Pools is Katholiek"...
EPISCOPAAT VAN POLEN
TASTTE GRONDSLAG VAN
REGERINGSPOLITIEK AAN
Madonna van
Czestochowa
Oder-Neisse-
probleem
was geen
zwaartepunt
PRECIES 1000 JAAR GELEDEN
Met Mieszko
werd heel
Polen gedoopt
POLEN PELGRIMEREN AL EEUWENLANG NAAR
VRIJDAG 29 APRIL 1966
DE LEIDSE (X)URANT
(Van een onzer redacteuren)
Er zullen geen buitenlandse, laat staan
Duitse bisschoppen aanwezig zijn op het
hoogtepunt van de kerkelijke festiviteiten
ter gelegenheid van het tiende eeuwfeest
van de kerstening van Polen. Dit ondanks
het feit dat het Poolse episcopaat een
Het Russische communisme is geënt op
iels dat veel ouder is, iets dat verankerd
ligt in de Russische ziel: de opvatting dat
Moedertje Rusland de wereld moet her-
sn. Deze gedachte is terug te vinden
In de oude Panslavische idee. Het Rus-
llsche Oosteuropese imperium met zfln
toegedane satellieten is er de praktische
uitwerking van; de wereldrevolutie is een
wat verder weg gelegen doel, dat evenwel
bereikbaar wordt geacht.
De Russische schrijver Gogol („Dode
Zielen") zag de grote roeping van Rus
land in een zeer nationaal visioen: het
Russische driespan, de trojka, onstuitbaar
voortrazend over de wereld, ten aanschou-
an de verbaasde, verschrikte en soms
verrukte volkerea Stalin zag het prak
tischer: de dienstbaarheid van alle landen
aan Rusland. Polen is, door de machts
verschuivingen na de oorlog, in deze sfeer
getrokken, die de zijne niet is. Een sfeer,
die niet anders is dan een vermenging
het oude Slavisme van de tsaren, het
atheïstische communisme en het nog
oudere Byzantinlsme.
Byzantijns
Men zou kunnen stellen, dat het com
munisme in Rusland in zekere zin de
s in heeft genomen van dit oude
Byzantinlsme in zijn Russische variatie. In
het verleden heeft Polen zich altijd
ïet tegen de Byzantijnse invloed uit het
Oosten. Polen is politiek, historisch, cul
tureel en vooral religieus met het Westen
verbonden. Verandering in deze situatie
resulteerde de vorige eeuw in twee-bloe
dige opstanden. De uitnodiging van het
Poolse episcopaat aan de Duitse bisschop -
m deel te nemen aan de festiviteiten
is niets anders dan een bevestiging van
toestand: meer dan de helft van de
brief is gewijd aan de banden van Polen
met het Westen en aan de zegeningen die
Polen van het Westen onder-vonden heeft
die het eens, eeuwen geleden, gemaakt
hebben tot een staat die zich uitstrekte
de Boeg tot de Elbe met Brandenburg
als vazal. Het hedendaagse Polen mag dan
aanmerkelijk kleiner zijn dan het toen
malige; de verwantschap met het Westen
is gebleven.
Verstoringen
Het merkwaardige is, dat de oude ban
den tussen Polen en het Westen niet in de
eerste plaats via Duitsland liepen. Ten
slotte waren de Pruisische stammen nog
heidens toen Polen een steunpilaar van
groot aantal uitnodigingen had verstuurd.
De Poolse regering weigerde visa aan de
uitgenodigde buitenlandse bisschoppen.
