Janio Quadros ten val door
„occulte verschijnselen''
p Gvfwmioneenh*
ambtenaar hatl
Bezem was zijn symbool
Qngetwijfeld gaat het reusachtige Brazilië dit nieuwe jaar een moeilijke
tyd tegemoet. Het land verkeert in een staat van politieke, economische
en financiële depressie, die bijna griezelig aandoet. Nog griezeliger is het
feit, dat de gemiddelde Braziliaan zich omweven weet door
een net van corruptie, dat te fijn is om er doorheen te
glippen.
Er is een korte tijd geweest, dat hieraan een einde kwam.
Dat was toen Janio Quadros met een meerderheid, die
nooit tevoren was vertoond, tot president werd gekozen.
Janio was een bijzonder goed spreker, een demagoog
eigenlijk, hekend om zijn scherpe uitspraken, zijn glashel
dere samenvatting van feiten, een advocaat uit Sao Paulo,
die het had gebracht tot gouverneur van zijn staat. Rigoreus
en zonder enig pardon ging hij tijdens die jaren de corruptie
te lijf en hij won de verkiezingen om het presidentschap
door als symbool voor de toekon\st de bezem als embleem te nemen van zijn
regeren. Stelt U zich dit in een land als Brazilië niet te eenvoudig voor.
Er zijn voorbeelden te over van de enorme corruptie, die voornamelijk in
ambtenaren-kringen heerst. Deze „functionares repubiclas" waren een kaste
apart, een goed georganiseerde kliek en het was bekend, dat als een zaken
man iets wilde beginnen en de mening vroeg van een rechtsgeleerde, hij
ten antwoord kreeg: „Houdt U er in elk geval rekening mee, dat U direct na
oprichting van Uw firma alle belas
tin gcontroleurs als medevennoten
krijgt."
Bij ons in Nederland, waar de be
lasting tot in de puntjes is georgani
seerd, zal het onwaarschijnlijk klin
ken, dat een controleur een bepaald
percentage krijgt van de belasting
ontduiking die hij ontdekt. In Brazi
lië geldt dit officieus wel.
T")e controleur moet dit echter
met zijn collega's verdelen.
Bovendien wordt door een pro
ces de zaak nog een paar jaar
slepende gehouden en daarom
is het „vrij normaal", dat hij
inplaats van 20% genoegen neemt
met 10% als hij zijn mond houdt
en het bedrag hem onmiddellijk
wordt uitbetaald. Dat is slechts
één feit, maar zo zijn er duizen
den, tienduizenden.
Janio Quadros zou er hele
boekwerken over kunnen schrij
ven. Het was hem bijvoorbeeld
bekend, dat op vele-kantoren
ambtenaren salaris ontvingen,
terwijl ze er nog nooit waren
geweest. Het was hem bekend,
dat het aannemen van steekpen
ningen tot de orde van de dag
behoorde. Het was hem bekend,
dat in één geval zelfs een „kind"
bij de burgerlijke stand werd
aangegeven, dat nooit was gebo
ren. De zogenaamde vader kreeg
een geboortebewijs, waarmee
enkele jaren later weer werd ge
knoeid, want plotseling was het
kind 20 jaar. Het werd aangeno
men als ambtenaar op een of an
der bureau en de „papieren va
der" streek jarenlang het geld
op. Ikzelf heb onlangs een amb
tenaar ontmoet, die met pensioen
was en mij opgewekt vertelde,
dat hij zijn hele leven lang amb
tenaar was geweest, maar nog
nooit de binnenkant van het mi
nisterie, waar hij werkte, had
gezien.
Goulart
Janio Quadros, heftig, pnbe-
houwen vaak, slank, met een
grote bril op de neus, legde op
een dag de eed af als president.
Op dat moment ontmoette hij
voor het eerst de vice-president
Jaöa Goulart, ook een goed spre
ker. een groot vereerder van
Vargas maar ondanks zijn linksé
begrippen eigenaar van maar
liefst 22 fazenda's. Beide man
nen lagen elkaar niet. Quadros
met zijn open, heftig karakter
hield niet van de slimme politi
cus Goulart, die hij wantrouwde.
