Oleg
Penkovsky
kraakte Ruslands veiligheidssysteem
TEN TIJDE
VAN CUBA
EN BERLIJN
Onhandige
propaganda
van C.I.A.?
ZATERDAG 27 NOVEMBER 1965
DE LEIDSE COURANT
PAGINA 8
IN ZESTIEN MAANDEN SPIONAGE
(Van een onzer redacteuren)
Op een septemberdag in 1961 speelden drie Engelse kinderen op de Tsvetnoy Boulevard in Moskou.
Hun moeder zat even verder op een bank naar hen te kijken. Een Rus in burger kwam aanwandelen
en hield bij de kinderen stdl. Hij praatte wat met hen, haalde een doos snoepjes uit zijn zak en gaf
die aan de kinderen. De kinderen namen de doos aan en de vreemdeling liep door. De doos brachten
de kinderen toen naar hun moeder. Op deze manier gaf Oleg Penkovsky een uiterst belangrijk pakje
films door aan mevrouw Janet Anne Chisholm, de vrouw van een attaché aan de Britse ambassade in
de Russische hoofdstad. Enkele maanden later herhaalde zich dit contact. Penkovsky had de
uiterste voorzorgsmaatregelen getroffen en was voortdurend op zijn hoede. Op 5 januari 1962
merkte hij bij weer zo'n „toevallige" ontmoeting dat er op de achtergrond een wat meer dan nor
male belangstelling voor het tafereeltje bestond. Een kleine auto was, met overtreding van de
verkeersregels, de smalle rijbaan van de Boulevard opgereden, keerde toen snel om en verdween uit
het gezicht. Op 12 januari gebeurde niets, maar een week later verscheen dezelfde wagen. Penkovsky was
gewaarschuwd. Hij liet weten dat er geen ontmoetingen met mevrouw Chisholm mochten plaats vinden.
Op 22 oktober van dat jaar werd Pen
kovsky gearresteerd, 't Volgende jaar,
op 11 mei 1963, werd Oleg Penkovsky,
kolonel van de Russische militaire in
lichtingendienst, in een overvolle rechts
zaal wegens hoogverraad veroordeeld
tot de dood door de kogel. Hij was be
schuldigd van spionage voor de Verenig
de Staten en Groot-Brittannië. Zijn tus
senpersoon, de Britse zakenman Gre-
ville Wynne, werd tegelijkertijd veroor
deeld tot een langdurige gevangenis
straf, maar later geruild tegen de in En
geland veroordeelde Russische spion
.Londale" wiens werkelijke naam Mo-
lody is. In de tenlastelegging van Pen
kovsky was sprake van „inlichtingen
omtrent zeer geheime zaken rappor
ten documenten van grote waarde
economische, politieke en militai-
aard Russische ruimtevaartgehei-
n een lijst van generaals en offi-
ren van personeel van de luchtver-
dediglngsstriidknaohten - -sleiw* «oor-
logsmateriaal inlichtingen over
atoomenergie, rakettechniek en ruim
teonderzoek...!
Vriespunt
Van april 1961 tot eind augustus
1962 voorzag Penkovsky 't Westen van
allerlei hoogst belangrijke inlichtingen.
varen de zestien maanden van
crisis in de verhouding tussen Kroetsjev
Kennedy, misschien wel het vries-
.Jpunt in de koude oorlog. De verkennin-
door de U-2 boven Rusland waren
door Kennedy gestaakt. Toch kreeg het
Westen in die maanden zijn inlichtingen
r de bedoelingen van de Sovjet-Unie
de stand van militaire zaken. Het
ren de jaren van de Berlijnse crisis
(1961) en de Cuba-crisis (1962). Van al
degenen die in okt. '62 verlicht adem
haalden toen Kroetsjev zijn raketten
terugtrok van het ingesloten Cuba, wis
ten slechts weinigen waarom Amerika
dit hoge spel heeft durven spelen: mede
op grond van de inlichtingen van Pen
kovsky.
