Nieuw Artis-aquarium
op schol en bot
Rechtvaardiger kiesstelsel
van mr. Van Ommen Kloeke
ndanks
hondshaai en soepschilpad
Rotfumeroog
blijft wandelen
Jan Toxopeus
(Van onze oorrespondent
AMSTERDAM Op 27 oktober word in het Amsterdamse Artis de geheel gerestaureerde grote
zaal van het aquarium officieel opengesteld. De bescheiden plechtigheid betekent ook in finan
cieel opzicht een mijlpaal zij markeert namelijk het moment, waarop de kosten van de op
knapbeurt, die het exotische vissenpaleis ondergaat, het miljoen hebben overschreden. ,,U vindt
dat natuurlijk een hele hap geld", zegt de heer F. de Graaf, die als een goedmoedige Neptunus
regeert over het schemerige wereldje van de miniatuur-diepzee, ,,maar dat is schijn. Wij zijn geen
kermisattractie, geen wildebeestenspul, dat de kosten bij de bezoekers hoopt terug te vangen
en er nog een grijpstuiver aan wil verdienen ook. Natuurlijk vinden we het fijn, als de mensen
bij ons komen kijken, en we proberen ze waar voor hun geld te geven een paar haaien en
zo maar als ik zeg, dat wij hier het grootste aquarium ter wereld hebben, spreek ik allereerst
met de trots van een wetenschapsman niet met die van de circusbaas.
IGEN,
O
NLANDSE VISSEN
ONTBREKEN
NOG OP
'S WERELDS
GROOTSTE
WATERDIEREN
EEST
In dat lichit bezien, vindt de heer De
Graaf, is een miljoen maar een beschei
den bedrag. „Ik heb hier 700 verschillen-
le soorten vissen zitten: 400 zoetwater-
170 tropische vissen en de rest
oorten uit de Atlantische Oceaan, de
Middellandse Zee en de Noordzee
illes bij elkaar een tweeëneenhalf dui
tend exemplaren. Wij zijn daarmee zelfs
iet beroemde aquarium van West-Berlijn
■oorbij gestreefd. Dat is mooi, zult u
eggen. Jawel, maar weet u, wat ik mis?
de doodgewone eigen inlandse
de kabeljauwachtigen, de
rijtuig, de botten en de scholletjes. En
Reet u, hoe dat komt? Omdat we niet de
10.000 gulden kunnen missen, die het
toelsysteem kost, waarmee het water op
juiste temperatuur gehouden kan
morden. Ik kan de schooljeugd soep-
childpadden laten zien, verpleegster-
achtpotige inktvissen en zelfs een
ichool pirhanja's, maar als zo'n joch naar
me toe komt en vraagt: meneer De
af, waar zitten de stokvissen?, dan
ït ik antwoorden: zoek ze maar op in
boekje Jan, want ik heb ze hier
Er heerst in Nederland een wijdver-
reide misvatting als zou Artis eigen-
i van de gemeente Amsterdam,
minder waar. De gemeente Am-
terdam steunt de befaamde dierentuin,
lie zij binnen haar grenzen heeft, slechts
net restauratiekredieten, die aangewend
vorden „tot het hecht en sterk houden
Ier gebouwen", zoals in de overeenkomst
ïadrukkelijk staat gestipuleerd. De kos-
de inventaris en de technische
Uitrusting zijn voor Artis zelf. De heer
>e Graaf: „In Duitsland gaat zoiets ge-
nakkelijk. Daar krijgen de dierentuinen
lies van de industrie. Maar
Wij wij moeten het hebben van een
ïrfenisje hier, een legaatje daar. Wij heb-
>en moeten schrapen om het geld bij el-
caar te krijgen. Je kunt links en rechts
jaan bedelen natuurlijk, maar dat zou in
trijd zijn met onze traditie. En een
abrikant, die zegt, vooruit, hier heb je
koelsysteem, maar je moet er een
x>rdje bij hangen, dat mijn frisdrank zo
•zond is, lusten we ook niet. Hoe dan
>k ik zit met het probleem, dat
k de schooljeugd en de studenten onze
doedeigen kabeljauw niet kan laten
[edaan, die iedere klassieke opvatting
het houden van vissen in gevangen-
chap hoonlachend tarten. Wandelend
de duizend-en-een-nacht-wereld
an de diepzee, die achter het mysterieus
lanzende vitrineglas zit ingeblikt, kan de
De Graaf je plotseling bij de arm
akken. „Daar", wijst hij. „Een garnaal,
symbiose leeft met een zee-ane-
Ik zou niet weten, in welke andere
ierentuin ter wereld je hetzelfde kunt
i". De zee-anemoon is een bleek, week
rganisme, omgeven door een krans van
netelbatterijen bezette tentakels,
dies, wat met dit doeltreffende wapen
aanraking komt. sterft 'n snelle dood.
