Grieken baadden
Florence Nightingale
vocht tegen
angst voor
koele nachtlucht
DE LEIDSS COURANT
BABY'S IN IJSWATER
(Bijzondere medewerking)
Audrey Russell, de schrijfster
van dit artikel, kwam tot het
inzicht, dat sommige dingen op
het gebied der kinderverzor
ging, die wij „modern" vinden,
heel wat ouder zijn dan de weg
naar Rome.
✓NNZE voorouders besteedden op
hun wijze heel veel zorg aan hun
spruiten. Is dit eigenlijk verbazing
wekkend? Natuurlijk niet, want kin
deren te verzorgen is immers een
der diepst gewortelde neigingen van
de mens. Toen ik mij begon te ver
diepen in het onderwerp, begreep ik
niettemin mijn aanvankelijke verba
zing. Deze sproot namelijk voort uit
de ontdekking, dat vele van onze
gebruiken, opvattingen en middel
tjes niet typisch zijn voor onze tijd
en voor West-Europa alleen, doch
dat zij ook vroeger en elders, zij het
in ietwat andere vorm, gebruikelijk
waren en zijn.
Neemt u nu, bijvoorbeeld, de vei
ligheidsspeld. Er is tegenwoordig vrij
wel geen Europese of Amerikaanse
kinderkamer, waar men het zonder
dit praktische hulpmiddel kan stel
len. Doch 2500 jaren geleden ge
bruikten de moeders ook reeds vei
ligheidsspelden bij de verzorging ha-
rer babies. Onze spelden zijn klein
en roestvrij. Zo'n prehistorische vei
ligheidsspeld leek weliswaar een ge
vaarlijk wapen, maar werd toch vol
gens het zelfde principe als de onze
vervaardigd.
De Grieken
HET waren de Grieken, die in de
tweede eeuw na Christus de
grondslagen legden voor de baby
verzorging, zoals wij die thans in
volmaakte vorm kennen. De oude
Hellenen achtten het vooral van be
lang, de kindertjes te harden. Kort
na de geboorte begonnen zij reeds
lichte massage toe te passen om de
vorm van het hoofd zo model moge
lijk te maken. Eenmaal daags in het
bad was reeds in die dagen in Grie
kenland kraamkamerwijsheid. Doch
zo'n Griekse baby werd gebaad in
zout water, omdat dit aldus meen
de men het kind krachtig maakte.
O ja, en het voorschrift luidde ver
der: Iedere dag het water iets kou
der maken. Na twee maanden stopte
moeder de baby dan in een ijskoud
bad en baby aldus de kenners der
geschiedenis vond het verrukke
lijk! Dit klinkt ons misschien wat
gek in de oren, doch in Zuidoost-
Azië vindt men het heel gewoon, als
een moeder haar peuter dagelijks
laat genieten van een ijskoud stort
bad. Toch heb ik zo'n peuter wel
eens zien huilen tijdens zo'n „Griek
se" behandeling.
Bont allerlei
F EN speurtocht in Kleuterland
leert, dat men in dë loop der
tijden allerlei materiaal gebruikte
om borden, zuigflessen, kroesjes,
napjes en wat dies meer. zij te ma
ken. Zo gebruikten de Grieken en
Kijkje in een zeventiende-eeuws
tehuis voor te vondeling gelegde zui
gelingen in Parijs.
Romeinen terra-cotta zuigflessen, die
net zo geconstrueerd waren als onze
hedendaagse niet-overlopende inkt-
flessen. Ja, ik ben tot het inzicht
gekomen, dat de verschillende zuig
flessen even goed kenmerkend voor
de diverse perioden der Europese ge
schiedenis zijn als de jaartallen. In
de vijftiende en zestiende eeuw was
het woord aan de houten papbor
den. Tin en zilver beheersten de
zeventiende en de achttiende eeuw.
Aardewerk, porselein en dik glas be
hoorden bij de degelijke negentiende
eeuw. Thans is plastic in de mode.
Gaan wij naar andere werelddelen,
dan valt het op, dat de primitieve
volksgroepen in Azië, Amerika, Aus
tralië en Afrika vroeger geen zuig
flessen of eetbakjes voor kleine kin
deren kenden. Hoe is dit te verkla
ren? Wel, de moeders gaven de kin
deren borstvoeding tot aan het derde
levensjaar. Zo kon het gebeuren, dat
een borstkind na zijn dosis moeder
melk te hebben genoten gezellig een
bot begon af te kluiven. Tegenwoor
dig is dat vrijwel overal anders in
die verre landen. De Papoea's, bij
voorbeeld, kennen nu de zuigfles en
soms is het de Papoea-vader, die de
rol van kinderverzorgster vervult!
