WAT GISTEREN IS
VANDAAG NIET
GEBEURD KUNNEN WIJ
MEER WAARNEMEN
LEIDENS SECRETARIS JAN VAN HOUT OVER
DE TUINDERS VAN ZUN DAGEN
HOE MOEILIJK ZIJ HET HADDEN
IN DE 16e EEUW
WOENSDAG 30 DECEMBER 1964
DE LEIDSE COURANT
PAGINA .0
worden gelet op het verschil in be
werking tussen de gronden, voor
landbouwproducten en die, voor de
auteur gaf dezulken in overweging tuinbouw bestemd. Wie tarwe, gerst,
om zich af te vragen en rekenschap haver enz. verbouwde, ploegde, egde
te geven op welke gronden ze der- en bezaaide de grond en liet 't verder
- - aan God en het weer over. Doch
wie zijn land kavelde, bemestte,
spitte en harkte voor de warmoeze-
rij, was van de vroege morgen tot
de late avond bezig en had het altijd
even druk.
„Na dat de warmoes-landen mit
zo groote onkosten zyn geprepareert,
JutJuu&m. mattus scraatu
Ci*-. tut1t-c-jfSa "f* tut Qy/ét-
C&C'i'tt tui ia-ntf 1
3*tm tir.ttu ,%/rr cjse tuuei.
MERKWAARDIG
RAPPORT
Vrijgesteld van veldvruchten
Maar waarom dan te spreken van
nieuwigheden, indien er toch tiend
rechten werden geheven van het
geen de grond opleverde? is mis- - - - -
schien de wedervraag van de lezer. moeten (ze) noch worden te meer
We zullen ook deze onder ogen moe- malen (bij herhaling) omeespit, be
ten zien en al direct daaraan de vol- rast. beklout ende andersins beha
gende opmerkingen verbinden bij vent (bewerkt) zvn, eerse bezaeit
wijze van eerste antwoord. werden Daar door te meer ma-
De burgers van Leiden en de inge- len fiebeurt. dat, als den armen ar-
zetenen van Rijnland wezen er bij beitsman alle zyn kosten uitgeleit,
monde of bij geschrifte van Van Hout zvn bloedigen arbeit daer inne ghe-
op, dat volgens de plakkaten van daen ende z-vn kostelvken tyt mit
1520 en 1529, door keizer Karei V wvf ende hinderen ende andere
als heer der Nederlanden uitgevaar- huerlingen daer in versleten heeft,
digd, de volgende veldvruchten vrij °h eenen dach van all haer hope
waren van tiendrecht en dat dit ve^steecken (beroofd) werden",
recht op die vruchten dus volkomen Het grote risico, de vele arbeid,
gepretendeerd was: „wortelen, cool, de grote kosten, ziedaar enige fac-
ajuin, saladen, plocboonen Oett. ge- toren, welke de onbrengst van de
plukte bonen, stam- en snijbonen) tuinbouw in veel grotere mate be
ende diergelijcke aertvruchten in invloeide dan de landbouw, waar-
warmoeshoven wassende". door het begriineliik was. dat de
En toch was allengs het gebruik *er?te ?ie* dan.. bii uitzondering on-
ingeslopen-om er naast de grove en derhevig fcon znn a»n en belast wor-
krijtende tienden eveneens tienden dei?1.m het toendrecht in leeen"
van te heffen. -Het verzoek van de ?elbn<r» met de laTldb°"w en vee-
Leidse burgerij en de Rijnlandse nouderiJ-
plattelanders aan de Staten van Hol-
land gold nu de rechtsgeldigheid en Een uit de „blinde hutsnot
het herstel der oude plakkaten, dus
vernieuwing, interpretatie of amplia- -J1 ,7 .7? gt. Pog ?ets °7er.