Onmiddellijk na zijn ambts
aanvaarding begon Janio aan
zijn beloofde strijd tegen de cor
ruptie. Onder de ambtenaren-
kringen van Brazilië, die nog ge
hoopt hadden, dat het allemaal
wel mee zou vallen, ging een
schok van verbazing en later
zelfs van schrik. Een van de eer
ste maatregelen van Janio was
de volgende: op straffe van on
middellijk ontslag verbood hij de
ambtenaren te laat te komen.
Bovendien moesten ze op de kan
tooruren aanwezig zijn en niet
ergens anders nog een baantje
vervullen voor de helft van de
dag.
De reactie, zowel van ambte
naren als van het publiek, was
verrassend. Wat niemand voor
mogelijk had gehouden gebeur
de. De heren kwamen voortaan
op tijd en zaten wat onwennig
achter hun bureaus, die sommi
gen al jarenlang niet hadden ge
zien.
Het publiek juichte.
Zou er voor Brazilië een cor
ruptieloos tijdperk aanbreken?
Zouden de heren controleurs hen
niet meer chanteren?
Ook de kapiteins en de hof
meesters op de buitenlandse
schepen wisten niet wat hun
overkwam, toen de heren van
politie, douane en medische
dienst niet meer hun flessen
whisky en sloffen sigaretten op
eisten1 en zelfs' êen cadeautje
weigèrden. Janio Quadros had
oók deze ambtenaren met direct
ontslag gedreigd als ze door gin
gen met hun praktijken.
De jaren van het „jeito" waren
Voorbij. Janio werd een held,
vereerd en bewonderd door zijn
volk. Na een paar maanden
werkten alle overheidskantoren
weer doelmatig en stukken gin
gen op tijd de deur uit. De con
trole op de uitgaven werd scher
per, want Janio zag maar al te
goed in, dat alleen een verant
woorde uitgave van de over
heidsgelden, eep, evenwichtige
betalingsbalans, het land, dat al
aan de inflatie bezig was, zou
kunnen redden.
Grootgrondbezitters
Maar Quadros haalde zich met
zijn binnenlandse beleid niet al
leen de woede en de haat van
het ambtenarenkorps op de hals;
hij kreeg een veel machtiger
vijand, de klasse van de groot
grondbezitters, die nog steeds
grote macht in het parlement
vertegenwoordigt. Deze miljar
dairs waren bang voor een land
bouwhervorming. Zij wisten zeer
goed, dat alleen een man als
Quadros, die vrijwel de hele na
tie achter zich had, deze door zou
kunnen zetten. Zij besloten een
campagne tegen dé president te
beginnen en beloofden elkaar
niet op geld te kijken.
Hiermede begonnen de moei
lijkheden voor de advocaat uit
Sao Paulo, die hanengevechten
had verboden, een verbod had
opgelegd voor het dragen van
bikini's bij schoonheidswedstrij-
den en rigoreus met allerlei
maatregelen doorging. Boven
dien volgde hij de linkse politiek
van de ex-dictator Getulio Var
gas, ging hij een politieke vrij
age aan met de landen achter het
IJzeren Gordijn, hetgeen hij een
neutraliteits-politiek noemde,
sprak hij openlijk zijn bewonde
ring uit voor Fjriel Castro en
presteerde hij h^. zelfs de Cu
baanse rebellen-leider Guevara,;
die van Montevideo op weg was
naar Havanna, zo maar even tij
dens een tussenlanding in Bra
silia de hoogste onderscheiding
van het land op de borst te spel
den.
De conservatieve kringen en
voornamelijk het leger maak
ten zich meer en meer bezorgd
over de linkse ideeën van Qua
dros, die naar hun mening wel
eens een tweede Castro zou kun
nen worden, waardoor het groot
ste land van Zuid-Amerika aan
het communisme ten offer zou
vallen, in zyn instorting heel
Zuid-Amerika meeslepend.
