VETE ROME-OOSTEN NA
NEGEN EEUWEN BIJGELEGD
Idiote vragen aan B.B.
Banvloeken na lange twisten
Onderhandelaars
hadden banvloek
in 1054 al bij zich
Qras
ZATERDAG 8 JANUARI 1966
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 9
(Van een medewerker)
Juli 1054 december 1965. Daar liggen ruim 911 jaren tussen,
911 jaren waarin de Rooms-Katholieke Kerk en de Grieks-
Orthodoxe Kerk elkaar de rug hadden toegekeerd door plechtige
banvloeken. Wederzijds beschouwde men elkaar als uitgestotenen
uit het heil, als vreemden voor God. Hoe heeft het zo kunnen
gebeuren dat christenen, in de hoofdzaken en ook in vele bijzaken
1 één in geloven en belijden, allen bouwend op Gods genade, elkaar
zo ongenadig behandelden?
Christus, de Pantokrator, de strenge hemelvorst volgens de oosterse opvatting,
staat vrij ver af van de „westerse" Christusde lijdende Verlosser aan het
kruis. (Mozaïek in de kerk van het Griekse Daphin
Dat is een lange
geschiedenis
politieke, reli
draagzaamheid
eikaars overtuiging
waren nog slechts
zeer schaars gewe
ven in het patroon
van het menselijk
denken. Men zette zich maar al te vaak
op de heftigste wijze schrap als men iets
hoorde dat niet strookte met de eigen
overtuiging. De godsdienst was nauw
verweven met de politiek. En zo is de
breuk van 1054 eer een botsing van ka
rakters en stijlen dan van geloofsover
tuiging geweest.
Op de achtergrond van dit drama ont
waart men de verlegging van het poli
tieke zwaartepunt van Rome naar By
zantium. Konstantijn had de stad aan de
Bosporus definitief tot rijkshoofdstad
verklaard, hij werd voortaan naar hem
Konstantinopel genoemd. Onder de
slagen van de invallende „barbaren"
daalde het aanzien van Rome aanzienlijk
en dat was niet zonder invloed op het
aanzien van het pausschap. Later zou
het weer stijgen toen de Pepijns en Ka-
rel de Grote een machtig rijk in het
Westen opbouwden en aan de Paus een
eigen staat schonken. Toen het rQk vein
Karei de Grote uiteenviel, was
het de Paus, als geestelijk opperher
der tevens wereldlijk soeverein gewor
den, die zich geroepen voelde in de poli
tiek van het Westen de boven allen
staande arbiter te worden. Doch dit be
tekende tevens een verwestersing in 't
beeld van het pausschap, wat tegen
stellingen met de oosterse takken van
het christendom opriep. Er ontwikkel
den zich ook verschillen in spirituali
teit, liturgie, accentuering van geloofs
opvattingen, die zich zo nu en dan toe
spitsten tot regelrechte botsingen.
Twisten
Zo bijvoorbeeld in de zesde eeuw, toen
er hevig getwist werd over de vraag of
en één of twee „werkzaamheden" of
„willen" waren in Christus. In 653 werd
niemand minder dan Paus Martinus ge
vangen genomen, in Konstantinopel on
der zeer ongunstige omstandigheden
vastgezet en daarna naar het schierei
land Galipoli verbannen, waar hij ook
is gestorven. De toenmalige keizer Kon
stantijn Pogonatus greep in en riep in
Konstantinopel een concilie "bijeen dat in
overeenstemming met de westerse op
vattingen twee „werkzaamheden" en
twee „willen" in Christus aannam. In
de veroordeling van de tegenovergestel
de leer werd ook de toenmalige Paus
Honorius betrokken, omdat hij in brie
ven aan een der tot ketters verklaarden
„zijn goddeloze dogma's" zou hebben
bevestigd. (Tussen twee haakjes: daar
over is op het eerste Vaticaanse conci
lie heel wat te doen geweest in verband
met de onfeilbaarheidsverklaring van
de Paus). De overwinning van het Wes
ten zinde de Grieken niet erg en ze rie
pen op eigen gezag een concilie bijeen,
dat aan de hele Kerk de oosterse op
vattingen inzake de tucht wilde opleg
gen zoals het mogelijk gehuwd zyn van
priesters en diakens, het vasten, het
