VOOR NEHER-LABORATORIUM in LEIDSCHENDAM
IS „HOE LAAT IS HET?" GEEN VRAAG
BELANGWEKKENDE NEDERZETTING
VAN DE VLAARDINGEN-CULTUUR
„ONFEILBARE" KWARTSKLOK
WEET DE JUISTE TIJD
40-JARIG JUBILEUM M. J. v. HAMEREN
BIJ N.V. BOOT-BETON
ZATERDAG 7 MAART 1964
DS LEÏDSE COURANT
PAGINA 11
Nederlands meest unieke uurwerk, gelijke kwartsklokken staan als in
zuiver en „bij de tijd" als geen an- het dr. Neher-laboratorium?
der, staat niet in een horlogerie in De leek zal er misschien toe nei-
een der grote steden, noch in de gen dat te gaan denken na een be-
bruiken veel nauwkeuriger zijn dan
de aarde zelf, meten zy in feite
hoofdzakelijk de afwijkingen in de
rotatie van alle dag van moeder
aarde.
Nog steeds is de meri diaancirkel
het gebruikte instrument. Maar hy
lijkt weinig of niets op de kijker,
die geleerden in voorbijgegane eeu
wen bezigden. In de Franse hoofd
stad wordt nauwkeurig geregistreerd
met hoeveel (weinig!) millisekonden
de tijd heeft afgeweken van de wer
kelijke tijd.
De moderne kwartsklok blijkt op
eigen kracht in staat het probleem
juiste tijd de baas te blijven. Overi
gens is de nauwkeurigheid van de
kwartsklok, zoals er een staat in
Leidschendam, veel groter, dan men
ooit nodig heeft, voor welk praktisch
tijdmetingsobject dan ook.
Controle
Het klokje van tante Pos heeft
dan ook nog heel andere bestem
mingen. Een kwartskristal vormt
namelijk, samen met een condensa
tor, een elektrische trillingskring
van grote nauwkeurigheid. Wanneer
men zo'n trilling heeft, bijvoorbeeld
ter sterkte van 100 kilo Hertz -
100.000 trillingen per sekonde - dan
kan daarvan zeer nauwkeurig een
aantal trillingen afgeleid worden -
en juist die trillingen heeft PTT no
dig voor het controleren van radio
zenders. waarvan de frequentie van
de draadgolf nauw luistert.
Nu men eenmaal zo'n trilling heeft
Nergens in 't land is men meer bij kan men er ook een klok op laten
de tijd als in het PTT-lab. in Leid- lopen. Voor de klok zelf dient de
schendam, waar het meest nauwkeu- veroudering van het kristal gecorri-
rige uurwerk van Nederland staat. geerd te worden, en daarnaast moe-
ten correcties worden aangebracht
voor de poolvariaties van de aarde
op neer dat men eeuwenlang de tijd en de jaarlijkse variaties.
had ontleend aan een object,
niet regelmatig draaide.
Dat betekent eigenlijk dat we over
een jaar weten hoe laat het thans is!
De juiste tijd, - soms 'n probleem
Nu zal het misschien menige leek En wel op een tiende millisekonde,
i misschien ook wel een vak- of een tienduizendste sekonde
verzameling van een liefhebber er- zoek aan de klokkenzaal van het man - een zorg zijn te horen: vorig nauwkeurig. Dagelijkse
gens in de provincie, het is Rijks
eigendom en het zijn geen horloges,
PTT-lab, maar de vakman weet be- jaar liepen uw klokken een dui-
ter. Hij weet dat de aarde haar eigen zendste sekonde achter, er zijn -
van Russische, Duitse
„komaf" worden naar
v.* de vochtigheidsgraad
tijdseinen constant is. In een van de vleugels
- franse van het laboratorium staan de ver-
kwarts- dere apparaten opgesteld, de con-
die er dagelijks mee te maken heb- tijd maakt, maar ook dat dat alle- om dringende redenen - mensen, die klok „gevoerd" en hier hebben de trole-apparatuur, de telexen en het
ben maar mensen van P.T.T. die maal nogal gebrekkig
hun werkkring vinden in het Neher- nauwkeurig geschiedt.
Laboratorium in Leidschendam.
Een uniek uurwerk, want het is ïuiste tijd
tot op een tien-miljardste sekonde
nauwkeurig en als men in Leidschen-
weinig daar anders over denken.
