DIENSTWEIGERING
Joseph
Schmidt
op grond van evangelie
TOCH IN „TEL UIT JE WINST"?
WET MILD
TOEGEPAST
Jan Loots met
HOBBY VAN
POSTBODE
VRIJDAG 1 APRIL 1966
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 11
(Van onze correspondent
Drie weken geleden heeft Jan Loots uit Enk
huizen in het televisieprogramma ,,De Oude
Draaidoos" van de V.P.R.O. tegenover Simon
van Collem verklaard, dat de V.A.R.A. zijn
hobby, het leven en sterven van operazanger
Joseph Schmidt, niet interessant genoeg vond
voor de quiz „Tel uitje winst". Joseph Schmidt,
die vroeger zo dikwijls voor de V.A.R.A.-
microfoon is opgetreden, zou niet voldoende
stof opleveren om interessante vragen samen
te stellen. In de V.A.R.A.-gids van 19 maart
schrijft deze omroep: „Dat is niet waar. In een
brief van 4 mei 1965 is de heer Loots uit
voerig ingelicht, onder andere over het feit, dat
wij nog honderden aanmeldingen voor de quiz
bezitten." In deze brief staat letterlijk, dat de
omroep ervan overtuigd is, dat Loots' hobby
over het algemeen interessant genoeg is om
als onderwerp in de quiz geplaatst te worden.
En verder: „De V.A.R.A. is de heer Loots van
dienst geweest bij verzameling van materiaal
over de zanger. Het is jammer, dat hij zijn beurt
niet kan afwachten."
Jan Loots krijgt misschien tóch de gelegenheid deel te nemen aan Eerdsnans
quiz „Tel wit je winst". Hij doet het niet voor zichzelf, maar op deze wijze
wil hij brede belangstelling wekken voor de zanger Joseph Schmidt.
gewijd aan Joseph Schmidt e
filmfragmenten) en grammofoonplaten.
De 22-jarige Enkhuizenaar heeft ook
stukje geluidsfilm van „Ein Lied
geht um die Welt". Zijn verzameling
wordt gecompleteerd met boeken, foto"
(zeer bijzondere!) en filmbeschrijvin
gen.
Gelijk met de gids kreeg Jan een
brief om vandaag deel te nemen aan
de kandidatenselectie voor de quiz van
Theo EerdmansDe postbesteller bij
de PTT stond perplex. Een week lang
de tijd om na te denken. De beslissing
weegt zwaar maar naar Amsterdam
gaat hij in ieder geval. „Krijg niet de
indruk, dat ik zo graag voor de televi
sie wil komen. Het gaat er juist om
Joseph Schmidt door middel van deze
quiz de bekendheid te geven die hij ver
dient".
In de kamer van de familie Lpots is
weinig van Jans bijzondere hobby te
bespeuren. Slechts een ingelijste foto op
de televisie en een tekening, gemaakt
door de echtgenoot van mevrouw Rosset-
ti, de Zwitserse dame, die zorgvuldig
het graf van „Kammersanger" Joseph
Schmidt onderhoudt. Het waardevolste
en duurzaamste bezit gaat schuil ach
ter een kastdeur. Wanneer die opengaat
ziet men het grote aantal bandopna
men (met muziek, klankbeeldenprogram-
Nederlandse
interesse voor
Hannover-Messe
(Van een onzer verslaggevers)
DEN HAAG De Hannover-Messe
mag zich steeds meer verheugen in Ne
derlandse belangstelling. Dit jaar be
draagt het aantal Nederlandse deelne
mingen 106, tegen 98 het vorige jaar.
Dit deelde ing. Ernst Patzold, lid van de
raad van bestuur van de Messe, gister
middag mee, tijdens een lunch in
Nieuwspoort, aangericht door de Ne
derlands-Duitse Kamer van Koophan
del.
Nederland is traditioneel toch altijd
al sterk vertegenwoordigd op de Hann
over-Messe, die dit jaar van 30 april tot
en met 8 mei gehouden wordt.
