GERRIT DOU, BEGAAFD LEIDS GENRE-SCHILDER
UIT GOUDEN EEUW 350 JAAR GELEDEN GEBOREN
OPENBAAR KUNSTBEZIT LEENT
KOUDEKERK BEELDHOUWWERK
!|ATERDAG 6 APRIL 1)963c
DE LEIDSCHE COURANT
PAGINA 9
De fiere stad Leiden, in het begin van de 17e eeuw juist
bekomen van de verwoestingen, aangericht door de Spanjaar
den, bloeit als nooit tevoren. De nijverheid, vooral de laken
industrie, ontwikkelt zich krachtig, de burgers drijven weer op
uitgebreide schaal handel, kortom men staat aan het begin van
een nieuw fris leven. Deze voortvarendheid uit zich ook op cul
tureel gebied. Schilders als Swanenburg en David Bailey laten
hier de wind van een vernieuwd Hollands kunstleven waaien.
In deze sfeer van verandering nu wordt, als zoon van de glas
schrijver Douwe Jansz. de Vries van Arentsveld, Gerrit (Ge
rard) Dou op 7 april 1613 te Leiden geboren. Door zijn vader,
die de jonge Gerrit tot glazenier opgeleid wil zien, wordt hij op
vrij jeugdige leeftijd in de leer gedaan bij meester Bartholomeus
Dolendo, een zeer bekwaam glasbewerker.
Over het tekenonderwijs uit die Dou. Hij gaat gladder schilderen,
jaren wordt onder meer gezegd: brengt meer figuren in beeld en
„Men stelt de jeucht gemeenlick aen Zoekt naar nieuwe combinaties. Zijn
't nateyckenen van oogen, neus, interieurs blijken nu in een voor
monden, ooren en verscheyderley
tronien en verder na prenten van
alderley slach."
Dou blijft tweeënhalf jaar leerling
van Dolendo, terwijl hij vervolgens
twee jaar bij de glasschilder Pieter
Kouwenhorn verblijft.
ONTMOETING MET
REMBRANDT
In 1628 komt voor de jeugdige
Gerrit dé grote ontmoeting van zijn
leven. Hij wordt in contact gebracht
met zijn grote stadgenoot Rembrandt
van Rijn.
Door bemiddeling van Rembrandts
vader komt Dou, samen met de vrij
wel onbekend gebleven schilder Jan
Lievens (1607—1764), in de leer bij
de toen reeds zeer bekende en be
gaafde Rembrandt. Al gauw blijkt,
dat Rembrandt en Dou elkaar op
het gebied van schilderkunst beter
aanvoelen dan Rembrandt en Lie
vens. Dou's keuze van onderwerp en
wijze van kleurschakering blijken
nauw bij die van zijn meester aan
te sluiten. (Het is dan ook begrij
pelijk, dat kunstkenners beider werk
uit deze vroege periode wel eens
door elkaar halen).
Dou's eerste proeven worden door
zün zeven jaar oudere meester
(Rembrandt is dan 22 jaar) zeer
gunstig beoordeeld. Deze vroege
werken o.m. een portret van Rem
brandts vader (1629) en een schilde
rij van Rembrandt in zijn atelier
(1630) vallen bijzonder op door de
fijne kleurenharmonie en de kunst
zinnige stofbehandeling.
Dou schildert langzamer dan zijn
meester. De reden hiervan is, dat hij
soms pijnlijk nauwkeurig werkt, elk
detail legt hij als 't ware fotografisch
vast.
Als Rembrandt in 1631 naar Am
sterdam vertrekt en zich daar ves
tigt, is Dou reeds een zelfstandig
kunstenaar. Toch blijft hij zijn mees
ter enige tijd missen en in zijn por
tretten uit deze periode ontbreekt
dan ook de krachtige uitbeeelding
van zijn vroegere werk. Langzaam
herstelt hij zich echter, maar Rem
brandts invloed blijft merkbaar,
vooral in onderwerp en kleuren
combinatie.
Verandering van stijl
Dan rond 1640 komt €t' merkbare
verandering in het trerk van Oaraèt
treffelijk halfdonker te zijn gehou
den. De voorwerpen worden steeds
meer gedetailleerd geschilderd: de
houding van zijn modellen wordt in
getogen, hoewel enigszins statisch.