tie (aanvulling) van wat driekwart -schame heit het sobere bestaan
eeuw daarvóór de toenmalige heer Ya? de Runlandse tuinders rond l«O0
der Nederlanden in het belang der 1 de t0f?starden on dit gebied wel
Hollandse tuinders rechtsgeldig had °p merkwaardige wijze in het licht
bepaald. De motieven daarvan ko- steIt-
men op het volgende neer. „De warmoes-vruchten als worte-
De tuinbouwproducten, welke vol- len' kool. ajuvn ende diergelh'ke
gens Van Hout derhalve buiten het worden aldermeest bv den schame-
tiendrecht vielen, dus niet tiendbaar len geconsumeert", dat waren dus
waren, werden destijds om Leiden de on_ en minvermogenden, die me-
heen en verder in Rijnland het meest de de gevolgen zouden dragen van
gekweekt en verkocht: peen, kool, de heffing van tienden op groenten
ajuin, rapen, radijzen, salade. Verder en fruit, want deze moesten dan imT
plukerwten en bonen, omdat ze als mers noodwendig in orijs stijgen,
warmoes of groente werden gebruikt lees nu verder hoe deze groente
en niet als zaad. En het ging bij de soorten werden beschouwd als surro-
bepaling van het tiendrecht juist om *aa' .yan vlees en vis, zuivel en lek-
de aard der vruchten en niet om de kernijen, die alleen waren voor de
grond, waarop ze wiesen. Van al ta^ der rijken,
deze was in de tweede helft der 16e
eeuw nimmer het tiendrecht gehe- »Pe behouftigen moeten hen me-
De jonge Italiaanse zanger Robertino Loreti is dinsdag in ons land aan
gekomen voor zijn optreden in het „Hartewensconcert" te Haarlem. Bij
de grote wegwijzer op de luchthaven bleef Robertino even staan: zou hij
er over denken hoever zijn roem zich al uitstrekt?
HAANTJE-DE-VOORSTE OP
MIDDENSTANDSEXAMEN 1964
ANTON SWEERS VERLAAT
„ONS LEEKENSPEL"
Aan het slot van de werkweek, die
De diireoteur-gerteraal voor het de stichting „Ons Leekenspel" van
3Q.midden- en kleinbedrijf en toerisme, 27-30 december in „Mariënburgh" te
ven en nieuwe tienden mochten niet mchmael mitten blinden huspot (zoo dirs J. F. H. Wij sen, heeft in het Bussum organiseert, zal de heer An-
worden ingesteld zonder de wil der men het noemt) lvden", dat is dus Staargebouw te Maastricht de bron- ton Sweers, die het werk gedurende
centrale regering en anders dan op hutspot zonder aardappelen (die toen zen legpenning van het ministerie dertig jaren heeft gedragen, zijn
,v machtiging van de landsheer. Het- n0£t 00 de dis verschenen als van economische zaken uitgereikt functie van directeur overdragen aan
zelfde gold van appelen, peren, no- volksvoedsel), maar ook zonder vlees aan de heer H. C. G. Haanen te de heer Joop Biekmann uit Schalk
wormen, ende aldaer haer tijt zo ten en andere voortbrengselen van vls- wildbraad of iets dergelijks! Maastricht. De heer Haanen heeft haar. De scheidende directeur blijft
zuirlick (moeitevol) in hitta ende de boomgaard. wortelen (peen) moeten in bjj de middenstandsexamen algeme- als adviseur van het bestuur in dienst
koude, in regen ende onweder (slecht Met verschillende voorbeelden 'jlaetse van vleesch te meermalen handelskennis, diie dit jaar zijn van de stichting De heer Joop Biek-
weer) overbrengen" (doorbrengen), werd vervolgens aangehaald, dat op den Platteel (schotel, bord) vollen afgenomen de beste resultaten van mann kent het werk sedert 1938 van
Dan komen er nog andere on- de gronden, die voor tuinderij in (vullen); den^ ajyn ende radvsen ajf],e kandidaten geboekt. Hij behaal- zeer nabij.
