De levensopgang van Angelo Roncalli
naar de stoel van Petrus
Groot door opgewekte eenvoud,
een hartelijk geloof en een scherp verstand
DE LEIDSCHE COURANT
„IK BEN SLECHTS
EEN GEWOON
PRIESTER"
De indruk die Paus Johannes XXIII, de twee
honderdenzestigste opvolger van de apostel Pe
trus op de wereld heeft gemaakt is er voorname
lijk een van hartelijke menselijkheid en christe
lijke eenvoud geweest. Ofschoon kind van een
voudige ouders kon hij zich van nature op een
gemakkelijke manier bewegen zonder evenwel
daarbij aan waardigheid in te boeten.
Aangezien hij bij zijn verkiezing reeds 76 jaar
oud was, meenden sommige waarnemers toen te
moeten vaststellen dat hij eigenlijk meer als paus-
ad-interim was gekozen en dat van zijn ponti
ficaat dus geen grote dingen verwacht konden
worden. Binnen verloop van drie maanden logen
strafte Paus Johannes zelf al dergelijke spekula-
ties door geheel onverwacht een algemeen concilie
van de Katholieke Kerk aan te kondigen, waar
toe de gedachte bij hem, zoals hij zelf zei, als bij
ingeving was opgekomen, een concilie om het
christelijk leven nieuwe geestkracht in te blazen
en de weg voor vereniging met andere christe
lijke gemeenschappen voor te'bereiden.
Hij was ook de paus 'die, na lange tijd van
traditionele afzondering der pausen na 1870 in
gevolge de historische ontwikkelingen, zich weer
spontaan onder de mensen begaf, zoals op zijn
bedevaart najaar 1962 per trein naar Loreto en
Assisië ter ere van de H. Maagd Maria en Sint
Franciscus. Reeds in de eerste maanden van zijn
ambtsvervulling werd hij veelvuldiger in de stad
Rome gezien dan zijn voorganger Pius de Xlle
gedurende diens gehele pontificaat van negentien
jaar. Zijn gevolg hield hij daarbij zo klein mo
gelijk. Hij bezocht parochiekerken, ziekenhuizen
en gevangenissen en nam deel aan de grote gods
dienstige feesten in de stad. In luttele weken
tijds was hij in geheel Italië en zelfs bij de anti-
clericale bladen populair geworden.
Iedereen had het over zijn goedmoedige humor,
zijn gesprekken met de man van de straat en zijn
gulheid voor behoeftige mensen in het Vatikaan
en daarbuiten.
Ook in het Vatikaan zelf bracht zijn soepel op
treden een nieuwe sfeer teweeg alsof het delicate
raderwerk van het kerkelijk bestuur opnieuw ge
olied was, nadat wijlen Pius de Xlle in de laatste
jaren de belangrijke werkzaamheden nogal straf
in eigen hand had gehouden.
Taktvol en prettig
PAUS JOHANNES toonde zich voor
stander van verdeling van verant
woordelijkheid door zijn medewer
kers de grootst mogelijke vrijheid
van handelen te laten en de natio
nale bisschoppelijke hiërarchieën aan
te moedigen tot het nemen van initia
tieven. Hij breidde ook het aantal
kardinalen uit en streefde naar
Paus Johannes ondertekent zijn
laatste encycliek, een oproep tot
vrede.
Gelukkige, maar
arme jeugd
mimarie te Bergamo en in 1896 ginig
hij naar het groot-seminarie aldaar.
Hij voltooide zijn priesterstudie aan
het Romeins Seminarie te Rome,
waar hij op 10 augustus 1904 werd
gewijd. Hij Las zijn eerste H. Mis op
de graftombe van Sint Pieter, waar
hij de zegen ontving van Piius X, die
toevallig voorbij kwam.
In de provincie
HIJ WERD kapelaan in de parochie
van de H. Maria te Monte Santo. In
1905 volgde zijn benoeming tot par
ticulier secretaris van mgr. Radind
Tedesohi, bisschop van Bergamo. Te
vens gaf hij les in kerkgeschiedenis
en apologie aan het seminarie te
Bergamo. Hij was een groot voor
stander van die Katholieke Actie en
publiceerde in parochiebladen arti
kelen over dit onderwerp. Hij be
zocht in die jaren de katholieke con
ferenties over sociale problemen, die
in Lyon werd gehouden. Hier kwam
hij in contact met Franse intelectuele
en sociale werkers. Een bezoek aan
Milaan bracht hem er toe een studie
te maken van het werk en leven van
de zestiende-eeuwse bisschop Caro-
lus Borromeus, die een werkzaam
aandeel had in het Concilie van
Trente, waar de reformatie werd be
handeld. Tijdens deze studie kwam
hij in contact met de bibliothecaris
mgr. Ratti, de latere Paus Pius XI.
Het resultaat van zijn studie werd
onder de titei „Atti deliLa visita apos-
toldca d'i San Carlo Borromeo a Ber
gamo" gepubliceerd. In hoeverre zal
deze studie er toe hebben bijgedra
gen, dat de latere Paus Johannes
XXIII een concilie bijeen zou roepen
in de tijd dat de oecumenische ge
dachte zo zeer op de voorgrond
stond?
