HET OVERLIJDEN VAN PAUS JOHANNES XXIII
DE LETDSCHE COURANT
Venetië
VOORDAT ZIJN benoeming tot pa
triarch van Venetië bekend werd,
was de grootsite amgst van de kar
dinaal, dait hij zoals hij verklaar
de tot aan zijm dood toe gebonden
zou zijn aan de bureaucratie. Deze
benoeming zag hij dan ook als een
ideaal einde van zijn carrière. Bij zijn
aankomst in de oude Italiaanse koop
mansstad zei hij: „Zie in mij geen
diplomaat of een zeer belangrijk per.
soon, ik ben slechts een gewoon
priester en ik ben van plan dit te
blijven."
In 1956, voor de gewestelijke ver
kiezingen, toen er sprake was van
een samengaan van de christen-de
mocraten met de pro-communistische
socialisten, waarschuwde hij de ka
tholieken, dat elk samengaan met de
communisten een inbreuk was op de
leer van de Kerk. Een jaar later hiel
den de Italiaanse socialisten hun
partij congres in Venetië. In een her
derlijk schrijven vroeg mgr. Roncai-
li toen te bidden voor de deelnemers,
maar hij waarschuwde tevens, dat
het moderne economische en socia
le leven niiet opgebouwd kan worden
zonder de funduimenten van 'f chris
tendom.
Hij was in die jaren enkele mallen
pauselijk vertegenwoordiger, o.a. op
het Mariacongres te Beiroet. Hij
opende het eeuwfeest van de Ver
schijning van Maria te Lourdes, by
welke gelegenheid de ondergrondse
basiliek aldaar in gebruik werd ge
nomen. Ook bezocht hij de bede
vaartplaatsen Fatima en Compostel-
la. Hij nam het ongebruikelijke be
sluit de beroemde Sgn Marco-basi-
liek van Venetië ter beschikking te
stellen van een Strawinsky-concert
tijdens het internationale muziek
festival.
Terug in Rome
IN 1958 OVERLEED Paus Pius XII.
Alle kardinalen moesten voor 't con
claaf naar de Eeuwige Stad vertrek
ken. Kardinaal Roncalli verliet zijn
geliefd Venetië en verklaarde bij
zijn vertrek aan hen die hem goede
reis kwamen wensen, dat de beste
wens zou zijn, dat hij in de volgende
nacht terug zou zijn. Kardinaal Sar-
to, de latere Paus Pius X, had 58
jaar eerder dezelfde woorden ge
bruikt.
Het conclaaf van 1958 bestond uit
51 kardinalen, die bij de elfde stem
ming in drie dagen, op 26 oktober
Kardinaal Roncalli tot Paus kozen.
De kardinaal-deken verklaarde na
mens het conclaaf, dat de eerste
woorden van de nieuwe Paus na de
aanvaarding van zijn verkiezing wa
ren: „Ik beef en vrees".
Hij was de oudste paus (76), diie
gekozen werd na Clemens XII in
1730. Hij nam de naam Johannes
aan, die hem dierbaar was omdat het
de niaam van zijn vader was en de
parochiekerk in zijn geboorteplaats
toegewijd was aan deze heilige.
Op 4 november werd hij in de St.
Pie ter gekroond. In het pauselijk wa
pen waren afbeeldingen verwerkt
van zijn afkomst en zijn leven. De
centrale figuur is de toren van de
Roncalli's die 9taat afgebeeld op het
elfde-eeuwse voorvaderlijke huis te
Sotto il Monte, geflankeerd door twee
Franse lelies ter herinnering aan de
martelaar Alexander, patroon van
Bergamo. Daarboven het embleem
van Venetië: „Een gevleugelde leeuw
dlie een open boek vasthoudt, waar
op de woorden „Vrede zij u, Marcus,
mijn evangelist".
Reeds In de eerste dagen vam het
nieuwe pontificaat waarde 'n geest
van vereenvoudiging door de pause
lijke verblijven. De nieuwe Paus
sprak met de leden van de Vatikaan-
se staf, de lijfwacht, de tuinlieden
en radiotechnici. Hij vroeg aan de
leden van de huishouding niiet iedere
keer te knielen, wanneer zij zijn ka
mer binnenkwamen, het „verneder
de" hem. Tweemaal per dag was ge
noeg, 's morgens en 's avonds. Een
andere Vatikaanse gewoonte, die hij
veranderde, was die, dat de Paus al
tijd alleen moest zijn by het gebrui
ken van de maaltijden. Hij nodigde
gasten aan zijn tafel, soms een kar
dinaal of een andere prelaat die op
bezoek was.