iw» »on gunstige omstandigheden bij, als bedrijf genomen waren, nadat er Yoor «oter op 't broot strekken ende de 58 punten van een maximaal te
- "®ze 7,- ,3 h ao icAo misgewas, ziekte in het plantgoed, tevoren tiendbare bodemvruchten de raeuwe kooien den kinderen alte- behalen aantal van 60. Frankrijk en Oost-Duitsland zul-
aicnter, die leeiae van i544-ibU9, nu hagel en storm en andere „letselen gekweekt waren, geen tienden meer met v.oor leckere appelen". Rauw- len in 1965 een nieuw hand-el sak-
vier eeuwen geleden (in I5b4) se- deshemels", verder muizen, slakken, rustten, zolang het warmoezerij of kost. 3a- doch niet zoals die thans jn totaal hebben in 1964 aan dit koord sluiten, dat erop is gericht de
Cretans van de Sleutelstad^ gewor- ongedierte. ratten. ..meinchmael boomgaard was. door onze diëtisten wordt aanbevo-
Van al hun hoop beroofd
examen 20.380 kandidaten deelgeno- b^el tussen landen ver"
len! c b dubbelen, zo heeft een woordvoer-
Is met deze schets niet een triest men, waarvan er 11.601 (of 57 pro- dor van de Oostduitse kamer van
- ongedierte, ratten, „meinchmael boomgaard was.
den. was ook een sociaal bewogen (vaak) tot 2ulcken haerluider ver
man. Zelf heeft hij veel ondervon- [jeS) ^at wyf ende kinderen tzelve
den en zijn lijfspreuk .mout ende bezuiren, jae hongersnoot beschrey- schilderijtje opgehangen van de eco- cent) met gunstig gevolg. Vorig jaai koophandel in Parijs verklaard. Het
win. met Uodt ende met ere wijst en moeten". Had men aan al deze redenen nog nomische voedingstoestand van een akoord voor 1964 voorzag in een
on een energieke persoonlijkheid, somber gekleurd niet genoeSa,dus Van Hout> dan êroot deel des volks hier te land bÜ wraren er 19 955 ka«,dtdaten, waar- waar(je van de handel in beide rich-
vóor°"hetr ar^S"tÜ3p beeld- wil da huidige lezer moge- diende n°S wel in het bijzonder te de aanvang der 17de eeuw. H. van er 9.147 of 46 procent slaagden tinfen van 65 miljoen frank,
b-staan voor allen, die werkten om ''jk tegenwerpen? Men bedenkte
vooruit te komen. Dat gold ook voor echter, dat Van Hout zijn deductie
de boeren en tuinders in de wijde schreef rond 1600, toen er van be-
omtrek van Leiden, dus in het Rijn- strijding der plantenziekten, 't voor-
l?-d. Hij was in veel opzichten zijn kómen van misgewas, van allerlei
tiid vér vooruit, organiseerde het diensten en theorieën in het belang
HiUandse belastingwezen en bracht van de tuinbouw en ter voorkoming
een belangrijk rannort uit over de van schade nog geen sprake was en
armenzorg, welke hij toen al ge- d® risico's voor de tuinder veel gro-
mrentelijk wilde maken. ter waren dan thans. Hij droeg die
risico's alleen en ten laste van zijn
Toen hem dan ook door zijn su- «ïezin. zonder overheidssteun, zonder
perieuren. de leden van Leidens deskundige voorlichting, zonder be-
stadsbestuur, werd opgedragen om scherming van enige standsorgani-
zijn oordeel te geven over de destijds satie.
veel omstreden tiendrechten op de
opbrengst van de cultuurgrond, Beschermer
waardoor vooral de tuinders of
groenten- en fruitkwekers groot na- Daarom is de pointe van het be
deel ondervonden, aarzelde hij niet. toog aan het slot der deductie ook
deze als onrechtmatig te bestempe- van zulk een groot belang, omdat
len en voor te stellen dgl. heffingen Van Hout hierin toont de man te
te doen vervallen. zijn, tevens een autoriteit in zijn
dagen, die niet alleen met de noden
Harde werkers hadden pover va^ d<? Riinlandse tuinders meeleef-
bestaan de en daarvoor ook een open oog
had, doch die hen tevens in bescher-
Wat in zijn betoog en motivering ming nam tegen de tiendbeffers om
vooral opvalt, is de slechte econo- hun tenminste een redelijke waar-
mische en financiële toestand van ^org voor hun bestaan te verzekeren,
deze bedr'ifsgroen van doorgaans En van welke autoriteit of autori-
harde werkers. Het beeld, dat Van ^eiten kon dat in die dagen worden
Hout in zijn raooort oproept, doet "ezegd?