Dit lijkt op een kleingeestige plagerij,
maar in werkelijkheid had de Poolse rege
ring nauwelijks een andere keuze: het uit-
nodigingsschrijven aan, met name de
Duitse bisschoppen was een zo volslagen
afwijzing van het uit het oosten (Rusland)
komende atheïstische marxisme, zoals
het zich in Rusland, het politieke middel
punt van Oost-Europa ontwikkeld heeft,
dat de Poolse regering met deze maat
regel haar gezicht heeft moeten redden.
uitgemeten, wordt met geen woord mel
ding gemaakt van de zegeningen uit het
Oosten, uit het communistische moeder
land Rusland. En het is juist de politiek
van de Poolse regering om deze zegeningen
te laten prevaleren boven de „decadentie
uit het Westen". Het merkwaardige is nu
dat de woede van de Poolse politieke lei
ders zich nu juist concentreert op een
betrekkelijk bescheiden alinea in de brief,
namelijk die handelt over het Oder-
Neisseprobleem. Des te merkwaardiger
omdat dit de enige alinea is, waarin het
Poolse episcopaat zich conformeert met
de regeringspolitiek: er wordt namelijk
een beroep gedaan begrip te hebben voor
de Poolse wensen ten aanzien van dit
grensverloop. Met alle begrip voor de
moeiijkheden van de uit de voormalige
Duitse streken weggetrokken Duitsers,
wijzen de Poolse bisschoppen op de ellende
die Polen door Duits toedoen hebben
moeten ondergaan en op de noodzaak
van compensatie, aangezien zovele Polen
uit de door Rusland ingepalmde voorma
lige Poolse gebieden hun heil verder naar
het Westen moeten zoeken. Dit indirect
wijzen op de Russische landhonger is
uiteraard een voor de Poolse regerings
leiders uitermate onaangename zaak.
Pools is katholiek
Resumerend zou men kunnen stellen,
dat de diepe ooi-zaak van de officiële Pool
se boosheid over de uitnodiging van de
Poolse bisschoppen aan hun Duitse ambt
genoten vooral gelegen is in het brede
uitmeten van de banden met het (deca
dente) Westen, bovenal in het volslagen
stilzwijgen over de verworvenheden, die
uit het Oosten afkomstig heten te zijn,
in het aanbod te vergeven en te vergeten
en in de in de brief tot uiting komende
Gomoelka, de gtote tegenspeler van kardinaal Visjinakiheft het glos tijdens
een manifestatie van de Poolse Communistische Partij. De hele entourage
wekt onaangename associaties.
het christendom was. Italië, Frankrijk en
Vlaanderen zijn de oude contacten van
Polen in West-Europa. Waar het uitzicht
op de rest van West-Europa verduisterd
werd, worden de Noordduitsers daarvoor
verantwoordelijk gesteld. De uitnodiging
aan de Duitse bisschoppen noemt ze op:
de ridders van de Duitse Orde, tegen wie
de Polen met veel succes strijd voerden
(nog steeds is het woord Krzyzak. kruis
ridder. een scheldwoord), Albrecht van
Pruisen, Frederik de Grote, Bismarck en
Hitier. doch deze verstoringen worden
aangemerkt als droevige intermezzo's en
als tijdelijke onderbrekingen van de
historische lijn. „Laten we trachten te
vergeten en te vergeven, de polemieken
staken en het gesprek op gang brengen",
zo schrijven de Poolse bisschoppen aan de
Duitse. Een gruwelijker ketterij werd nog
nimmer in een communistisch land ge
hoord, waar de stelling van de „kapita
listische omsingeling", zij het in ver-
zwakter vorm en wat Polen betreft meer
geconcentreerd op „Duitse revanchisten"
nog steeds een belangrijk bestanddeel is
van de politieke opvoeding.
Oder-Neisse
Wat vooral de woede van de Poolse
communistische regering opgewekt moet
hebben is niet zozeer wat geschreven is.
als wel wat weggelaten is. Waar de oude
historische, culturele en religieuze ver
bondenheid met het Westen breed wordt
,Z wij gen over
regeringen'
uit Oosten
De geschiedenis van Polen is veel jonger dan
die van een land als het onze. De eerste 1000
jaar verliezen zich helemaal in de legende. Pas
rond het midden van de tiende eeuw beginnen
zich de gebeurtenissen af te spelen, die door
de historici met enige zekerheid kunnen
worden nagegaan. Polen blijkt zich dan rond
twee invloedscentra te concentreren: Gniezno in het noorden en
Krakau in het zuiden.