De machine- en werktuigindustrie is
met 29 Nederlandse deelnemers het
sterkst vertegenwoordigd, gevolgd door
de elektrotechniek, kantoormachines,
werktuigindustrie, chemie en kunststof
fen, bouwindustrie en verbruiksgoede-
renindustrie, zoals keramiek, porselein,
glas, sieraden en uurwerken.
De Nederlandse belangstelling komt
overigens niet alleen tot uitdrukking in
het aantal exposanten maar ook in het
grote contingent bezoekers, dat de
Messe pleegt te ontvangen. Min of meer
parallel aan de Messe loopt de Duitse
luchtvaarttentoonstelling die daags voor
de Hannover-Messe op het vliegveld
Hannover geopend wordt en tien dagen
open blijft. Nederland is hierop verte
genwoordigd door de Fokkerfabrieken.
BELANGSTELLING
[et is moeilijk te vertellen,
ik juist Joseph Schmidt als onderwerp
mijn hobby koos. Ik begon
streeks mijn zestiende jaar pas échte
belangstelling voor hem te kiijgen. Mijn
vader en moeder zijn wel eens naar de
VARA-zomerfeesten geweest, toen Jo
seph Schmidt daar optrad. Zij vertelden
er thuis zo dikwijls over, dat het mij
begon te interesseren.
De op 4 maart 1904 in Roemenië ge
boren zanger heeft een grote wereld
vermaardheid gekregen. Eerst zong hij
als voorzanger in de joodse synagogen.
In 1924 vertrok hij naar Berlijn
studeren aan het conservatorium. Vijf
jaar later maakte Nederland voor hei
eerst kennis met Joseph Schmidt. Kor
te tijd daarna maakte hij zijn debuut
voor de radio in de opera „De Afrika-
Zijn eerste grote succesfilm „Eir
Lied geht um die Welt", ging in 1933
in Berlijn in première. Hoewel hij in
bijna alle landen ter wereld optrad,
zijn bezoek aan Amerika in 1937 een
hoogtepunt. Met de inval van de Duit
sers werd echter ook het zonnige leven
van- de jood Joseph Schmidt overscha
duwd. Hij ging naar Frankrijk
trachtte vandaar naar Zwitserland te
ontvluchten. Twee keer mislukten de
pogingen, maar in de nacht van 7 op
oktober 1942, toen hij verstopt in e<
wagen hooi het vrije land binnenkwam
leek het erop, dat de zon weer voor hem
zou zijn gaan schijnen.
PROTEST
„Helaas is dat niet meer gebeurd"
vertelt Jan. „Hij kwam terecht in eei
interneringskamp oud fabrieksgebouw
zonder bedden). Krampen in ziin borst
duidden echter op een slechte gezond
heid. Op 15 november 1942 werd hij uit
het Kanton Spital in Zürich ontslagen na
daar twee weken opgenomen te zijn
geweest. Hij was toen volgens de dok
toren geheel geschikt om naar 't kamp
terug te gaan, ondanks de protesten van
een met Schmidt bevriende arts, die op
zijn ernstige hartziekte wees. Een week,
voordat hij ten behoeve van de vluch
telingen in Zwitserland zou concert^en.
werd „het zonnetje van het kamp", z'o-
als men hem daar noemde, in restau
rant „Waldegg" getroffen door een hart
aanval, die een einde aan zijn leven
maakte", zo besluit de Enkhuizer het
verhaal over Joseph Schmidt.
„Ik heb wel eens onderzocht, wat er
met Joseph Schmidt gebeurd Is in Zwit
serland en waarom hij niet de behan
deling kreeg, waar hjj recht op had.
Men komt daar echter heel moeilijk
t het
juiste ervan wil ik tóch weten".
