KLEIN TREFPUNT TUSSEN BONVIVANT
JAAP EDEN EN GRANIETHARDE SCHENK
Dure ijsstadions in vele gevallen weggegooid geld
Noteer bij
•A DI
ZATERDAG 5 FEBRUARI 1966
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 13
(Van onze sportredacteur Jan Lutz)
„Ard Schenk is een fenomeen, ik kan voor
deze schaatser gewoon geen woorden vinden"
aldus de bejaarde vice-president van de
Internationale Schaatsbond, de Zweed Sven
Laftnian. Later legde hij er in zijn bewonde
ring voor de Europese kampioen en jager op
wereldrecords nog een schepje op in een
interview met een Zweedse krant: „Deze
Schenk is ongetwijfeld de beste schaatser die
de wereld ooit heeft gekend". Sven Lal man
kan daarover wel oordelen, want in zijn lange
leven heeft hij menige hardrijder zien komen,
Tussen 1890 en 1966
zijn vele schaats-
keizers geweest
Een vergelijking tussen Jaap Eden
en Ard Schenk heeft slechts een klein
trefpunt. Eden werd beschreven als
..een oersterk mens, een brok gezond
heid. een waarachtig natuurtalent". Hij
beschikte over een glaszuivere techniek
en een aangeboren. excellente stijl.
Daarmee houdt de vergelijking op.
Jaap Eden dacht dat hij met zijn ge
zondheid alles kon doen, hij leefde er
dan ook naar, lustige zaken liet hij
er allerminst voor staan. De grote sport
pionier Pim Muller, die Jaap Eden heel
goed heeft gekend en geobserveerd,
schreef over Groningse Jaap: „Hij
heeft te Hamar goed getraind, doch
leeft niet bedaard genoeg en heeft
voortdurend een kolossale sigaar in be
werking. Ook geloof ik. dat het wielrij-
den hem geen kwaad zal doen, doch
dat hij er te lang mee doorgaat, en na
september niet meer moest snelwiele-
ren, maar een week of drie absolute
rust nemen en daarna voor de winter-
campagne beginnen, daar hij anders
binnen een jaar of drie ln krachten zal
gaan verminderen". Muiier had 'n voor-
uitziende blik. Drie jaren heeft Jaap
Eden als een dictator geregeerd ln de
schaats- en wielerwereld. Toen was het
afgelopen. Na die drie grote en onver
getelijke jaren besloten met het wereld
kampioenschap hardrijden In St.-Pe
tersburg (thans Leningrad) in 1896
werd Jaap professional. In zijn nieuwe
status leverde Eden nog een fenomena
le prestatie door ln mei van dat jaar
ln Bordeaux het werelduurrecord op de
kilometer op 1.16.6 te brengen, Jaren-
lang bleef dat record op zijn naam
staan. Hij ging naar Amerika, maar
de hele trip met zoveel optimisme te
gemoet gezien,*werd een. grote misluk
king en toen Jaap Eden in 1898 terug
keerde, was het met hém gedaan. Hij
probeerde het nog wel, reed hier en
daar. won nog eens ergens, maar was
niet meer de onoverwinnelijke, de gro
te kasmagneet In 1905 is het met zijn
weergaloze carrière afgelopen, de
krachten waren op. "t lichaam was versle
ten door een te gemakkelijk leven. De
armoede begon steeds knagender voel
baar te worden. En dan de wetenschap,
dat Jaap Eden met zijn enorme kwali
teiten als sportman schatrijk had kun
nen zijn. Met het schaatsen zou hij niet
zoveel hebben kunnen opstrijken, maar
daarentegen het driedubbele met fiet
sen. In die tijd van de keiharde munt
kon hij als supersportman vragen wat
hij wilde, een 40.000 gulden per jaar
en dat in die tijd was een astrono
misch kapitaal. Eden verdiende het.
maar joeg het er nog sneller doorheen.