laar niet de garnaal; hij heeft zich dood
gemoedereerd in het hart van de krans
genesteld en de anemoon laat hem met
rust?. Waarom? De wetenschap kan het
slechts gissen. Misschien duldt het vlees
etende gewas zijn weerloze gast, omdat
hij kan dienen als lokaas voor andere
vissen, die dan- wel dooi de tentakels
worden dood geneteld.
In leder geval heeft men thans vlak
naast de deur, in Artis namelijk, de
unieke kans, zo'n geval van symbiose
samenleving in zyn meest ver
borgen facetten te bestuderen. „Daar
heb je nu wat ik bedoel", zegt de heer
De Graaf. „Voor het publiek hoef je zo
iets niet te houden, dat ziet er 'net fyne
toch niet aan af. Maar wy hier zyn van
mening, dat een dierentuin nog andere
belangen moet dienen dan de nieuws
gierigheid van de massa.
Uitstervende soorten voor het nage
slacht bewaren bevoorbeeld. Studiema
teriaal leveren. Helpen bij het door
gronden van de diepste geheimen van de
natuur".
Om deze reden vooral en niet om de
oppervlakkige kijklust van het publiek
te bevredigen heeft het Artis-aquarium
dè laatste jaren kosten noch inspanningen
gespaard om de collectie van 175 soorten
op ruim 700 soorten te brengen en om
het sterftecijfer onder de tere diepzee
organismen van 30 tot 10 procent terug
te brengen. De heer De Graaf: „Vooral
het laatste, 'want wat heb je aan zeld
zame vissen, als ze na twee, drie maan
den doodgaan? Zo hebben we enorm
gepuzzeld op de beheersing van de mil
joen liter water, die door onze bassins
circuleert. Dat is een lastige zaak, want
wanneer je zeewater in een aquarium
brengt en vervolgens met vissen bevolkt,
gaat het meteen chemisch afwijken
het wordt giftig. Wij hier zijn er uit
eindelijk in geslaagd, dit proces met
behulp van bacteriële afbraak te ver
tragen, 'terwijl we anderzijds een me
thode heben ontwikkeld om vissen een
chemicaliënbad te geven, waarbij ze via
de kieuwen de noodzakelijke medica
menten innemen. Op die manier kunnen
we momenteel dieren houden, waarvan
tot voor kort werd aangenomen dat ze
zelfs de meest kortstondige gevangen
schap niet zouden overleven".
De geep is zo'n dier. Hij zwemt, was
de gangbare ervaring, nauwelijks in een
aquarium rond, Of hij breekt, opbotsend
tegen de glazen wand, zijn lange tere
kaak en sterft. In het Artis-aquarium
echter kan men verschillende scholen
gepen zien. die kerngezond zijn en zich
opperbest thuis schijnen -te voelen. „Wij
hebocn ook met het probleem gezeten',
zegt de heer De Graaf, „maar wij hebben
uiteindelijk de oplossing gevonden. Gepen
namelijk, ontdekten wij, hebben de ge
woonte. in een rechte lijn weg te vluch-
wanneer ze schrikken. In de Noord-
kunnen ze dat ongestraft doen
zijn geen obstakels maar in een
bassin natuurlijk niet. Toch hielden ze,
ïeer ergens hard met een deur ge
slagen werd, er een luidruchtige brom-
voorbij kwam, vast aan dit gedrags
patroon. Het gevolg was, dat ze zich te
pletter zwommen tegen het glas". Met
deze wetenschap gewapend sloeg de
De schildpadden worden vertroeteld.
uiteenlopende soorten vissen de meest
uiteenlopende voorzieningen geschapen.