Jan Loots gaat logeren in het hotel
letje, waar de wereldberoemde zanger
overleden. Er komen daar meer be
wonderaars van de joodse zanger. Maar
waarop enkele Joseph
Schmidt verheerlijken, vindt Jan Loots
toch wel overdreven. „Er komen men
sen bij het graf, die er de hele middag
gaan zitten huilen. Goed, wij brengen
ook wel even een bezoek aan zijn laat
ste rustplaats, maar huilen, nee".
„Ook gaan we ieder jaar eventjes
lar de kamer, waar hij is gestorven.
Daar is eens een vrouw geweest, die
'n ziekelijke verering koesterde voor
de zanger, dat zij per se een nacht op
de sofa Schmidts sterfbed wilde
slapen".
FAMILIE
De grote belangstelling voor het Je
in en werk van de „Kammersanger"
hebben tot tal van speuracties geleid.
Hij schreef personen aan, die destijds
met Joseph Schmidt samenwerkten of
hem gekend hebben. Ook ging hij op
zoek naar verdere familieleden van de
operazanger. Via de burgerlijke stand
Roemenië kwam Jan achter het adres
n Josephs zuster en broer met wie
hij momenteel geregeld contact onder
houdt. Met enkele andere bewonderaars
in het buitenland heeft Jan een actie
ondernomen de bTöeh van de operazan
ger, die in Israël woont, te helpen in
de benarde omstandigheden, waarin hij
zijn gezin zich bevinden.
Uit de briefwisselingen is duidelijk
geworden, dat de familieleden van de be
kende zanger het financieel moeilijk
hebben gekregen. Van de 600.000 pla
ten, die tegenwoordig nog per jaar in
omloop worden gebracht, strijken de
platenmaatschappijen zelf alle winst op.
Al de platen, die Schmidts familieleden
hadden zijn vernield. Geld om nieuwe
platen te kopen hebben zij niet.
OVERLIJDENSAKTE
In de keurig verzorgde plakboeken
van Jan Loots bevindt zich behalve
bijzondere foto's het uittreksel van de
overlijdensakte. Onlangs heeft hij bo
vendien een serie unieke foto's gekre
gen uit de particuliere verzameling van
twee Weense schrijvers, die tevens een
autobiografie aan het leven van de zan
ger hebben gewijd.
De hobby van de Enkhuizenaar is
lang niet uitgeput. „Je denkt steeds,
dat je aan het einde bent, maar telkens
weer blijkt, dat het niet zo is. Er is
nog zoveel, wat ik over Joseph Schmidt
zou willen weten..."
(Van een onzer verslaggeverst
Elders op deze pagina leest n de toelichting bij het beroep op de
wet gewetensbezwaren militaire dienst van Wim. de Berg. Hij is
één van de gemiddeld tweehonderd jongens, die jaarlijks van
militaire dienstplicht worden vrijgesteld vanwege gewetensbezwaren.
Wat zijn dat precies? „Ernstige gewetensbezwaren in de zin van
deze net zijn de onoverkomelijke gewetensbezwaren tegen de ver
vulling van militaire dienst van hem, wiens godsdienstige of zedelijke
overtuiging hem deelneming aan elk "oorlogsgeweld verbiedt.
den vragenlijst invullen. Tevens dient
hij ..drie te goeder naam en faam be
kend staande" personen te noemen in
verband met getuigenverklaringen. Ten
slotte verlangt men een toelichting,
waarin de redenen van militaire dienst
weigering worden genoemd.
De maatschappelijk werkster van het
ministerie van Defensie stelt een onder
zoek in. evenals de psychiater.
Het gesprek met de Commissie van Ad
vies in Den Haag.
Pater H. H. J- M. Gall werkt on het
Nationaal Bureau voor de Kinderbe
scherming en zit al bijna twintig jaar
in de adviescommissie, die een onafhan
kelijk oordeel uit moet spreken over de
aard van de gewetensbezwaren, die door
dienstweigeraars te berde worden ge
bracht. De commissie adviseert de minis
ter van Defensie: erkennen, nlet-erken-
nen of nader onderzoek- De commissie
leden ontvangen een kcurings-, sociaal
en psychiatrisch rapport. Het gesprek
met de gewetensbezwaarde is de laatste
schakel in de keten.