Tijdens de eerste wereldoorlog
diende hij als sergeant bij de genees
kundige troepen en als aalmoezenier
in militaire hospitalen. Na de oorlog
was hij wederom werkzaam in de
zielzorg in het bisdom Bergamo, waar
hij baanbrekend werk verrichtte on
der de studenten. Hij stichtte o.a. 't
eerste katholieke studententehuis in
Italië. Tevens organiseerde hij het
vrouwelijk jeugdwerk in het bisdom.
de Congregatie voor de Oosterse
Kerk, tot bisschop gewijd. Hij werd
titulair bisschop van Ar eopo lis met
de persoonlijke titel van aartsbis
schop.
Naar de Balkan
IN HET JAAR van zijn bisschops
wijding werd mgr. Roncalli benoemd
tot apostolisch visitator in Bulgarije.
Een van zijn eerste bestuursdaden
was een verzoek aan het Vatikaan
tot instelling van een bisdom Sofia
voor de Oosterse ritus. In 1930 werd
hij eerste pauselijke vertegenwoor
diger zonder diplomatieke volmacht
bij het Bulgaarse hof.
Na een tienjarig verblijf in Bul
garije werd mgr. Roncalli apostolisch
delegaat in Turkije en Griekenland.
In het neutrale Turkije wist hij het
respect af te dwingen van beide par
tijen. Als eerste katholieke bisschop
deed hij een herderlijk schrijven uit
gaan in de Turkse taal, die hij in
dlie jaren leerde beheersen.
Later, bij zijn benoeming tot kar
dinaal, demonstreerde zijn populari
teit in Turkije zich door de officiële
gelukwensen van de Turkse rege
ring. Tijdens zijn verblijf in Istanbul
groeiden de goede relaties met de
Orthodoxe Oecumenisch Patriarch
van Constantinopel. Ook deze vriend
schappelijke verhouding kwam tot
uiting: bij een pauskroning was nog
nimmer in de geschiedenis een ver
tegenwoordiger van de Orthodoxe
Kerk aanwezig geweest, maar bij de
kroning van Johannes XXIIII was
dit wel het geval.
Door de bezetting van Griekenland
was het mgr. Roncalli onmogelijk
zijn werk daar te verrichten zoals
in Turkije. Hij wist echter te berei
ken, dat de Britse blokkade werd
geopend voor zendingen van medi
cijnen en voedsel voor de noodlij
dende Griekse bevolking. Door zijn
tussenkomst kon hij de deportatie
van talrijke Griekse Joden door de
nazi's voorkomen. Gevangen geno
men Griekse verzetsstrijders kwa
men door zijn bemiddeling vrij. Ge
durende 19 jaar verrichtte mgr. Ron
calli zijn werk in de Balkan, waar
hij de problemen van de Oosterse
Kerken van nabij leerde kennen.
In Rome
streerae naar uitlatingen als: „Ware grootheid is
voortdurend contact met d g gejegen jn eenvoud en het aanvoelen
kerkeljjke funkhonanssen. van d aanwe2igheid van God in al-
Ofschoon hij door de liberale en leg„
links-centrum-groepen in Italië werd verIevendigde 21Jn conversatie
verwelkomd als „progressieve pa graag met praktische opmerkingen,
dm het kerkelijk conseiwatisme zou voor het uitoefenen
wiUen doorbreken, verklaarde zyn bestuurs had hij overge„omen
particulier sekretans, Lo™ van paus Gregorius de Grote: „Alles
Capovaüla, dat hfl noch rechte veel door de v-
noch „links gezind was maar een heetie corrieeren"
aandachtig oor had v^r suggesbes kardinai voeJe hy het d
van alle kanten de grootste eerbied „Gehoorzaamheid en vrede",
voor de menselijke waardigheid tad ontle£nd aan kardinaal Baronius uit
en afkerig was van hard optreden. ti d
Wat dit laatste betreft valt te ver- „?®s»en«le eeuw.
ucuiciL voutccc. Hu sprak vloeiend Frans en rede-
Engels en Bulgaars. Hij kende
van het concihe op 11 oktober !%2 Turks Griek fin
wTv.ki S TÜm Roemeens, en kon zich, is veel Ita-
Katholieke Kerk, die door middel
van dit algemeen concilie de toorts 0 Spaans redden,
der waarheid omhoog heft, zich wil
tonen als aller liefhebbende moeder,
zachtmoedig, geduldig, vol barmhar
tigheid en goedheid tegenover de van
haar afgescheiden kinderen
Kort en stevig van gestalte, met een
krachtige arendsneus, flinke oren,
als een zoon van het land en scherp PAUS JOHANNES XXIII werd als
kijkende maar tevens vriendelijke Awgelo Giuseppe Roncalli op 25 no-
ogen, maakte Paus Johannes een vemlber 1881 te Sotto ill Monte, 13
door en door gezonde indruk. Zelf kilometer van Bergaimo, uiit boeren-
zei hij dat hij nooit last had van ouders géboren. Hij was de oudste
zijn lever of zijn zenuwen en dat uit een gezin van tien kinderen. De
hij daarom ook graag met andere jeugdjaren van de paus waren, zoals
mensen omging. Hij ging dan ook hij later verklaarde, arm, maar ge-
even gemakkelijk om met staats- luikkiig. Hij bezocht de dorpsschool
hoofden als met de nederigste men- en ging vervolgens in heft op een uur
sen en toonde belangstelling voor lopen gelegen Celana op school. In
alle aspekten van het menselijk han- vier jaar doorliep hij het klein-se-
delen. Hij ontving eens een gehele
circustroep, met een leeuwtje in hun
midden, in audiëntie.