Er gebeurde wat in geheel an
der opzicht in Peru was voorge
vallen; de generaals namen de
macht over en Quadros werd ge
dwongen af te treden. Over deze
laatste fase van Janio wordt een
diep stilzwijgen in acht geno
men, het meest door Janio zelf.
Niemand begrijpt eigenlijk
precies wat er gebeurd is. Toen
Quadros bij de laatste gouver
neurs-verkiezingen van Sao Pau
lo tevoren aankondigde, dat hij
in een radio-toespraak alles uit
de doeken zou doen, zat vrijwel
heel Brazilië naar hem te luis
teren. Maar ondanks z'n belofte
sprak Quadros niet. Hij had het
maar over occulte verschijnse
len. Meer en meer gaat het ge
rucht, dat hij het niet meer kon
bolwerken, aan de drank raakte
en tenslotte strij densmoe besloot
ermee op te houden.
Wat gebeurde er na de val
van Quadros? De Braziliaan, die
niet van geweld houdt, bleef rus
tig. Hij aanvaardde het nieuwe
lot dat hem was opgelegd en zag
het land weer in de oude toe
stand vervallen. De ambtenaren,
die keurig op tijd op hun bureaus
verschenen waren, kwamen weer
te laat of helemaal niet. De
douane eiste weer de sloffen si
garetten en de inflatie, die korte
tijd tot stilstand was gekomen,
werd met de dag erger en is mo
menteel zo ver, dat men rustig
van een financiële chaos kan
spreken.
Bij de foto's
Vier keer de voormalige presi
dent van Brazilië. Boven en mid
den de aankomst in Santos na een
Europese reis waarbij hij vele ke
ren onvindbaar bleek en zich niets
aantrok van protocol. Onder Qua
dros, als ex-president, in gesprek
met de Braziliaanse ambassadeur
in Portugal aan boord van de
Uruguay Star, toen dit schip in de
haven van Lissabon lag.
Chaos
Is dit niet allemaal sterk over
dreven? Goéd, laat ik U dan eens
een voorbeeld geven uit de prak
tijk, zoals ik die elke dag mee
maak. Mag ik U dan voorstellen
aan de Nederlander X uit Niteroi,
de stad, die aan de andere kant
van de blauwe Guanabara-baai
tegenover Rio de Janeiro ligt. De
heer X is getrouwd, heeft drie
kinderen en hij heeft altijd van
Brazilië gehóuden. Hij wilde er
zich zijn hele leven lang vesti
gen, want hij is min of meer ver
liefd op dit land. Sinds enige we-
die buta-flessen komt brengen.
Hij weigerde om naar boven te
rijden en het dienstmeisje moest
de zware fles op het hoofd de
heuvel op sjouwen. Hij vraagt
haar waar zijn vrouw is en hoort,
dat die al een paar uur in de rij
staat om rijst te kopen, want die
is zeer moeilijk te krijgen. De
prijzen „zwart" zijn voor meer
dan 100% omhoog gegaan. Zuch
tend gaat hij onder de kaarsvlam
zitten en leest dat de zeelieden
nog steeds staken, dat de politie
in Niteroi dreigt alle gevangenen
los te laten, omdat er geen eten
voor hen is. Hij leest verder van
de noodkreet van de doktoren,
dat de ziekenhuizen geen geld
krijgen van de staat om voedsel
voor de patiënten te kopen. Moe
deloos laat hij het hoofd hangen
en vraagt zich af of het werkelijk
waar is, dat hij in de hoofdstad
van de staat Rio de Janeiro
woont, een staat, die groter is
dan Nederland.