Sindsdien
gericht naar
het westen
verhoudingen tussen Kerk en staat zoals
die van oudsher in Polen bestaan („Die
Symbiose Christentum, Kirche, Staat be
stand in Polen seit Anfang. und wurde
eigentlich nle gesprengt. Sie erzeugte mit
der Zeit die fast allgemeine Polnische
Denkart: Polnisch 1st zugleich katholisch
Het samengaan van christendom. Kerk
en staat heeft in Polen van meet af aan
bestaan en is feitelijk nooit verbroken.
Het was op den duur een weergave van de
praktisch algemeen aanvaarde Poolse op
vatting: Pools is hetzelfde als katholiek").
Dat de kwestie Oder-Nelsse een zwaarte
punt in de beweegredenen van de Poolse
regering zou zijn, is slechts schijn. De
boosheid van Gomoelka en de zijnen heeft
een veel diepere ondergrond.
De eerste heerser, van wie de naam
met zekerheid bekend is. was Mieszko de
Eerste. Hij had zijn zetel in Gniezno. Een
van zijn problemen was de toen reeds be
staande „Drang nach Osten" van de
Duitse keizer. Mieszko boog in 959 het
hoofd voor de wapenen van de Duitse
veldheer Gero en zocht intussen naar
middelen om zijn positie te versterken.
Hij sloot een verdrag met een andere
vazal van de keizer, de Boheemse prins
Boleslas. en trouwde diens zuster Dom-
browka. Tegelijkertijd liet hij zich dopen.
Dat alles gebeurde in 966, nu 1000 jaar
geleden. En daarmee begon de geschiede
nis van het christendom in Polen.
Politieke doop
Nu kan men veilig aannemen, dat dit
huwelijk en deze doop grotendeels werden
ingegeven door politieke motieven. Mieszko
wist. dat de Duitse keizer zijn veroverings
tochten hield onder het voorwendsel, dat
heidense volkeren gekerstend moesten
worden. Door zich eigener beweging te
laten dopen, sloeg hij de keizer dit wa
pen uit handen. Bovendien was hij zich
heel goed bewust, dat zijn land. nu het
eenmaal was komen open te liggen naar
het westen, niet langer heidens kon blij
ven; wilde het genieten van de bescher
ming van de Heilige Stoel, juist als de
andere reeds gekerstende landen en die
bescherming was toen een politieke factor
van betekenis dan moest het snel het
christendom aanvaarden. Dus liet Mieszko
zich dopen samen met al zijn gezellen en
beval hij in heel het land de afgodsbeel
den kapot te slaan. Zijn vrouw Dom-
browka droeg op haar eigen vrome wijze
tot de kerstening van het land bij. En
het volk aanvaardde zonder al te veel
verzet de nieuwe God, die ook de Duitsers
zoveel macht had geschonken.
Deze gebeurtenis heeft een geweldige
invloed gehad, niet alleen op de geboorte
van Polen als katholieke natie maar ook
op de verhouding van Polen tot de andere
landen. Deze natie, helemaal aan de grens
van Oo6t-Europa gelegen, werd erdoor
gestempeld tot een westerse natie. Terwijl
de landen aan de Donau en de Dnjepr
het christendom ontvingen langs Byzan
tium, kreeg Polen het uit Rome. Daardoor
is dit land al rond het jaar 1000 binnen
de invloedssfeer van de westerse bescha
ving komen te liggen. Midden in een
Slavische streek vestigde zich als het
Ikoon zou
geschilderd
j zijn door
Lukas I
De plechtige viering van
het 1000-jarig bestaan van
de Poolse Kerk vindt
plaats op de Jasna Gora
(lichtende berg) bij de
plaats Czestochowa in
Zuidwest-Polen. Centrum
van heel het gebeuren
is de zogenaamde Zwarte
Madonna, een Maria-ikoon
uit de veertiende eeuw. En
dat kan bijna niet anders,
omdat het klooster van de
Paulijnen, waar deze ikoon
ter verering is uitgesteld,
al bijna zes eeuwen lang
hét nationale heiligdom
van de Polen is geweest.