zich onthouden van het bloed van die
ren. De toenmalige Paus Sergius wei
gerde de uitspraken van dit concilie te
aanvaarden, waarop de keizer bevel gaf
hem. evenals indertyd Paus Martinus
Photius
De onenigheid ontvlamde weer hevig
in 858, toen in Konstantinopel patriarch
Ignatius werd afgezet door de regent
van het Oostromeinse rijk. Bardas. Ig
natius had Bardas namelijk openlijk de
H. Communie geweigerd, omdat hij
diens levenswijze afkeurde. Als patri
arch werd aangewezen de staatssecre
taris Photius. een man van grote ge
leerdheid. die binnen vijf dagen alle wij
dingen ontving. Paus Nicolaas in Rome
kreeg brieven van Photius en van kei
zer Michael JU (die inmiddels meerder
jarig was geworden en de troon had be
stegen), waarin het afzetten van Igna
tius werd beredeneerd en daarvan de
bekrachtiging werd gevraagd. De Paus
wilde echter meer van het geval weten
en zond twee legaten naar Konstanti
nopel om nadere inlichtingen in te win
nen. Die gaven zich gewonnen voor de
inzichten van Photius c.s., doch ze kre
gen geen gelegenheid de afgezette Igna
tius te spreken. Niettemin leidden ze
een synode van oosterse bisschoppen
die de afzetting van Ignatius en de
benoeming van Photius bekrachtigde.
Paus Nicolaas, inmiddels wel ingelicht
door Ignatius, liet zijn delegatie vallen
en verklaarde het besluit ongeldig. Dat
had echter geen praktische uitwerking,
Nieuwe moeilijkheden rezen toen ko
ning Boris van Bulgarije te grote in
vloed van Byzantium vreesde, als
Grieks-orthodoxe priesters de gelovigen
voorgingen, lly vroeg aan Paus Nicolaas
Latijnse priesters, die aan dit verzoek
voldeed. Photius ontstak daarover in
toom en in een rondschrijven richtte hy
tot de Paus hevige verwaten van intri
ges en ook van dwalingen. Zelfs noemde
hU het een aanslag op de goede zeden
Zo scheen een totale breuk reeds op
handen te zfln, maar de politieke situa
tie veranderde plotseling: keizer Mi
chael werd vermoord en zijn opvolger
Basilius stopte Photius in een klooster.
Een snel bijeengeroepen kerkvergade
ring bevestigde het primaatschap van de
Paus. Photius die nog grote aanhang
had werd na het overlijden van Igna
tius weer in zijn waardigheid als patri
arch hersteld, doch zijn strijdvaardig-
i)n torens de open zijde van Constunrmopel tussen de Zie van
iren hielden gedurende de gehele middeleeuwen stand, tot de val
i stad in 11,53.
de „Pa-
Brigitte
iVan onze correspondent»
PARIJS Vanzelfsprekend
is ieder land trots op zijn
nationale helden of heldin
nen. Wij in Nederland zijn
het geweest, of misschien
nog, op Sjoukje Dijkstra.
Wij misgunnen de Fransen
niet, dat zij Brigitte Bardot
of Anyuetil hebben. Maar af ei
het met het Franse nation
spuigaten uit. Zo lezen wij i
ris Presse" een brief, die e
Louis Fog aan de ouders va:
heeft geschreven, toen BB in
was. Brigitte heeft zelf geru tijd, aldus
Louis Foy en daarom schrijf ik maar
een lettertje".
„U kunt trots op haar zijn. Sedert 'n
week beantwoordt zij alle idiote vra
gen- van de Amerikaanse journalisten,
vooral van de vrouwen en toch blijft zij
maar glimlachen. Ik hoop van harte,
dat deze reis haar althans de intelli
gentie van de Franse pers heeft doen
waarderen. Met brio heeft zij dè fijne
beschaxfing, de beminnelijkheid en de
ironie van de Franse vrouw laten zien
met grote behendigheid heeft zij alle
obstakels weten te vermijden, met inbe
grip van die over de oorlog in Vietnam
en over generaal De Gaulle. En dat al
les met honing overgoten voor de Ame
rikaanse klanten, want je moet de men
sen, die haar hebben laten overkomen
om hier m Amerika Viva Maria" te
verkopen, toch een plezier doen. Ze
DOOR LUCAS KLEYN
heeft het groots en zonder platvloers
heid gedaan".