denken aan de si+uatie van het land- jjoe onbeschermd waren destijds
en tuinbouwbedrijf in de iaren van nog land. en tuinbouw, toen wel de
crises en malaise vóór de tweede handel werd gevrijwaard van aller-
Were^oorlog. En daarom is zijn |ej belemmeringen en er zelfs oor-
schPdering a.h.w een tegenhanger |ogen werden gevoerd ter bescher-
vao wat er in deze eeuw nog werd m}ng van dje handel
geiden in vele van die bedrijven,
aldus een historische parallel, die Zweet en hloed van „schamele
wel waard is nog eens in overweging arbeidsman"
^te worden genomen: drukkende fis
cale heffingen en magere bedrijfs- Welnu, die pointe in Van Hout's
resultaten. deductie is deze, scherp gesteld maar
n/r i \7ori whst: „Zodanige daervan Thienden
Men loopt als het ware met Var heff„nde zouden in „(fecte trecken
Hout door de tu.nei, en velden van van lsweet ende bloet
Rijnland, waarop we nu al dne en den schame,en arbeitsman. dienr
een halve eeuw geleden de kwekers kjt,d menichmaei zulx uit haren
bezig zien met vrouw en kinderen ho]len buick on(beren moe.
te ploeteren, om toch matu- een zouden ^cken de ,bienden van
mager loon. een schraal bestaan en a]]e de groote kosten d-ese daeraen
rvs|nbe;Vr^tW,^door noesje X^V?v^^
^'dd weten te Ondergetekende:
onbedriegelvke conscientiën der
Wroeten als „aardworme geenre. die hen mitte voorschreven naam
Lees het maar af uit de eigen nieuwigheden^ zoucken (proberen)
woorden van de opsteller van het te vernjcken
betoog, want reeds een enkel citaat Voor wie dit oude taaltje en de adres
kleurt voldoende de historische en gewrongen zinsconstructie wat al te
nu nog pakkende sfeer: ouderwets aandoet, wil ik nog even
„Bezaeit zijnde ende tzaet opko- herhalen wat Van Hout daarmede 0laats
mende, werden de arme Luyden ge- wilde zeggen. Kortweg dit. Wie de
nootzaekt om nacht ende dach te tienden wilde heffen van de produk-
emDloveren (besteden) tot uitwyen ten van de tuinder, mocht wel be- Qatum
(uitwieden) van het onkruit. plan- denken, dat hij daarmede eigenlijk
ten ende verplanten, weder spitten net zweet en het bloed eiste van de oit formulier na invulling opzenden aan Bnrean De Lefdse
ende delven. Ende in summa (alle? harde en schamelijke wer^rs, hun Courant Afd Abonnementen. Papengracht 32. Leiden,
bij elkaar) moeten (zij) tgansche kinderen honger deed luden en ho-
jaei met haer wijven (vrouwen) dien eiste, waarop hij geen recht had
ende kinderen leggen wroeten inde en waarvoor hij zelf nimmer enig
voorgeschreven thuynen als aert- geldelijk offer had gebracht. De
Deze oude zegswijze wordt totaal te niet gedaan dooi de
overweldigende publiciteit van deze tijd.
WANT THANS GrLDT:
Wat gisteren en vanmorgen is
gebeurd, staal vandaag in
DE LEIDSE COUR MT
Maak ook U, propaganda voor
nieuwe abonnee aan.
Uw aktiviteit wordt beloond met
courant en breng een
LUXE KALENDERBLOK
(100 vel prima schrijfpapier
blad, uitgevoerd als jaarkalender)
Geeft als abonnee van
De Leidse Courant op:
adres
plaats
Betaling zal geschieden per week
maand
kwartaal
x Doorhalen wat niet verlangd wordt