Hij vertoefde vaak in het vrolijke Pa
rijs en dat werd hem noodlottig. Zelfs
voor zijn oersterke body. zijn granieten
natuurtalent was het vlotte leventje in
de Franse metropolls te veel; hij train
de bijna niet meer. omdat hij er de tijd
niet voor had. Hij verviel van kwaad
tot erger. werd in bittere armoede nog t^h'had'Bmkman'hët talent
sigarenwinkeltje hee, groQt
naar de top zien opklimmen en ook menig
maal zien vallen. Het is een merkwaardige
toevalligheid dat een goede halve eeuw ge
leden om precies te zijn 3 februari 1925
een schaatsgrootheid stierf die drie jaren
lang de toenmalige sportwereld verbaasd
had doen staan door zijn fantastische pres
taties, die hij schijnbaar met het gemak van
een kampioen-goochelaar uit zijn mouw
schudde. Ondanks die halve eeuw tussen zijn
staat een monument van Wageningse beeld
houwer August Falise, waarop Jaap Eden
meer als de wielrenner dan als de ongeëve
naarde schaatskoning wordt geëerd. Want
als coureur was hij minstens zo groot als op
de gladde ijzers, zo niet groter. In het fiets-
zadel vergaarde hij maar liefst zestien
kampioenschappen en als hardrijder „maar"
drie wereldkampioenschappen (1893, 1895,
1896) en vijf wereldrecords, waarvan dat op
dood en het huidige nationale schaatswonderde 5000 meter op 25 februari 1894 in Hamar
Ard Schenk is zijn naam nog altijd een le- (8.37.6) twintig jaar stand zou houden,
gende: Jaap Eden. Op zijn graf in Haariem
Legendarische
Hjallis
Andersen
schreef:
„Je moet
hard zijn
als
diamant"
kampioen zijn geworden. De voormali
ge Lierenaar had een schema van 17
min. 17. maar reed zo goed dat hij op
17.13 uitkwam, hetgeen 37 sec. sneller
was dan Wim v. d. Voort. De 's-Gra-
venzander moest met een tweede plaats j
genoegen nemen. langrud, de Noorse brandweerman
Op die 10.000 meter, de grote race sverre Farstad, de onvergetelijke Hjal-
van Broekman naar de titel, tikte Sie- mar Andersen, de leuke altijd goedge-
be v. d. Zee ineens driftig tegen de |1Umeurde Hjallis. die heel populair de
de ruit van het radiohokje Wij keken Danny Kaye .an het Ijs" werd ge-
om. Hij begon te gebaren, met een wit noemd! Deze vrachtwagenchauffeur uit
vertrokken gezicht. Wij begrepen er Trontheim was stellig geen natuurta-
niets van. Even later kwam een Noor- |prit maar had de ware veehtersmen-
se journalist op ons toe en vertelde in taliteit. een ongelooflijke eerzucht en 'n
het Engels: „Uw land staat onder wa- nje4 breken wilskracht, drie factoren,
ter. duizenden mensen zijn al verdron- (1ie hem naar de hoogste top in zijn
ken... Het aantal slachtoffers bleek sport, het hardrijden, hebben gevoerd,
gelukkig minder te zijn, maar de ca- Noors, Europees en wereldkampioen
tastrofale watersnoodramp van februa- j tussen 1950 en 1953, wereldrecordhou-
ri 1953 overvleugelde natuurlijk volko- der op de in.000 meter op de prachtige
men het nieuws van Broekmans Euro- jjsbaan van Davos in 1949 met 16.57.4;
pese titel. Aan de telefoon zei men ons wereldrecordhouder in 1951 op de 5000
's avonds: ..Bel maar een klein stukje meter in 8.7.3. dito op de 10.000 me-
door, we hebben er nu in de krant heus tpr in j949 16.57.4). In 52 16.51.45 en
1953 (16.32.6). In zijn boek over zijn
schaatscarrière schreef hij later:
.Sportvis een bron
geen plaats
Lastige duivel
Ard Schenk de beste rijder aller tij
den? Het is natuurlijk een formule
ring, die nooit geheel opgaat. In de voet
ballerij kreeg Stanley Matthews deze
betiteling, maar nu zijn er een Euse-
bio, een Pele, een Santa Maria enz.,
die nóg beter zijn. Op schaatsgebied
is er een Noor Alex Paulsen geweest,
echte lastige duivel.
voedsel, onontbeerlijk voedsel,
voor onze jeugd".