Zijn komposities worden rijk en
koel in hun kleurenpracht, zijn tech
niek wordt geraffineerd.
Naast portretten en een enkel bij
bels tafereel schildert hij nu meer
en meer burgerlijke zeden-schilde
ringen; voorstellingen uit het dage
lijks leven, zoals studenten en ge
leerden in hun werkvertrekken of
oude vrouwen aan het spinnewiel of
in de keuken. Rembrandts ouders
staan in deze tijd veel voor hem
model.
De handeling heeft meestal plaats
in een vertrek, omlijst door een
stenen raamkozijn. Op de achter
grond is veelal een boogvenster of
een nis zichtbaar. Zeer boeiend zijn
Dou's lichtspelingen op deze werken,
waarbij hij gebruik maakt van kaars-
lichteffecten.
„Ieder", zo zeggen oude kronieken,
„die zijn werk zag, was verbaasd
over de nauwgezetheid en de merk
waardige uitvoering ervan en zijn
schilderijen werden dan ook als zeer
waardevol beschouwd en met hoge
prijzen betaald."
Dou wordt een van de toonaange
vende „fijnschilders" in Holland en
het duurt niet lang of ook het bui
tenland krijgt belangstelling voor zijn
werk. Enige van zijn schilderijen
geraken zelfs in het bezit van ko
ning Karei II van Engeland (1630
1685), waaronder het zeer bekende
portret „De Jonge Moeder" (1658).
Dou begint zich behaaglijk te voelen;
hij laat zich goed betalen en bewoont
samen met zijn nicht Antonia van
Tol, die het huishouden bestiert (Dou
is nooit getrouwd) een riant huis aan
de oever van de Oude Rijn te Leiden.
Meester Dou schildert daar het groot
ste gedeelte van de dag. Slechts
wanneer het regent of het weer voor
schilderen te donker is, gaat hij
wandelen.
Rond 1660 maakt Dou zijn zeer
beroemd geworden „Meisje aan het
Venster" en „De Avondschool". Zijn
gevoel voor lichteffect buit hij hierin
meesterlijk uit. Het spel van licht en
schaduw bereikt ongekende hoogten.
Veel leerlingen
Het is niet verwonderlijk, dat de
succesvolle meester Dou een groot
aantal leerlingen aantrekt. Zijn les
sen worden door velen, toen reeds
bekende kunstenaars, gevolgd. On-
KOUDEKERK
Sinds enkele dagen is dit fraaie beeldhouwwerk in het gazon
van het Koudekerkse raadhuis geplaatst.
Het beeld is daar geplaatst op een flink voetstuk, dat geschon
ken en vervaardigd is door de Koudekerkse betonindustrieën.
Wel een bewijs, dat men dit initiatief van burgemeester Wave
rijn bijzonder op prijs stelt. Het beeld is namelijk in bruikleen
aan de gemeente afgestaan door het Openbaar Kunstbezit
in Den Haag.
Het staat oostelijk van het gemeentehuis in het gazon en de
vrouwenfiguur ziet uit over het raadhuisplein in westelijke
richting. Ongetwijfeld geeft dit beeld een waardevolle onder
breking van het gazon.
Aanwinst voor het
Mauritshuis
De Stichting Joh an Maurits van
Nassau, die zich ten doel stelt de be
langen van het Mauritshuis te die
nen door aankopen of steun bij aan
koop van kunstwerken, is er in ge
slaagd van de heer E. Speelman, be
kend kunsthandelaar te Londen en
van Nederlandse origine, het schilde
rij „De Twee Schildpadden", verleden
week op de veiling van de collectie
Heldring verkocht, te verwerven.
Dit schilderij werd door wijlen dr.
H. E. van Gelder toegeschreven aan
Albert Eckhout, de schilder, die sa
men met Frans Post, Johan Maurits
van Nassau in 1636 naar Brazilië ver
gezelde.
Het schilderij ie vanaf heden op
aen schot in de grote benedenzaal! ten-
Meeste toeristen
in Duitsland zijn
Nederlanders
De Westduitse Bondsrepubliek
schijnt bij de Nedgerlnadse vakan
tiegangers het meest geliefd te zijn.