Koraalvissen blijven in het Artis-aqua
rium in leven, omdat het zeewater, waar
in zij rondzwemmen, met behulp van
ultra-violet licht wordt ontdaan van
schadelijke huidparasieten, en murenen
blijven in leven, omdat in hun bassin de
schuilplaatsen worden ingebouwd, waarin
zij zich veilig voelen om niet tot moor
dende, alles vernietigende aanvallen op
tegenstanders over te gaan zij wonen
in Artis zelfs vreedzaam samen met
De heropening van de gerestaureer
de grote zaal wordt extra luister bijge
zet door de ingebruikneming van vier
nieuwe hoekbassins vol super-zeldzame
waterbewoners. Allereerst is daar een
aangetast, zodra ze boven water werden Australische longvis, die 1800 gulden ge-
gehouden. en dat verwondingen, ver- kost heeft en een speciale uitvoervergun-
oorzaakt door losgeraakte schubben, niet i ning van de Australische regering be-
mcer genazen. Maar als je een haring I hoefde. „Een levend fossiel", zegt de
onder water laat en niet met harde voor- heer De Graaf opgetogen. „Een laatste
overblijfsel van de diersoorten, die 600
miljoen jaar geleden ontstaan moeten
^-*^4 zijn en die het tijdperk inluidden, waar-
,A in de amfibieën zich afscheidden van de
vissen om de eerste landdieren te wor
den. Het is een knaap van ruim een
meter lang en hij heeft ons veel kop
zorgen gekost, want toen hij hier einde
lijk aankwam, weigerde hij te eten.
Wat we hem ook gaven aan wormen en
aas, hij hield de kaken op elkaar. In op
perste wanhoop hebben we, door rood
vlees aan repen te snijden, geprobeerd
een bepaald soort Australische worm na
te bootsen en vanaf dat moment gaat 't
uitstekend met hem".
In het tweede nieuwe zoetwaterbassin
komt een school van zeven pirhanja's.
Iedereen kent deze dieren wel van naam.
/,|j bevolken de rivieren van Zuld-Ameri-
ka en staan erom bekend, dat zy 2ich bÜ
het geringste spoor van bloed by duizend
aquarium-staf aan het experimenteren.
Men voorzag de betrokken bak van een
nachtlichtje, zodat de dieren zich ook
in het donker konden blijven oriënteren.
School
De eerste school, waarop deze voor
zorgsmaatregel werd toegepast, bleef
onmiddellijk drie jaar in leven en stierf
pas een massale dood. toen ze tydens een
verwoed paringsgevecht vergat, dat De
Graaf en zijn mannen op een uitbarsting
van dergelijke driften nog niets gevon
den hadden.
„Ook mot haringen is iets soortgelijks
aan de hand geweest", zegt de heer De
Graaf. „Het was onmogelijk, ze te houden,
totdat wij de gelukkige ontdekking de
den, dat hun gevoelige slijmvlies
werpen in aanraking brengt, is er niets
aan de hand. We hebben de school uit
eindelijk weggedaan, omdat we de men-
weer eens iets anders wilden laten
Zo werden voor de meest
en het ging weer goed, totdat we er op
een dag maar acht telden en wisten: ze
willen opnieuw verhuizen. Nu zijn er
nog maar zeven en we hopen, dat het
er in het nieuwe aquarium zeven zullen
blijven".
Daarnaast komen er twee nieuwe
zoutwateroassins Het ene zal gevuld
worden met onder meer twee verpleeg-
stershaaien. een Indische hondshaai en
drie tropische murenen. De heer De
Graaf over deze rovers sprekend als
of hij het over goudvissen had „Een
leuke combinatie en ze moesten toch
verhuizen, want ze waren uit hun bak
gegroeid." Het vierde bassin? Dat weet
nog niemand. In het ergste geval komt
er de achtpotige inktvis in, die Artis tot
nu toe als verrassing achter de hand
heeft gehouden, maar de heer De
Graaf hoopt op iets beters. „Ik weet niet
of het lukt. maar ik ben bezig, een ko
lonie wenkkrabben naar hier te halen.
Als het lukt, wordt het iets heel bijzon
ders. Wenkkrabben zijn namelijk zeer
byzondere dieren. Ze leven half amfi
bisch in de getijdenzone van de oceaan.
