Muggenzifter zonder weerga
ontsluierde
hei
mysierie
van
muskiet
Anopheles
Weldoener der mensheid was
arm op hoge leeftijd
DE L.EIDSE COURANT
Miljoenen mensenlevens
dankzij Ross gespaard
IN DE RIJ der grote weldoeners van
het mensdom bevindt zich ook de
Schotse arts Ronald Ross. Waarom?
Omdat hy de man was, die na lang
durige en naarstige onderzoekingen,
verricht onder dikwijls zeer moeilijke
omstandigheden, tenslotte het bewijs
leverde, dat de malaria 1eens een
gesel der mensheid wordt over
gebracht door de beet van een be
paald type mug of muskiet. Vóór
Ross tot deze baanbrekende ontdek
king kwam, was men algemeen van
oordeel, dat de gevreesde ziekte het
gevolg was van kwade dampen, ont
staan in moerassen en stilstaande
wateren. Aan dat (verkeerde) in
zicht dankt de ziekte trouwens zijn
naam, want „mal aria" betekent
„slechte lucht". Pas nadat Ross de
ware ziekte-oorzaak had ontdekt,
werd het mogelijk om de malaria
bestrijding op wetenschappelijk juis
te grondslagen te plaatsen en grote
successen te boeken.
Wat dit laatste betekent, beseft
men, als men voor ogen houdt, dat
de malaria voordien vooral in tro
pische landen een ware volksgesel
was. Vóór 1900 waren bij voorbeeld
in India (toen nog Brits-Indië) een
derde deel van alle ziekenhuispatiën
ten malarialijders. Ja, erger nog, een
derde deel van India's bevolking was
lijdende aan die gevreesde kwaal.
Het Brits-Indische leger, dat toen
circa 300.000 man sterk was, zond
telken jare honderdduizend malaria-
lijders naar de militaire hospitalen.
En wat hier van India werd gezegd,
gold voor tal van andere tropische
landen. Kortom, de malaria was een
der ernstige bedreigingen voor de
volksgezondheid in die verre landen,
terwijl hij voorts de arbeidsprestatie
der mensheid in zeer ongunstige zin
beinvloedde.
Ronald Ross de „Ontdekker van
het Geheim van Anopheles" aan
schouwde het levenlicht in het af
gelegen plaatsje Almora in India. Hij
werd „hoog" geboren, want zijn wieg
stond in het hart van de Himalaya
bijna 2000 meter boven het zee-opper
vlak. Hij werd voorts in een bewogen
tijd geboren, want drie dagen vóór
hij het levenslicht aanschouwde, was
de vermaarde Sepoy-opstand uitge
broken. Niettemin bracht de jonge
Ronald zijn eerste jeugd in India
door. Op achtjarige leeftijd zonden
zijn ouders hem echter naar Enge
land, alwaar hij eerst zijn schoolop
leiding voltooide en vervolgens in
Londen medicijnen ging studeren. In
1881 keerde hij terug naar India.
Daar werd hij als arts toegevoegd
aan de Medische Dienst.
Zijn levenstaak
INNIGE jaren lang deed Ross zijn
plicht als arts. Niets wees er op,
dat hij de grote anti-malaria-pionier
zou worden. Het keerpunt in zijn
leven kwam, toen hij in 1894 een
zeer bekend, uit Aberdeen afkom
stig, medicus ontmoette, te weten
Sir Patrick Manson. Sir Patrick in
teresseerde zich voor Ross en voor
het malaria-probleem. Hij toonde zijn
jongere collega de malaria-parasiet
in het bloed van de patiënten. Een
Mensen en vogels plegen als
dagelijkse kost geen dode mug
gen te eten, schrééf Sir Ronald
Ross. De natuur stelde hij
vast brengt de muskieten en
de malaria-infectie langs een
directer weg bij mens en dier.
Dit inzicht redde later talloos
velen het leven.
Frans officier van gezondheid, Lave-
ran geheten, had die parasiet in 1878
ontdekt. Een Italiaans geleerde, Gol-
gi, had een verdere studie gemaakt
van de gedragingen van de parasiet
in het menselijk bloed. Reeds toen
verdacht men er de muskiet van, dat
hij het was, die de mens tot malaria
patiënt maakte. De grote vraag was
echcer: Hoe? Die vraag hadden La-
veran, Golgi en Manson niet kunnen
beantwoorden. Ross, aangemoedigd
en met raad terzijde gestaan door
Manson, besloot om de beantwoor
ding van die vraag tot zijn levens
taak te maken.
Het probleem, dat hij zich gesteld
had, was eigenlijk drievoudig. Aller
eerst moest hij nagaan, óf de makaria-
parasiet inderdaad leeft in de mus
kiet, althans in een of meer soorten
muskiet. Zou dit juist blijken, dan
zou het nodig zijn om te onderzoe
ken, welke muskietensoorten als
„woning" dienen. Als derde punt zou
Rechts onder
Dr. Muirhead Thomson besteedde
maanden aan het zoeken in de moe
rassen vóór hij de weinig-bekende
mug vond, die alleen in dit moeras
voorkomt. (Foto genomen tijdens de
anti-malaria-campagne gedurende de
Tweede Wereldoorlog).
Midden
Het Ross-instituut werd gesticht in
1923 als gedenkteken voor Sir Ro
nald Ross. Het gebouw staat in Put
ney (Londen).
Links onder
Sir Ronald Ross in 1915, vier jaar
nadat hij in de adelstand verheven
werd als erkenning voor zijn werk
bij de bestrijding van de malaria.