Met de kerstdagen is BB weer naar
Frankrijk terug gevlogen. Een snelle
auto haalde haar van het vliegveld Or-
ly en bracht haar buiten het bereik van
de wachtende Franse journalisten. Dat
icas wel jammer, want daardoor heb
ben wij de vragen van de- intelligente
Franse pers helaas gemist.
Kerkengebrek
Veronderstel, dat de 500.000 praktise
rende katholieken in Parijs en de voor
steden zouden besluiten op een zondag
morgen naar de hoogmis te gaan. Ver
behoefden zij naar de 387 kerken en ka
pellen niet te lopen. Maar slechts 125.000
gelovigen zouden schouder aan schouder
binnen fcunnen staan, de 375.000 overi
gen zouden buiten moeten blijven. Het
gebrek aan kerken in de hoofdstad is zo
groot, dat de diocesen van Parijs, Ver
sailles en Meaux besloten hebben ge
durende 38 dagen in de Parijse dag
bladen een reclamecampagne te •voe
ren. Vorig jaar heeft de campagne
160.000 frank in de kassen van de „Chan-
dit jaar niet meer is, zal een oplossing
van het probleem nog lang op zich laten
wachten, want het bouioen van één kerk
met 700 plaatsen kost 1.300.000 frank. En
er zijn 100 kerken nodig. Het boven
staande ontlenen wij aan het weekblad
„Candide".
Wat is een leek
„Ik heb schrijft een pastoor uit
Nantes aan het katholieke weekblad
„Témoignage Chrétien" aan kinde
ren van elf jaar, 50 uit openbare en 50
uit katholieke scholen, de vraag ge
steld: wat is een leekAntwoorden:
iemand die niet in God gelooft, iemand
die niet praktizeert, iemand die niet
naar de mis gaat. iemand die niet bidt.
iemand die niet gedoopt is. Geen der
kinderen kwam op het denkbeeld, dat
een leek ook wel eens een christen zou
kunnen zijn, een militante christen".
Hotels
Honderdvijftig Frunse hoteleigenaars
zijn dezer dagen thuis gekomen van een
rondreis door de Ver. Staten, waar zij
toestanden in hun eigen bedrijf hebben
bestudeerd. Hun eerste indruk is, dat
de Amerikaanse hotels veel meer dan
de Franse aandacht besteden aan ge
zelligheid en decoratie. Alle hotelka
mers zijn air-conditioned met een ei
gen bad, radio, televisie en aantrekke
lijke snuisterijen.
Ieder meubelstuk ia functioneel, alle
kasten zijn ingebouwd, de gordijnen
zijn vrolijk van kleur, de vloertapijten
schoon linnengoed en schone lakens. In
alle grote hotels is een kinderspeel
plaats en bijna alle restaurants hebben
speciale (goedkopere) maaltijden voor
kinderen. Wij kunnen die Amerikaanse
gewoonten helaas niet overnemen, zei
de leider van de Franse delegatie, want
dat zou ons op veel te hoge onkosten
jagen. De Amerikanen kunnen zich
veel meer veroorloven dan wij, zij kun
nen versleten laketis wegsmijten, ra
dio's en televisietoestellen kopen en
kunnen zich bovendien de weelde per
mitteren een hotel van dertig jaar te
slopen en er een nieuw modern hotel
voor in de plaats te zetten. Want bij
hen is een hotel van dertig jaar een
pre-historiscli monument geworden.
tiers dm Cardinal" nggetrmerd. Als kei dik en de gasten krijgen iedere dag
1051) de banvloeken
held was in de stilte van het klooster
bedaard. Toen er weer een conflict ont
stond over het kerkelijk beheer van
Bulgarije was hij tot onderhandelen met
de Paus, Johannes III, bereid. Deze was
een vredelievend man en er werd eer
akkoord bereikt, al moest de Paus in
Rome van menigeen noren dat hy te
toegeeflijk was geweest. Photius kreeg
het intussen aan de stok met de opvol
ger van keizer Basilius, Leo IV, en zijn
laatste levensjaren sleet hy weer in 'n
klooster. In het Oosten wordt hy als een
heilige vereerd en zijn geschriften ble
ven nog lang nawerken in de verhou
dingen tussen Rome en Byzantium.