Drukke dagen
PAUS JOHANNES had geen vaste
dagindeling. Hij stond om 4 uur op
en bad zijn brevier, zoals naar hij
eens verklaarde iedere gewone
priester doet. Vervolgens werkte hij
meestal tot 7 uur in zijn kleine ka
mer, waarna hij in zijn kapel de Mis
opdroeg, die werd bijgewoond door de
leden van zijn huishouding. Na het
ontbijt las hij de dagbladen, die door
zijn secretariaat waren aangestreept.
Hierna volgden de audiënties tot 2
uur. Na de lunch ging de Paus mees
tal voor korte tijd rusten. In de
avonduren verbleef hij af en toe in
zyn bibliotheek of bracht hij een be
zoek aan parochies of instellingen in
Rome. Op zomeravonden bezocht hij
vaak de Vatikaanse tuinen en bestu
deerde de groei van de planten. Hij
was een hartstochtelijk botanicus.
Iedere avond werd in zijn kapel
de rozenkrans gebeden. Na het diner
wandelde hij met enige leden van
zijn gevolg door zijn appartementen,
voordait hij zich om 10 uur terugtrok
in zijn kamer, tenzij hij opbleef om
te werken.
Een van de eerste officiële beslui
ten van de Paus was de wederinstel
ling van een vaste dag in de week
of de maand voor geregelde ontvang
sten van kardinalen of andere hoog
waardigheidsbekleders voor het uit
brengen van verslagen en rapporten.
Het was in december 1958 een grote
verrassing, dat de nieuwe Paus kort
na zijn kroning het college van kar
dinalen uitbreidde tot 75 leden. Se
dert Paus Sixtus V in de 16de eeuw
had het college niet meer dan 70 le
den geteld. Later bracht Paus Johan-
14 jaar onder Paus Pius XII vakant
geweest.
Op Tweede Kerstdag 1958 maakte
het in Rome en ook in de wereld
grote indruk, dat de Paus de gevan
genis van Rome bezocht. Tijdens de
door Paus Johannes opgedragen Mis
huilden vele gevangenen van ontroe
ring. In een toespraak vertelde de
Paus van het verdriet van zijn fami
lie toen een van zijn neven een
maand gevangenisstraf had gekre
gen, omdat hij, met een geweer had
geschoten zonder in het bezit te zijn
van een vergunning.
In januari 1959 nam Paus Johan
nes zijn grote besluit: Tijden? een
plechtige bijeenkomst in de St. Pau-
lus-basiliek zei hij tegen de aanwe
zige kardinalen: „Wij kondigen u be
vend aan een oecumenisch con
cilie voor de Algemene Kerk". Sinds
1869-70 had er geen concilie meer
plaats gehad.
Encyclieken en
bezoeken
DE EENVOUD van de Paus kwam
tot uiting, toen hij in de Goede Week
van 1959 tijdens plechtigheden op
Witte Donderdag de voeten waste
van een jeugdig priester-student.
Deze handeling was sedert 1870 niet
meer geschied.
In zijn eerste radiotoespraak tot
de wereld vroeg Paus Johannes om
gebed voor de vrede en de staatslie
den verzocht hy de fundamentele
rechten van de mens te eerbiedigen.
In zijn eerste encycliek „Ad Petri
*T3P.
kelen, die de werkzaamheden van
priesters, monniken en zusters in zijn
bisdom regelden. Het was de bedoe
ling om van het bisdom van de Paus
niet alleen een model diocees te ma
ken, maar het ook een bron van in
spiratie te doen zijn voor duizenden
priesters die in de Eeuwige Stad ko
men studeren.
Een van de door Paus Johannes
gecreëerde kardinalen was de aarts
bisschop van Utrecht mgr. B. J. Al-
frink, die tegelijk met negen anderen
deze benoeming bij het consistorie
van begin maart 1960 ontving. Het
was bij deze gelegenheid voor het
eerst in de geschiedenis dat de Paus
de rode kardinaalshoed uitreikte aan
een Japanner, een Afrikaan en een
Philippino. Hij verlegde het accent
in het college van kardinalen, dat
altijd in meerderheid uit Italianen
had bestaan, naar de niet uit Italië
afkomstige kardinalen.