Ook de Noord-Amerikaanse India
nen, die vroeger hun pas geboren
Spruiten met mest insmeerden, pas
sen nu moderner methoden toe om
hun kroost gezond en sterk te ma
ken. Kortom, de „goede oude tijd"
(waaraan toch eigenlijk wel het een
en ander ontbrak) behoort bij de
vroeger-zuigfles-loze mensengroepen
praktisch tot het verleden.
De wieg
WIEGEN kennen de primitieve
mensen echter wel. Sommige van
die kinderbedden zijn werkelijk heel
mooi en praktisch. De keuze van het
materiaal is afhankelijk van de pro-
dukten, die het land voortbrengt.
Daarom zijn de „primitieve" wiegen
nu eens gemaakt van boombast, dan
weer van vlechtwerk, maar ook wel
van hout. De Eskimo's maken wiegen
van pels, afgezet met kleurige kra
len. De meest praktische wieg, die
ik ooit zag, was afkomstig uit Aus
tralië. Hij was vervaardigd van boom
bast en had de vorm van een grote
schelp. De moeder kon het ding ge
bruiken als wieg, als wasbekken, om
voedsel te bereiden enom baby
over een rivier te brengen door het
dienst te laten doen als bootje! Bij
deze wieg vergeleken zijn onze mo
derne reiswiegen erg primitieve be
denksels. Schommel wiegen zijn blijk
baar een Europese uitvinding. Mij is
althans geen voorbeeld bekend van
een elders in de wereld gemaakte
schommel wieg. Wel heeft men, na
kennismaking met de Europeanen,
in andere werelddelen de schommel-
wieg nagemaakt, doch als „uitvin
ding" staat hij op naam van ons
werelddeel.
Gezondheid
INENTING en andere medisch-
hygiënische middelen hebben zo
veel bijgedragen tot daling der kin
dersterfte, dat velen zich afvragen,
hoe de( mensen het vroeger hebben
gesteld' zonder dat alles. Stellig is
dit moeilijk geweest. Toch was men
vroeger uiteraard binnen de gren
zen der toenmalige medische kennis
Sympathie-poeders deden geen kwaad
en hulpmiddelen ook verstandig
bij de behandeling van kinderen. Ik
bezit een tekening van een vonde
lingentehuis in Parijs uit de zeven
tiende eeuw. Alles zag er ordelijk,
ja, zelfs hygiënisch uit, al was er dan
naar onze maatstaven in die
tijd maar heel weinig bekend over
de eisen van een deugdelijke hygiëne.
En als u middeleeuwse schilderijen
bekijkt, ziet u bijvoorbeeld, dat ba-
bies toen altijd uit- en aangekleed
werden voor een brandend vuur. U
ziet voorts, dat er in de kamer steeds
enige helpsters waren, die de tem
peratuur van het badwater contro
leerden en haar best deden om het
de jonge moeder zo prettig en ge
rieflijk mogelijk te maken.
Toch bestonden er vroeger ook
wel wonderlijke begrippen. Dacht
men, dat een kind of jonge moeder
vergiftigd was, dan luidde het re
cept veelal: hoorn van neushoorn.
De eenhoornige neushoorn gold na
melijk als een geheimzinnig, met to
verkracht bezield dier. Zo'n stuk
neushoorn-ivoor kostte heel veel geld.
Daarom konden alleen rijke mensen
dat wondermiddel toepassen. In de
zeventiende eeuw werd zo'n stukje
„hoorn" in Dresden eens verkocht
voor f 720.000 een bedrag, dat toen
evenveel koopkracht had als nu enige
miljoenen guldens!
Een ander geneesmiddel uit vroe
ger dagen was het vermaarde „sym
pathie-poeder", dat men gebruikte
om sneden en andere wonden te he
len. Het dient gezegd, dat dit geheim
zinnige geneesmiddel probaat werkte.