Rechts boven
Sir Ronald Ross en zijn echtgenote
in Calcutta met de manden vol proef-
vogels, waarmede hij bewees dat de
mug verantwoordelijk is voor de ver
spreiding van de malaria.
dan nog resten, vast te stellen, hoe
de muskieten de parasieten over
brengen op mens en dier.
Al die onderzoekingen moest Ross
verrichten in zijn vrije uren. Over
plaatsingen zowel als ambtelijke te
genwerking belemmerden en ver
traagden het onderzoek. Toch hield
de Schotse arts vol. Hij gebruikte
een zelf ontworpen microscoop om
de gedragingen der parasieten te be
studeren, die hij eerst in het lichaam
van de „proefmuskieten" had ge
bracht. Dat was een zeer inspannende
en grote nauwkeurigheid vereisende
bezigheid in de hete gebieden, waar
hij als arts moest werken. Na zeer
veel proeven en nauwelijks minder
teleurstellingen ontdekte Ross, dat de
parasieten zich bijzonder actief ge
droegen in de maag der muskieten
en ook, dat zij zich daar vermenig
vuldigden. Maanden na deze belang
rijke vondst deed hij geen- nieuwe
ontdekkingen. Die kwamen pas, toen
hij proeven ging nemen met een
voordien niet door hem gebruikte
muggesoort, namelijk de Anopheles.
De grote dag
'TWINTIG augustus 1897 was een
bijzonder hete dag. Ross was om
zeven uur in de ochtend met zijn
werk begonnen. Plet was middag ge
worden. De onderzoeker was doodop.
Zijn ogen deden pijn van moeheid
Hij besloot om nog één muskiet te
onderzoeken en daarna huiswaarts te
gaan. Een beetje moedeloos vroeg hij
zich af, wat zijn werk eigenlijk voor
zin had. Duizenden muggen had hij
reeds onderzocht en eigenlijk had hij
heel weinig belangrijks gevonden. Hij
was (overwoog hij) een muggenzif
ter op grote schaal, maar zonder
succes. Toch liet hij die ene muskiet
niet buiten schot. Opnieuw kwam hij
met zijn microscoop in actie. En ziet:
In de maagwand van die laatste mus
kiet vond hij eitjes van de malaria
parasiet. Hij had een mijlpaal van
grote betekenis bereikt.
Nu gold het nog, aan te tonen, dat
en hoe de in de muskiet geboren
parasieten inderdaad bij een mens of
een dier malaria kunnen verwekken.
De levering van dit bewijs werd voor
Ross gemakkelijker, omdat hij
dank zij Mansons invloed officieel
tot taak kreeg om in Calcutta het
malaria-onderzoek „in hoofdberoep"
te gaan uitoefenen. Zijn collega's
meenden, nadat zij van zijn ontdek
kingen hadden gehoord, dat de para
sieten de mens bereikten via mus-
kieteëieren of dode muskieten in stof
en drinkwater. Ross betwijfelde dit.
Hij ontwikkelde een eigen methode
van onderzoek. Hij kweekte muskie
ten (Anopheles) en gebruikte vogels
als proefdieren. In juli 1898 gelukte
het hem, de aanwezigheid van mala
ria-parasieten in de speekselklieren
der muskieten aan te tonen. De kroon
op zijn speurwerk zette hij kort na
dien, toen hij er in slaagde om ge
zonde vogels door de beten van die
muggen tot malaria-patiënten te ma
ken. Toen schreef hijMensen en
vogels brengen hun tijd niet zoek
met alsmaar dode muggen te eten;
neen, de natuur is veel te intelligent
(om zich van zo'n weinig doeltref
fend middel te bedienen) Zij
brengt de mug (en daarmee de in
fectie) op veel directer wijze bij
mens of dier en zorgt er voor, dat
de parasieten in het bloed komen
en zo de beste kansen krijgen.
Dit inzicht en het door Ross ge
leverde bewijs van de juistheid er
van redden nadien miljoenen men
senlevens.
Teleurstelling
HET DOOR HEM geboekte grote
succes bezorgde de Schotse arts
veel eer en onderscheidingen. Hij
werd door zijn soeverein geridderd.
Een Nobelprijs werd zijn deel. Ge
leerde genootschappen benoemden
hem tot erelid. Doctorsgraden hono
ris causa verleenden enige universi
teiten hem. En toch bracht zijn grote
ontdekking hem niet de voldoening,
die hij er van had verwacht. Hij had
namelijk gehoopt, dat er een „we
reldoorlog" zou worden ontketend
tegen de malaria-muskieten. Doch
tot de uitroeiing en bestrijding van
Anopheles kwam de mensheid pas
heel wat later dan Ross had ver
wacht. Dit lag niet aan Ross zelf,
want hij hamerde steeds weer op de
noodzakelijkheid van zo'n strijd op
grote schaal. In 1901 ging hij zelf
naar Freetown (Sierra Leone in
West-Afrika) om de daar heersende
zware malaria doeltreffend aan te
pakken.
Eer, roem en onderscheidingen wa
ren voor Ross weggelegd, doch fi
nancieel profiteerde hij niet van zijn
ontdekking. In 1929 moest een aan
tal vrienden en bewonderaars zelfs
een som geld bijeenbrengen om te
voorkomen, dat Ross toen reeds
jaren Sir Ronald Ross in zijn
laatste levensjaren met gebrek te
kampen zou krijgen. Doch wat men
hier ook van moge vinden, vast staat,
dat Sir Ronald Ross (tevens een
dichter en schrijver van betekenis)
een der pioniers van de huidige me
dische wetenschap was en dat zijn
naam thuis behoort in de ererij van
namen als Pasteur, Jenner, Lister en
andere, welker dragers zeer veel heb
ben bijgedragen tot het welzijn en
de gezondheid van het mensdom.