Filioque
Speciaal de kwestie van het Filioque
bleef een struikelblok. Die kwestie be
treft de passage in de geloofsbelijdenis,
waarin wordt gezegd: „Ik geloof in de
Heilige Geestdie voortkomt uit de
Vader en de Zoon". Die toevoeging „en
de Zoon" (Filioque) is later ingevoegd
om de leer over de Drieëenheid te ver
duidelijken, doch de Grieken hebben
zich daarmee nooit kunnen verenigen.
Telkens als de verhouding tussen Ro
me en Byzantium In een impasse ge
raakte, kwam die kwestie weer boven.
Ontknoping
Op de helft van de elfde eeuw zag het
er intussen in het geheel niet naar uil.
dat de dramatische ontknoping nabij
was. Een dreigende inval van de Noor
mannen in Zuid-Italië, dat kerkelijk
onder jurisdictie van Byzantium stond,
noopte tot aaneensluiting. Daarom wer
den er onderhandelingen over een ge
meenschappelijk verweer aangeknoopt
tussen de Byzantijnse keizer Konstantijn
IX, de Duitse keizer Hendrik III en Paus
Leo IX. De patriarch van Konstantino
pel, Michael Caerularius kon echter
niet aanvaarden, dat de Paus hierin
meepraatte, terwijl het toch over een
gebied ging dat onder zijn patriarchaat
viel. Het ene woord riep het andere op
en er ontstond 'n hatelijk twistgeschrijf
waarbij •men elkaar allerlei ketterijen
toedichtte. Het celibaat der priesters,
het gebruik van ongedesemd brood bij
de Eucharistieviering en natuurlijk ook
het Filioque waren de grote strijdpun
ten, die met hatelijkheden en persoon
lijke beschuldigingen werden aange
scherpt. Keizer Konstantijn trachtte te
bemiddelen en op zijn aanraden zond
de Paus drie legaten naar Konstantino
pel om te trachten de vrede te herstel
len. Maar ze hadden tevens een ex
communicatiebul in hun zak. Het waren
de kardinalen Humbert en Petrus van
Lotharingen alsmede de aartsbisschop
Petrus van Amalfi. Patriarch Michaol
toonde zich niet tot spreken bereid, me
de omdat een der legaten, Humbert, tot
zijn hatelijke bestrijders had behoord
Toen gebeurde het dat de legaten een
plechtige dienst in de Aya Sophia beleg
den, die beëindigd werd met het neer
leggen van de excommunicatiebul op
het hoofdaltaar. Op zijn beurt heeft pa
triarch Michaël toen op een bisschop
pensynode de banvloek over de Paus
uitgesproken.
Het laatste woord dat een der pause
lijke legaten in de Aya Sofia sprak,
luidde: „God zal toezien en oordelen"
Hpt oordeel der geschieden!* Is in le
der geval geveld op 6 december 1965,
toen onder belijdenis van wederzijdse
schuld de banvloeken zijn herroepen.
Het heeft wel lang geduurd. .Maar het
wekt grote voldoening tijdgenoten te zijn
van een gebeurtenis die deze sniarte-
lljke en eeuwenoude vete beslecht.
Welk een beschamend feit was dit dub
bele doemvonnis, 'n vonnis dat als reli
gieuze beslissing gestalte kreeg, maar
dat door zo veel onzuivere elementen
was belast en bleef voortleven als teken
van absolute verwijdering tussen belij
ders van de ene Heer. Daar staat nu 'n
streep door. Liggen er niet meer van die
bullen In de archieven die eens nauw
keurig moeten worden bekeken
