de minister naar Nederland komen,
n het Duitse systeem uiteen te zetten.
Met deze kennis als achtergrond, wordt
het duidelijker waarom een man als
waarnemend secretaris-generaal ir.
Verweij kort na de bezetting in de ar
beidsbemiddeling zo goed met de Duit
overweg kon. Hij had bovendien
nog wat houvast aan het Landoorlog
reglement 1907 en de Aanwijzingen-
1937 van de regering daarop. Hij en ve
le andere ambtenaren die op de late-
rijksarbeidsbureaus werkzaam waren,
konden er met hun eigen uitleg verschil
lende kanten mee uit.
Razzia's
Lang niet alle hoofd- en andere amb
tenaren echter. De Duitsers hebben het
eerst geprobeerd met vrijwilligers en
met het inhouden van steun aan werk
lozen. Later met het uitkammen van Ne
derlandse bedrijven, waarvan iedereen,
naar even gemist kon worden, naar
Duitsland moest. Later moest iedereen
geregistreerd worden en kregen de vol
strekt onmisbaren een „Auschweis".
Nog later moesten de mannen tussen de
18 en «de 35 jaar opgeroepen worden,
maar dit mislukte voor het grootste deel,
zoals ook het oproepen van ex-militairen
op niets uitliep. Tenslotte kwamen er in
het laatste jaar van de oorlog de beruch
te razzia's op straat, waarbij naar een
voorzichtige raming zeker 120.000' Ne
derlanders gegrepen werden. De huiszoe
kingen en de jacht op onderduikers.
Duitsland had mensen nodig, in zijn
oorlogsindustrie in eigen land, voor de
verdedigingswerken van de Atlantikwal,
of langs de Nederlands-Duitse grens,
voor de Nederlandse industrie die al of
niet verplicht voor de Duitsers werkte.
Verdeeld verzet
Allerlei Duitse instanties maakten
Jacht op deze arbeidskrachten: ambte
lijke, kriegsmrine, wehrmacht enz.
Het was een touwtrekken tussen allerlei
Duitse grootheden, waaraan zelfs Goe-
bels, Himmler, Seijs-Inquart, Ranter en
generaal Chrlstlaansen te pas kwamen.
Met als slachtoffer de Nederlander, wie
hij ook was, die nog kon werken. En
met als Nederlandse sleutelfiguur de
hoofdambtenaar ir. Verweij en zijn me
dewerkers, die in het begin gemakke
lijk meeliepen later soms protesteerden,
maar zich weer lieten intimideren. Met
verder dr. Fredericks, secretaris-gene
raal van Binnenlandse Zaken, die de
burgemeesters privé adviseerde geen
medewerking te verlenen aan de wer
ving van arbeiders, maar officieel een
onduidelijk standpunt innam. Met ook
het het grote conflict tussen de illega
liteit, die eiste flat men nergens aan
meewerkte en vele hoofdambtenaren en
ondernemers, die het allemaal niet zo
zwart-wit zagen. Zij plaatsen zich recht
tegenover de illegaliteit en de Neder
landse regering in Londen.
Bovendien vergat de meegaande groep
dat de Duitsers Nederland in 1944 wil
den beroven van alle weerbare mannen.
Het Derde Rijk was overigens te
recht veel te bang, dat ook de Neder
landse mannen zich direct bij de gealli
eerden zouden aansluiten. Toch moet
men voorzichtig zijn ln zijn opvatting
over 't gedrag van Nederlandse autori
teiten uit deze benarde dagen. Sijes
wijst er in zijn omvangrijke studie dui
delijk op. Velen wilden revolutie voorko
men, zij probeerde 't bedrijfsleven op
gang te houden met het oog op de
honger en de naderende bevrijding,
i Sijes heeft met „De arbeidsinzet''wil-
De arbeidsinzet van 500.000 Neder
landers tijdens de tweede wereld
oorlog, volgens een impressie van
H. F. Grimeijer.
len bewijzen, dat meegaandheid mgt. pp.
concessies doen aan de vijand niet hei
pen. Integendeel, men bewerkt alleen
dat de vijand steeds verder gaat,
men steeds meer moet toegeven en
dat men „maatregelen trof" waardoor
talloze Nederlanders schade leden, hun
vrijheid verloren en ln levensgevaar
raakten. Te vaak aanvaardde men een
politiek van schipperen als iets onver
mijdelijks", aldus de officiële rappor-
'n Man als ir. Verweij wordt hier-
volledig getekend. „Hij scheen to
taal vergeten te hebben dat ons land in
een strijd op leven en dood gewikkeld
was met Duitsland".
Zuivering
Sijes vat de situatie op een gegeven
ogenblik kernachtig samen: „Na de
oorlog werd niet alleen de top van het
rijksarbeidsbureau gezuiverd. Ook uit
de arbeidsbureaus werden de onge
wenste elementen verwijderd. Bij 'n ge
middelde personeelsbezetting van onge
veer 3000 man werd ongeveer 18 pro
cent ontslagen en 3,5 procent disciplinair
gestraft. Tegen ongeveer 12 pet., die
voor de zuiveringscommissies moesten
verschijnen werden geen maatregelen
gepomen. De overige ambtenaren ble
ken zonder meer goed te zijn geweest,
zelfs medewerkers aan 't verzet van een
bijzonder soort. Het is niet mogelijk na
te gaan hoeveel personen uit de ver
zetsbeweging 't leven in de strijd tegen
de arbeidsinzet hebben gelaten. Men
vervalste immers niet alleen distributie
bescheiden, Ausweize en persoonsbewij
zen voor de onderduikers van de ar
beidsinzet en kraakte niet alleen voor
hen de distributiebureaus. In een m&n,
in een vrouw waren soms allerlei ver
zetsactiviteiten gebundeldMeer
weten wij van die ambtenaren die zelf
bij de arbeidsinzet ingeschakeld waren
en deze van binnenuit trachtten de sa
boteren.
Met Inbegrip van 400 ambtenaren die
onderdoken, werd ruim 20 procent van
het personeel der arbeidsbureaus op een
of andere wijze slachtoffer van Duitse
druk en terreur Van de 274 ambtenaren
die werden gearresteerd, werden 15
gefusilleerd, van dó 131 die naar een
concentratiekamp of tuchthuis werden
overgebracht, bezweken 24 ln gevan
genschap en 5 na terugkeer uit het ver
slagen nazirijk", aldus B, A. Sijes,
auteur van de „De arbeidsinzet".
Hij heeft een wetenschappelijk vonnis
geveld over degenen die 500.000 Neder
landers slachtoffer maakten van een
gruwelijke mensenroof en over de me
dewerkers aan deze daden. Hij heeft
echter ook het korps ambtenaren in ere
hersteld door zijn studie mede te wijden
aan hen, die hun Nederlandse ambte-
narenstatus niet verloochend hebben.
Zelfs niet voor het vuurpeloton. Dat de
Duitsers niet meer slachtoffers hebben
gemaakt is tok aan hun houding te dan
ken. Evenals aan de stakingsacties en
tenslotte aan het massale volksverzet.
Deze ambtenaren waren mede een In
spirerend voorbeeld voor de duizenden
andere Nederlanders.
Franse regering
verbiedt Britse
en Amerikaanse
tijdschriften
PARIJS, (Reuter). De Franse rege
ring heeft woensdag dertien Amerikaan?*
en Britse tijdschriften verboden, waaron
der enkele „pinup-bladen".
