100 oerpaarden nog
in leven op aarde
k* -
Amerikaanse amateur - vliegtuigbouwers
lieten hun nieuwste kisten zien
-m
Wrede vangpartijen hadden nuttige kant
'"77m
DE LEIDSE COURANT
:,M.
Volwassen oerpaard
(Bijzondere medewerking)
DE MAMMOET en andere
prehistorische dieren leefden j>
in de jongste ijstijd. Een van f>
die dieren was het wilde
paard, dat wij thans Prze-
walsky-paard noemen. De
mammoet en andere ijstijd- HP
reuzen zijn reeds lang uitge- Hf
storven, maar het oerpaard
bestaat nog. Het wist zich tot
diep in de vorige eeuw aan ff?
het oog der wetenschap te
onttrekken en zich in het ver- fff
borgene te handhaven in een
deel van Azië, waar de kli-
maatsigesteldheid veel over
eenkomst vertoont met die
van de ijstijd Groot was het
aantal oerpaarden reeds toen h
niet meer. hoewel het ten tij- 1-|
de van de mammoet zeer
groot was geweest. Hoe we
ten we dit?
Onze voorouders uit de ijs-
tiid waren allesbehalve afke
rig van een paardeboutje. Eén
van hun manieren om aan
paardevlees te komen, was,
een kudde wilde paarden naar
de rand van een afgrond te
drijven en vervolgens de die
ren de dodelijke val of sprong
in de dieüte te laten maken.
Het bewijs, dat de steentijd-
mensen aldus jaagden, vond
men in 1890 in Frankrijk aan
de voet van de hoge rots van
Solutré. Daar lagen de been
deren van circa tienduizend
wilde paarden! Hieruit blijkt
zeer duidelijk, dat het oer
paard omstreeks 30.000 jaren
geleden allesbehalve zeld
zaam was. Thans is het dit -
zoals wij reeds opmerkten -
wel. Naar schatting leven er
op aarde nog ruim honderd
oerpaarden. De meeste vindt
men in dierentuinen. Een
klein aantal - veertig mis
schien - heeft zich in vrijheid
weten te handhaven in het
grensgebied tussen China en
Mongolië.
Het verschil tussen een tam paard en zijn wilde
neef ligt voornamelijk in de manen. Als deze
naast de hals omlaag hangen, hebben wij te doen
met een „tam" paard. Staan ze, net als bij een
zebra, overeind, dan hebben wij te doen met een
dier, dat geen getemde voorzaten heeft en dus
„wild" genoemd wordt.
In het verre verleden, toen de mens de paarden nog
in de „ravijndood" dreef, leefden er in Europa verschei
dene soorten wilde paarden. De belangrijkste waren de
tarpan en het Prze walsky-paard. De laatste- tarpan
stierf in het jaar 1899. Sedertdien is de bestempeling
„wild" alleen nog maar van toepassing op het paard-
met-de-moeilijke naam, het Przewalsky-paard.
ONTDEKKING EN VANGST
HET TOEVAL - en het was een gelukkig toeval - wil
de, dat in het jaar» waarin de laatste tarpan de laatste
adem uitblies, voor de eerste maal Przewalsky-paarden
in West-Europa kwamen. Twintig jaar tevoren had de
generaal van het Keizerlijk-Russische leger N. M. Prze
walsky (1839-1888) die merkwaardige diersoort ont
dekt. Wie was die generaal?
Nicolaas Michailovitch Przewalsky aanschouwde het
levenslicht in 1839 te Smolensk. Als jongen reeds was
hij avontuurlijk van aard en koesterde hij de wens ont
dekkingsreiziger te worden. Na de militaire academie
te hebben bezocht in Warschau, werd hij officier. In op
dracht van zijn regering maakte hij enige grote reizen
door toen nog weinig bekende delen van Azië. Tal van
boekwerken, die wetenschappelijk yan veel belang 2ijn,
staan op zijn naam. Zijn verdiensten voor de aardrijks
kundige kennis van Azië zijn groot. Biologen en die
renvrienden echter eren hem vooral als de ontdekker
van het oerpaard, dat trouwens nog steeds zijn naam,
draagt. Hij stierf in 1888 op nog geen vijftigjarige leef
tijd.
Het behoeft nauwelijks betoog, dat het Przawalsky-
paard in dé gebieden, waar die officier het ontdekte,
een andere naam heeft. Ja, het heeft., .althans had daar
verscheidene namen, „takky", „jauwat", „statoer",
„dzjerlikadoe", „kertag" en „ji-ma". Onder deze laatste
naam kennen de Chinezen het dier. Hoe de mensen in
de ijstijd het noemden, onttrekt zich natuurlijk aan onze
kenvermogen.