Omtrent de oorsprong van de
Zwarte-Madonna-ikoon tast
men enigszins in 'net duister.
Zeker is, dat in 1382 door La-
dislaus van Oppeln het peulij-
nenklooster op de Jasna Gora is
gebouwd en dat dit klooster al
heel gauw het middelpunt van
de verering der Zwarte Madonna
is geworden. Volgens de legende
zou deze ikoon door Lukas zelf
zijn geschilderd, eerst in het
bezit van de heilige Helena zijn
geweest en via de kruisvaarders
in handen van Ladislaus van
Oppeln zijn gekomen. Meer
waarschijnlijk is echter, dat
laatstgenoemde hem heeft ge
kregen van het Napolitaans ko
ningshuis van An jou. Het hoeft
Bijna geheel door edel metaal en juwelen bedekt hangt de
zwarte Madonna in de kerk van Czestochowa. Op de linkerwang
twee sabelhouwen, die in 1^30 door rovers werden aangebracht.
geenszins uitgesloten te worden
geacht, dat hij in Zuid-Italië is
geschilderd, aangezien dat toen
tertijd sterk onder byzantijnse
invloeden stond.
Sabelhouwen
Hoe het ook zij, sinds de veer
tiende eeuw pelgrimeren de
Polen naar de Zwarte Madonna.
De Ikoon heeft een hele geschie
denis achter de rug. Zoals men
op de afbeelding kan zien
draagt de rechterwang van Ma
ria twee zwarte strepen die op
littekens lijken. Deze dateren
uit het jaar 1430, toen het Pau-
lijncnkloostcr door rovers werd
overvallen en deze woeste kerels
met hun zwaard op de ikoon In
hakten. Door dit gebeuren is de
betekenis van het pelgrimsoord
op de Jasna Gora nog aanmer
kelijk toegenomen.
Het huidige kerkgebouw werd ln
1644 door bisschop Lubienskl ge
consacreerd. Reeds kort daarna
zou het een grote rol spelen ln
de geschiedenis van Polen. In
1655 viel koning Karei Gustaaf
van Zweden het land binnen en
veroverde het in korte tijd
praktisch helemaal. Op het
allerlaatste moment wisten en
kele geestelijken de massa te be
geesteren om ten koste van alles
het heiligdom op de Jasna Gora
tegen de Zweedse protestanten
te verdedigen. Dank zij vooral de
heldenmoed van prior Augusti-
nus Kordeckl hield het klooster
als enige vesting in heel Polen
stand, waarna de kansen keer
den, de gevluchte koning Jan
Kasimir Wasa naar zijn land
terugkeerde en tijdens een
plechtigheid ln de kathedraal
van Lemberg de Zwarte Ma
donna tot koningin van Polen
kroonde.
In 1683 speelde de ikoon weer
een rol in de geschiedenis van
Polen. Het was de tijd, dat de
j Turken naar het Westen op
drongen en met een grote leger
macht Oostenrijk binnenvielen
De Oostenrijkers nepen Jan III
Sobieski te hulp. Alvorens naar
het belegerde Wenen op te trek
ken, maakte deze een pelgrims
tocht naar de Jasna Gora. Zijn
onderneming werd door de Ma
donna gezegend, want op 12
september 1683 slaagde hij erin,
Wenen te ontzetten en de Tur
ken onder Kara Mustapha een
definitieve nederlaag toe te
brengen. Daardoor redde hij de
toekomst van Europa.
Ook ln onze tijd spelen de grote
gebeurtenissen van katholiek
Polen zich op de Jasna Gora af.
Zo werd ln 1956, driehonderd
jaar na de kroning van de Ma
donna tot koningin van Polen,
het land opnieuw aan dc Ma
donna toegewijd. Ongeveer een
miljoen Polen legden de „natio
nale gelofte" af, waarvan de
tekst door Stefan Visjinski in
de gevangenis was opgesteld.