Als het eb is, komen de mannetjes uit
de modderholen te voorschijn. Hun rech-
terschaar is drie maal zo groot als hun
linker en bovendien fel wit gekleurd.
Daarmee gaan ze voor de ingang van
hun schuilplaats zitten zwaaien, deels,
om concurrerende mannetjes op af
stand te houden, deels om belangstel
lende wijfjes naderbij te lokken. Hoe
wel ze zich in gevangenschap tot nu toe
niet voortplanten, heb ik goede hoop,
dat ze dit gedragspatroon, eenmaal in
Artis, niet zullen verloochenen".
De wenkkrabben worden een attrac
tie voor het grote publiek -r de werven
de toon, waarmee de heer De Graaf
spreekt over hun eventuele komst, laat
daar geen enkele twijfel over bestaan.
Ook de Australische longvis is zo'n at
tractie en de school van vraatzuchtige i
Piranha's en de Indische hondshaai
Daarnaast echter hoopt Artis, geholpen
door de restauratie van zijn aquarium, j
zijn wetenschappelijke arbeid te kunnen
blijven doen.
In stilte. Ten behoeve van bio-1
logie en nageslacht. Met gebruik
making van kabeljauw en bot en
schot en wijting, als tenminste er- j
gens de 40.000 gulden vandaan
komen die nodig zijn voor het koel- j
systeem
(Van een oneer
verslaggevers)
DEN HAAG Rot-
tumeroog, het kleine
eiland tegen West
duits gebied aan,
wordt door Rijks
waterstaat niet prijs
gegeven. Ook niet,
wanneer Jan Toxo-
peus i' -
als laatste voogd af
scheid neemt van dit
wonderlijk stuk na
tuur, dat al sinds
jaar .en dag in de
Waddenzee heen en
weer wandelt. Jan
Toxopeus mag dan
wel geen opvolger
meer krijgen, Rijks
waterstaat denkt er
niet aan het eiland
te laten wegwande
len. Binnenkort krijgt
een voogd toezicht op
Rottumeroog en op
Rottumerplaat. Het
werk op het eiland
blijft doorgaan even
als dat op de plaat.
Beide zijn te belang
rijk, ook voor de toe
komst, wanneer het
Waddengebied aan
inpolderen toe is.
Jon Toxopeus ls een beet
je verbitterd. Hij loopt
rond met de geduchte, dat
Rijkswaterstaat z'n eiland
«ril opgrven
Hij heeft er sinds 1936
toezicht op uitgeoefend en
kan er nauwelijks af
scheid van nemen. Rijks
waterstaat is nu weer een
beetje boos op Jan Toxo
peus. omdat hij omgen c.
weert, die hy niet waar
kan maken en die ook
niet waar zyn. Rottum""-
oog wordt niet aan het
spel van zee en wind
prijsgegeven. Rijkswater
staat blijft er werken
tegen de duinafslag en
voor de winning va-> '"''er
aangroeiend stuk Ie land.
„Straks wandelt het
eiland gewoon weg", zegt
Jan Toxopeus „Geen
sprake van", oordelen de
deskundigen van Rijks
waterstaat „Het eiland
wandelt heen en weer.
Dan weer iets naar oost,
dan weer wat terug naar
west. Dat hangt helemaal
af van de stromlrven en
van de wind
Het toezicht blijft er dus.
Van de nieuwe vo^d. die
eiland en pluat onder zyn
beheer krijgt, van de
mannen van Rijkswater
staat en van de ryks-
politle die er voortdurend
controleert.
Iedereen geeft toe. dat
het voor een urnn. ,die
zich sinds 1936 heer en
meester op dit final stuk
je Nederlandse grond ge-
moet geen
dingen
zeggen
die
niet kloppen
Rijkswaterstaat acht liet
niet meer nodig, omdat
het toezicht van een man
over eiland en plaat
als voldoende beschouwd
Daar volt weinig op te
zeggen. Romantiek moet
het hier. zoals overal, af
leggen tegen de nuchtere
werkelijkheid vun alledag.
Zoiets verbittert een man
als Jan Toxopeus HU
is te lang een soort
van alleenheerser ge-
het eiland Intussen bijna weest. dan dat hy het
andere leven normaal
kan vinden.
Dat begrijpt IJ^jk&water-
staat ook he.-l goed.