Zodra bekend werd dat Przewalsky oerpaarden had
ontdekt in de binnenlanden van Azië, ging de weten
schap en, later, ook de dierenhandel grote belangstel
ling aan de dag leggen voor dat zeldzame dier. Vrij
spoedig na de ontdekking organiseerde men expedities
om de paarden in hun woongebied te vangen en ver
volgens naar Europa te brengen. Toen de vorige eeuw
ten einde neigde, kwamen de eerste Przewalsky-paar
den in ons werelddeel aan.
KOGELS ALS LOON
De vangst van de oerpaarden was eigenlijk een dra
matisch gebeuren. Zodra de jagers een kudde wilde
paarden hadden ontdekt, zetten zij de achtervolging in
In vliegende galop renden zij de opgeschrikte kudde
door het zware terrein achterna. Het gebeurde, dat de
achtervolging veel tijd nam. Dan moesten de ruiters
enige malen verse paarden bestijgen. Vroeg of laat ech
ter kwam het ogenblik, dat sommige oerpaarden teke
nen van vermoeidheid begonnen te vertonen en dreig
den achter te blijven.
De hengst van de kudde deed dan alle moeite om
de vermoeide nakomers voort te drijven door de uitge
putte dieren te slaan en te bijten. Zelden slechts had
hij blijvend succes. Als de jagers tenslotte dicht bij de
kudde waren gekomen, deed de hengst wanhopige po
gingen om zijn volgelingen alsnog te beschermen. Hij
viel dan de achtervolgers aan. Het loon voor zijn dap
perheid was de kogel.
Zonder leider was de weerstand van de kudde vrijwel
gebroken. De dieren verspreidden zich en het viel
daarna de achtervolgers niet moeilijk om een aantal
veulens te vangen. Het gebeurde soms, dat een merrie
probeerde haar veulen te verdedigen, maar dan kreeg
ook zij de kogel. Na de vangst kreeg ieder veulen een
tamme merrie als min toegewezen. Zodra zij zelfstandig
genoeg waren, stelde men de veulens op transport naar
Europa. Onderweg stierven er veel.
SCHADE HERSTELLEN
Deze methode om wilde paarden te vangen was bui
tengewoon wreed. Stellig is door die expedities het aan
tal in het wild levende Przewalsky's drastisch vermin
derd. Toch hadden die jachten ook een goede kant. De
vaak ondervoede en haveloze veulentjes groeiden name
lijk in tal van dierentuinen op tot gezonde Przewalsky-
paarden, die zich konden voortplanten en zulks ook de
den. Tegenwoordig komen ieder jaar pasgeboren oer
paarden de gelederen van de Przewalsky-formatie ver
sterken. Men houdt een stamboek van de Przewalsky's
bij. Door zorgvuldig te fokken doet men zijn uiterste
best om de in vroeger jaren toegebrachte schade zo
goed mogelijk te herstellen.
Misschien zullen wij het nog beleven, dat het geringe
aantal in het wild levende oerpaarden kan worden aan
gevuld met in gevangenschap geboren Przewalsky's!
Daarmede zou de mens een ereschuld aan het oerpaard
voldoen.
IHKKlPiF^p-
0
;ilf :S
■■Min
Zowel in de Rotterdamse diergaarde „Blijdorp"
als in „Artis" te Amsterdam en in het Dieren-
park Wassenaar kan men het oerpaard in le- la
vende lijve zien.
Een Przewalsky-veulen
(door Hugo Hooftman)
Elfde vlieg - in van
experimental aireraft association
Voor de elfde maal zijn de Amerikaanse amateur-vliegtuigbouwers
met hun zelfgebouwde vliegtuigjes bijeen gekomen en wel op de
„Fly-in" van de Experimental Aircraft Association, die zopas in
Rockford nabij Chicago werd gehouden. Opnieuw hebben we hier
de meest wonderlijke vliegmaaksels bijeen kunnen zien en opnieuw
hebben we ons verbaasd over wat in Amerika op dit gebied ge
beurt. Er waren meer dan 160 homebuilts zoals men in Amerika
de door amateurs thuis op zolder, in de garage of onder in de
„basement" gebouwde vliegtuigjes noemt op het vliegveld van
Rockford verzameld, plus nog meer dan 100 „antieke" vliegtuigen.