Als ln Lourdes
Op gewone dagen ls het heilig
dom op de Jasna Gora te ver
gelijken met een bedevaartsoord
als Lourdes. 's Morgens om vyf
uur wordt het beeld, dat meestal
met een zilverplaat is bedekt,
onder orgelspel onthuld. Het
blijft voor de gelovigen zichtbaar
gedurende alle heilige missen
Als de laatste mis is gecele
breerd. laat men de zilverplaat
weer zakken. De gelovigen blij
ven wachten om een laatste
glimp van de ikoon op te vangen
en verspreiden zich dan over de
bedevaartsplaats om na te bid
den. te biechten, medailles ol
scapulieren te kopen en deze
door de priester te laten wijden
Ongeveer zoals we dat wel ken
nen van Lourdes.
De Nederlandse schrijver Felix
Kutten heeft in 1931 een reis
naar Czestochowa gemaakt. Hij
was er diep van onder de in
druk, ..Wie eenmaal ln die blik
(van de Madonna) geschouwd
heeft, vergeet die niet meer
Polen vergat hem nooit Deze
Madonna bleef de koningin van
het Poolse volk, ook toen het al
zijn naam met zijn land verlo
ren had. Maria's blik hield als
het ware de ziel van Polen zelf
vast als zwevend boven alle
miserie en ellende, opdat die
niet verloren aou gaan. Czes-
tochowa's Madonna, koningin
van Polen".
Dit kaartje geeft een duidelijk beeld
van het verloop van de huidige
grenzen. Tussen de Oder-Weisselijn
en de grens van 1937 ligt het gebied
waarover in de briefwisseling tussen
Pools en Duits episcopaat wordt
gesproken.
ware met een grote sprong over de Ger
maanse landen heen een typisch Latijnse
cultuur, ontleend aan de toenmaals meest
bloelende centra dezer cultuur. Frankrijk
en Italië.
Westers georiënteerd
Duitsland beeft in de kerstening van
Polen zo goed als geen rol gespeeld. De
priester Bohowld, die Mieszko doopte en
met Dombrowka in de echt verbond, was
een missionaris uit Bohcmen. Dc uitbouw
van het kerkelijk apparaat had plaats
onder leiding van kardinaal Gilles, bis
schop van Tusculum, die door Paus
Joannes XIII naar Polen was gezonden.
Tegenover de Duitsers nam Mieszko een
voorzichtig afwijzende houding aan. om
dat hU hun vrome bedoelingen niet ver
trouwde. Het valt weliswaar niet te ont
kennen. dat zij later toch met bun In
vloed in Polen zijn binnengedrongen.
Maar dat Duitsland Polen zou hebben ge
kerstend Is een legende, die geen houvast
vindt ln de historische feiten.
Misschien raken we hier wel aan de
wortels van het conflict, dat zich op het
ogenblik in Polen afspeelt. De Poolse
Kerk staat met haar gezicht naar het
Westen en wel heel in het bijzonder naar
Rome gericht, sinds de tweede wereld
oorlog met vernieuwde hardnekkigheid.
De Poolse regering daarentegen, onder
leiding van Gomoelka, keert haar gezicht
naar het Oosten, naar Moskou. Visjinski
wil Gomoelka wel volgen in zijn nationale
aspiraties maar kan niet dulden dat hij
Polen mét zijn christendom ook zijn
westerse oriëntatie ontneemt. En Gomoel
ka voelt waarschijnlijk bijzonder goed. dat
Visjinski niet alleen religieus maar ook
politiek een heel andere kant uitkijkt, dan
hij als nationale leider graag zou hebben.
Misschien heeft hij juist daarom alles ln
het werk gesteld, om dë komst van Paus
Paulus naar Polen te voorkomen. Ko6ygin
en Brezjnev zijn welkom in zijn land,
maar de Paus van Rome moet erbuiten
worden gehouden. Een veelbetekenend ge
baar dat zijn wortels heeft ln een zeer
oude geschiedenis.
Grafsteen voor koning Casimir IV
Jagrellonczyk, gebeeldhouwd door
de wereldberoemde kunstenaar Vei
Stosz. In dit werk ia duidelijk de
invloed van de romaanse cultuur op
't Poolse artistieke leven zichtbaar.