Toen kwamen de Russen. Boris Sjll-
kov begon al meteen met het mooie we
reldrecord van Kees Broekman op de
5000 meter (in 1952: 8.06.6) op de
sprookjesbaan van Alma Ata in de re
publiek Kazakstan te verpulveren. Hij
was dp perste hardrijder ter wereld,
die de tijd op die afstand onder de 8
minutengrens bracht. Met liefst 21
weergaloos kon schaatsen. Hij, uitvin- conden ging het record van Broekman
der van de Noorse schaats (kortweg eraan (7.45.6). De Russen rukten op.
„Noor"), leeft nog voort in zijn vondst Jury Sergeyev bracht het wereldre
de Axel Paulsensprong, voor het eerst in cord 500 meter op 41.2; Tsalkin de 1500
1882 te Wenen gedemonstreerd meter op 2.12.9; Pael Belyaef de 3000
(thans kortweg „Axel") En verder meter op 4.42.1. Europese en wereld-
de vermaarde Noor Oscar Mathi- titels werden het domein van de
sen, zeer talentvol en de schaatskoningschaatsberen uit Rusland Europees
in de periode 1908-1914. Tragisch was in 1954, 1956, 1957, 1958, 1961; wereld
zijn einde. In een vlaag van verstands-1 titel 1953. 1954, 1956, 1958 en 1960. Knut
verbijstering doodde hij in 1954 hij Johannesen zat er een jaar tussenin.
maardheid was de Fin Claa .Tbunbei g. kampioen
Op het graf van Jaap Eden in Haarlem staat dit monumenteen laatste hulde
van de nationale sportwereld voor deze legendarische hardrijder en wielrenner
bij de eeuwwisseling. Het beeldt de vermaarde Jaap als wielrenner uit. een
tak van sport, waarin hij nog meer titels en records vergaarde dan op de
gladde ijzers.
die het liefst in Noorwegen verbleef,
naar voren kwam het pad gekruist van
Kees Broekman. En Andersen, 'n enor
me fighter, bleek juist iets meer te heb
ben dan de Nederlander. Dat speelde
Broekman parten bij zijn opmars naar
de schaatstop. Bovendien al beweerde
hij dan steeds dat hij natuurlijk wel
wedstrijdzenuwen had, maar voor het
overige een hele ijskoude was had
hij toch niet de vechtmentaliteit, het
doorzettingsvermogen van zijn streek
genoot Wim van de Voort, een jongen,
die pas stopte als de finish was bereikt.
Deze harde jongen, die aanvankelijk 't
i leven van de vrolijkste kant bekeek en
dan ook bijzonder lustig leefde, schafte
van de ene op de andere dag het ro
ken en drinken af en werd hardrijder.
Zijn grote eerzucht vulde de hiaat aan,
die hij kwalitatief miste. Thunberg
werd Europees en wereldkampioen en
werd tweemaal olympische titelhouder.
De Noor Ivar Ballangrud was 'n speci
men van een bijna volmaakt technisch
rijder. In het olympische jaar 1936 werd
hij Europees en wereldkampioen
i 1959
l de Fin Jarvinen ln
datzelfde jaar wereldkampioen. Neder
land kwam eindelijk ook weer naar vo
ren met Jan Pesman, Jeen van de Berg.
Wim de Graaf, Anton Huiskes. Rudie
Liebrechts en Henk v. d. Grift. De rij
der uit Breukeken brak de Russische
hegemonie in 1961. Het Jaar was veel
belovend begonnen met een tweede
plaats voor de stoere boerenzoon uit de
provincie Utrecht bij het Europese
toernooi in Helsinki achter de Rus Ko-
sitsjkin. Pal daarop ln Gotenburg ja,
ja, dezelfde stad waar zo dadelijk onze
greep driemaal het goud op het olym- Ard Schenk zijn race op het wereld- Rudie Liebrechts kan Nederland
pische ijs. Na de oorlog doemden de kampioenschap wil hebben was de luttele weken in Gotenburg op een bril-
Fin Lassi Parkkinen op, pupil van Bal- volgorde andersom. Van de Grift bo- jante wijze he» hoofdstuk 1966 sluiten.