Op zijn eentje had Penkovsky het vei
ligheidssysteem van 's werelds strengst
beveiligde staat gekraakt. De gevolgen
daarvan werden direct daarna ook in de
•jet-Unie duidelijk: Serge Varentsov,
oppermaarschalk van de Sovjet-Unie en
mandant van de tactische raket-
macht, werd van zijn post ontheven en
gedegradeerd. De chef van de militaire
Inlichtingendienst, generaal Iwan Serov,
plaatsvervanger van Beria en „beul
Hongarije" In 1956, werd overge
plaatst en later in het openhaar gede
gradeerd. Ongeveer SOft beambten van
Russische inlichtlngendi-nst werden
Tijwei onmiddellijk van hun buiten
landse posten naar Moskou teruggeroe-
Speciaüst
sky?
van Stalingrad naar Ber
lijn. Er was 'n andere
stuwende kracht: Rus
land. In laatste instantie
geloofden wij, dat wij
vochten voor het Rus
land van Soeborov en
Koetoezov, van Minin en
Pozarsky, niet voor Sov
jet-Rusland, maar voor
Moedertje Rusland. Ons
communisme, dat wij nu
al vijfenveertig jaar aan
het opbouwen zijn, is be
drog. De regering van
Kroetsjev is een stel
avonturiers. Het zijn de
magogen en leugenaars,
die het masker van „de
strijd om de vrede" dra
gen. Kroetsjev heeft de
oorlog niet afgezworen.
Ik leef in Moskou in een
atoomnachtmerrie. Ik
weet hoever hun voor
bereidingen gevorderd zijn. Ik moet die
mannen de nederlaag toebrengen. ZU
vernietigen het Russische volk".
„Wij (de GRU) bedrijven ook techni
sche, wetenschappelijke en economische
spionage; wij werken in alle richtingen.
Wat onze buren van de KGB doen,
weet ik niet zo precies. Het aantal men
sen dat daar werkt, is vele malen gro
ter dan dat van de GRU. Zij genieten
meer vertrouwen en worden beter be
taald. Zij krijgen altijd meer functies
bij onze ambassades en onze andere in
stellingen in het buitenland. Een am
bassadeur is in de allereerste plaats in
dienst van het hoofdbestuur van de par
tij en in de tweede plaats van 't minis
terie van Buitenlandse Zaken. Dikwijls
behoort hij zelf tot de GRU of de KGB.
De „residenten" van GRU en KGB
hebben altijd een hoge diplomatieke
rang; „ambassaderaad" is een geliefde
dekmantel".
Spionagemateriacd in de woning van fenkovsky aangetroffen na
diens arrestatie.
Penkovsky had goede manieren. Hij
was een innemende man van gemiddel
de lengte, met grijzend rossig haar. Hij
hield van goed eten, drinken, conversa
tie; hij was eraan gewend dat de deuren
voor hem open werden gehouden. In elk
gezelschap kon hij zich goed bewegen,
hij had veel gevoel voor een wat
wrange humor, hij praatte graag
over koetjes en kalfjes, kortom hij was
joviaal. Toch was hij eenzaam, want de
dienst had hem huiverig gemaakt voor
langdurige vriendschappen. Hij had één
zwak punt: zijn vader was als officier
gesneuveld tegen de communisten.
Verwantschap aan een tsaristisch of
wit officier geldt in Rusland voor een
man met de positie van Penkovsky als
een ernstig vergrijp, al kreeg de staats
veiligheidsdienst (KGB) hiervan pas
heel laat weet.
Waarom heeft Penkovsky zijn land
verraden? Niet om de bij spionage voor
de hand liggende redenen: er was geen
vrouw in het spel, hij was geen homo
seksueel. Hij was een liefhebbend huis
vader. Om geldelijk gewin was het hem
niet te doen. Zijn verraad had andere
oorzaken: het contact met de Russische
machthebbers had hem van veel com
munistische illusies afgeholpen. hij
zag veel intriges en omkoperij onder de
hoge militairen En bij de militaire in
lichtingendienst leerde hij dat zijn volk
pas rust en vrede zou krijgen wanneer
het bevrijd werd van de machtspositie
van de veiligheidsdiensten.
stelsel waarin ik leef, en om mijn ver
zet tegen dat stelsel te verklaren. Ik
moet in haast schrijven. Ik kan niet al
les wat ik weet en voel opschrijven,
omdat ik er eenvoudig geen tijd en
plaats voor heb. Schrijf ik thuis dan kan
mijn familie niet slapen, want typen
maakt veel leven. In mijn werktijd heb
ik het altijd druk, in de avonduren ben
ik meestal bezet. Hier thuis heb ik een
geheime bergplaats in mijn schrijfbu
reau, waar mijn familie de papieren
niet kan vinden, zelfs als ze ervan wis
ten. Maar niemand weet iets. Dit is een
eenzame strijd".