Want dat is weer een andere sport in Amerika het verzamelen van
oude, antieke toestellen die nog echt vliegen. De enthousiasten op
dit gebied zijn verenigd in de Antique Aircraft Association. Deze
vereniging heeft jaarlijks haar eigen „vlieg-in", en al waren er dan
meer dan 100 antieke vliegtuigen naar Rockford gekomen, hoofd
zaak is toch de eigenbouw, want dit was de Fly-in van de Experi
mental Aircraft Association. In 1953 opgericht door de actieve, on
vermoeibare Paul H. Poberzny, telt de E.A.A. nu al meer dan
16.422 leden. Er vliegen minstens 2000 zelf geknutselde machines
in Amerika en zeker 4000 zijn er nog in aanbouw. Het Greater
Rockford Airport was tijdens het vliegfeest het drukste vliegveld
ter wereld. Er werden op één enkele dag niet minder dan 4725
starts en landingen gemaakt, een record voor een gecontroleerde
luchthaven (vorig jaar waren er op de drukste dag 3284 be
wegingen op een totaal gedurende de Fly-in van 15.098).
Motor verloren
Elf jaar lang heeft de E.A.A. bij
zonder veilig geylogen en nóóit
vond er tijdens een Fly-in een on
geval plaats. Helaas heeft zulks
dit jaar niet zo mogen zijn.
Er zijn twee vliegtuigen veronge
lukt, waarbij vier mensenlevens
te betreuren waren.
Het eerste ongeluk gebeurde toén
de rood-witte Boeing PT-17 van
de bekende 24-jarige stuntpiloot
Rolla Cole met als passagier een
39-jarige vlieger-navigator van
Pan American World Airways, na
een half uur stunten en juist na
het maken van een looping zijn
motor verloor, waarna de twee
dekker loodrecht een korenveld
indook. Cole sprong op lage hoog
te nog uit het toestel, maar zijn
parachute kon zich niet meer vol
ledig openen. Rolla Cole had op
zijn 17de jaar zijn vliegbrevet ge
haald en beloofde één van de
grootste stuntvliegers ter wereld
te worden. Hij behoorde tot de in
Amerika zeer populaire stuntfa
milie van de Cole Brothers Air
Show. Zijn vader vliegt een
Taylorcraft met clipped wings,
met opschrift „Duane Cole" on
dersteboven op de rompzijwand.
De moeder van Roily, Judy Cole,
behoorde ook tot -het stuntteam
en stapte soms op de vleugel van
Rolla's PT-17 tijdens acrobatische
stunts (lady wing rider, zoals de
Amerikanen zeggen). Het onge
luk gebeurde buiten het vliegveld,
twee uur vóór de officiële stunt
demonstraties. Er zouden tal van
stuntvliegers aan deze demonstra
tie deelnemen o.a. Bill Adams
met zijn Great Lakes Special,
maar door dit ongeluk werden
alle stuntvluchten afgelast.
Het tweede ongeluk, meer direct
bij de E.A.A. betrokken, gebeurde
een dag later toen het derde door
James Tyndall ontworpen en ge
bouwde machientje „Mr. Splin
ters" kort voor de landing neer
stortte, waarbij de bestuurder
(een 41-jarige restauranteigenaar)
en zijn vrouw gedood werden.
Het was de eerste crash in meer
dan 300.000 starts en landingen
tijdens E.A.A. Fly-in's sedert
1952. Onnodig te zeggen dat deze
twee ongelukken binnen 24 uur,
met schreeuwende koppen op de
voorpagina's van de kranten in
Rockford gebracht, een zware
schaduw hebben geworpen over
dit overigens zo geslaagde en in
teressante vliegfeest.
Enkele toestellen
nader bekeken.
We zouden pagina's vol kunnen
schrijven wanneer we alle home
builts en antieke vliegtuigen die
wij in Rockford bijeen zagen,
zouden willen beschrijven. We
beperken ons derhalve tot de
meest belangrijke en de meest
curieuze.
Eén van de mooiste eigenbouwsels
vonden we ditmaal de rood-witte
Mirage II, een tweedekker met
gesloten cockpit, die pas drie we
ken geleden zijn eerste vlucht
maakte en nog maar 50 uur had
gevlogen. De kist werd in twee
jaar en vijf maanden gebouwd en
kwam helemaal van Kansas naar
Rockford gevlogen door Bill
Leighnor uit Hutchinson Kansas,
die 15 jaar geleden toen hij 17
jaar oud was zijn Midget Racer
Mirage I met 85 pk Continental
motor bouwde, die nu nog altijd
vliegt en in Rockford naast de
Mirage II stond geparkeerd. Een
kenmerk van de prachtige afge
werkte Mirage II vormt de vol
ledige radio-installatie. De twee
dekker heeft een verstelbare
Hartzell propeller en kruist met
met 125 pk Lycoming die in 1962
-\yerd gebouwd doQr.r Jphp^Dyke
uit Fairborn, Onib. Hettoestel
lijkt wat op een S.A.A.B. maar
zoals John's vrouw me vertelde
hoorden zij pas van het bestaan
van de S.A.A.B. toen de Dyke
Delta al proef vloog. Het toestel is
driepersoons, waarbij twee passa
giers op een bank achter de vlie
ger kunnen plaatsnemen. De
bouw heeft 1200 dollar gekost
(motor, propeller, instrumenten
etc.) In de lucht is het een sier
lijk toestelletje, dat kruist op 232
km per uur en landt met goed
100 km per uur.