„Maar hij moet geen din
gen zeggen die niet klop-
toekorast echt
hor graag hij tn de voet
stappen
voeld heeft, niet meevalt Jan zou willen stappen, pen
Inplantingen moeten het wandelen tegengi
tallen oj) het slachtoffer werpen en hem
of baar In enkele seconden tol op hel bot
afkluiven. De oppasser, die eens bij het
voeren in zyn vinger gebeten werd. kon
dit lichaamsdeel slechts redden door het
als de bliksem terug te trekken. De u-*r
De Graaf „Niet. dat wij ze hier voeren
met levend aas de dierenbescherming
kan wat dat betreft eerust zyn. Omdat
we ze heel jong hebben gekregen, heb
ben we ze op kunnen voeden tot normale
eetgewoonten. Toch hebben zy ook voor
een verhaal gezorgd en nog wel let» In
de trant van het lied over de kleine
negertjes.
Oorspronkelijk hadden we namelijk
tien piranhas en het ging allemaal
best. Maar op een dag telden we er op
eens negen - de opgroeiende booswich
ten vonden hun bak wat klein worden en
losten dit ruimtelijke vraagstuk op door
de zwakste van het gezelschap op te
vreten. We gaven ze een groter bassin
(Van onze parlementaire redacteur
DEN HAAG De wens naar hervor
ming van ons kiesstelsel leeft reeds
lang. Zo'n hervorming moet echter aan
gepast zijn aan ons land. Men kan geen
buitenlandse stelsels zo maar gaan over
nemen. Maar als de volksvertegenwoor
diging het wil, dun ligt een dergelijk
nieuw stelsel gereed, uitgedacht door
mr. dr. W .K .1. van Ommen Kloeke.
Daarin bestaat de mogelijkheid het
contact tussen kiezer en gekozene te
herstellen, het voert het districtenstel
sel in. maar handhaaft tegelijkertijd de
evenredige vertegenwoordiging. De op
lossing is eigenlijk het ei van Colum
bus: hanteer het systeem van de ver
kiezingen voor de Eerste Kamer, ook
bij de stembusstrijd voor de Tweede
Kamer. Verdeel dus het land In vier
districten en bepaal, dat de kandidaten
ook de districten moeten komen.
In een vraaggesprek, dat wij met
hem mochten hebben, legde mr. secre
taris van de kiesraad, deze oplossing
Al voor
Eerste Kamer
in gebruik
pasklaar op tafel. Een dergelijk sys
teem, aldus de heer v. Ommen Kloeke,
kennen wij In Nederland en ls dus niet
vreemd aan onze tradities en gewoonten.
Bovendien bereikt men er precies mee.
wat men bereiken wil, zonder In de gro
te nadelen te vervallen van het distric-
tenselsel, zoals 't ln Engeland fungeert
of van het gecombineerde stelsel, dat
Duitsland kent.
Een simpele berekening leert, dat In
een Tweede Kamer op basis van de
verkiezingsuitslag van 1963, rie KVP 54
zetels (nu: 50) zou hebben, de PvdA 48
zetels (nu: 43) sn ds Boeren 1 zetel (nu
(3). Bij deze berekening is uitgegaan
van het bevolkingscijfer in de verschil
lende provincies. Nederland is daarbij,
overeenkomstig het Eerste Kaïner-
kiesstelsel verdeeld ln vier groepen:
groep 1 Noord-Brabant, Zeeland,
Utrecht en Limburg, tezamen 3.498.140
inwoners, goed voor 44 zetels. grocp2:
Gelderland, Overijssel. Groningen en
Drente tezamen 2.988.111 Inwoners,
goed voor 38 zetels, groep 3 Noord-
Holland en Friesland, tellende 2.610.965
inwoners, goed voor 33 zetels en groep
4Zuid-Holland met 2.787.124 Inwoners,
goed voor 35 zetels.
De theorie van het systeem, dat de
heer Van Ommen-Kloeke heeft uitge
dacht, la overigens geheel In overeen
stemming met de opvattingen, die bij
de meerderheid van de Kamer leven.
Het effect van het plan, dat de heer
Van Ommen-Kloeke heeft ontwikkeld ls
geen landelijke verhoging van de kies
deler, maar een kiesdeler, gebaseerd op
het aantal stemmen en zetels, dat per
district beschikbaar is.