De bezwaren kunnen zich richten:
hetzij tegen de vervulling van militaire;
dienst, bepaaldelijk gericht op strijd met
de wapenen;
hetzij tegen de vervulling van militaire
dienst van welke aard ook.
Tot zover artikel 2 van de wet gewe
tensbezwaren militaire dienst (d.d- 27
september 1962. St-bl- 370).
In het eerste geval gaat de persoon in
kwestie naar de Mobiele Colonnes in
Crailoo (Bussum). Hij hoeft dan géén
wapens te dragen en, te hanteren maar
valt onder de krijgstucht, maar in het
tweede geval wordt de persoon in kwes
tie tewerkgesteld. Tot de tweede catego
rie behoort het leeuwedeel van de
dienstweigeraars. Wie zich niet op ge
noemde wet beroept loopt de kans in
de gevangenis te belanden. (Duur straf,
afhankelijk van stabiliteit, van 1-2%
jaar).
Procedure
De toelichting van Wim de Berg kwam
uiteindelijk in aanmerking voor erken
ning. Dat heeft heel wat voeten in aarde
gehad. De procedure is in grote lijnen
als volgt:
De principiële dienstweigeraar dient een
verzoekschrift in bij de minister van
Defensie.
Hij moet vervolgens een hem toegezon-
Pater Gall: ..De wet wordt uiterst mild
toegepast. In geval van twijfel zijn we
geneigd door te slaan naar advies voor
„erkenning". De moeilijke vraagstelling
heeft alleen de bedoeling om een ant
woord uit te lokken, waardoor de argu
menten duidelijker uit de verf komen".
Wim de Berg: ..De commissieleden de
den hun best om mij een eerlijke kans
te geven, maar sommige vragen bij
voorbeeld over politieel optreden stel
len een pacifist voor een probleem,
waarvoor in zijn denktrant domweg geen
oplossing bestaat".
Mr. Hein van Wijk. radicaal pacifist en
autoriteit op het gebied van de dienst
weigering: „Ze mieren over politiege-
weld. Strikvragen vallen niet binnen het
kader van de gewetensproblematiek. De
Duitse rechtspleging is op dit punt veel
eerlijker. Dat gesprek is geheimdoene-
rij. Lankhorst (PSP) heeft eens gezegd:
„De geloofsbelijdenis doe je ook in het
openbaar- Daar ben ik het helemaal mee
eens. Bovendien: in geval van een afwij
zende beslissing, is een „beroep op de
kroon" niet mogelijk. Achter die for
mule verschuilt zich het ministerie van
Defensie".
Adviescommissielid Gall: „We zijn geen
advocaat. Van rechtspraak is geen spra
ke". Mr. Hein van Wijk: „Het gaat hier
om een onderdeel van een rechtsgeschil
over toepassing van de grondwet".
Vertrouwensman
..Volgens mij maakt de aanwezigheid
in voorziet de nieuwe wet. de oude
niet geen enkel wezenlijk verschil
uit. Als zijn aanwezigheid de gewetens
bezwaarde gerust kan stellen, dan is dat
een gelukkig gevolg" Mr. Hein van Wijk
ziet de instelling van een vertrouwens
man als een winstpunt, „hoewel wij
nog niet zoals in Engeland rechts
bijstand kennen. Daar mag in geval
van dienstplicht - de advocaat mee. Ik
beschouw medeplichtigheid aan oorlog
als een misdrijf Iemand die juiste ge
wetensbezwaren oppert heeft het volste
recht op volledige vrijstelling" De com
missie erkent alleen gewetensbezwaren.
Verstandelijke en gevoelsbezwaren tel
len wat dit betreft niet mee.