John Dyke vertelde me dat hij
diverse veranderingen wil gaan
aanbrengen aan zijn toestel. Zo
wil hij b.v. het neuswiel intrek
baar gaan maken. Zijn charmante
ega vertelde dat de bouw van het
vliegtuig op de kop af 1 jaar, 10
maanden en 4 dagen had geduurd.
Het toestel heeft nu ca. 100 uur
gevlogen en ook zij vliegt het
met dubbele staart, 65 pk Lyco
ming en duwschroef. Voorts
stond daar de al uit 1958 stam
mende Halsmer Aero-Car, een
kruising tussen auto en vliegtuig
voorzien van opvouwbare vleu
gels, een open cockpit met twee
zitplaatsen in tandem, een 85 pk
Continental en een vierbladige
duwschroef. Totale kosten 2300
dollar.
We zagen in Rockford de twaalf
jarige Tommy Trefethen rondvlie
gen die al 270 uur met zijn vader
heeft gevlogen. Hij moet tot zijn
zestiende jaar wachten voordat
hij zijn brevet kan krijgen, maar
hjj vliegt reeds als de beste. Je
zag er Joan Richardson vliegen
in haar prachtige Fleet Model II
uit 1929. Want er zijn ook vrou
wen die antieke vliegtuigen ver
zamelen en ermee vliegen. In
Amerika is alles mogelijk
Kortom, je keek weer je ogen uit
en het was inderdaad zoals ik een
Amerikaanse luchtvaartenthou
siast hoorde uitroepen„Ik zie
hier de vreemdste vliegtuigen
van m'n hele leven". Ongeveer
90% van al deze amateur-vlieg
tuigbouwers hebben een beroep
buiten de luchtvaart. Maar ook
een 150 pk Lycomingmotor op
254 km per uur. De landingssnel
heid bedraagt 104 km per uur.
Het zijn kistjes als deze Mirage II
die maken dat je werkelijk vol
bewondering bent voor wat de
Amerikaanse amateur-vliegtuig
bouwers presteren. Ze tekenen en
ontwerpen hun wildste fantasieën.
Bouwen hun vliegtuig zelf, kopen
een motor, een propeller, een
paar banden en wat instrumenten
om in te bouwen en vliegen met
het geval weg. Ieder jaar wéér
staan we in Rockford perplex
van wat op het gebied van de
vliegende zeepkisten in Amerika
wordt gepresteerd. Wat moet het
luchtvaartenthousiasme hier wel
véél groter zijn dan in Nederland,
waar de vliegtuigbouw als hobby
een ongekend begrip is.
1200-
Bij zonder veel aandacht koester
den wij ook voor de Dyke Delta,
een witgeverfde staartloze delta
Een Amerikaanse amateur-vliegtuigbouwer in zijn zelf ont
worpen en gebonwd vliegtuigje. In Amerika vliegen duizenden
van dergelijke toestelletjes.
toestel af en toe, hoewel ze nog
geen brevet heeft. John Dyke
werkt intussen alweer aan een
volgend ontwerp een delta met
duwschroef
Tijdens een hevige onweersbui
werd een zweefvliegtuig met twee
West End Power Bee hulpmoto
ren onder de vleugels en één zo'n
motortje boven op de romprug
door een rukwind opgetild en
neergesmakt. De machine werd
volkomen vernield. Het trieste
einde van een droom van een
zelfbouwer
2300,-
Tot de vreemdste toestellen daar
in Rockford behoorde stellig de
in 1961 door Milton Colden ge
bouwde Colden M.W.P., een kist
ontmoette ik een gezagvoerder
van een Douglas DC-8 van Natio
nal Airlines die in zijn vrije tijd
een eigen vliegtuig bouwt, en een
vlieger van een Lockheed Electra
van Eastern Air Lines die antieke
vliegtuigen verzamelt.
Is het wonder' dat de jaarlijkse
fly-in van de Experimental Air
craft Association een waar dora
do is voor de rcehtgeaarde lucht-
vaatenthousiast
Voor ons is er géén show ter we
reld die met deze unieke manifes
tatie van de Amerikaanse ama
teur-vliegtuigbouwers kan wed
ijveren.
(Nadruk verboden