Waarnemingen
periling en de correcties plaats. toesteli dat „levert" aan, - -
a van Leidschendam onder meer dc Spoorwegen, grote Poel, heelt gistermiddag in Amster-
indt in hpt. land 7iin trplnlrp nipt - jmetj j-
PRIJS VOOR BESTE
PRACTICAL JOKE '63
De voorzitter van het Zandvoortse
1 April Comité, de heer W. van de
vindt in het land zijn gelijke niet,
maar toch is men bij PTT nog niet
Nog steeds doen de beroemde ster- ^eeltevredénEen wens vlnde wachten' enZ'
electriciteitscentrales, radio, sterren-
dam de jury 1964 geïnstalleerd die
tot taak heeft de beste practical joke
van 1963 aan te wijzen. De jury be-
Vanzelfsprekend is het „bezitten" renwachten van de wereld, Green- technische staf van het Neher-labo- De ^ele apparatuur heeft zijn staat j* R00v voorzitter
dam zou vergeten het „klokje" nu van de juiste tijd altijd van groot ^asMngton,^ SS SS *;ator: het bezit van een atoomklok, Simon van Collem gast-jurylid. Peter
en dan de noodzakelijke "correctie te gelang geweest. Voor de scheepvaart waarnemingen Op grond daarvan die, zegt men hier, nóg veel nauw^ onafhankelijk van het lichtnet kan vier NiimeeKe stu
geven, dan zou dat na 10 jaar een met name is dat een zaak, die van fnden tijdseinen uit waaraan keuriger is. functioneren. Een storing zal dus i?6 aar__v_'eï Nijmeegse sin
afwijking opleveren van zegge en gewicht is. Vandaar dat men al heel de °Ye,r1 m de wereld staande
schrijve een volle sekonde. Maar lang geleden begonnen is met het kwartsklokken hun juiste tijd ont- in <je kelder
PTT laat het niet zover komen, zo nauwkeurig mogelijk bepalen van lenen. Dus ook de PTT-klok in Lewf
functioneren. Een storing zal
geen invloed kunnen oefenen.
Want het gaat hier om de juiste tijd. de juiste tijd. De vakman weet, dat
schendam. Maar nu de kwartsklok- De kwartskristallen zelf staan in
Leidschendam
„Hoe laat is het?" een volledig juist
Het is overigens niet een voor
recht, dat alleen PTT-Leidschendam cirkel was. Deze sterrekijker,
beschoren is, voor velen is het mo- uitsluitend in het men diaanvlak
gelijk de preciese tijd vast te stel- kan draaien, diende om vast te stel
len, die dan in de buurt ligt van len op welk ogenblik een of meer
het instrument bij uitstek, dat daar- ken> die de sterrenwachten zelf ge- een kelder, waar 't steeds 30 graden antwoord kan geven,
voor gebruikt werd, de merediaan-
feestavond, welke hem door de di-
een-tiende millisekonde.
Via het radioprecia liesein kan men
bij de tijd blijven, via de stations
klokken ook. Maar het is de stan-
zogenaamde vaste sterren de kruis
draad van het instrument „passeer
den".
Die methode, dat ondervonden de In het paviljoen „De Brasem" nam hebben, achtte spr. het zich een
daard kwartsklok van Leidschendam, mensen die er zich mee bezighiel- de heer M. J. van Hameren, Spoor- eer hem de ere-medaille met oorkon-
die de meest juiste tijd aangeeft en den, had, hoe simpel doch effectief straat 46, Roelofarendsveen, verge- de van de Vereniging van Handela-
ieder die er het gevraagde bedrag die ook lijken mag, zijn bezwaren, zeld van zijn echtgenote, en zijn drie ren jn de Bouwnijverheid in Neder-
voor over heeft, kan vanuit Leid- De kijker is nooit helemaal bewe- dochters en twee schoonzoons een iand te mogen overhandigen.
denten die in 1963 de prix-de-joke
Zo moet alles er aan meewerken, ot
t jde vraae cretans van het 1 APri1 Comité. Op
d& avond van de eerste april wordt
in hotel Bouwes te Zandvoort de uit
slag bekend gemaakt en de Bronzen
Loeres aan de winnaar(-es) uitge-
riekt. De Bronzen Loeres is een
verkleind model in brons op een
marmeren voetstuk van het zoge-
rertif. aancpbndcn on waaraan naamde Paaseilandbeeld dat rond de
wSTiSiS,S £atale datum van 1 OP"! 1962 te
het duo de Bruin-van Dnel op zeer zandvoort aanspoelde",
gewaardeerde wijze zijn muzikale F
medewerking verleende.
schendam de allerjuiste tijd gele
verd krijgen.
Apparatuur
gingloos. Natuurlijk zijn het waar- ere-plaats in op de hem door de di.
nemert van een bepaalde ster en het rectie van N.V. Boot-Beton te Oude-
berekenen van de afwijkingen ten wetering aahgeboden feestavond.