Stakingen
Maar er is eigenlijk nog veel
meer, denkt hij zittend onder het
kaarslicht waar omheen de nacht
vlinders fladderen. Als hij pro
beert op te sommen wat er in de
afgelopen maand gebeurd is,
wordt hij helemaal moedeloos:
staking van de havenarbeiders,
de werfarbeiders, de zeelieden,
de gasvoorziening, de waterlei
ding en de elektriciteit. Eerst
staakten al deze mensen om de
zogenaamde dertiende maand,
een extra gratificatie-maand dus,
erdoor te krijgen en toen dit ge
beurd was, staakten ze om het
salaris over die dertiende maand
te ontvangen. De ambtenaren
van het waterleidingsbedrijf gin
gen bijvoorbeeld in staking, om
dat de cheques (voor hun sala
ris), die ze bij de Banco do Bra-
sil indienden, ongeldig bleken te
zijn; ze waren niet gedekt. De
staat Rio de Janeiro heeft name-
ken is de heer X echter anders
over de toekomst van zijn huis
gezin gaan denken en hij is niet
de enige. Waarom?
Laten we eens een dag nemen
uit het leven van deze Nederlan
der, een gewone dag zoals alle
anderen. Hij staat 's morgens om
6 uur op en wandelt naar de pont,
die hem straks over zal zetten
naar Rio. Hij moet drie kwartier
in de rij staan, voordat hij aan
de beurt komt. In de lange file
leest hij, zoals iedereen, zijn
krantje, schuifelt dan de barkas
op, die er precies 20 minuten
over vaart. Omstreeks 8.30 uur is
hij op zijn kantoor in het be
nauwde, broeierige Rio, waar een
temperatuur heerst van 35 tot 40
graden. Om 17.30 uur neemt hij
de voetgangerspont terug. Hij
staat daar meer dan een uur in
de rij. Eindelijk kan hij de pont
op, waar het zo druk is, dat dui
zenden (en dit is nietoverdre
ven) als haringen in een ton op
elkaar gepakt staan en je nau
welijks kunt ademhalen. Tegen
19.00 uur arriveert hij dan moe
in Niteroi en hoort dat de bus
chauffeurs staken. Met een zucht
besluit hij dan maar te gaan wan
delen. Om 20.00 uur komt hij
transpirerend thuis en hij besluit
een heerlijke koude douche te
nemen. Dat blijkt echter een on
mogelijkheid te zijn, want hii
heeft vergeten dat sinds enkele
dagen het personeel van het wa
terleidingsbedrijf staakt en hij
al drie dagen zonder één drup
pel water zit. Boos wil hij het
licht aansteken, maar dit weigert
en valt regelmatig uit, omdat de
elektriciteitscentrale verouderd
is.
Woedend gaat hij kaarsen zoe
ken en ontmoet in de keuken het
dienstmeisje, dat zich beklaagt
over de chauffeur van de auto,
ministerie
nog nooit van
binnen gezien
lijk een te kort van 1 biljoen
Cruzeiro, wat in Nederlands
geld zo ongeveer 10 miljoen gul
den is. Tot goed begrip diene,
dat elke staat zelfbesturend is
en voor zijn eigen geld moet
zorgen.
Aan de overkant in Rio zetelt
het „Stakingscommando", een
aantal machtige heren, dat, zoals
wordt gezegd, door de president,
die op hen steunt, niet meer on
der controle is te houden. Ikzelf
woon nu in Niteroi bij een Ne
derlandse familie. We zitten al
bijna vijf dagen zonder één drup
pel water. In sommige straten
in Niteroi is wel water, ofwel
omdat men een grote reserve
watertank had, ofwel omdat een
handig politicus stemmen op zich
tracht te verzamelen en door
„een jeito" voor water zorgt. En
de Braziliaan? Ook hij heeft er
genoeg van, dat heeft hij inder
tijd bewezen toen eindelijk een
man opstond, die-aan allerlei on
verantwoordelijk gedoe een ein
de wilde maken, maar ten val
werd gebracht door wat hij „oc
culte verschijnselen" noemde, de
„occulte verschijnselen", die
maar al tq vaak achter de gene
raals aanwezig zijn en die men
ook het „financieel gezag" zou
kunnen noemen.