Per Ivar Moeevenals Ard Schenk in militaire
AM /1/fnp dienst, heeft een boek geschreven. Het *s
l getiteld: „De jongen op het ijs'' Hij hoopt met
I dit boek fe dragen tot een nog grotere belangstelling voor de schaatssport
onder zijn jeugdige landgenoten. Per Ivar Moe is eenvoudig gebleven Andere
bekende sportlieden zouden een door hen geschreven artikel of boekwerk
waarschijnlijk getiteld hebben: „M\jn overtcinning" of ..Mijn weg naar het
wereldkampioenschap". Het Noorse schaatsfenomeen niet. Hij is 'n groot sportman!
venaan, de Rus tweede. En... de jonge
Vlaardinger Rudie Liebrechts op de
derde plaats. Een onvergetelijk jaar.
Van der Grift is het jaar daarop nog
tweede geweest bij het wereldtoernool
ln Moskou. Het was daarna weer de
beurt aan de Noren, aan Niels Aaness,
Johannesen en Per Ivar Moe, aan de
Zweed Jonny Nilsson. de Rus Antsson,
Europees kampioen 1964 ln Oslo en Jo
hannesen wereldkampioen In Helsinki
1964. Twee jonge Nederlandse rijders
lieten al van zich spreken, Ard Schenk
en Kees Verkerk. In 1965 grepen de Rus
Matoesevitsj (Europees) en Per Ivar
Moe (wereld) de titels.
Het ls vanzelfsprekend ondoenlijk ge
weest in deze beschouwing over drie
kwart eeuw hardrijden alle schaatsfigu
ren van betekenis de revue te doen pas
seren. Dat is ook niet direct het doel
geweest. Naar voren hebben wij willen
brengen de opmars van de cracks op
de gladde ijzers, de grote rol, die het
kleine Nederland heeft vervuld tussen
de machtige schaatsnaties. Het zit er al
bijna in, dat aan het grote hlstorleboek
van het hardrijden zo dadelijk een nieuw
hoofdstuk kan worden gevoegd, waarin
Nederland weer eens zo oppermachtig
naar voren komt hls ln de periode Jaap
Eden. Met Ard Schenk, bijna in de
vorm van de superatleet, Kees Ver
kerk. tomeloze doorzetter en een weer
galoze vechter, en de schoonheidsrijder
">C
hardrijder
OLYMPISCHE IJSARENA
IN SQUAW VALLEY
PROOI VAN SLOPERS
(Zweden betalen
dik aan toto
schappijen, die in Europa de sporttoto
organiseren, heeft een overzicht ver
strekt. hoeveel de Europese landen per
Inwoner per totoweek gemiddeld Inzet
ten. Uit dit overzicht biykt, dat de ge
middelde inzet per inwoner ln Zweden
verreweg het hoogst ligt. Ook Ln West-
Duitsland en in Hongarije liggen de
gemiddelde Inzetten per inwoner rela
tief hoog, maar in beide landen zijn de
lotto-Inzetten meegerekend. Ook Tur
kije heeft een hoog gemiddelde. Om
gerekend ln Nederlandse guldens was
de Inzet per Inwoner In het weekeinde
van 23-24 oktober 1965 als volgt:
Denemarken f0,28; Finland f0,37;
Noorwegen f 0,48; Zweden f0,64; Bel
gië f 0,10: West-Dultsland f 0.56; Italië
f 0.17; Nederland f 0,115; Oostenrijk
f 0,06; Portugal f 0,10; Zwitserland
f 0,27Spanje f 0,18; Polen f0,09; Tsje-
cho-Slowakije f0,56; Hongarije f 0,61
Bulgarije f0,04; Griekenland f0,03;
Zuidslavië f 0,02; Roemenië f 0,06;
Turkije f 0,04.