Behalve het eerder genoemde verschil
tussen de oude (19231 cn nieuwe (1962.
ingevoerd december 1964) wet ten aan
zien van de vertrouwensman is het prin
cipiële andere verschilpunt, dat men
zich vroeger volgens de wettelijke for
mulering niet kon verenigen „met
het doden van de medemens, ook niet
in geval van overheidsbevel", terwijl het
bezwaar zich nu richt tegen „deelneming
aan elk oorlogsgeweld". (Oorlogsgeweld
„Ik doe een beroep op de
wet gewetensbezwaren mili
taire dienst op grond van
het evangelie van Jezus
Christus. De boodschap die
Christus brengt is die der
liefde, der Goddelijke Lief
de. Deze liefde vraagt
om een menselijke liefde
als antwoord. Een richtlijn
voor deze menselijke liefde
vormen de geboden. Duide
lijk laat Christus zien dat
het menselijk handelen ge
richt moet zijn op God
en op de naaste. Zelfhand
having en zelfverheerlijking
zijn uit den boze, laat staan
als dit moet geschieden ten
koste van een ander.
De taak die een christen ten
opzichte van zijn medemens
heeft is dan ook een dienen
de: zij bestaat uit het ver
kondigen van het evangelie
en het dienovereenwom-
stig handelen. Wat hierover
voor een enkel christen ge
zegd is, geldt ook voor de
christen in de gemeenschap.
Daar moet dan aan worden
toegevoegd, dat hij er zich
niet toe mag beperken zich
„christelijk" te gedragen
ten opzichte van dié mensen
die zich in dezelfde gemeen
schap bevinden, maar ook
de mensen daarbuiten moet
hij tonen dat God liefde is.
Immers Christus heeft zich
ook niet beperkt tot het
volk van Israël, maar heeft
zich gewend tot heel de
wereld.
Maar het is mij onmogelijk
te tonen dat God de wereld
liefheeft wanneer ik mijn
medemens, wie dat dan ook
is, haat; het is mij niet
mogelijk te tonen, dat
Christus de weg ten leven is
wanneer ik mijn naaste
dood. Dit besef heeft mij
ertoe gebracht op grond
van Gods woord een beroep
te doen op de wet gewetens
bezwaren militaire dienst."
Op het ogenblik wordt ongeveer 80 pro
cent van de gewetensbezwaarden erkend.
Na het in werking treden van de nieuwe
wet liep dit aantal, zo zei men ons, op
tot 93 procent»
Tewerkstelling
D).
Men kan worden te werk gesteld In
De Rijks Psychiatrische Inrichting. Mr.
van Wijk. ..Er zitten bezwaren aan het
loslaten van „labielen" op krankzinni-
Kamp Vledder (Drente). Hier komt het
..overschot" terecht.
Bijzondere Jeugdzorgkampen.
Deltadienst en Staatsdrukkerij te Den
Individuele posten voor afgestudeerden.
In kamp Vledder heersten aan het eind
van het vórige jaar wantoestanden: er
waren hongerstakingen en er werden
vernielingen aangebracht. Het gedrag
van de kampbewoners waarover we in
dit bestek niet verder uitweiden, werd
scherp afgekeurd.
Wim de Berg: „De houding van
vele dienstweigeraars is aanvechtbaar.
Men moet niet vergeten, dat men in
hetzelfde schuitje zit als militairen."
Dienstweigeraar C. Inja (62), door het
departement van Defensie aangesteld
als geestelijk verzorger voor gewe
tensbezwaarden, zegt: „Die jongens
moeten loyaal opdraaien voor de con
sequenties. Ook in de bossen van Vled
der."
Werkzaam op het terrein van de dienst
weigering zijn onder meer:
Algemene Nederlandse Vredes Actie
(radicaal pacifisme).
Kerk en Vrede christen-pacifisten),
Doopsgezinde Vredesgroep,
Het Informatiecentrum Dienstweige-
kerkelijken).
De drie eerstgenoemde instellingen vor
men het Centraal Vredesbureau. Zitting:
Singel 452, Amsterdam (iedere dinsdag
avond).
in het Informatiecentrum Dienstwei-
rlng, Postbus 5052, gesprek na af
spraak.