De voorbereidingen van het con
cilie kwamen in juni 1960 op gang
door de benoeming van elf commis
sies en twee secretariaten door de
Paus. Kort daarop ontving deze in
een persoonlijke audiëntie dr. Geoff
rey Fisher, de Primaat van de Engel
se Kerk en Aartsbisschop van Can
terbury. Het was meer dan 600 jaar
geleden lang voordat Hendrik VIII
het pauselijk gezag verwierp dat
een aartsbisschop van Canterbury 'n
bezoek bracht bij de Paus. In mei
1961 bracht de Britse Koningin Eli
sabeth II een staatsbezoek aan Italië.
De Koningin, die tevens hoofd is van
de Britse Staatskerk, werd door de
Paus in een particuliere audiëntie
ontvangen. De maand daarop kwam
het jong gehuwde Belgische konings
paar zijn opwachting maken bij de
Paus.
In juli 1961 verscheen, bij gelegen
heid van de 70ste verjaardag van de
encycliek „Rerum Novarum", de en
cycliek „Mater et Magistra". Het dag
blad „II Tempo" beschreef deze ency
cliek als een van de belangrijkste
uitspraken van de Kerk op het ge
bied van sociale, economische en po
litieke kwesties. In december van dat
jaar verscheen wederom een ency
cliek „Aeterna Dei Sapientia" waar
in de Paus de vurige wens uitsprak,
dat alle christenen één zouden wor
den.
In oktober 1962 maakte de Pau»
een bedevaart per trein naar Loreto
en Assisië. Het was voor de eerste
maal dat een Paus bij leven van het
Vaticaanse station gebruik maakte.
Elf oktober 1962 was de gedenk
waardigste dag in het leven van de
80-jarige Paus, toen hy met tradi
tionele luister het 21ste algemene
concilie in de tweeduizend jaar oude
geschiedenis van de Katholieke Kerk
opende.
Twee weken later, toen de Cu
baanse crisis de wereld wellicht dich
ter dan ooit aan de rand van een
atoomoorlog bracht, deed Paus Jo
hannes voor de radio een dringend
beroep op de betrokkenen de vrede
door onderhandelingen te bewaren.
In de loop van 1962 had hij, waar
schijnlijk als eerste Paus, een Sjinto
hogepriester, Shizuka Mazubara uit
Kyoto, ontvangen en daarna ook 28
Japanse Boeddhistische monniken tot
wie hij sprak over de hoge morele
waarden van hun geloof.
In de laatste maanden van zijn le
ven, waarin Z.H. met doorzettings
kracht zijn toenemende lichaamsver
zwakking terzij schoof, verscheen dè
vredes-encycliek „Pacem in Terris"
en bracht Z.H. een bezoek aan het
Quirinaal.
nes het aantal op 85. Bij deze benoe
mingen was die van mgr. Tardini,
die hij tevens benoemde tot kardi
naal-staatssecretaris (te vergelijken
met de functie van minister-presi
dent en minister van buitenlandse
zaken). Deze functie was gedurende
Cathedram" die in juli 1959 ver
scheen herhaalde hij dit verzoek en
wees hij op de vreselijke gevolgen
van een nieuwe wereldoorlog. In deze
encycliek vroeg hij tevens om sociale
rechtvaardigheid en aan de werkge
vers verzocht hy rechtvaardigheid te
betrachten, de rechten van de arbei
ders in acht te nemen en hen te zien
als „man en broeder".
Karakteristiek was het, dat de Paus
zelf de leiding nam bij de herziening
van de salarissen van het Vatikaanse
personeel. Hij zorgde er voor, dat de
werkman en de portier een belang
rijk beter bestaan kregen dan hun
collega's in Italië.
In 1959 verschenen er twee belang
rijke decreten van het Heilig Officie,
de Vatikaanse congregatie voor ge
loof en zeden: na goedkeuring door
de Paus kondigde de congregatie aan,
dat het katholieken verboden was
hun stem te geven aan partijen waar
van de kandidaten verbonden zijn of
in relatie staan met de communisten
en deze te helpen bij hun acties. Het
tweede besluit was de definitieve af
wijzing van het systeem der priester-
arbeiders in Frankrijk, omdat dit on
verenigbaar was met de priesterlijke
waardigheid.
In december 1959 ontving de Paus
President Eisenhower in particuliere
audiëntie. Het was voor de tweede
maal dat een staatshoofd van de V.S.
een bezoek bracht aan het Vatikaan.
Vóór Eisenhower was President Wü-
son in 1919 bij Paus Benedictus XV
op bezoek geweest.
Begin 1960 opende de Paus als bis
schop van Rome de synode van dit
diocees. Het was 500 jaar geleden
dat de Synode van Rome bijeen
kwam. Onder het presidium van de
Paus besprak de synode de 700 arti