„Tijdens de hevige worsteling, die de
tweede wereldoorlog was, raakte ik er
voor het eerst van overtuigd dat het niet
de communistische partij was, die ons
allen bewoog en inspireerde tot de weg
„Wij bedrijnen spionage tegen alle
landen van de wereld, ook tegen onze
vrienden, de bevolking van de volksde
mocratieën. Want wie weet of zij eens
onze vijanden worden. U weet hoe het
met China ia gegaan.
Wij van de GRU bedrijven ook pro
paganda, provocatie, chantage, terreur
en sabotage. Dat zijn de grondslagen
van ons werk. Het verschil tussen ons
en de KGB is enkel, dat wij niet tegen
het Sovjetvolk werken of het bespione
ren. Wij hebben geen sympathie voor de
KGB. De speciale afdeling van de
KGB heeft zijn verklikkers en mede
werkers onder de officieren van de
GRU".
„Aan een ambassade bespioneert de
KGB al het personeel, ook ons van de
GRU. De KGB-ers ontgaat letterlijk
niets: wat de mensen kopen, hoe zij le
ven en of dat overeenkomt met hun sa
laris, waarheen zij gaan, welke artsen
zij hebben, wie zij ontmoeten, hoeveel
zij drinken en hoe hun zedelijk gedrag
is. De KGB luistert onafgebroken naar
wat de mensen zeggen. Persoonlijke
blieven van al het ambassadepersoneel
ook van de leden van de GRU en
KGB worden voor de verzending door
bijzondere functionarissen gelezen
(vooral de brieven aan de vrouwen) om
te zien of er niets in staat dat onge
wenst is. Het is bijvoorbeeld verkeerd,
te schrijven dat we „hier" goed eten en
volop vlees en melk hebben, want in de
brieven naar huis mag niet doorsche-
Oleg Penkovsky
„Serov, de tegenwoordige chef van de
GRU, is niet het grootste licht dat er
bestaat. Hij kan mensen goed een ver
hoor afnemen, hen opsluiten en dood
schieten. In het fijnere spionagewerk is
hij niet zo bedreven. Serov was een
vriend van Beria. Beria raakte op hem
gesteld en drukte hem snel de ladder
op. In de GRU Is niemand büj met hem.
Serov had gelijk met Beria doodgescho
ten moeten worden en niet tot generaal
bevorder. Maar dat kon niet. De ene
hand wast de andere".
„Om nu terug te komen op mijn eigen
rol In dit alles. De GRU heeft mij op
gedragen. de leden van een Britse dele
gatie in de Sovjet-Unie te observeren.
Het is mijn taak vriendschappelijke be
trekkingen met die heren aan te knopen,
hun spionagemogelijkheden te onderzoe
ken vast te stellen
of zij van waarde
tingendienst kun
nen zijn. Daarna
schrijf ik een uit
voerig rapport over
sident" in Londen.
Vervolgens begint
hun „béwefltlng".
Bij die gelegen
heid ontmoette
Penkovsky de En
gelse zakenman
Greville Wynne, 'n
knap maar onop
vallend ingenieur
uit Shropshire, 'n
soort handelsreizi-
ger op internatio
naal niveau, gespe
cialiseerd in export
handel met dc
Sovjet-Unie en
Oosteuropese lan
den. Later, tijdens j.