TOTOWEDSTRIJDEN
door vrienden t
in Haarlem geholpen, amper 51 jaar 'échieef
stierf de grote Jaap Eden in 1925. De "e,
sportwereld bracht geld bijeen voor een meter ai
grafmonument al» een blijvende berin- tblad nlet ..Een nieuwe Jaap Eden
nering aan deze sportcrack, die 70 ontdekt0" Het werd toch niet waar al 1 INNSBRUCK Op 9 februari 1961 klonk de laat-
doodjammer te nonchalant met zijn L Broekman enkele knappe reaul- I klaroenstoot ,an de Wi,.tempelen. Sindsdien
krachten was omgesprongen. Zijn la, H,am< Ander8e„ heeft cens ,„,01-1 gaat het er in het prachtige ijsstadlmi van Inns-
zwakke mentaliteit, een volkomen ge-1 de dl0 gezegd: Ee„ groot kampioen broek niet zo olympl.ch meer aan toe. Typisch
""u "lfdl»c,Pllne werd m"at- moet vrijwel voortdurend alle menae- Zwitserse mannen
lijke gevoelens en verlangens onder- hun zogenaamde
'drukken. Hij móg er niet aan toegeven, cieuz
Hij moet hard zijn als een diament". pen i
Broekman juist niet. Hjallis pen
schappelijke ondergang.
Opvolgers
met ilikke buiken bedrijv<
rije-styi-rijden Waar eens
slanke melsjesbenen te zien waren, stai
nu en dan ook al paardehoeven en beatgri
nken er op verschillende avonden meer
gra-
Andersen was er niet bij in Hamar waal d.
Eenmaal heeft Nederland gedacht 'n 1953 i<ees Broekman greep toen zijn eens ee
opvolger van de legendarische sportfi- grote'kansen en werd Europees kampi-
guur Jaap Eden te hebben ontdekt. Dat
was Kees Broekman, de atletisch ge
bouwde Westlander, een ijskoude, uit j Wij herinneren ons dat nog als de dag
een sterk geslacht, een rijder, van wie van gisteren. Achter ons op de perstrt-
zijn streekgenoot Piet Keizer al had ge- bune stond het houten radiohokje. Ver
zegd: „Let op die jongen uit De Lier. slaggever was Siebe v. d. Zee (thans on-
daar steekt een groot kampioen in" derdirecteur AVRO en hoofd van de
Kees Broekman werd voor Nederland t v-sectie van die omroep). Merkwaar
de eerste Europese kampioen, in 1953 dig was wel dat Wim v d Voort
te Hamar. Hjalmar Andersen, de zeer na drie afstanden het klassement aan-
populaire Hjallis. had op het moment voerde. Het ging bij de 10.000 meter om
dat de jonge Nederlandse schaatscrack, 17 seconden. Als hij dat aantal niet zou
nodig is. Natuurlijk komt er ook nog wel
eens een echte sportliefhebber in de hal. maar veel
en veel te weinig. Zuivere sport is niet zo bevorder
lijk voor de handel. Het is niet alleen het ijssta
dion van Innsbruck dat met dit probleem wordt ge
confronteerd. Ook In Cortina en Squaw Valley in
teresseerde niemand zich meer voor de kostbare
hal toen de Winterspelen waren beëindigd. Corti
na Is tegenwoordig nog zo'n beetje een trainings-
plaats voor kunstrijders (sters) uit de gehele we
reld.
Met het ijsstadion van Squaw Valley liep het min
der gelukkig af. Er werd schroot van gemaakt
Weliswaar werd Squaw Valley een goede win
tersportplaats, maar de prachtige overdekte ijsha'
was reeds van het begin af een verliespost.
De hal in Innsbruck bleef dus overeind, maai
daar is dan ook wel alles mee gezegd. Er is geen
schroot van gemaakt, want „zakelijke doeleinden'
hielden het bouwwerk overeind. Innsbruck balan
ceert dus zo'n beetje tussen Cortina en Squaw Val-
Bruno Holfeld, directeur van de Wiener Eisrevue
van 1 januari 1963 tot eind 1964 en exploitant van
de Olvmpia Hall zegt over zijn voormalige werk
terrein „De hele accommodatie is alleen levens
vatbaar als „meervoudige" hal. Vele gebeurtenis
sen zcuden kunnen plaatsvinden in samenwerking
inet de Wiener Stadshalle".