Namens de directie werd voorts
het woord gevoerd door de heer G.
ueieneiieii van ue ai w ij «vingen ten ooujcuuudi iccoiavunu. -
opzichte van de gebezigde klok geen Een feestavond, omdat hij bij deze ]ige personeei, allen vergezeld vaii
zeer uitvoerig in op de plichtsbe-
al te moeilijke werkzaamheden, maar N V. zijn veertigjarig jubileum mocht uiiy
Nu heeft de zaal met een wel zeer in feite voldeed deze gang van za- herdenken. Op deze feestelijke bij- Pachting en'het vakmanschap van
gecompliceerde apparatuur, die in ken, die eigenlijk neerkwam op het eenkomst waren de voltallige direc- j_7P iiihilari* wsarmnHn hii nPr
t cs van fouten tie en ook de oprichter van het be- --
drijf, de heer W. Boot Sr., het voltal-
Het was rond de jaren dertig, dat rechte cheSStS??3-' IS.Illg
men er in geslaagd was de uurwerk- "Qer' OTV,QC'
Leidschendam de tijd aangeeft, op voortdurend bestrijden
het eerste gezicht weinig met een en afwijkingen, niet.
uurwerk te maken. De hele ruimte
is volgestuwd met electronische ap-
soonlijk 18 jaren had mogen samen
werken. Hij bood een fiets aan. Mevr.
van Hameren zag zich in deze geluk
wens betrokken met de aanbieding
van een enorme luxe fruitmand.
Het woord werd nog gevoerd door
ui meel waaivan uc uiiuciuugc ai- tt t-> 4. d® heer A. Jansen namens de geza-
wijkingen „gemiddeld" waren. Toen huidige directeur van de N.V. Boot- menlijke personeelsvereniging van de
eigenlijk kon officieel worden vast- P' eer 'p- Boot jr. betrok al- ^.V. Boot-Beton en de fa. Bock en
gesteld wat al eeuwenlang was ver- 'en we^omstw°ord op deze Meijer, waarbij de jubilaris een
moed: de aarde draait niet regelma- eestelnke avond. en uitte zijn waar- bloemstuk en een voetenbankje werd
tig. Geleerden als Brown besteedden .at men ™et daze aanwezig- overhandigd. Van het personeel ont-
uurwerken. Dit waren er steeds drie !5h,°,te? diens e<*£«mote
of meer waarvan de onderlinge af- Kolfschoten-Bloem aanwezig De
hun resp. dames, alsmede de burge-
paraten en omdat men daaraan nóg ^ut te 'eliSnërln by"dë" gebrokte meester van Alkemade E. J M. Kolf-
met voldoende had, zijn er ook en- -
kele kelders voor in gebruik geno
men.
Het resultaat van al dét elektro
nische zwoegen is een stroomstoot,
een als „puls" aangeduid fenomeen,
iedere sekonde. Daarmee drijft men
elders in het land weer andere - aan- hun hele leven aan de oplossing van
heid luister heeft willen bijzetten vjng bij nog een kist sigaren. Tijdens
gesloten - klokken aan. De radio de hiermee samenhangende proble- feum landde h^vln Hamerente deZe 'e^tavond ,kwam ?ok de a'ge"
maakt de tijd hoorbaar, twee maal matiek. Voor ieder die met de tijd- J?"™ da na" va" "'meren, te vaardigde van de werknemersbond
- met de precisietijdseinen, bepalmg te maken ont-
groot belang, in feite kwam het er. werkgever thans teest is.
per dag
die om twaalf en om acht uur wor
den gegeven.
Maakt Leidschendam de tijd zelf
en gebeurt dat ook op de andere
plaatsen in de wereld, waar soort-
„St. Willibrord", de heer Heinen de
jubilaris met zijn jubileum geluk
wensen. Hierna was de jubilaris het
Waarom gaan toch de jaren,
als je jong bent zo vlug
Burgemeester Kolfschoten zei o.m.
niet te weten wie op deze avond zich
het meest ,,in de boot" genomen zou
voelen. Onze relaties met de N.V.
Boot zijn van verscheidene aard,
maar toch ook wel zakelijk met ons
gemeentebestuur. Maar zij zijn allen
zo dat wij voor deze N.V. die over
twee jaar zelf het gouden jubileum
gaat vieren, veel achting hebben.
„Van deze jubilaris verwondert het
mij niet dat hij dit ynieke jubileum
mag vieren. Ik ken deze familie, en
weet dat zii allen beschikken over
plichtsbetrachting, correctheid en
trouw. Enkele jaren geleden heb ik
een broer van hem voor een gelijk
jubileum, zij het dan bij een andere
werkgever, 00 gelijke wijze mogen
toespreken. Ook deze jubilaris be
schikt over de genoemde kwalitei
ten, en het is mij daarom een genoe
gen om op deze avond een kleine bij
drage te mogen leveren en als er
kenning hiervan door de overheid
de ere-medaille in brons, verbonden
aan de Orde van Oranje-Nassau, te
mogen opspelden. Spr. betrok in zijn
gelukwens ook mevr. van Hameren,
op wie de eer van deze onderschei
ding afstraalt.