Londen, kreeg Pen- t
kovsky een spoed
cursus in spionage-
verbindingen en
kreeg de beschik
king over een Mi-
DK Rl'MINCHE AMBASSADE IK
heeft scherp np de puhUeatle
van de „Penkovsky Paper. Het enlze doel
van het boek h. aldu. de ambaooade, om de
naam van de Sovjet-Unie te besmeuren, de
Internationale atmosfeer te rorjlftlzeu en de
pogingen voor de wereldvrede to verhinderen! In
I.ouden Heeft de Ruooloehe ambaMadeur b|| de
antwoord dat het ren commerciële uitgave betreft,
teerd tegen de uitgave van het boek. Hg kreeg ten
die door het Foreign Of ft CO niet kan worden ver
boden. Die reactie. I>ew Urnen dat de Sovjetleiders met
de verachUnlng van het boek nogal ln hun maag ril
len. snifa al hebben me kunnen vaotatellen dat o a. de
Hrttae per. de authenticiteit van de „Papera" nogal
hetw (jfehl Want er »Un voldoende communlatenhatera
•lie de Inhoud van dit boek maar al »a graag voor
waar .likken Ook aU te «ouden weten dat het hoek
mlMehlen een propagandaotunt lm van de Amerikaan-
centrale Inlichtingendienst (CJ.A.). Men ken «»ch met de Lendenae
nes helmus avragen of een oploneg# officier wal een dergelijke maaaa
teriaal aan het papier sou toevertrouwen ea In «U» «M verbergen. In
hoop dat het op een goede dag het Weeten rou bereiken. En het U
n onwaarachUnlIjk d»t de aantekeningen terecht kwamen t>U de Bus-
he overloper Peter Derlabln In de Verenigd# Staten en daar werden
rubliceerd «onder dat de C.I.A. erbU betrokk sou »(jn. Men vermoedt
v ook dat de aantekeningen niet werkelUk beataan eu dat bet boek
zoel el Uke agenten, doorapekt met de onhandige vaak onverbloemd
«■gegeven, anti-Kuaalaehe propaganda van de C.I.A. t||n onthullingen
r de ehteiyke ontrouw der Sov jet-bonsen en over men.elUke gebreken
ook ov ral elder, voorkomen. «Un dan ook vooral onthullend voor de
ipagenilnmethoden In de Verenigde Staten. De verachUnlng van het boek
et dan ook vooral worden geclen ala onderdeel In de koude oorlog. Kort-
•den heeft de ontmaskerde Kuealaohe aplon Lonmdale eon boek ge
reven over de verschrikkingen van het Amerikaan»# leven, en daarbU
■ulstiorh iUn motleven waren. Penkovaky moet voor het
Dit wil nat uur! Uk niet «eggen dat Peakevaky niet gedaan
(I u veroordeeld. Hot b'U't vaatataan dat hU wellicht de
«i I. geweeat die het W eaten en In Sovjat-Kualand heeft
uitgelegd hi
antwoord
heeft waart
udn.i
l no,) puifoZ
transistorradio. Hij
vergat inmiddels
niet inlichtingen
voor de Russen te
verzamelen en ver
gat daarbij ook zijn
eigen reputatie als
partijman niet: hij
protesteerde bij
Kroetsjev tegen de
verwaarlozing van het graf van Karl
Marx op het Highgate Kerkhof, en in
casseerde daarvoor een lofprijzing
„Kroetsjev la bij bet volk niet popu
lair. Er zijn allerlei anekdoten en grap-
pen over hem In ontloop. Iedereen
noemt hem een avonturier. Iedereen
heeft kritiek op h
vooral om zijn lijfspreuk: „WIJ in.
Greville Wynne, de Britse
zakenman, met wie Penkovsky
veel contact had.
Amerika inhalen en voorbijstreven'
Hoelang zijn w IJ Amerika al aan hel In
halen? WIJ hebben Amerika lijden
Stalin ingehaald en nu halen »e he
Prestaties
„Wroetsjevs gepraat over prestal
die we nog niet geleverd hebben, heeft
soma rampzalige gevolgen, zoals do
plotselinge dood van maarschalk Nede-
lin, chef van onze raketmacht, Kroet
sjev wilde een raketmotor, aangedreven
door kernenergie. Het laboratoriumwerk
aan die motor was al voltooid vóór da
43ste verjaardag van de oktoberrevo
lutie In 1960, en de betrokkenen wilden
Kroetsjev op die dag een „cadeau" ge
ven, een raket met atoomaandrijving.
De proeven met de nieuwe motor wer
den bijgewoond door maarschalk Ne-
delln, kerngeleerden en regerlngsafge-
zanten. Na het aftellen wilde de raket
niet loskomen. Na ruim een kwartier
kwam Nedelin de schuilplaats uit, ge
volgd door de anderen. Plotseling ont
plofte toen de raket, als gevolg van
de vermenging van de kernbrandatof en
andere samenstellende delen. Meer dan
driehonderd mensen vonden de dood.
In de „betrouwbare" regeringsverklarin
gen in de Pravda en de Isveetia lazen
we alleen dat Nedelin was gestorven.
bij de uitoefening van zijn plicht, tij
dens een vliegtuigongeluk".