Dr. Eigel. de machtigste figuur uit de Oosten
rijkse schaatswereld, merkt daarover op: „Men
had bij de opzet van het geheel veel verder moe
ten denken. Bij de bouw van een, meervoudige hal
heeft men een ruilmogelijkheid. De bouwers van
dergelijkp sportpaleizen zullen daar nu rekening
mee moeten gaan houden. Het is haast niet te ver
wezenlijken om morgen een ijshockeywedstrijd te
brengen en de dag daarna de zaal geschikt te ma
ken voor een belangrijke boksmatch".
Natuurlijk hebben Bruno Holfeld en dr. Eigel ge
lijk. maar men mag zich afvragen of de sportwe
reld van Innsbruck niet vele kansen ongebruikt
heeft gelaten om het prachtige ijsstadion wat
meer in de belangstelling te brengen. Indertijd wa
ren de mogelijkheden om kunstrijdersisterste
j krijgen enorm groot. Ze waren Cortina zat, Gar-
mlsch was te vaak gesloten en in Oberstdorf had
men te veel last van passerende treinen.
I De hardrijders zouden In Innsbruck rustig kunnen
trainen, maar wat ziet men? De Oostenrijkse ster
ren gaan naar centra over de grens en de buiten
landers blijven' weg. Daar komt nog bij. dat de
Innsbruihcrs een beetje kopschuw van ijshockey
zijn Al dat gedoe met die puck ligt hen niet zo
erg.
al zwakker dan ln 1964 De hardrijders zijn onte
vreden. Innsbruck beschikt over de enige 400-me-
terbaan van Oostenrijk, doch hij is vrijwel nooit
beschikbaar en ze moeten iedere keer maar weer
naar Inzeil.
De VolewijckersNEC
TWEEDE DIVISIE A
FC ZaanstreekWageningen
Veendam—AGOVV
TERUGKEREN
En terwijl vele Nederlandse schaatsenthousiasten
hun vingers aflikken bij het aanschouwen van zo'n
prachtig ijsstadion zegt dr, Wleser, voorzitter van
de IEV Innsbruckse IJshockeyverenlging)„We
zullen weer moeten terugkeren naar het natuur
ijs. Jammer, maar we kunnen ons de weelde van
het overdekte stadion niet meer veroorloven".
De directeur van de hal. Bert Neumann, die on
schuldig is aan de gehele misère, formuleert het
als volgt: „We verlangen 40 procent van het bruto-
inkomen en stellen daar een speelklaar huis tegen
over De IEV heeft geen enkel risico en houdt 60
procent. Er komen, mede door de slechte presta
ties, maar weinig toeschouwers. De inkomsten zijn
dan ook niet voldoende om de prachtige accommo
datie in stand te houden".
Intussen loopt de klasse van de Oostenrijkse hard
rijders hard achteruit. Ook de IEV ia nu al zwakker
dan ln het voorjaar en in het voorjaar waren ze
Gooiland—Hllven
TuhantiaHeerei
Zwart emeei
PEC
Tijdens de Winterspelen van 1964 waren de hard
rijders grote kassuccessen. Toen de Zweed Jonny
Nilsson de 10.000 meter won. waren er bijna 12.000
toeschouwers. Een jaar later ging Nilsson van
start vooi de internationale Oostenrijkse kampioen
schappen. maar er was geen enkele Tiroler die er
aandacht aan schonk. Hij had overigens een goe
de speurneus moeten hebben om op de hoogte te
kunner, zijn. want het was nergens bekendgemaakt.
Op het ogenblik kunnen de kinderen van Innsbruck
in het plaatselijke ijsstadion naar hartelust hard
rijden. ijshockey Bpelen en kunstrijden. Zij zijn er
(voorlopig) goed mee. De grote kans bleef echter
onbenul. Innsbruck had het kunstrijcentrum voor
midden-Europa kunnen zijn. maar men heeft zich
verslapen.
Radioreporter Bert Neumann uit Innsbruck ia 'di
recteur van de Olympia Hall, waarvan het olym- 1 Den Bosch—Helmondla '55
pisch symbool nooit zichtbaar Is geworden. Voor
het aanbrengen van de vijf ringen had men des- I ExcelsiorRVV
t;Jds geen tijd, net zo min ala voor een goede plan- j
nlng. I HaarlemLlmburgla
TWEEDE DIVISIE B
Fortuna VI.EDO
DFCWllhrlmlna
NOADDe Baronie