Koude oorlog
Tussen de doopsgezinde Vredesgroep
in het Informatiecentrum Dienstwei
gering vyoedt een koude oorlog. De
heer Inja (doopsgezind) verwijt Fries
de Vries van het Informatiecentrum:
„H(j wil een neutrale voorlichtingsor
ganisatie en dat kan volgens mij niet."
Fries de Vries: „wy willen best sa
menwerken, maar wy staan een per
soonlijk gesprek voor en Inja c.s. een
groepsgesprek. Dat Is- een kwestie van
methodiek.
Pater Gall: „Een gedegen voorberei
ding door het van buiten Ieren van vra
gen en antwoorden zou weinig zin heb
ben. Je merkt zo, wanneer iemand
met cliché-antwoorden over de brug
komt. Slimheid zal weirflg helpen. We
verwachten echt geen juridisch slui
tend betoog. Wel hebben we waarde
ring voor een oprechte mening. Strik
vragen z(jn er niet bij."
De heer Inja verstrekte ons enige cijfer
materiaal „Ik gaf tot nu toe 2400
inlichtingen. Onder de 140 belangstel
lenden in 1965 bevonden zich 28 her
vormden, 42 buitenkerkelijken en 11
i rooms-katholieken. (In 1964 waren dat
er drie). Verder: 16 doopsgezinden en
diverse andersdenkenden."
De heer Inja breqgt het grote aantal
katholieken in verband met de ency
cliek „Pacem in terris", maar pater
Gall constateert geen merkbare in
vloed. „Vergeleken bij twintig jaar ge
leden weigert een gelijk aantal rooms-
katholieken dienst." Tijdens de moei
lijkheden in Indonesië (1954), Nieuw-
ïuinea (1962) en Vietnam (1965) liep
iet aantal weigeraars beduidend op,
:o bleek ons uit de gegevens van de
neer Inja. Volgens pater Gall was er
ln bepaalde gevallen eerder sprake van
een psychologisch beïnvloede mening
dan van een morele of principiële over
tuiging.
Fries dc Vries gelooft In con toe
nemende belangstelling voor de dienst
weigering. De protestsong vindt weer
klank en de eigentijdse problemen,
die tegenwoordig in het onderwijs
gesteld, werken bewustwording op jon
gere leeftijd ln de hand, is zün me
ning.
Christenplicht
Tot besluit laten we dominee Kr.
Strijd (Kerk en Vrede) aan het woord:
„Het aantal weigeraars is klein, om
dat een heleboel jongens by voorbaat
al worden afgekeurd. Bezwaren heb
ben tegen dienstweigeren ls negatief.
De goede gewetensbezwaarde komt
met een positief alternatief op de prop
pen. Ik ken een Amerikaan die zich
voor een voedselexperiment beschik
baar stelde. Hy hield er een hart
kwaal aan over. maar zeult niet. Ieder
een die zich met het evangelie ver
bonden acht moet tegen dit massale
vernietigingssysteem kort en vanzelf
sprekend „neen" zeggen. Jammer dat
theologen niet in dienst moeten. Ze
zouden dan uit eigen ondervinding we
ten wat weigeren betekent en wat
de bajonetsteek. Als er een pop staat,
zeggen ze: „Dat ls een Rus, steek 'm
Pausen hebben zich by voortduring
verzet tegen dienstdwang, maar zij
werden door de Kerk in de steek gela
ten. Iemand die soldaat ls. blijft chris
ten. Hij dwaalt alleen op dit punt. De
schuld berust voor een groot deel bij
de Kerk. Als christen moet je dienst
weigering zien als geloofsgehoor
zaamheid, net zo goed als ik ook niet
berust ln prostitutie. Er zyn twee mo
gelijkheden. Je kunt ln dienst gaan of
niet. Het evangelie laat maar één mo
gelijkheid open."