Als pauselijk diplomaat in de Bal
kan, het Nabije Oosten en Frankrijk
had hy zich vroeger reeds een faam
verworven door taktvol en prettig
optreden. Als patriarch van Venetië
zei hij eens tegen een dikke man,
die buiten adem by hem kwam:
.Onze Lieve Heer moet maar een
beetje geduld hebben met ons, dik
kerds".
Van de andere kant kwam zijn
geestelijke instelling tot uiting in
Frankrijk
DOOR AL deze activiteit had hij die
aandacht getrokken van Paus Bene-
diictus XV, die hem in 1920 naar
Rome riep, om werkzaam te zijn bij
een der Vatólkaamse bestuursdeparte
menten, de congregatie tot voortplan
ting van het geloof. Bij de reorgani
satie van het missiewerk kreeg hij
de opdracht geldien hiervoor te ver
zamelen en de taak samenwerking
van de verschillende missies te be
werkstelligen. Hy maakte als pau
selijk missie-inspecteur reizen naar
België, Nederland, Duitsland en
Frankrijk.
In 1922 volgde Paus Pius XI, Be
nedict us XV op. De nieuwe Paus her
innerde zich de geestelijke Roncalli
uit de jaren, waarin hij hem als bi
bliothecaris ontmoet had in Milaan.
Bedden waren geboortig uit dezelfde
streek. Hij benoemde hem tot ldd van
de oommissie, die werd belast met
de voorbereiding van de Wereldmis-
sdetemtoonsteliling, welke gedurende
hert jaar 1924 overall ter wereld werd
gehouden. Romoald had zitting in de
bestuurscommissie van het pauselijk
genootschap tot voortplanting van 't
geloof. In 1925 bezette hij de leer
stoel voor patrologie (kennis van de
kerkvaders) aan het seminarie van
Lateranen. In dat jaar werd hij op
19 maart, de feestdag van St. Jozef,
door kardinaal Tacci, secretaris van
IN 1944, NA DE bevrijding van Pa
rijs, werd mgr. Roncalli benoemd op
een van de belangrijkste diplomatie
ke posten van het Vatikaan: hij kreeg
de functie van nuntius in Frankrijk.
In januari 1945 overhandigde hij zijn
geloofsbrieven aan het hoofd vam de
nieuwe Franse regering, generaal De
Gaulle. Een markant voorbeeld van
zijn diplomatieke takt en bedreven
heid was zijn aandeel in de verzoe
ning tussen de Fransen onderling.
Generaal De Gaulle toonde hem een
dossier over dertig bisschoppen, die
niet geheel vaderlandslievend gehan
deld zouden hebben tijdens de oor
log. De nuntius zei: „Ik zie slechts
krantenknipsels. Wilt u mij de be
wijzen voor deze beschuldigingen to
nen." Toen het onderzoek beëindigd
was bleek dat sileohts drie bisschop
pen zich hadden moeten terugtrek
ken. Later schreef hij aan een vriend:
„Ik nam slechts de nul weg van de
dertig". Ook in de snelle terugkeer
van de Duitse en Italiaanse krijgs
gevangenen der Franse strijdkrach
ten naar hun woonplaatsen had hij
een werkzaam aandeel.
Mgr. Roncalli wandelde dikwijls
door Parijs en maakte reizen door
geheel Frankrijk, waardoor hij het
Franse volk leerde kennen. Men
maakte kennis met een goed gehu
meurde, spraakzame en geestige pre
laat, die bij zijn vertrek een van de
populairste personen in Frankrijk
was geworden. Nadat in 1953 zijn
uitverkiezing tot kardinaal was be
kend gemaakt, kwam duidelijk tot
uitdrukking dat mgr. Roncallli in
Parijs vrienden had gemaakt bij ka
tholieken en niet-katholieken.
Tijdens de dioor hem aangeboden
afscheidslunoh waarbij alle Franse
eerste ministers, die hij had meege
maakt tijdens zijn achtjarig verblijf
in Frankrijk, aan tafel zaten, was 't
de an/ti-olericale Herriot, die 'n har
telijke dronk uitbracht op mgr. Ron
calli. Een andere vriend die hij ge
maakt had was de Franse socialis
tische leider, de latere president van
Frankrijk, Vincent Auriol. Uit diens
handen ontving hij in het paleis van
het Elysee de rode kardinaalsbaret.-
Tijdens zijn verblijf in Parijs was hij
de vaste waarnemer van het Vati
kaan bij de Unesco. Z.O.Z.