Hoe is dit te verklaren? Men strooide
het poeder op het wapen of voor
werp, dat de wond had veroorzaakt,
of op de kleren van de patiënt. De
wond zelf werd vervolgens gewassen
en verbonden. Hij genas in de regel
snel, niet dank zij het sympathie
poeder, doch omdat hij niet werd be
smet door vieze zalf of andere smeer-
WERKELIJKE ondervoeding, ver
waarlozing en slechte behande
ling van miljoenen kinderen kwamen
in Europa pas voor in de negentiende
eeuw. Wat voordien uitzondering
was, werd toen maar al te zeer bij
kans normaal. De opbloei der indus
trie en de hiermede gepaard gaande
vorming van een fabrieksproletariaat
waren daar de oorzaak van. Talloos
veel kinderen leefden toen in de af
schuwlij kste omstandigheden en
moesten op prille leeftijd werken in
mijnen, fabrieken en andere bedrij-
De geschoolde Papoea ziekenver
zorger springt vaardig om met alle
moderne middelen als het er om
gaat, een baby te helpen en te hoeden
tegen ziekte.
Papa-Papoea als baby-sitter!
FOTO LINKS:
Een „Grieks bad" voor een peuter
in Zuidoost-Azië. Moeder dient de
behandeling energiek toe, maar de
patiënt vindt het niet prettig.
ven. Het was een eeuw van grote
rijkdom voor weinigen en van ar
moede en hardheid voor zeer velen.
Het was voorts een eeuw van dwaal
begrippen en buitennissigheden op
het gebied der kinderverzorging.
Honderd jaar geleden, ja, later nog,
was men algemeen van oordeel, dat
nachtlucht en avondkoelte schadelijk
waren voor de gezondheid. Florence
Nightingale bij voorbeeld trok her
haaldelijk van leer tegen dit wan
begrip. Pas na Florences dood won
nen haar denkbeelden en inzichten
geleidelijk terrein.
Zo waande men in de vorige eeuw
een tijd lang, dat het aanbeveling
verdiende om het hoofd van een pas
geboren baby te wrijven met brande
wijn of cognac. Trouwens, de „dot"
met duiker en brandewijn is tot in
het begin van onze eeuw in zwang
gebleven. Voorts oordeelde men het
een goed middel tegen rheumatiek
om een jonggeborene een stuk ko
perdraad om het middel te binden.
Het leven van alledag droop van bij
geloof. Kinderoortjes werden door
boord om het gezichtsvermogen te
versterken. Halssnoeren van touw
dienden als middel tegen de koude.
Spinnewebben waren beter (zei men)
dan watten om wonden te verbin
den. En de kinderen in de achter
buurten van Londen en andere Euro
pese grote steden droegen toen mis
schien nog meer amuletten en andere
tovermiddelen tegen ziekte dan de
negerjeugd in het donkerste hart-van
het Donkere Werelddeel. Voor mij
ligt een foto van een Siamees jochie
in een Bangkokse tempeltuin. Kle
ren draagt hij niet. Wel een snoer
van tovermiddelen om de hals. Nu,
de proletarische jeugd in de grote
Europese steden droeg in de vorige
eeuw nauwelijks meer kleren dan
dit Siamese ventje en stellig meer
amuletten.
Onze tijd
/~|VER onze tijd wil ik niet al te
zeer uitwijden. Wij weten allen,
hoeveel er gedaan wordt voor een
goede kinderverzorging. Maar wij
weten ook, hoeveel er nog te doen
is! „Als wij alle kinderen vóór ze
naar school gaan een paar jaar een
goede kleuterschool konden laten
volgen, zou er heel wat minder jeugd
misdadigheid zijn", zei de directrice
van een van Londens modernste
kleuterscholen eens tegen mij. Ik
geloof, dat er veel waarheid in die
woorden schuilt.
Zelf neig ik er toe om te komen
tot een „Griekse inslag" in de op
voeding van jonge kinderen. De
Grieken waren namelijk van mening,
dat kinderen thuis moeten worden
opgevoed. Ik ook. Daarom moet een
kleuterschool niet te ver van „thuis"
zijn, zodat hij in de gedachten wereld
van het kind tot „thuis" gaat beho
ren. De kinderen zien dan hun moe
ders voorbijkomen. Zij weten, dat ze
vlak bij huis zijn. Zij gevoelen zich
dus niet verlaten. En natuurlijk zijn
lage deuren en kindermeubels nood
zakelijk.
Niettemin stemt het reeds tot grote
tevredenheid en dankbaarheid, dat er
thans zoveel meer kan worden ge
daan om heel jonge mensjes op te
vangen en voor te bereiden op de
levenstaak dan in vroeger eeuwen
het geval was.