„Zelfs in Moskou en Leningrad is nu
de schaarste aan wodka voelbaar. Er
worden alleen nog oude voorraden ver
kocht, want de regering hamstert alco
hol ten behoeve van het raketprogram
ma. De mensen drinken nu cognac en
wijn. Zodra er ergens wodka uit de ou
de voorraden te koop is. staan de men-
lange rijen en wordt er gevoch
ten c
I „In de roti
I word in die
hanileld. Ser
fi fles".
msle gaat alles goed. Ik
taiilaatle uitstekend be-
Smollkov en Gvlsjlanl
iden willen mij graag
Wie was Penl
Hij was beroepskolonel bij de
militaire inlichtingendienst, een functie
die hij bekleedde sinds hij in 1953 de
nilitaire diplomatieke academie bad
erlaten. Tevoren was hij regiments
commandant geweest, stafofficier en
adjudant van een generaal. Als artille- i|p R(;B
rist had hij een cursus gevolgd in mili- 8tTCekl
taire raketten, en hij was dus behalve
spionagespecialist ook technisch uit
stekend geschoold. Hij had relaties
met de groten in de Sovjethiërchie:
hij was beschermeling van maarschalk
Varentsov, hij stond op vertrouwelijke
voet met Serov, hij onderhield nauwe
betrekkingen met generaals en politici.
vrouw Vera was de dochter van een
generaal. Als een van de topfiguren
van de militaire inlichtingendienst
(GRU) had hij toegang tot zeer veel
geheim materiaal, en wist daaruit door
zijn technische kennis een goede keuze
te doen.
Penkovsky is opnieuw in liet nieuws
gekomen door de publikatie van de
„Penkovsky Papers". 1't Zijn niet de
verzamelde geheimen (lie de Russische
officier aan zijn Westelijke handlangers
heeft overgedragen. Het is ook geen
dagboek, maar een serie in haast geno
teerde aantekeningen, schetsen en com
mentaren. De aantekeningen lopen van
het voorjaar van 1961 tot augustus 1962.
•nkovsky al onder verdenking van
itond. De documenten, om-
tijd van zijn arrestatie nuar
het Westen gesmokkeld, zijn de aante
keningen van een eenzaam man die
wist welk gevaarlijk spel hij speelde.
Het is een combinatie van protesten,
waarschuwingen en onthullingen, vaak
erg fragmentarisch, vrijwel zonder or
dening op papier gezet. Voor de uitgave
zijn ze daarom hier en daar van toe
lichtingen voorzien en in hun verband
geplaatst. Penkovsky Is nu verder aan
het woord.
Itlng van andermans werkkracht;
;rd uit de partij gestoten en zijn p!
ion werd hem afgepakt En dat al
dat hij meer dan dertig jaar in het bibliotheken
had gediend en twee oorlogen had rCni
las r
rden-
nkovsky had teveel con-
t Wynne, ook al was die
el. Penkovsky bracht te
enken mee uit het buitenland,
djn reistoelage niet konden
tnald. HIJ bleef ook naar de
het ministerie van De-
hij geheime literatuur
partij
bij d<
was hij fel,
gebieden die niet de zijne
ïerschljnlljk heeft iemand hem daar
zien. Zodra de KGB Iemand verdenkt,
rdt zijn woning doorzocht. Ongetwlj-
:al iemand in het geheim zijn bu-
reau hebben nagesnuffeld. Toen de ge-
l"i - heime lade openging, waren de poppen
aan het dansen. Penkovsky werd in ok
tober gearresteerd, zes dagen voor
Kroetsjev beloofde de wapenopslag in
Cuba te ontmantelen. Op 2 november
werd Wynne door de KGB In Boedapest
gegrepen, waar hij was heengegaan
met het oog op een reizende handelsten
toonstelling. Het spel was uit.
Penkovsky als artillerie-officier aan het Oekraiense front in 1944 (r). Naast hem Varentsov, de
later© artillerie-maarschalk, diens adjudant en een ordonnans.
„Mallnovsky Is lid van het
hoofdbestuur en afgevaardigde
Opperste Sovjet In de oorlog
bevelhebber van een der frontei
hij heeft zich nergens bijzondei
scheiden HIJ Is de meest kleurloze
maarschalk "lie we hebben, met be
perkte geestelijke vermogens; hij heeft
niets origineels op militair gebied bij
gedragen Kortom, hij is Iemand met
het principe; „Vol me niet lastig en ik
vul Jou ook niet lastig". Dat zijn waar
schijnlijk precies de redenen waarom
Kroetsjev hem minister van Defensie
heeft gemaakt." HIJ miat de vastbera
denheid vu zjoekov. hij organtu 11
zijn zaken niet zo goed als Zjoekov meld en gerangschikt door Frank Glb-
deed. De generale staf heeft ook geen 1 ny. Nederlandse vertaling van Hans de
1 reepect voor hem". Vriee. Ultg. Ad. M. C. 8tok, Den Haa».
De Penkovsky doe urnen te i