Met 1.7 miljoen overnachtingen (15.1
procent) staan de Nederlanders aan
de kop van alle buitenlandse over
nachtingen in Duitsland. Dit deelde
de heer H. Kettelhake, directeur van
het Duitse Verkeersbureau in Neder
land, gistermiddag in Neurenberg
mede, tijdens een bijeenkomst van
afgevaardigden van Nederlandse
automobielclubs. De heer Kettelhake
deelde voorts nog mede, dat de Ame
rikaanse toeristen de tweede plaat»
innemen met veertien procent.
Rond 1670 verliest de Leidsé mees
ter helaas zijn frisheid en zijn ge
voel voor kleur. Verkeerd gebruikt
perspektief komt meer en meer voor
en tenslotte gaat zijn kunst aan te
ver doorgevoerde detailbewerking te
gronde. Zijn werk wordt vlak en
soms uitgesproken saai. Dou wordt
eenkennig en humeurig, hij slijt dan
ook zijn laatste jaren in volstrekte
eenzaamheid.
Meester Gerrit Dou sterft te Lei
den op 9 februari 1675 en gaat de
geschiedenis in als een van de meest
toonaangevende genre- en portret
schilders uit onze Gouden Eeuw.
Henk J. Schuurmans Jr.
Th. J. v. d. Heijden
Lid van de Nederl Veren van
Rechtskundige Adviseurs
Hoge Rijndijk 103a Leiden
Telefoon 23405
(Advertentie)
(Advertentie^
Rijksmuseum
Vincent van Gogh
Bij de Tweede Kamer is een wets
ontwerp ingediend, dat een eventuele
onteigening beoogt ten behoeve van
de bouw van het Rijksmuseum Vin
cent van Gogh. Zowel het Rijk al»
de Vincent van Gogh-Stichting heb
ben het oog gevestigd op de terrei
nen, gelegen aan de Paulus Potter
straat, de Van de Veldestraat en het
Museumplein in Amsterdam. De ge
meente Amsterdam heeft met de keu
ze van deze plaats van vestiging vol
ledig ingestemd.
d«r zijn leerlingen bevinden zich
schilders als Gabriel Metsu, Frans
van Mieris, J. Toorenvliet, Schalcken
en Karei de Moor, terwijl Jan Steen
en Gaesbeeck verscheidene jaren
onder zijn invloed staan.
Kunst gaat ten gronde
Dou treedt nu als genre-schilder
op de voorgrond. Hij wordt een lie
velingsschilder van verzamelaars en
ook van het grote publiek.
Dou sticht zijn beroemd geworden
„Leidsche School", waaruit diverse
grote schilders zijn voortgekomen.
Ook werkt Dou enige malen samen
met andere beroemde schilders, zoals
Govert Flinck en Ferdinand Bol.
Uit deze jaren, dus rond 1660, stam
men Dou's onvergetelijke kunstwer
ken „De Druivenplukster" (1656),
„De Astronoom" (1657), „De Kwak
zalver" (1660?) en „Oude Vrouw
met Kaars" (1661).
GEDULD
Wanneer bij een museumbe-
zoek onder meer werken van
de 17e eeuwse Leidse meester
Gerrit Dou tentoongesteld wor
den, is het de kritische bezoe
ker niet kwalijk te nemen, dat
de werken van deze schilder
geen diepe indruk op hem ma
ken. Want bijna altijd hangen
zijn doeken samen met die van
andere schilders uit dezelfde
school, woordoor de fijnheid
van Dou's werk niet zo tot
uiting komt. Zodra echter al
leen Dou's zijn samengebracht
en men zich de moeite geeft
zijn werk nader te beschou
wen, verandert men van me
ning. Dan ontdekt men dat
Dou's werk eigenschappen van
grote betekenis in zich bergt en
dan kan men zich nauwelijks
voorstellen, dat men vroeger
aan zijn werk voorbij ging.
De doeken van Gerrit Dou zijn
nauwgezet en met oneindig ge
duld geschilderd. Vooral in zijn
portretten, waarin hij nauwe
lijks gevarieerd is, toont hij zijn
grote begaafdheid in de be
werking van het detail. In dit
werk treffen wij een miniatu
rist van aparte klasse.
Op 7 april is het 350 jaar gele
den, dat Dou geboren werd.