Namens de N.V. Boot-Beton sprak
vervolgens weer de directeur G.
Boot jr. die meende de jubilaris op
de juiste wijze te kunnen toespreken
met zoals hij hem dagelijks aan
spreekt n.l. beste Tinus. Zeer waar
derend liet spr. zich uit over de
werkzaamheden van de jubilaris, en
als men iets eens niet wist, ging men
naar de man die er altijd was en is
geweest n.l. de jubilaris van heden,
en hij wist het je dan wel te vertel
len. Een man van weinig woorden
maar die altijd op de plaats is te vin
den, waar je hem verwacht. Na zijn
vele verdiensten nog eens benadrukt
In uitbreidingsplan Prinsenhof te Leidschendam
De vondst van enige
sterk met kwartsgruis ver
schraalde scherven, vuur-
stenenafslagen en vuur
stenen-artefacten in het
uitbreidingsplan Prinsen
hof van de gemeente Leid
schendam, was voor de he
ren C. Eggink en ir. J.
van der Klei (correspon
denten van de Rijksdienst
voor het Oudheidkundig
Bodemonderzoek in
Amersfoort), aanleiding
tot een snelle vondstmel
ding aan deze Rijksdienst,
waarna het Instituut voor
Prae- en Protohistorie (I.
P.P.) van de Universiteit
van Amsterdam in staat
werd gesteld, tot het ver
richten van een proefon
derzoek, zoals eerder werd
bericht.
Reeds de eerste vond
sten tijdens dit proefon
derzoek in november 1963,
gaven aanleiding te ver
onderstellen, dat men hier
te doen had met overblijf
selen van de Vlaardingen-
cultuur: een neolitische be
schaving, waarvan door
opgravingen in Vlaardin-
gen voor het eerst een dui
delijk beeld is gekregen.
Te Vlaardingen betrof het
een nederzetting op beide
oeverwallen van een kreek
in 'n biesachtig landschap.
ANDER MILIEU
Het bleek, dat de nieuwe
vindplaats weliswaar moest
worden toegeschreven aan
de Vlaardingen - cultuur,
doch dat de mensen, die
zich ruim vierduizend jaar
geleden in Leidschendam
hebben gevestigd, in een
ander milieu leefden, en
een aan dit andere milieu
aangepaste levenswijze
hebben gehad. Te Leid
schendam lag de vindplaats
op een zandrug, evenwij
dig lopend met de kustlijn,
maar reeds zo ver naar het
binnenland gelegen, dat
er geen sprake meer was
van enige brakke invloed.
Ter weerszijden van de
zandrug waren laagvlak
ten, waarin de grondwater
stand tijdens de bewoning
reeds zo hoog was geste
gen, dat er veenvorming
plaats vond. Tenslotte werd
de gehele zandrug met een
- zij het dun - pakket over
groeid.
VERSCHILLEN
De mobiele vondsten om
vatten resten aardewerk,
vuurstenen, benen arte
facten en dierbeenderen,
voorts gecremeerde men
selijke schedelresten. In
enkele opzichten wijken
de vondsten af van die te
Vlaardingen: in plaats van
kralen van barnsteen wer
den te Leidschendam -
naast een enkel ruw stukje
barnsteen - gitkralen ge
vonden, die wijzen op con
tacten met Engeland. Ter
wijl in Vlaardingen een
fragmentaire stenen strijd
hamer werd aangetroffen -
een importstuk van de
zeer vroege stand voetbe
ker-cultuur - wijzen de
contrastvondsten van de
standvoetbeker-cultuur te
Leidschendam (scherven
van diverse typen bekers),
evenals die te Zandwerven,
op een iets latere datering.
Van deze standvoetbeker-
lieden werd wellicht een
intensiever systeem van
veeteelt overgenomen. Te
Vlaardingen waren jacht
en visvangst het belang
rijkste.
HUIZENBOUW
De huizenbouw in de ne
derzettingen te Leidschen
dam komt overeen met die
te Vlaardingen. Afval
(scherven, afgekloven dier
beenderen etc.) werd hier
op de helling van een
zandrug gedeponeerd, zo
als te Vlaardingen in de
kreek. De opgravingen te
Leidschendam - begonnen
met een klein proefonder
zoek - kon dank zij de gro
te- medewerking van de
gemeente-autoriteiten, met
name door het beschikbaar
stellen van materieel (bull
dozer) en van arbeiders
uitgroeien tot een belang
rijk onderzoek.
De dagelijkse leiding be
rustte bij mevrouw drs. W.
Groenman-van Waateringe
conservator I.P.P.
